Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(VI, 7) [Damascus en omgeving]

[G]hecommen zijnde ter steden van Damasco, die mids den lande daer omtrent een conincrijc ghezijn heeft,⁴⁷ onttrent vier daghen reysens van Baruten, onder weghe meest al ghebeerchte ende onvruchtbare maertse, emmers den voorghenomden wech - maer men zal weten datter noch ander weghen zijn - zo logierden zij alle te samen int fondigo vanden Veneetsianen daer zij zeer blidelic ontfanghen waren, ende dus daer sejournerende worden hemlieden ghetoocht diverssche heleghe plaetsen ende ooc de maertse daer omtrent. Ten eersten es te wetene dat zoe leyt in eene planure ende valleye wat langher dan breet, ommerijnct met velen wonderlicken ghebeerchten, zo groot alsmen inde lingde ende breedde oversien mach met ooghen, vul van lochtinghen met aldertiere cruuden ende saladrien, van bogaerden, meersschen, fonteynen, dorpen, ende vanden scoonsten, hoochsten cypresboomen diemen vinden mach, ende wat naerder der noortzijden dan den

47 Het Kalifaat van Damascus (661-751) en het Emiraat van Damascus (1076-1154).

[p. 293]

middewaert zo staet de voorseyde stede. Dese valleye metter maertsen daer omtrent gheleghen plocht in tijden voorleden te heetene Ydumea,⁴⁸ ende zuutoostwaert van daer plocht te woonene de pacienteghe Job, (286v) ghenouch bijden noortoosthende vanden lande van beloften, in eene contreye, ghenaemt dland van Hus, teender plecken Sabas oft Sabal⁴⁹ ghenaemt, daer noch ter tijt staet zijne sepultuere, die de voorseyde niet en besochten, mids datter de Arabianen vele omtrent woonen. Dese voorseyde stede heeft altoos gheweest de hooft stad vanden lande van Syria int generale, zo dat betuught Ysayas in zijnder Prophecien int vii^e capittele. Voort es te wetene dadt een wonderlic groot land es, in hem hebbende vele provincien, alle Syria ghenaemt, als Syria Comagena, Damassena, Palestina, Phenicea ende meer andere, also daer af Ptholomeus noopt inden vijfsten bouc van zijnder Cosmographia, ende ooc meer andere leeraers.⁵⁰ Dese stede heeft eerst ghefundeert gheweest ten tijden van Abraham bij eenen zijnen dienare, ghenaemt Elyesar ende ooc Damascus.⁵¹ Maer heeft in corten voorleden jaren den meesten deel al ghedestrueert ende verbrandt ghezijn bij eenen prince, ghenaemt Le Tambourlan,⁵² omme dat zijn dochter met grooten state daer commen, treckende naer Lamecha, de heeren ende poorters vander stede der zelvere niet eerlic ende tamelic en ontfinghen, oft emmer wat iniurien deden, zo dat hij quam met grooter macht ende destrueerde de gheheele stede, zomen dat alnoch te velen plecken sien mach ande vervallen edeficien. Maer nu ter tijt zo es zoe weder den meesten deel uutnemende schoone betemmert, behuust ende bewoont, van velen edelen mannen ende cooplieden (287r) van allen nacien, als uut Egipten, Abassien, Ethiopen, Turckien, Perssen, Indyen, Tartarien, Cattaienen, ende vele kerstenen, elke nacie up haer zelven hebbende haere fondigoes - dat zijn woonsteden - ende en es niet vele minder dan Alkayeren, maer en es zo wel niet ghevolct, wat langher dan breet, hebbende acht poorten ende dobbel mueren, vul van schoonen steercken torren die al te nieuten ende te valle gaen, ende waert datmen de voorboughen ende behuusde plaetsen daer omtrent staende met rekenen wilde, zo moetmen weten, dadt de meeste stadt zijn zoude die ter weerelt nu zijn mach, ghemeerct dat alle de doorpen, wel toot veertien duusent toe zomen daer seit, anders niet en schijnen dan voorbouchten der voornoemder stede, zo bij zijn zij deen den anderen gheleghen. Daer hebben alte vele schoonder keercken ghestaen in tijden voorleden, maer nu ter tijt zijn zij alle vergaen ende vervallen, uutghedaen eeneghe die de heydenen verandert hebben in huerlieder oratorien ende moskeaen. Zonderlinghe esser eene voortijts ghefundeert inde eere van Sent Jan, vander welker zij ghemaect hebben huerlieder uppersten tempel,⁵³ zo datter maer eene keercke bleven en es voor de kerstenen, ghesticht inde eere van Maria der moeder Ons Heeren, die zo deerlic leyt, dat zo wanneert daer yet reghent, niement drooghe daer in ghezijn en can, ende wies de kerstenen daer toe doen oft gheven willen, zij en connen gheen consent ghecrighen omme die te doen repareerne, zo straf zijn zij daer. Ter zelver stede woonen ooc (287v) vele jooden, zonderlinghe eene nacie ghelijct omtrent Nazareth doen, eene roode dwale draghende an thooft, gheheeten Samaritani, dwelc een volc es alte wel ghemaect ende gracelic boven anderen, subtijl van zinnen, zo dat de manne persoonen meest zijn scrivainen ende cleercken vanden heeren, ghelijc vooren daer af gheseit es. Item binnen deser steden, zomen van Ba-

48 De landstreek Idumaea lag evenwel niet daar, maar ten zuidwesten van de Dode Zee. Deze onjuiste identificatie met Ituraea was echter niet ongewoon; zie bv. Jan van Mandeville, kol. 88.

49 Zie aant. II, 306.

50 Naast Ptolemaeus, Geographia, V, 15 ook bv. Pierre d'Ailly, I, 19.

51 Waarom men Eliëzer tevens als stichter van Damascus heeft kunnen beschouwen, wordt verklaard in de aant. bij Gen. 15:2 in de Leidse vertaling: ‘In de Hebreeuwsche text staat “de bezitnemer van mijn huis - dat is Damascus - is Eliëzer”. In dien tusschenzin, die van een der lezers afkomstig is, wordt wellicht met het woord “bezitnemer”, dat bijna als “Damascus” klinkt, gespeeld. De Joden hielden veel van dergelijke woordspelingen’ (Cramer, aant. 103, 15).

52 D.i. de Tartaarse veroveraar Timoer-Lenk of Tamarlan (1336-1405) die Damascus in 1401, tijdens een veldtocht tegen de mammelukken, brandschatte en verwoestte. Zij hadden een pas gesloten wapenstilstand verraderlijk verbroken (Muir, 122-123).

53 De Grote Moskee (Omayyad-moskee) was oorspr. de St. Janskerk, gebouwd tussen 375 en 408. De Omayyaden-kalief El-Walid confisqueerde het gebouw in 705 (Enc. de l'Islam, s.v. Damas).

[p. 294]

Damascus, hoofdingang van de Grote Moskee; ‘...voortijts ghefundeert inde eere van Sent Jan, vander welker zij ghemaect hebben huerlieder uppersten tempel...’ (p. 293)

[p. 295]

ruten in comt ter zijden af up eenen houc, zo staet een groot steerc casteel, dat ghenouch meester es vander stede, daer altijts een capitain van tsouldaens weghe up woont.⁵⁴ Dit zelve casteel es recht viercandt, zeer vander groodtten dat Vilvoorde in Brabant es, rontomme met steercken hooghen torren, ende in midden met eenen grooten schoonen huuse, daer vijf hooghe torren cruuswijs an ghemaect staen, ende ter rechter zijde vander poorten inden muer, zo hanct eene kethene uut eenen steene ghehouden met neghen scakels, elken scakel omtrent een vierendeel lanc, dat alte nieuwe om sien es. Ooc zijnder alte vele besaren, dat zijn straten boven alle met tyrasse daermen altijts drooghe in gaet. Onder andere zo toochtmen daer eene bijden fondigo vanden Veneetsianen, dat de souldaen al nieuwe hadde doen maken, wel twee boochschooten lanc, dat hem jaerlicx weert es zomen daer zeit twintich duusent ducaten. Insghelijcx worden zij ooc gheleedt voor eene plecke, daer een costelic hospitael staet om oude catten ende omme aerme meinsschen, dwelc ghesticht heeft gheweest zomen daer seit (288r) ter ghedijnckenessen van eender grooter saken die Machomet daer eens ghebuerde. Te wetene dat Machomet eens zittende up een zitten inde stede van Damasco den volcke predickende, onder zijn mauwe die lanc was ende breet ghelijcse alle de Arabianen draghen, quam een catte haer jonghen weerpen die zij drouch. Dit de vorseyde Machomet siende, nam een mes ende sneet zijn mauwe af tooten helleboghe, ende decter mede de catte met haren jonghen, zegghende dat zeer quaet ende groote zonde ware, hadde hij de beeste verstoort, die an hem om hulpe ende bijstant was commen in huerer meester noot, ende van dier tijt voort, zo ghebenedide hij alle de ghone die zulken beesten duecht doen zouden, ende vermalendijdde die hem quaet zouden doen, twelcke men als noch daer onderhoudt, want al heten zulke beesten huerlieder spijse, zij en dorvense nauwelic wech jaghen. In memorien van deser voorseyder gheschienessen zo es ter plaetsen daer dat ghebuerde, ghemaect eene schoone moskea, met eenen hospitale, zeer rijckelic gherendt, omme de aerme lieden ende catten diemen daer in brijnct. Ende buuten anden muer up de strate, daer staet ghemaect een maniere van eenen steenen backe, ghelijc daermen in onse landen water in pleecht te doene, met eender spleten daer inne ghehouden, zo de blocken inde keercken hebben, daer de heydenen, aldaar lijdende, huerlieder aelmoessenen in legghen ende weerpen, cussende den bac ende haerlieder handen daer an strijckende in teeckene van grooter reverencien. (288v) Ooc inde zelve stede van Damasco, niet verre vanden fondigo vanden Veneetsianen, zo staet noch eene andere schoone moskea in grooter weerdicheden ghehouden, zegghende datter in begraven es in eene heerlike tombe diemen vander straten wel zien mach, de zuster van Machomet,⁵⁵ der welker zij toe scriven, dat eene heleghe vrauwe gheweest heeft, groote aelmoessenen ghedaen hebbende met haren lichame in haren levene, want zij allen mannen ghemeene was dies an haer begheerden, zo dat zij toot sommeghen daghen, alzo zij zegghen, wel tsestich mans bekende. In dese voorseyde stede staen noch vele andere schoone moskeaen zonder ghetal, maer zonderlinghe zo es daer eene de schoonste ende de meeste onder al de andere, de welke voortijts plocht te wesene de keercke van Sent Jan, ghemaect ghenouch drie houckich, ende boven der zelver zo staen drie costelicke hooghe torren, up elken houc eenen, ende in midden staet noch eenen groo-

54 Zie aant. II, 190.

55 Een zuster van de profeet heeft nooit bestaan; wel zijn in Damascus twee van zijn vrouwen begraven, Selma en Habiba, alsmede zijn dochter Fâtima (Enc. de l'Islam, s.v. Damas). Maar óók Adorno, cap. 135, verstrekt die onjuiste informatie.

[p. 296]

ten breeden anderen torre, maer niet zo hooghe als dandere zijn. Vanden welken eene wonderlicke fame loopt, want de heydenen zegghen, dat de zelve torren daer dueren zullen tooten uutersten oordeele, ende dat dan God zal commen zitten up den middelsten, Jhesus, Moeyses ende Machomet elc up eenen anderen, omme te helpen vonnessen de quade kerstenen, jooden ende heydenen, elc over de zijne, met meer beestelicken redenen daer toe zegenende, te lanc om scriven.