Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(IV, 16) [Beschrijving van Arabië]

(252r) [A]l eist dat hier bij zondere eeneghe plaetsen ende steden ghescreven zijn inde landen van Arabien gheleghen, insghelijcx salder ooc wat gheroert werden van eeneghen generalen pointen des selfs lands, der condicien des volcx, de natuere der dieren, der boomen ende der goeder zonderlinghe cruuden. Inden eersten omme te sprekene van Arabia, zo seit Solinus inden bouc De Mirabilibus Mundi,⁷⁸ dat Arabia also vele te zegghene es als helich, mids dat in Arabia wassen zo vele wel rieckender boomen, cruyden ende vruchten; daer wast mirra, men vindtter mommye, dierbaer ghesteenten, gaut ende vele meer andere substancien, te lanc om scriven,⁷⁹ ende men vindtter wierooc datmen van ouden tijden gheploghen heeft te oorbuerne in allen diensten Gods.⁸⁰ Ooc zo heeft dalmoghende God in dit zelve land wonderlicke saken betoecht onder de kinderen van Ysrael die veertich jaer lanc waren inde wildernesse naer dat zij uut Egipten ghecommen waren, meest ghevoedt zijnde met manna - dats hemels broot - toot dat zij quamen int land van beloften, de welke waren in ghetale (252v) wel toot zes hondert duusent mannen persoonen, zonder vrauwen ende kinderen, zo van al desen ghescreven staet int bouc van Numeri int eerste, xi^e ende xxvi^e capitelen. Item oec naer dat de kinderen van Ysrael uut Egipten ghescheeden hadden ghezijn, zo laghen zij stille int voorseyde desert, wel toot twee ende veertich zonderlinghe plaetsen al eer zij in dland van beloften quamen, van welken de viere gheleghen waren over de zijde vander Rooder Zee te Egipten waert. Ende dandere acht ende dertich waren ghe-

78 Bedoeld is Solinus, Collectanea rerum memorabilium, 33, 4-5.

79 Over de mirre spreekt Solinus in cap. 33, 9-10 en over de Arabische edelstenen in cap. 33, 18 e.v. De goudwinning noemt Diodorus, II, 50, 1.

80 Cf. Diodorus, II, 49, 2.

[p. 259]

leghen over dander zijde in Arabia, ende de zelve van Ysrael duer de Roode Zee zijnde, quamen eerst in eene contreye, ghenaemt int generale Desertum Sin, de welke haer breedt vander voornoemder zee toot den beerghe van Synay, daer zij neder sloughen, tenten ende pauweljoenen rechtende. Te wetene te Marach daer zij vonden de wateren die niet drinckelic en waren, Helim, Ymaseps, Sin, Depta, Halus ende Raphidim, van welken hier naer noch wat ghescreven sal worden. Ende omme voort te verclarene van anderen plaetsen daer de voorseyde noch rusten, salmen weten dat oest-noort-oostwaert van Souwees naer de Doode Zee streckende leyt eene groote contreye van wildernessen, ghenaemt Desertum Pharam, dwelc hem ooc breedt zuutwaert naer den beerch van Synay, daer in de voorseyde kinderen ooc stille laghen, tenten ende pauweljoenen rechtende, (253r) wel toot twintich diverssche plaetsen, in twelke den zelven ghebuerden zeere vele wonderlicker saken. Eerst ter zelver plaetsen waren zij gheplaeght mids harer murmuracien van diversschen serpenten, ter welker causen Moeyses bijden bevele Gods dede maken een metalen serpent, dat ghenas alle de ghone die van zulken serpenten ghebeten waren als zijt ansaghen. Ooc zo ghebuerde int zelve, dat Onse Heere God beval den volcke dat zij steenen zouden eenen persoon die den heleghen dach niet gheviert en hadde. Insghelijcx ghebuerde daer, dat God toeghen wilde den volcke van Ysrael, dat hij Aaron ende zijn gheslachte vercoren hadde ten priesterlicken state, voor alle de andere, ende dat bij eender roeden die de zelve Aaron ghebrocht hadde voor de aerke Gods, de welke bloeyende wart ende met amandelen gheladen. Vele meer andere diverssche misterien zijn gheschiet int voorseyde desert, te lanc om scriven. Item vanden anderen plaetsen daer de kinderen van Ysrael noch rustende waren, zo es te wetene dat oestwaert vander Dooder Zee ende ghenouch noortwaert vanden deserte van Pharam leyt eene contreye, ghenaemt Desertum Cades of Cauwata, van welken de voorseyde kinderen deden bespien ende besoucken de natuere ende de condicie des lands van beloften. Welke bespiers, naer veertien daghen uutgheweest hebbende, keerden weder, met hemlieden bringhende eenen druuf tac, (253v) zo groot datten twee mannen an eenen stoc moesten draghen. Ende van danen zoude tvolc van Ysrael ter stont ghecommen hebben int land van beloften, en hadde ghedaen haerlieder murmuracie ende quaden wille, mids welken Onse Lieve Heere God vergrammende, deedse weder keeren ten deserte waert in, daer zij naer zo langhe jaren in waren. In dit zelve desert zo starf ende wart begraven de zuster van Moeyses ende van Aaron, ghenaemt Maria. Oec zo es in dit zelve ghesciet dat Moeyses verbuerde int land van beloften niet te moghen commen, mids zijnder inpaciencien die hij hadde, om dat zij gheen water en vonden om drijncken, als hem God gheboot te slane met zijnder roeden up een steenrootse twee reysen, daer zoude water uut commen, twelke zo ghebuerde, ende als noch ter tijt doet zeere overvloedich, tselve water hende nemende inde Doode Zee, ende es ghenaemt inde Scriftuere Aqua Contradictionis. Item van desen deserte van Cades datmen Cauwata noumt, zo waren de vorseyde van Ysrael rontomme gheleedt den lande van Edom, latende westwaert ter rechter hand dland van Ydumea, commende zoe over de oostzijde vanden lande van Edom; ter rechter hand oostwaert lieten zij dland van Amon ende quamen zoo int land van Amorreen, daer zij versloughen den coninc Seon met al zijnen

[p. 260]

volcke ende wonnen dlant ende ooc de stede van Esebon. Van daer quamen zij ten lande van Basan, daer domineerde een coninc, een groot gygant, ghenaemt Og, den welken zij verwonnen ende versloughen; van (254r) daer up de vloet vander Jordanen jeghens over de stad van Jerico toot eender plaetsen zeer vruchtbarich, groene ende lustich, ghenaemt Campestria Moab, daer zij vochten jeghens den coninc, ghenaemt Balaac, als ghebuerde dat Balaam commende svoorseyts conincx ontbiedene omme tvolc van Ysrael te vermalendidene, zijn eselinne daer hij up sat niet voortgaen en wilde, bijden welken hijse deerlic slough, waeromme de eselinne sprac toot Balaam haren meester, zegghende: ‘Waeromme slaet ghij mij, ziet ghij niet den inghel die inden wech staet met eenen blooten zweerde up ons ghetrocken?’ De voorseyde Balaam zijn ooghen open doende, sach den zelven inghel staen, verkeerende mids dien zijnen zin, ghebenedidende den voorseyden kinderen van Ysrael inde stede vander maledictie ende zeide: ‘Orietur stella ex Jacob’, alzo van al desen voorscreven pointen int langhe ghescreven ende ghenoopt staet int bouc van Numeri inde xi^e, xii^e, xiiii^e, xvi^e, xx^e, xxi^e, xxii^e, xxiii^e ende xxiiii^e capitelen, ende ooc inden bouc van Deutronomio int viii^e capittele. Ende van danen waren de voorseyde kinderen bij Josue gheleedt, naer dat Moeyses ghestorven was, duer de vloet vander Jordane int land van beloften, ghelijcmen daer of leest int beghinsel des boucx van Josue. Item zomen bevindt inde Heleghe Scriftuere, dat Arabia te zegghene es salich of helich, insghelijcx zegghen ooc de machometanen, want hadde God een beter, salegher ende helegher land gheweten, Hij (254v) hadde Machomet van daer laten gheboren zijn. Oec zegghen de zelve, dat als God Abraham beval zijnen zone Ysaac te offerne up eenen beerch die Hij hem tooghen zoude, dat doe God den voorseyden Abraham toochde den beerch daer nu Lamecha staet, in Arabia gheleghen, ter welker plecken Machomet begraven leyt, twelc nochtans hoe wel zijt zegghen niet waer en es, maer naer de leeringhe van Plinius, int bouc De Naturali Historia, dat een heydens leeraer was, zo es dland van Arabia ghenaemt naer eenen man, Arabus gheheeten, zone van eender vrauwen ende van eenen man, ghenaemt Babilonia ende Apolo, den welken de heydenen in ouden tijden voor eenen god hilden. Oec seit de zelve Plinius dat de voornoemde Arabus deerste meinsche was die noynt vant de conste van medecijnen.⁸¹ Nietjeghenstaende al ditte, zo bevindt men inde Heleghe Scriftuere dat Arabia eerst bewoont heeft gheweest vanden oudsten zone van Abraham bastaert wesende, ghenaemt Hismael, alzomen dat wel vinden mach int bouc van Genesis int xxi^e capitel, wiens moeder ghenaemt was Agar. Item ghelijc Arabien een groot land es, also hevet ooc groote menichte van volke, zoe God Abraham datte belooft hadde, alst blijct in Genesis int zeventiende capitele. Item Dyodorus Siclus scrijft inden derden bouc van zijnder Historien dat dlant van Arabia noynt int gheheele noch int generale ghewonnen noch ghedomineert heeft ghesijn van eenen particulieren prince, ende dat (255r) omme vele redenen. Eerst om dat meest alle de Arabianen in hem zelven ende van natueren goede lieden van orloghen zijn. Ten anderen mids dat dland in hem zelven zo desertachtich es ende wonderlicke berchachtich met zwaren passaigen ende ten meesten plecken onvruchtbaer. Ten derden omme dat tselve land zo uutnemende groot es zonder comparacie. Ende ten vierden omme tgroote ghebrec des waters dat daer in dien landen es, zonder dwelke daer

81 Ontleend aan Plinius, VII, 196. Maar Arabus als naamgever van Arabië staat niet bij hem vermeld.

[p. 261]

niement en zoude connen ghedueren zo de Arabianen doen.⁸² Item dese Arabianen zijn ghenouch ontsien onder vele princhen daer rontomme gheseten, ende principalic de souldaen esser meest mede ghequelt, midsgaders dat gheheel zijne dominacie onder hemlieden ghesijn heeft, waer omme hij maniere vindt de zelve in ghescille ende oorloghen te houdene, corumperende diverssche hoofden vanden machtichsten met grooten ghiften ende pencioenen, bijden welken zij onderlinghe eeuwelic in ghescille zijn, ende inder waerheit en dade datte ende zijs alle eens waren, zij zouden den souldaen int hende ghenouch te doene maken, ende hoe wel dat hem de souldaen heere scrijft van Arabien, inder waerheit tes vanden minsten deele, luttel settinghen up hemlieden begheerende, dan ten sommeghen plaetsen daer hij paysivel domineert, ende zoude ooc zeer pine verloren zijn want zij en zoudens niet gheven, ende met quaetheden te ghecrighene ware ghescepen te varene zo Julius Sesar plach te zegghene, dat die visschen wilt met eender guldener (255v) inghenroede, lichtelic zoude meer scaden nemen dan bate of proffijts doen,⁸³ waer bij hijse in vreden laedt. Item alle tghuent dat Solinus ende andere leeraers scriven vander condicie ende levene der voorseyde Arabianen zo useren zij als noch up den dach van heden. Te wetene zij en houden hemlieden ghemeenlic in gheen huusen, maer woonen in tenten ende pauweljoenen, alle meest qualic ende aermelic ghecleedt.⁸⁴ Zij en houden gheene zekere woonsteden, maer als nu ter eender plecken als dan ter andere, naer de wateren, fonteynen ende naer de beste plaetsen en weeden omme haer beesten, want zij meest van zuvele ghevoedt werden. Dese voorseyde en zijn niet altoes vergadert met grooten scharen, maer met troppen van tween, drien oft vier honderden te samen, naer dat hare gheslachten groot zijn. Ooc zo ghebueret wel somtijts, dat als de gheslachten ofte gheselscepen te groot werden, dat zij hem dan deelen in tween ofte drien partyen, ende hoe wel zij in hem zelven aerm ende keytivich zijn, nochtans van herten zijn zij hoeverdich ende gheerne gheheert; haerlieder capitainen ende hooftmannen zijn wel ghecleedt naer de maniere vanden lande ende oec redelic ghewapent, voerende ghemeenlic langhe javelijnen van Indiaenschen riede.

82 Ontleend aan Diodorus, II, 1, 5-7 en II, 48, 2-6. Zeebouts bronopgave is dus incorrect.

83 Deze gevleugelde uitdrukking is niet van Julius Caesar afkomstig, maar van Octavianus (d.i. Augustus voordat hij de naam Caesar aannam). Zeebout heeft deze uitspraak (ons overgeleverd door Suetonius, Octav. 25) allerwaarschijnlijkst opgediept uit Vincentius, Spec. Hist., VI, 44 alwaar hij, zonder bronvermelding maar wel als afkomstig van ‘Cesar’, staat weergegeven.

84 Solinus, 33, 3. Over het nomadenbestaan der Arabieren en hun geitenharen tenten spreekt ook Plinius, VI, 143.