Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(IV, 17)

(256r) [O]m dat hier van Arabia int ghemeene begonnen es te sprekene, zo sal hier ooc noch wat gheseit werden van drien Arabia. Te wetene deerste es Arabia Felix oft Arabia Plana, dander es Arabia Deserta, dwelc leyt alder naest der vloet vander Jordanen. Ende tderde heetmen Arabiam Petream ofte Petrosam, dwelc comt omtrent der Rooder Zee ende den beerch van Synay. Item eerst van Arabia Felicx, zo salmen weten dadt heeft oostwaert de Zee van Perssen, zuut oestwaert de Zee van India, zuutwestwaert de Roode Zee diemen noumt de Zee van Arabia, ende van allen anderen zijden zo eist bestaen ende afghesneden met grooten steilen beerghen ende steenrootsen, de welke hem strecken vander Zee van Arabia ofte Roode Zee toot der Zee van Perssen. Dit zelve Arabia Felix es vele heffender ende onghelijcker vruchtbaregher dan eenich vanden tween anderen deelen. Ende uut duechden des vorseyts Arabia, zo eist dat alle dlant int ghemeene ghepresen heeft

[p. 262]

gheweest van diversschen leeraers, want den wierooc, de mirre, de dierbaer ghesteenten (256v) ende de goede cruyden die uut Arabien heeten commende, die commen alleene uut Arabia Felix, zoo datte wel betuucht Dyodorus Siclus inden derden bouc zijnder Historien, zegghende dat al wel riekende es dat in Arabia wast, ende insghelijcx es daer de eerde wel rieckende.⁸⁵ Item in dit zelve deel zo hebben in tijden voorleden ghestaen diverssche vermaerde plaetsen als de coninclicke stede van Saba, zo dat Ptholomeus wel roert in zijnen zesten bouc De Cosmographia.⁸⁶ Ooc zegghen eeneghe dat de wijse coninghinne Saba die te Jherusalem quam besoucken den coninc Salemon, coninghinne zijnde over Ethiopen, ooc quam uuter voorseyder stede van Saba, schijnende dat zij vrouwe daer of was, nietjeghenstaende dat beede de voorseyde plaetsen wonderlicke verre verscheeden zijn. Twelc al wel wesen mach naer diverssche opinien, zo hier af breeder roert de glose up tderde bouc der Coninghen int tiende capitele.⁸⁷ Item men seit ooc dat in ouden tijden in Arabien Felix plach te stane een groote vermaerde stede up eenen beerch, ghenaemt Nisa, ter zijden vander Rooder Zee, daer begraven was Bacus die eerst den wijn vant ende naer der poeten opinie der wijnen god es. Dese Bacus heeft veel namen, want die van Egipten plaghen te noumene Osirim, ende andere Dionisium.⁸⁸ Ooc seitmen dat daer begraven was Ceres, de huusvrauwe vanden voorseyden Bacus, die eerstwaerf tcooren vant ende (257r) de maniere vanden lande touffenen, zo datse de poeten heeten de goddinne vanden coorne.⁸⁹ Dese voorseyde twee waren oude coninghen ende coninghinnen van Egipten ende van Arabien, ende bij dien wilden in Arabien begraven zijn, zo daer af breeder mencie maect Dyodorus Syclus inden eersten bouc van zijnder Historien.⁹⁰ Item angaende desen voorseyden plaetsen Saba ende Nisa zo es te gheloevene dat nu ter tijt daer gheene steden en zijn zo ghenaemt, maer ter stede daer Nisa plach te stane, zo es te bemoedene dat nu ter tijt staet de stede van Lamecha daer Machomet begraven leyt, ende dat bij velen redenen. Eerst om dat Lamecha leyt up eenen beerch ter zijden vander Rooder Zee, zoomen seit dat Nisa plach te ligghene. Ooc zomen seit dat in Nisa begraven waren de god Bacus ende de goddinne Ceres, zoo zegghen de heydenen dat de zelve te Lamecha begraven zijn, ter welker causen eens deels de zelve heydenen ooc zegghen dat Machomet daer wilde begraven wesen. Ooc zo eeneghe zegghen in huerlieder fabulen, dat ten beerghe daer Nisa stont, Abraham ghebootscipt was zijnen zone te offerne, insghelijcx zegghen de heydenen dat God Abraham dede bootscepen zijnen zone te offerne ter plecken daer nu Lamecha staet, dwelc nochtans al lueghene es, maer bij zulken voorseyden ghelijckenessen tsamen accorderende, zoude moghen schijnen dat daer nu Lamecha staet, dat daer de voorseyde stede van Nisa (257v) plach te stane. Item voort zo seit Ptholomeus int zeste bouc zijnder Cosmographien, dat in Arabia Felix plach te stane eene vermaerde coopstede ende havene, ghenaemt Arabien, daer naer tvoorseyde land ghenouch zijnen name voert.⁹¹ Item Solinus seit dat in Arabia es een voghel, ghenaemt fenix, die altoos oud werdt hondert ende veertich jaer eer hij hende neemt, zeere ghelijckende den arent, hebbende pluumkins up thooft ghelijc eender croonen, de plumen rontomme den hals schijnen gulden wesende, in zijnen steert hebbende sommeghe roede ende gheluwe vederen, ende es altoes alleene zonder zijns wedergade. Ende thenden den hondert ende veertich jaren

85 Een onjuiste bronopgave; die moet zijn: Diodorus, II, 49, 2 en 4.

86 De lijst van steden in Arabia Felix, zoals Ptolemaeus, Geographia, VI, 7 die biedt, omvat bijna 100 steden, waaronder Saba.

87 Deze mededeling over (koningin) Saba, inclusief de verwijzing naar de glosse op III Kon. 10, is ontleend aan Bartholomaeus Anglicus, XV, 132.

88 Ontleend aan Diodorus, I, 15, 6-8.

89 Ontleend aan Diodorus, I, 13, 5 en 14, 1.

90 Diodorus, I, 27, 3-5.

91 De mededeling in deze zin is evenwel nergens bij Ptolemaeus terug te vinden.

[p. 263]

versaemt hij droech haut ende andere saken, dat draghende up eenen hooghen beerch int wederschijn vander sonne, waeyende die voorseyde materie zo langhe met zijnen vloghelen, dat zij mids der hitten der sonnen ende bij zijnder natueren berrende werdt, ende zo verberrent hem zelven, van welken asschen binnen eender sekerder tijt wart een ghelijc voghel ghegenereert; dus ghebueret telken zekeren voorghenomden tijde. Item de zelve Solinus seit ooc onder dandere in een ander pas, daer hij ghemoet tghuent dat vooren gheseyt es, dat eens een voghel fenix in Egipten ghevanghen wart, noumende den persoon, de plaetse, ende te wat tijden. Bijden welken men verstaen mach, datmer als nu niet meer van ghelijcken en vindt. Ten ware datmen zegghen conste dat den zelven voghel weder was laten vlieghen, maer watter (258r) af es, men weeter in dien lande niet af te sprekene.⁹²

92 Solinus, 33, 11-14 is in zijn relaas over de vogel Phoenix echter veel beknopter en minder fantasierijk dan Zeebout voorgeeft. Bovendien heeft Zeebout óók gegevens over de Phoenix ontleend aan Plinius, X, 3-5 en meer nog aan Jacob van Vitry, p. 1105.