Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(IV, 3)

[O]m te bet te verstane tghuent dat hier naer ghescreven zal werden, zo moet men weten dat de Roode Zee es eenen arem vander Zee van Indien, ghelijc de zee die te Venegen comt, ghenaemt Mare Adriaticum, eenen arem es vander zee die ghenaemt es Mare Mediterraneum¹⁰. Ende desen arem vander Rooder Zee es ghenaemt van ouden tijden de Zee van Arabien, want Arabia Felicx ende Arabia Petrosa ligghen lancx henen ghestrect over een zijde, ende mach lanc zijn tusschen den veertich ende vijftich dachvaerden reysens, maer van breedden zo en es zoe tallen plecken niet ghelijc, want ten sommeghen plaetsen (228r) es zij breet een dachvaert, ten sommeghen plecken twee ende te andere plecken breeder, naer de cromden ende colfen die zij uutweerpt. Dese zelve zee es ooc gheheeten inde Heleghe Scriftuere Mare Nicenum vel Cannosum, dat es te zegghene die riet zee ende ghelis zee, ter causen dat in tijden voorleden inde canten veel riets ende ghelis ghewassen heeft. In dese zelve zee ligghen zo groote menichte van steenrootsen, datmer niet in varen en mach dan bij daghe. Ooc zo zijn daer inne vele heylandekins die meest alle ombewoont zijn, maer nochtans zo hebbense alle meest gheadt in tijde voorleden zonderlinghe namen ghelijc hier naer volcht, als Insula Magor, Insula Panis, Insula Diodori, Insula Bachi et Antebachi, Insula Socratis, Insula Daphina, Polibii Insule, Ara Palladen ende voort vele andere, te lanc om scriven.¹¹ Onder dander zo esser een heylant, ghenaemt Asion Gabes, dwelke Salomon als hij ghetraut hadde de dochter vanden coninc van Egipten met subtilheden ghecreech, ende vant daer haut wassende daer hij schepen af maecte mids hulpen van sciplieden van Sur, daer hij mede dede seilen in Affer om gaut ende ander dijnc hem nuttelic wesende.¹² Item in sommeghen van desen heylanden wast veel houts, datmen noumt bresil, dwelc zeer root es; ooc zijn generalic root alle manieren van boomen ende vruchten die omtrent den ouver wassen; insghelicx es ten vele plecken roode eerde inden gront, ende (228v) ooc steenen dat goet vermelion es om mede te veerwene, ende es te presumeren datment bij deser redene naemt de Roode Zee, maer nochtans dwater es zulc als andere wateren zijn.¹³ Item in dese zelve zee varen tweerande schepen, eeneghe met yseren weercke ghemaect zoot hier ten lande doet, ende andere zonder yserweerc, ende die met yserweerc ghemaect zijn, die moghen varen van Souwees toot leden den conincrijcken ende heylanden van Aden,¹⁴ dwelke twee de meeste zijn van alder Rooder Zee, ende met den schepen zonder yserweerc machmen varen ende besoucken den meesten deel vander Zee van India diemen qualic besoucken mach met scepen daer yser an es, mids der grooter menichten vanden seilsteenen diemen noumt mangnetes, daer inden gront ligghende, die van zulker natueren zijn, dat zij dyser ende stael themwaerts trec-

10 Ontleend aan Isidorus, XIII, 17 of Pierre d'Ailly, I, 51.

11 Deze opsomming is ontleend aan Ptolemaeus, Geographia, IV, 8. Insula Magor: Insula Magon, d.i. Harat. Insula Panis:? Insula Diodori: Insula Diodorii, d.i. Perim, door Van Ghistele even verderop in dit capittel genoemd: de eilanden van Aden. Insula Bachi et Antebachi: ook Plinius, VI, 173 noemt deze eilanden, maar de identificatie ervan schijnt onmogelijk. Insula Socratis: Farosan. Insula Daphina: Insula Daphnitis, d.i. Dahlak. Polibii insule:? Ara Palladen: Insula Ara Minervae (een eilandje bij Ras Abu Shagara aan de westkust van de Rode Zee, ter hoogte van Mekka).

12 Zie III Koningen, 9:26.

13 De mededelingen over de rode bomen en struiken en over de vermoedelijke herkomst van de naam Rode Zee leest men ook bij Ludolf van Suchem, cap. 35.

14 Bedoeld is het eiland Perim in de monding van de Rode Zee. Het bestond vroeger uit twee, zeer dicht bij elkaar gelegen eilanden die later zijn samengevoegd.

[p. 239]

ken, ende zouden bij dien de scepen bedeerven, ghelijct dicwilt hier voortijts wel bevonden heeft ghezijn. Dese zelve scepen zijn anders ghemaect ende ooc van anderen fautsoene dan zij hier ten lande zijn: wat minder dan eenen ghemeenen hulc, een coopvaarder, met dobbelen plancken te gader ghenaeyt met coordekins, vander onderster scorsse van dadelboomen ende van scorssen van Indiaenschen noteboomen ende ooc van manieren van bieskins daermen de cabasen af maect daer de fijghen ende rosijnen te coope in commen, ende inde stede van hanckers zo hebbense groote steenen vast (229r) ghemaect an ghelijcke coorden, daer zij up rijden ende ligghen. Dese zelve schepen zijn binnen ende buuten ghesmeert, in ghebreke van terre, met zekeren smoute van visschen, ende voeren alle dobbele, drie cante seylen, ooc ghemaect vander zelver substancie daer de coorden af ghemaect zijn; de masten en zijn niet zeere groot noch hooghe, eeneghe ghemaect van Indiaenschen rieden.¹⁵ Item in dese voornoemde zee die in hueren ommeganc heeft wel vijf dusent milen, zonder der Rooder Zee ende der Zee van Perssen, zijn diverssche groote visschen van vremden fautsoene ende wesene. Onder dander seitmen, datmer visschen vindt die vele meerder zijn dan wal visschen, den steert alzo groot hebbende als seylen van ghemeenen scepen, zo dat de scepen daer varende somwijlen vele verdriets ende lijdens daer af hebben, maer de scippers als nu zijn up haerlieder hoede, met hemlieden voerende diverssche thonnen ende vaten overdect met huyden van beesten, de welke zij uut weerpen met coorden omme dat zijse daer mede besich maken zouden ende de scepen zo laten lijden. Item in tijden [v]oorleden zo hebben de coninghen van Egipten gheaerbeit omme twater vander Rooder Zee te doen loopene inde Zee Mediterraneum, ende deden daer groote grachten om delven daer dwater duer loopen zoude, maer alle saken wel ghemeerct zijnde, wart bevonden dat niet oorborlic en was, want bijden waterpas claerlicken bleec, dat de (229v) Roode Zee zonder comparacie hoogher was dan de Zee Mediterraneum, zo dat al dlant van Egipten ende vele meer andere landen daer omtrent gheleghen zouden verdroncken hebben, ende de Roode Zee, de Zee van Perssen ende de Indiaensche Zee zouden drooghe gheloopen hebben. Bijden welken tvoorseyde voortstel achter bleef, mids der schaden die de landen rontsomme gheleden zouden hebben, zo hier af vele breeder spreect Dyodorus Siclus inden ii^en bouc van zijnder Historien.¹⁶ Men zal ooc weten, dat alle specien ende coopmanschepen uut Indien, Abassien, Nubien, Ethiopen, Taprobanen¹⁷ ende uut anderen landen ende heylanden daer omtrent gheleghen, commende naer Surien, Egipten, Venegen, Affrijcke ende naer Vranckerijc, moeten alle meest ghebrocht worden duer de Zee van Indien ende zo voort duer de Roode Zee daer nu af gheseyt es, in eeneghen vanden havenen daer up staende, als Altoer, Gyddene, Mabelouc,¹⁸ Souwees oft in eeneghe andere havenen, van daer zij voort ghevoert worden up mulen, kemels, paerden, ezels daer mense hebben wilt. Ooc omtrent den ouver vander Rooder Zee zo waeyt ghemeenlic tallen tijden vanden daghe een coelende windekin, zo dat daer omtrent zo heet noch zo vernoeyelic niet en es als ten lande waert uppe. Dese zelve zee es de plaetse ende water daer de kinderen van Ysrael droochs voets duer ghinghen als de coninc pharao hemlieden volghde ende daer in (230r) versmoorde ende verdranc met al zijnen volcke, zo datter niet een en ontghinc die de bootscip hadde moghen wederomme draghen, zomen daer of

15 schepen zonder yserweerc: over deze genaaide schepen heeft Zeebout kunnen lezen bij Augustinus, Civ. Dei, XXI, 4, bij Van Mandeville, kol. 141, bij Odoricus, cap. 5, bij Marco Polo, I, 29 en bij Van Breydenbach, 123v. Met Indiaenschen noteboomen zijn de kokospalmen aangeduid (Yule-Cordier, II, 309), met zekeren smoute van visschen is het walvisvet bedoeld (Yule-Cordier, I, 117) en met Indiaenschen rieden een soort van dikke bamboe.

16 Een onjuiste opgave van de bron. Deze moet zijn: Diodorus, I, 33, 9-10. Bovendien verzuimt Zeebout mee te delen dat aldaar óók de succesvolle voltooiing onder Ptolemaeus II wordt vermeld.

17 Ceylon.

18 Gyddene: Jiddah, de havenstad ten westen van Mekka. Mabelouc: volgens Tvoyage IV, 4 een havenplaatsje aan de Golf van Suez, maar nadere identificatie blijkt onmogelijk.

[p. 240]

breeder leest int bouc van Exodo int xiii^e capittele. Ende insghelijcx Josephus hier af ooc sprekende inden tweesten bouc Antiquitatum int xx^e capittel,¹⁹ zegghende dat de coninc pharao hadde met hem up den zelven tijt zes hondert ghewapender waghens, vijftich dusent mannen van oorloghen te paerde, ende zo vele voetganghers, dat zij alle te samen waren twee hondert duusent meinschen den kinderen van Ysrael naervolghende. Dese zelve Josephus seyt ooc int leste capitele,²⁰ sprekende vanden conquesten vanden coninc Alexander, hoe dat de Zee van Phamphilien haer eens opende ende plaetse maecte den voorseyden coninc Alexander, omme duerganc thebbene met al zijnen volcke van oorloghen ten tijden als hij ghijnc bevechten den coninc van Perssen, zo daer of de historie vanden voornoemden Alexandre breeder mencioen maect.

19 De passage die Zeebout hier aanhaalt, staat bij Flavius Josephus, Antiquitates Judaicae, II, 6.

20 Antiquitates Judaicae, II, 7. De bronverwijzing in de laatste zinsnede is rechtstreeks hieruit overgenomen.