Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(III, 23) [Een tocht naar het zuiden: de piramiden bij Gizeh en andere bezienswaardigheden]

[T]e Alkayeren ghesejourneert hebbende eenen langhen tijt, zo quamen daer vijf oft zes cooplieden van Alexandrien ende andere van (194v) Damiaten, eeneghe gheboren van Venegen ende andere van Jeneven, daer inden landen noch niet langhe ghewoont hebbende, commende om de riviere van Nilus ende de stede van Alkayeren te besiene ende andere plecken en nieuwicheden daer omtrent gheleghen lancx der rivieren uppe naer Egipten de Meerdere ende naer de beerghen van Maugarbien, de welke scheeden tconincrijc van Egipten vanden lande van Libien ende Barbarien, in welke plecken vele vremd- ende nieuwicheden zijn te siene. De vooren ghenomde voyagiers dat vernomen hebbende, maecten ter stont kennesse ande voorseyde cooplieden, hem vraghende oft hemlieden eenich gheselscip ghebrac, daer up zij andwoordden: ‘Jae’, ende dat zijer zeer wel in te vreden waren. Dus metten cortsten in een gheselcip versaemt zijnde, maecten hare ghereetscap van cleederen, spijsen, drancken ende andere provancien, ende vertrocken zo bin-

[p. 201]

nen tween daghen daer naer, met hemlieden nemende zes oft zeven mammelucken van kennessen, als Nassardijn ende andere, wel voorsien van wapenen ende gheweere, ter causen dat omtrent die plecken daer de voorseyde reysen wilden, dicwilt Arabianen pleghen te ligghene met grooten hoopen, de welke den passanten groot verdriet doen als zijt zo gheleghen sien, oft niemende van kennessen daer mede en vinden. Vertreckende dus van Alkayeren ende commende te Babilonien up de riviere van Nilus daer vooren af gheseit es, zo voeren zij dweers over de zelve riviere, ende reysden zo voort zes mijlen weeghs, toot dat zij quamen in een ghebeerchte daer vele diverssche, vervallen (195r) edeficien zijn van diversschen fautsoene, vanden welken datter vele bedect zijn vanden drijfzande, dat daer inde beerghen alte wonderlicken zeere drijft ende vliecht alst yet waeyt. Ende onder andere zo siet men daer drie edeficien oft ghestichten, die zoo wonderlic ghecomponeert zijn, datmer alle de weerelt duere af scrijft ende spreect, ende zijn ghenaemt met vele meinsschen piramides; eeneghe maker af de graniers daer Joseph tcoorne in vergaderde¹⁰⁴ als den dieren tijt in al de weerelt was, zonder alleene in Egipten, zomen dat claerder bevindt inden bibel, maer dat en es niet waer, want de plecke daer de graniers stonden, dat was teender ander plaetsen, zoer hier naer af ghescreven sal worden. Dese voorseyde piramides zijn ghemaect van steenen ende van calcke, onder zeer breet int viercantte, ende upwaert altoos sceerper ende scerper, zo datter boven nauwe een man ghestaen en zoude, ghemaect naer proporcie van weercke, de voorseyde steenen zo ghelat ghepoliseert oft een glat hijs ware, ende zo nauwe deen up dandere ghevoucht, datmen nauwelic de junctueren vanden calcke en siet, zo dat ooc niet moghelic en ware datter eenich dier oft voghel up gheclausteren zoude. Den middelsten van desen drien es vele meerder dan dandere; onder int viercantte es hij breet ende wijt drie hondert stappen, ende zo upwaert smalder ende smaelder zo voorseyt es, ende es hooghe twee hondert ende twintich steenen, elken steen vijf- oft vierendeel diepe zijnde, maer nu ter tijt zo zijn (195v) daer eeneghe steenen uut ghebroken als datmer wel up clemmen mach, want de voorseyde waren daer uppe. Ende es zo hooghe, dat als boven een artchier schiet met eenen scichte, wat hij trecken mach, dat en valt nauwelic up deerde, want het was als doen gheprouft. Ooc zo en sietmen nauwelic van boven de lieden die onder gaen. Men seit daer dat de voorseyde ghestichten zijn oude sepultueren van diversschen coninghen van Egipten, zo dat ghetuucht Dyodorus Siculus inden tweesten bouc van zijnder historie,¹⁰⁵ zegghende dat de coninghen van Egipten in ouden tijden zeer neerenstich plaghen te zijne in te makene schoone sepultueren, uutnemende boven anderen saken, daer an meer neersticheden ende costen legghende omme die rijckelic te verchierne dan zij daden an de palaysen daer inne zij woonden in haren levenden tijden, zegghende dat haerlieder lichamen daer langher in zouden moeten zijn doot wesende, dan inde palaysen daer zij levende in converseerden ende woonachtich waren. Item dese voorseyde piramides zijn binnen al vul metst als een muer, uutghedaen een cleen, nauwe gancxkin met vele trappen nederwaert gaende toot in eene maniere van eenen cleenen vautkin int welke men met lichte gaen moet, overmids datter zo doncker es, daermen niet ter weerelt in en vindt, dan alleene vele diverssche figueren rontomme inde steenen ghehauwen, als leeuwen, hoofden van meinsschen, handen toe ghesloten

104 Deze opvatting is in verscheidene reisverhalen terug te vinden, bv. Jan van Mandeville, kol. 43, Ludolf van Suchem, cap. 31 en Boldensele, cap. 3.

105 Een onnauwkeurige bronopgave want Zeebout heeft dit kunnen lezen bij Diodorus, I, 64, 11.

[p. 202]

ende wijde opene, beenen, voeten, aerms, zweerden, hulen, gansen, ende groote menichte van anderen figueren van eender hoochden ende in oordenen ghestelt. (196r) Ooc seitmen daer dat in ouden tijden, al eer de letteren ende ghescriften in Egipten van eender wijser ende subtiler vrauwen, ghenaemt Ysis of Nempha,¹⁰⁶ ghevonden waren, zo plachmen daer te useerne de voorseyde figueren in beteeckenessen van woorden, daer af Lucanus breeder noopt in zijnen tweeden bouc, segghende: ‘Phenices primi’, et cetera.¹⁰⁷ Item achter dese voorseyde piramides zo staet eene figuere van eenen hoofde, wel alzoo groot datment met vier vademen niet omme grijpen en zoude, hebbende de figuere van eenen meinssche toot den schauderen toe, maer vanden schauweren achterwaert zo hevet de figuere van eenen serpente, den steert lanc wel vijftich vademen, ende al van eenen steene ghehauwen. Men seit daer dat dat hooft plocht te sprekene ten tijden vander ydolatryen, ghelijc andere afgoden plaghen te doene. Item het ghebuerde eens teender tijt dat daer een man quam sacreficie doen, vraghende wat hem gheschieden zoude. Thooft verandwoordde dat hij coninc ende heere van Egipten werden zoude, wilde hij zijnen raet doen, up twelke de man andwoordde dat hijt doen zoude. Ende ghebuerde dat de zelve man coninc van Egipten wart alsoo thooft hem gheseyt hadde, ende corts daer naer coninc zijnde, quam daer dit hooft stont ende smeet hem af den kinne met gheheel den baerde, zegghende: ‘Al hebt ghij den raed ghegheven, hoe ic an de heerscapie van Egipten gheraken zoude, ghij en zult nu voort an niement meer raden’, ende in diere manieren zo staet tvoorseyde hooft als noch.¹⁰⁸

106 Uit Isidorus, Etymologiae, I, 3, 5 en VIII, 11, 84.

107 Het bedoelde fragment staat bij Lucanus, Bel. civ., III, 220-224 en de ironische toonzetting ervan laat Zeebout onvermeld. Het is trouwens merkwaardig dat hij het op déze plaats te berde brengt en niet bij zijn beschrijving van Tyrus (Tvoyage II, 10), waarvoor hij te rade was gegaan bij Willem van Tyrus, XIII, 1. Daar immers staan Lucanus' versregels geciteerd om lof toe te zwaaien aan de bewoners van dié stad.

108 Een bron voor dit fraaie verhaal - Herodotus waardig - heb ik niet kunnen achterhalen. Inderdaad een eigen notitie door Van Ghistele?