Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(III, 22)

[S]cheedende van Lamaterea, zo comt men toot eender plecken, naerder der rivieren onttrent een cleen mylkin, daer eene de meeste stede ghestaen heeft van al Egipten, zo dat wel noch schijnt an de vervallen ghestichten, hoe wel zij nochtans zeere verdect zijn vanden sande, ende plach zo groot te zijne dat zij quam toot

[p. 199]

Lamaterea, zomen daer int land seit. Men sieter noch eene groote columme staen over hende, rechts oft eene naelde ware, ghelijc in Allexandrien ende te Constantinopolen staen, maer schijnt een (192v) groot deel in deerde ghesoncken, ende tander deel sietmen bescheedelic buuten der eerden.¹⁰⁰ De kerstenen van dien lande zegghen, dat daer up plach te stane een ydole in ouden tijden, maer als Maria in Egipten quam, dat doe tzelve ydole van boven neder viel ende brac al ontween, ghelijc ooc alle de afgoden ende ydolen deden in Egipten, zo dat Jheremias langhe te vooren ghepropheteert hadde.¹⁰¹ Dese voorseyde stede plach te heetene Civitas Solis, dat es der zonnen stede. Ter welker plecken men seit dat Dioscorus, vader vander helegher maghet Sente Barbara, plach te woonene. Ende dat daer ooc ghemaect was den torre metten drien veinstren ter eeren der Helegher Drievuldicheit, daer omme de voorseyde heleghe maghet van haren vader naermaels onthooft wart. De zelve stede was eerst ghemaect bij eenen coninc, ghenaemt Nicomedes, zo daer af de legende vander helegher maghet Sente Barbere breeder mencioen maect. Dese plaetsen voorseit ghesien ende ghevisenteert hebbende, worden weder ghebracht ter stad van Alkayeren. Ende onder dandere up den wech wart hemlieden ghetoocht eene behuusde plaetse die de leste dendaert, daer vooren af ghescreven es,¹⁰² hadde doen maken, de welke plaetse overmids zijnder doot ghecommen was inden handen vanden souldaen, daer een uutnemende schoon zomer huus ende een den scoonsten ende zuverlicsten lochtijnc es, (193r) diemen ter weerelt zoude moghen vinden, vul van allen lievelicken cruden, vruchten ende boomen, zeere costelic verschilt met aldertiere vaerwen, met gaude, zelvere ende aysuere, ghewracht met costelicken steenen tallen plaetsen, de pavementen ende mueren rontomme, alzo wel van buuten als van binnen, zo properlic, costelic ende vremdelic dat wonder ware om zegghen. In desen lochtijnc sietmen een beddekin van balseme, maer hoe wel dat zij daer wast, moet ghearouseert zijn vanden watere van Lamaterea zo vooren gheseit es, oft anders zoudse verdrooghen. Ooc zo toochtmen daer vijf oft zes struucken van peper boomen, de welke men daer naemt fousel, maer en es properlic gheen boom, nemaer es een cruut dat van buuten zeer wel hautachtich schijnt, ghenouch wassende ghelijc eenen boom, ghenaemt angnum castum, eene vademe of onderhalf vademe hooghe, binnen merchachtich zo de vinckel oft coocte stelen, ende deelen hem in zo vele brancxkene datter wel een meinssche of twee onder schulen zouden.¹⁰³ De bladeren zijn ghenouch ghelijc den pallem bladeren maer wat breeder, meerder ende langher, int ansien wat ruugachtich ende sachte ghelijc de saelge bladeren, hebbende eene zeere steercke smake. Dit voorseyde peper wort gheantiert ende ghehouffent zo hier naer volcht. Eerst alsmen peper winnen wilt inde maertse daert generalic wast, zo veraccorderen ende versamen alle de lieden van eender maertsen up eenen tijt te weercke te gane, ende dan steectmen tvier boven winde (193v) in alle de struucken, bosschen ende ruugden vanden peper om dat alle de fenijnde dieren, vlieghende ende stekende gheworemten tvier vlieden ende besinghen zouden, dat daer in die ruugde in grooter menichten es omme der hitten daer inden landen regnerende dat wonder es, want waert datmen bij dien middel de ghewoormten niet en verdreve, ten ware niet moghelic datmen inden peper weercken zoude. Tvoorseyde vier aldus ghesteken zijnde, zo commen de lieden vanden lande ter stont ende vergaderen

100 Bedoeld is de obelisk van Sethos I. De obelisken te Alexandrië en Constantinopel komen ter sprake in Tvoyage III, 36.

101 Dit verhaal staat in cap. 23 en 24 van het Pseudo-Mattheusevangelie. De situering ervan in Heliopolis kon geschieden op grond van Jeremias 43:13 (Septuagintvert.). Ook Ludolf van Sachsen (zie aant. III, 131) laat deze geschiedenis zich daar afgespeeld hebben. Zie voorts aant. III, 120.

102 Zie de slotpassage van Tvoyage III, 8.

103 Fousel: mogelijk een verbastering van Ar. filfil: peper. Angnum castum: de kuisboom (Vitex agnus castus), een heester met opvallend wollig aanvoelende, vingervormig geplaatste bladeren. De scherpe, naar peper smakende vruchten werden al bij Plinius, XXIV, 62 als middel genoemd om de kuisheid te bewaren (Warburg, III, 164-165).

[p. 200]

pepere dat noch ande struucken hanct ende dat afghevallen es, ende draghent zo thuuswaert met bladeren, asschen ende metter vullicheden; thuus zijnde, zo wordet ghezuvert ende ghegherbeleert ende zo hier int land ghebracht te coope. Daer naer worden de struucken ghesuvert ende lancx der eerden af ghesneden, zomen zoude moghen zegghen vanden helstruucken, eecken struucken oft vinkel struucken, ende zo sprutet weder uute als te vooren. Item hoe wel dat de struucken ter voorseyder plaetsen wassen, zij en draghen daer gheene vruchten die te perfectien commen, maer men seit daer dat als den peper boom vrucht draecht, dan hanghet rechts als de besien anden jeniver boom, ende es int eerste wit ende ront; diet dan plocken die heetent groene ghebroken, zomen hier dlooc heet, ende alsment rijpe laedt werden, zo eist zwart zomen dat hier wel sien mach. Tlanghe pepere comt ende wast alsmen bij avontueren eeneghe struucken laedt staen zonder besinghen vanden viere of afhouden ende anden struuc laet hanghen over den tijt; dat werdt saet, ghelijc tsaet dat up de helsboomen (194r) wast ende es lanc pepere, maer dese drie manieren van peperen - es te wetene wit, zwart ende lanc - wassen al up eenen boom, uut eenen struucke spruutende. Item men siet ooc inden voorseyden lochtinc tcruut daer den ghinghebeere af comt, dwelke wast ghenouch onttrent eens halfs mans lingde hooghe, hebbende de bladeren nederwaert hanghende die int ansien zeer groene zijn, zo dat ghenouch ghelijct den mylien crude, ende heeft eene maniere van houpetten, hoogher uut spruutende dan de bladeren, de welke al vul saets zijn, zo de houpetten vanden enjune. Dit voornoemde cruut wordt alle jare uutghetrocken ghelijc datmen tkemp, looc oft enjun doet in desen landen, ende alle de houpetten diemen over laedt staen, dat wert saet omme weder te saeyene; de wortel dats den ghinghebeere, zo dat sommeghe struucken hebben drie oft vier clijsteren ende wortelen, maer ghemeenlic zo en hebben zij maer een wortele ende clijstere. Vele meer andere cruden sietmen daer van diversschen faut-soene ende [n]atueren, te lanc om verhalen. Dus alle dese voorseyde plaetsen ghevisenteert hebbende, zo quamen zij wederomme ter stede van Alkayeren.