Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(III, 21) [De balsemtuinen bij Matariya; peper en gember]

[W]eder ghekeert zijnde vanden voorscrevenen plaetsen, spraken den voorseyden Nassardijn, hem biddende te gane anden grooten trusseman omme consent te moghen besiene den balsem hof, dwelc hij zo dede, ende stelde hemlieden dach (189v) omme tsanderdaeghs daerwaert te treckene. Dus rijdende, latende den wech die zij van Gasera commen waren, eene goede recke ter rechter hand, ende onttrent vijf mijlen ghereden hebbende, quamen teenen doorpe, ghenaemt Lamaterea,⁹¹ daer zij reden in een cleen gancxkin, up thende vindende een huus met eenen poortkine. Daer in zijnde, quamen ten eersten up een plaetskin daer zeven oft acht colummen staen, schinende oft een clooster ghesijn hadde. Dat leden, vonden hem ter plecken daer eenen grooten put staet, wel drie mans lingden diepe, zo wijt datter twee groote wielen in draeyen eenpaerlic met twee ossen diere in gaen, an welke wielen coorden hanghen met potten die water putten ende uutweerpen, van welken watere ghearouseert ende nat ghemaect werdt den balsem hof ende vele meer andere hoven ende lochtinghen daer omtrent staende. De kerstenen van dien lande zegghen dat dat water eerstwaerf quam bij mirakelen. Inden tijden dat Onse

91 El Matarîya, nu een voorstad in het noordoosten van Cairo.

[p. 197]

Vrauwe met Jhesus haren ghebenedijden Zone in Egipten quam ghevlucht, ende ter voornoemder plaetsen commende, wat rustende, durstich zijnde, zant Joseph al die plecke duere omme watere om drincken, maer waer hij quam, niement en gaf hem yet. Ende ter stont verleende God ter zelver plecken eene schoone, staende fonteyne, die naerderhand zo groot ghemaect es datter de wielen voorseyt (190r) in gaen. Ooc seitmen daer, dat hoe wel tzelve water goet ende soete van smaken es in ander lieder mont, nochtans de lieden van diere plecken en drinckens niet gheerne, noch en conder gheen deech met ghetemperen om broot te backene. Men seitter ooc dat tvoorseyde watere alle jare inde maerte teenen zekeren daghe zo hoghe wast dat te allen canten vanden putte overloopt; dat duert omtrent vier oft vijf hueren, ende dien tijt gheleden zijnde, zo eist weder al tjaer duere in eenen doene. Ten daghe dat tselve water dus wast, zo es daer groote ganghinghe ende versouc van allen manieren van nacien, also wel van heydenen als van kerstenen, maer bij wat redenen dat dit voorseyde ghebuert en weet men daer niet te zegghene, anders dant den wille Gods es. Men seit ooc, waert tsake datmen de balseme arouseerde met anderen watere, datse ter stont verdrooghen zoude, dwelc dicwilt gheprouft ende bevonden es gheweest. Ooc zeecht mer, waert bij also dat de balseme tsondaechs ghearouseert worde, dat zij ooc ter stont verdroghen zoude. Dese experiencie bevindt men daer alle daghe, twelke alle groote ende schoone teeckenen zijn, maer lettel daer ghehacht. Daer gheleden zijnde, wat omme slaende ter rechter hand, zo comt men in eene maniere van eender camere, niet ghedect noch verwelft, maer boven ghesloten met hautenen wijmen om de verssche lucht thebbene, (190v) in midden vander welkere staet eenen put met versschen watere, commende met conduten ghemaect uuten putte daer vooren af gheseit es, ende daer pleghen hem de lieden die daer commen, te wasschene ende badene, want men seit dat tzelve watere zeere medecinael es jeghens menegherande siecten. Ooc seitmen dadt de zelve plecke es daer Onse Vrauwe met haren ghebenedijden Zone ende Joseph wat tijts ruste, als zoe eerstwaerf in Egipten commen was.⁹² Recht wat ter slincker hand vanden voorseyden putte zomen in comt, zo staet een viercant gat oft eene verblende veinstre ware, verchiert met witten marber steenen, daermen seit dat Onse Lieve Vrauwe haeren zone Jhesum plach te legghene om rusten, ende in memorien van dien zo houden de heydenen daer altoes hanghende eene berrende lampte. Scheedende van deser voorseyder camere ende voort gaende, zo lijdtmen duer een groot huus, recht oft eenen reefter van eenen clooster ware, ende dan comtmen in eenen schoonen lochtinc, vervult van allen lievelicken cruden ende vruchten, daer in midden staet eenen fijghboom, den welken zomen daer seit⁹³ hem buughde tooter eerden als Onse Lieve Vrauwe daer leet, commende uut den lande van Jherusalem, in welken eenen clove staet bijcans van boven toot beneden daer Onse Lieve Vrauwe Jhesum in plach te beerghen als zij eenich gheruchte hoorde, vreesende tvervolghen vanden jooden, ende (191r) in memorien van al desen zo houden de heydenen ooc ter zelver plecken eene lampte berrende. Desen voorseyden lochtinc duer lijdende, zo comtmen inden balsem hof die ghenouch viercandt es, omtrent also wijt alsmen met eenen balle onder saerms over werpen zoude, ende en es noch bemuert noch begraven, maer ronts omme bevrijt met eender steercker haghen ghevlochten, ten sommeghen plaetsen wat gheplaes-

92 Een vaker geuite opvatting, bv. bij Jacob van Vitry, p. 1128 en Von Breydenbach, 124v.

93 Dit verhaal over de holle vijgeboom kan Van Ghistele natuurlijk wel daar ter plaatse gehoord hebben, maar Zeebout heeft het naderhand ook kunnen lezen bij Von Breydenbach, 125r.

[p. 198]

tert, zo datmer niet wel in gheraken en zoude ombehoorlic. Dit es de zelve wachte diemer houdt, daer van men zo vele seyt ende scrijft in diverssche boucken, maer de groote trusseman die pleecht ghemeenlic daer te sendene vijftien of zestien van zijnen lieden als daer eeneghe menichte van pilgherems of voyagiers commen, om datter groote wachte ende garde zoude schijnen wesende, ende principalic om vele drinckghelts te ghecrighene, ooc om datter fame af loopen zoude, ende also saen als de voyagiers wech zijn, zo scheeden de ghesellen van daer ende en blijfter als dan niement dan die tvoorseyde hof open houden ende bewaren; anders en esser niet af, maer daer en darf niement van daer omtrent an commen up groote verbuerten. Ooc vraechden zij oft waer was, dat de balseme niement antieren en mochte dan kerstenen,⁹⁴ daer up hemlieden gheseyt was, dat al versierde saken waren (191v), want de balseme wart gheantiert ende ghehouffent bij ingheboornen heydenen die de voorseyde plaetse up houden. Item om te scriven twesen vander voorseyder balsem, zo eist te weten, dat zoe wast in deser manieren. Zij staet up cleene, viercantte beddekins, zeer qualic ghehouffent ende onderhouden, tfautsoen hebbende van jonghen doornen struucxkins, omtrent kniemaels hooghe oft wat hogher, ende up de hendekins vanden telgheren ende gheerdekins zijn vijf bladerkins;⁹⁵ ooc lancx den struucke van elken telgherkin nedercommende, zo zijn vele bladerkins ghekertelt ghelijc ghenouch zoo de bladerkins zijn van jonghen doornen. Item thaut ende struuc vander balseme es zeer edele ende ghenouchelic om sien, ende alsmen de schorsse ende bladerkins stijf wrijft, zo comter uute eene maniere van vuchticheden, wat lijmachtich, zeer steerc van roken ende zeer bijtende als mense inde ooghen smeert. Dese voorseyde struucxkins schijnen alle aventijde, als de zonne onder gaet, verdwijnende oft zij verdrooghen zouden, maer smorghens, also saen als de zonne up rijst, beghinnen zij weder te swellene ende te hem zelven te commene ghelijc te vooren, inder manieren zo de gaudbloumen,⁹⁶ diemen heet sousien of solsequium, altoos jeghens den avont sluuten ende openen jeghens den dach. Item eeneghe zegghen, dat de balseme nieuwers wassen en mach dan te Lamaterea, twelc niet waer en es, want de voorseyde hebbense elder sien wassen (192r) in diveerssche plaetsen daer omtrent, maer men seit dat zoe nieuwers ghewassen en zoude, zu en moeste ghearouseert zijn vanden watere van Lamaterea daer vooren af ghesproken es.⁹⁷ Item sommeghe leeraers zegghen dat de balseme plach te wassene ten beerghe van Engady int lant van beloften, ende dat zij daer bloeyde ende vruchten drouch up den nacht dat Onse Heere Jhesus te Bethleem gheboren was,⁹⁸ maer tzindert zomen seit, zo heeft zoe van daer ghevoert gheweest in Egipten, ter plecken daer zoe als nu wast;⁹⁹ watter af waer es salmen Gode bevelen, want mer zeere diversschelic af spreect.

94 Deze opvatting kan men lezen bij Jan van Mandeville, kol. 41, en bij Ludolf van Suchem, cap. 30.

95 Blijkbaar wordt hier bedoeld de Arabische balsemstruik, Commiphora opobalsam, die aan elk twijgje vijf, ongekartelde blaadjes heeft; de in het volgende zinsgedeelte aangeduide soort met gekartelde blaadjes is de Abessijnse balsemstruik, Commiphora abyssinica (Warburg, II, 281-282).

96 Hier bedoeld als verzamelnaam voor allerlei soorten van bloemen met goudgele bloembladeren die met het zonlicht meedraaien (Fr. souci; Lat. solsequia).

97 Jacob van Vitry, p. 1128, Jan van Mandeville, kol. 41, Von Breydenbach, 124v-125r; Vincentius, Spec. Nat., XIII, 65. Laatstgenoemde is wellicht Zeebouts directe bron geweest: zie de volgende aantekening.

98 Wrsch. ontleend aan Vincentius, Spec. Nat., XIII, 64 waar als bron vermeld staat: ‘Glos. super Cant.’

99 Reeds vermeld bij Plinius, XII, 111 maar ook bij bv. Isidorus, XVII, 8, 14 en bij Von Breydenbach, 124v, welke, laatste meedeelt dat zulks onder de regering van Cleopatra geschied is.