Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(III, 24)

(196v) [H]oe wel dat dusdaneghe dinghen niet en schijnen warachtich zijnde, nochtans zo eist dicwilt bevonden gheweest dat de afgoden spraken ende andwoorde gaven, zo daer of onder dandere Sente Augustijn verhaelt inden vierden bouc vander Stad Gods int xxvi^e capittele¹⁰⁹ - ende oec Valerius in zijnen eersten bouc int vijfste capitele¹¹⁰ - zegghende hoe dat te Roome eens een afgod verheven was, ghenaemt Jupiter, diemen zeere plach te eerene ende sacreficie te doene met sanghe ende spele van instrumenten. Onder andere zo quam daer up eenen tijt een man omme sacreficie te doene, ghenaemt Tytus Latinus, tooten welken de voorseyde afgod sprac, zegghende: ‘Dese sacreficien diemen mij doet en zijn mij niet bequame, omme dieswille dat de meester vander feeste zijnen cnape zwaerlic al slaende leedde ter sacreficien. Dus willic dat ghij dit den senateurs van Roome ten kennen gheeft, ende datmen mij anders eere ende sacreficie doe. Oft eist dat ghijs niet te kennen en gheeft, u salder quaet af gheschien’. Dit ghebuert zijnde, de voorseyde Tytus schiet van daer, ende bij avontueren verghetende tghuent dat hem Jupiter de afgod ghelast hadde, ter stont daer naer verloes hij zijnen zone, Cordes ghenaemt. Daer naer ghebuerdet noch eens, dat (197r) de zelve Tytus quam inden tempel van Jupiter, ende wart anghesproken bij alle ghelijcke woorden zo als te vooren, ende anderwaerf bij neggligencien oft uut schaemten vergat de voorseyde Tytus den senateurs te sprekene ende zijn last te kennen te ghevene,

109 Maar Augustinus, Civ. Dei, IV, 26 is veel beknopter in zijn relaas en spreekt over een drievoudige droom waarin het bevel gegeven werd; ook anderszins wijkt diens versie af van die van Zeebout. Vgl. echter Valerius Maximus, I, 7, 4: elementen uit diens relaas over Titus Latinius kunnen door Zeebout zijn overgenomen.

110 Aldaar staat verhaald hoe de Etrusken, ofschoon zeer succesvol strijdend tegen de Romeinen, plotseling angstig de vlucht namen omdat zij vanuit het nabije woud een stem de Romeinse overwinning hoorden voorspellen.

[p. 203]

bijden welken hij ter stont siec wart, ende en conste niet ghenesen voor hij zijn last dat hij ontfanghen hadde vanden afgod Jupiter, den senateurs te kennen ghegheven hadde. Item Sent Augustin scrijft ooc inden derden bouc vander Stad Gods int xi^e capittele, datter een afgod was teender plecken, ghenaemt Apollo, de welke ooc eens screide vier daghen lanc. Noch vele meer van ghelijcken saken vintmen inden bouc der Stad Gods, ende ooc inde Gulden Legende, die te lanc zouden vallen om scriven ende hier te desen propooste niet vele dienende. Dus machmen wel meercken dat zulke ydolen ende afgoden in ouden tijden, overmids der subtilheyt vanden boosen viant ende bijder ghehinghenessen ende ghedooghe Gods, ooc mids den quaden gheloove dat de meinsschen hadden, plaghen te sprekene. Item omtrent dese voorseyde plaetsen daer de piramides staen, zoude alte vele schats wesen verborghen zomen daer seit, naer den welken vele souldanen hebben doen delven ende soucken, maer alle diere naer soucken, varen meest qualic, zo datter nu niement meer naer en darf zoucken, weercken oft dubben. Item in dese vervallen edeficien zo vintmen een maniere van serpentkins de welke tirij zijn gheheeten,¹¹¹ lanc onttrent een vierendeel, (197v) thooft hebbende zeer plat met ronden, zwarten oochskins, thooft zeer hooghe inde lucht draghende naer haerlieder grootte; den steert es smal ende cort afbrekende anden lichame, zo de jonghe puden oft vursschen hebben als zij eerst groeyen, maer zijn meerder zo vooren gheseit es; tvel es grijs van coluere, ghekertelt, maer niet scelpwijs; dese en hebben gheen beenen noch voeten, maer slingheren voort vele rasscher dan de slanghen oft aeren doen ende leven bijder lucht zomen seit.¹¹² Vanden welken men maect de tiriakele, want zonder de vorseyde serpentkins en machmen gheene fine tyriakele maken. Ende alsmer tiriakele af maken wilt, dan moet mense wel zeere ende langhe slaen met gherdekins daer toe ghemaect, ende wel gheslaghen zijnde, zo moetmen hemlieden thooft ende den steert teenen slaghe af slaen met messen diere toe ghemaect zijn, want waert ghemest, dat thooft ende den steert niet te samen af en ghinghen, zo zoude tfenijn ter stont daer weder in schieten dat metten slaghen uuten live ghevloden es, ghemeerct dat gheen argher, felder noch subtijlder fenijn en es ter weerelt dan de zelve serpentkins; ende als zij oud werden zo wassen hemlieden een maniere van cleenen hoorenkins, maer dan en dueghense niet omme tiriakele af te makene.¹¹³ Item men moet ooc doen inde tyriakle een cruut, ghenaemt folioyndo,¹¹⁴ oft anders en zoude de tyriakle niet al fijn zijn. Niement en mach tiriacle maken in Alkayeren noch eldere, dan bij oorlove vanden souldaen, ende dan moet zij ghewardeert werden eermense vercoopen mach, als (198r) waer bij dat zoe daer zeere diere es, maer es de beste ende de fijnste diemen ter weerelt vinden mach. Voort rijdende omtrent vijf oft zes mijlen altoes lancx den beerghe, zo quamen zij teender plecken daer wel twalef van ghelijcken edeficien staen als vooren gheseit es, maer zijn vele zeerder te nieuten. Oec zijn daer omtrent vele andere oude edeficien ende ghestichten, die meest al vervallen ligghen ende verdect metten sande, want al dat ghebeerchte duere zo en vindtmen anders niet dan een ghellende zandt, dwelke vliecht ende drijft nu ter eender zijden dan ter andere, naer dat de winden daer draeyen. Item onder alle de voorseyde edeficien diemen piramides naemt, zo plach in tijden voorleden een piramis te zijne, twelc was een vanden zeven wonderen der weerelt zo eeneghe segghen, ende was zo groot, zo

111 Bedoeld is wellicht de gehoornde adder, die m.n. in Egypte in groten getale voorkomt (Brehm, V, 527 e.v.). Om theriak te maken werden immers bij voorkeur adders gebruikt; Vincentius, Spec. Nat., XX, 47: ‘Tyrus idem esse fertur, quod vipera. Nam, et auctores in medicina loquentes de carne serpentina, vel tyriaca conficienda, raro vel numquam de tyro sub hoc nomine faciunt mentionem, sed de vipera’.

112 Plinius, VIII, 122.

113 Volgens Andromaches (aangehaald bij Vincentius, Spec. Nat., XX, 51) omdat hun gif dan aan kracht heeft ingeboet.

114 Bedoeld is de Indische nardus, een soort valeriaan, die aan de theriak werd toegevoegd om zijn verdovende werking. Hij wordt inderdaad tot de kruiden gerekend (Warburg, III, 244).

[p. 204]

costelic ende hooghe inde lucht, datmen dies ghelijcke niet en vant, twelcke tgraf was van eenen coninc van Egipten, gheheeten Semijs,¹¹⁵ die an tvoorseyde graf ende weerc twintich jaer dede weercken eenpaerlic achtervolghende drie hondert ende tsestich dusent persoonen eermen dat vulmaken conste, zo dat Dyodorus Siclus wel seit in zijne boucken. Andere spreken datter een andere piramis zijn zoude in Egipten, staende omtrent den voorseyden plecken, twelc een vanden zeven wonderen der weerelt zijn zoude, ende es een graf ende een piramis van eender vrauwen, ghenaemt Sapho,¹¹⁶ naer der welker dat noch ter tijt ghenaemt zijn eeneghe veersen, gheheeten metra saphira.¹¹⁷ Dese voorseyde (198v) vrauwe was zo antreckende ende wel sprekende, datse van allen rijcken ende grooten mannen bemint was, ende naer haer doot zo deden hare boelen ende lieveren een graf maken, ende daer boven een piramis rechten inde memorie van haer, datmen inder weerelt diere ghelijcke niet en vant. Item hoe wel dat Dyodorus Siclus in eeneghe plecken van zijnen boucken seit, dat zulke piramides sepultueren zijn van coninghen, nochtans seit hij ooc te sommeghe plaetsen¹¹⁸ dat gheene sepultueren en zijn, al waren zij te dien propooste ghemaect, want de coninghen ende princen die zulke weercken deden maken, waren zo groote tyerannen ende brochten tgoet ende schat vanden conincrijcke van Egipten zo qualic over, dat tvolc haerlieder lichamen niet en lieten begraven naer haerlieder doot, maer lietense onweerdelic ligghen versmeltende zonder die te begravene.

115 Bedoeld is Chemnis (d.i. Cheops). De mededelingen over diens piramide zijn ontleend aan Diodorus, I, 63.

116 Wellicht een slordige lezing van Strabo, XVII, 1, 33. Over de Tombe der courtisane deelt deze mee, dat ze tegen grote kosten gebouwd was door haar minnaars en dat Sappho aan die geliefde van de koning de naam Doricha heeft gegeven.

117 De boekuitgave heeft, terecht, ‘Metra Saphica’, d.i. de elfvoetige jambevorm van Sappho's oden.

118 Diodorus, I, 72, 6 en vooral I, 64, 4-5.