Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(III, 18) [De Nijl]

[N]aer dat hier wat gheseit es vanden voorseyden plaetsen up de riviere gheleghen, zo sal hier ooc wat bescreven worden vander zelver riviere, de welke eene es vanden vieren die commen uuten eerdschen paradijse, zomen dat expresselic bevindt int bouc van Genesis, daer ghenaemt Gyon of Nilus, maer de heydenen namense Carissius.⁷³ Dese zelve riviere es dat alder beste ende smakelicste watere datmen inde weerelt vinden mach, want zo Aristotiles seit in Metheororum,⁷⁴ hoe een water verder zijnen loop (184v) heeft van zijnen eersten oerspronghe, zo zulc water beter es, ghelijc dit blijct an Nilus. Vele coninghen ende princen hebben den oerspronc van Nilus doen ondersoucken, maer noynt niement en conster eenich bescheet af ghevinden, want dese voorseyde riviere comt duer Abassien, datmen een vanden drien India naemt,⁷⁵ duer Ethyopen, duer Egipten, ende hendelic inde Zee Mediterraneum. Ende overmids dat de zelve riviere dweers duer pape Jans land comt gheloopen, ende dadt zomen seit wel ware in zijne macht deser riviere haren rechten loop te benemene ende elders twater van diere te doen breedene ende loopene, hoe wel dat zijnen landen groot inder ende schade doen zoude, nochtans heefter de souldaen groote vreese vooren ende pijnt altoes vriendscepe metten voorseyden pape Jan tonderhoudene, hem sendende alle jare schoone ghiften ende presenten. Ooc zo zijn alle de persoonen van onder den voornoemden pape Jan, converserende ende woonende onder de jurisdictie vanden souldaen, grootelicx

73 Cf. Gen. 2:10-14. De glosse van Nicolaus van Lyra op Gen. 2:13 luidt: ‘Gyon, ipse est nilus’. De paradijselijke oorsprong van de Nijl ook bij Isidorus, Etym., XIII, 21, 7. Maar geen van de vijf Arabische namen die de Nijl heeft, lijkt ook maar enigszins op ‘Carissius’ (cf. Enc. de l'Islam, s.v. al-Nîl). Wellicht echter is deze (foutieve) benaming eenvoudigweg overgenomen uit Adorno, cap. 60. Zie bovendien aant. III, 60.

74 Een zeer dubieuze bronvermelding: als Zeebout werkelijk Aristoteles geraadpleegd heeft, is diens Metheorologica, II, 2 door hem alleszins fantasierijk geïnterpreteerd. Waarschijnlijker is evenwel dat hij de bronaanduiding ‘Aristoteles in lib. Meteororum 2’ bij Vincentius, Spec. Nat., V, 32, waar gesproken wordt over het ontstaan en verloop der rivieren, eenvoudigweg heeft overgenomen en óók van toepassing heeft geacht op Spec. Nat., V, 34, dat o.m. handelt over de zoetheid van het Nijlwater.

75 Men onderscheidde: 1) India superior, major of magna; 2) India inferior, minor of parva; 3) India meridionalis of tertia. De situering van deze drie gebieden was over het algemeen erg vaag en wisselend. Wel was men geneigd één ervan in Oost-Afrika te plaatsen, m.n. in Ethiopië (Yule-Cordier, II, 425-426). Marco Polo situeerde Abassië in India tertia, en Zeebout volgt hem in dezen na. Zie Tvoyage VII, 16.

[p. 193]

ghepreviligiert, want waer zij commen oft gaen, tzij int Helich Graf oft elders, zij zijn alomme vry van onghelde, van tribute, tollen ende andere obligacien. Draghen ooc alomme waer zij gaen een cruus openbaer anden hals oft in haerlieder hand, twelc men al ghedoocht omme der voorseyder redenen wille, want waert zo dat de voornoemde riviere duer Egipten niet en liepe, ende principalic eens sjaers tland en bedecte ende arouseerde, Egipten zoude den meesten (185r) deel ombewoont zijn ende onvruchtbarich.