Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(III, 19)

[E]nde omme te sprekene vanden oerspronghe vander voorseyder rivieren zo zijn vele diverssche opinien, want ten boucke van Genesis staet dat zoe comt uuten eerdschen paradijse, dwelke staet int oesten vander weerelt, ende dat int hooghe, also Ysidorus bescrijft.⁷⁶ Maer naer dat Ptholomeus, Strabo ende meer andere leeraers bescriven, expert in cosmographien, zo zoude naer huerlieder beseffen de zelve riviere commen uuten zuuden vander weerelt van zekeren beerghen die ghenaemt zijn der Manen beerghen, ende uut meersschen ende doolaghen, ghenaemt Paludes Nilij, verde van daer gheleghen.⁷⁷ Dese voorseyde redenen moghen ooc wel al te samen staen, zo dat de voorseyde riviere eerst hueren oerspronc nemen zoude uuten eerdschen paradijse, ende zo voort onder de eerde loopende eenen verden wech, ghelijcmen dat wel bevindt van velen rivieren, als van Arecusa ende anderen, ende zoe langhe gheloopen hebbende haer weder vertooghende onder de voorseyde beerghen ende mersschen, ende zo neder commende duer Egipten also vooren gheseit es.⁷⁸. Item dit voorseyde water es in hem zelven turbel ende dicke, ghenouch zo den Tiber te Roome es alst zeer ghereynt heeft, maer (185v) alst wat ghestaen ende gheseten es, zo eist scoone, claer ende zeer natuerlic om drincken.⁷⁹ Dese riviere voorseyt mach zeere vander wijdden zijn omtrent Alkayeren als de Schelde es voor Andwoorpen, oft over een wat breeder, maer loopt veel zeerder; daer in zijn vele goeder visschen van diversschen specien ende natueren.⁸⁰ Men sietter ooc alte met, maer zeer selden, up de boorden en canten eene maniere van dieren die int water woonen, tfautsoen hebbende van cleenen paerdekins, maer schuwen den meinsschen zo zeere, datmer qualic bescheet af ghesien can. Daer zijn andere manieren van dieren diemen daer dicwilt vanct, die ghenaemt zijn coccodrullen - de heydenen namense themissa⁸¹ - dat al te wonderlicke dieren zijn, ende schijnen recht serpenten, ghenouch ghelijckende der lacerten, maer zijn wel zo groot dat zij in swelghen zouden een kint van vijf oft zes jaren, zoot daer dicwilt wel ghebuert, hebbende thooft ghenouch draecwijs, met wijden kinnebackenen, tfautsoen van grooten snoucken, met cleenen, blauwen hoogskins, de tanden steercker ende langher dan wulven, met corten, dicken beenen met vele keerven ende ploeyen serpentwijs, ende met grooten, langhen naghelen als beeren, maer hebben de voeten ghesloten zo de eentvoghelen doen, en hebben den steert lanc alavenant naer haerlieder grootte, tfautsoen vander lacerten, ende zijn in haerlieder steert zeer steerc, zo dat zij daer mede eenen man wel zijn been in sticken smijten zouden, ende (186r) zijn ghepreckelt boven lancx den steerte toot half den live

76 Etym., XIV, 3, 2-3.

77 Het Maangebergte noemt Ptolemaeus in zijn Geographia, IV; ook op zijn kaart van Egypte en Ethiopië staan deze Lunae montes ingetekend. Strabo, 17, 1, 4 vermeldt eveneens dit gebergte, maar het blijft bij hem naamloos. De Nijlmoerassen, Paludes Nili, zijn op Ptolemaeus' kaart onderscheiden in Palus occidentalis en Palus orientalis die elk een arm voeden, samenvloeiend tot één rivier, de Nijl.

78 Dat de Nijl gedeeltelijk ondergronds stroomde, was een gebruikelijke opvatting, ook bij bv. Ludolf van Suchem, cap. 33, verwoord: ‘duo vel tria miliaria non apparet’. Met ‘Arecusa’ is wellicht bedoeld de Arethusa in Chalcis, waarvan Strabo, 1, 3, 16 vermeldt dat ze over een bepaalde afstand ondergronds loopt.

79 Vgl. Vincentius, Spec. Nat., V, 34: ‘Aqua fluminis Geon (...) vehementer turbida est. Sed in una recessione statim clarificatur’.

80 Dezelfde mededeling bij Ludolf van Suchem, cap. 33.

81 Ar. Timsâh: krokodil. Enige elementen van Zeebouts beschrijving van de krokodillen komen sterk overeen met die van Poloner, 278: ‘Hic fluvius nutrit (...) kokodrillos, quorum non est numerus, qui ad modum lacertae sunt formati, quatuor pedes habentes, et crura grossa et curta, ungues acutos ut ursus et caput sicut lacerta’.

[p. 194]

ghelijc de baersen zijn hier int land; van desen vintmer daer zo groote menichte, datmer dicwilt ziet te samen up de boorden vanden heylanden die inde riviere zijn, achtien, twintich te samen, ende es hendelic een afgrijselic dier om sien. Item dese voorseyde riviere heeft eene wonderlicke condicie, contrarie van allen anderen rivieren, zo dat rechts mirakel schijnt wesende, want inden somer omtrent der hoymaent als alle wateren ten minsten zijn ende crempen, dan beghint dese voornoemde riviere te wassene, ende dat mach dueren toot der gheheelder ougstmaent oft daer omtrent; hier binnen wast de zelve riviere zo hooghe, dat groote menichte van plaetsen int dlant van Egipten bevloeyt werden. Ende ten plecken daer dlant ten nedersten es, zo zijn sluusen ende dijcken ghemaect omme up te gane alst water hooghe es, ende tselve water uute te houdene ende in te latene alst tijt ende pas gheeft. In dese voorseyde dijcken staen de sluusen met grooten, scoonen brugghen daer over loopende, daermen twater mede bedwijnct; dus ter tijt dat twater ten hoochsten es, ende over al duer de sluusen ghelaten, zo eist een vremdt dijnc dlant van Egipten den meesten deel an te siene, want het schijnt oft alomme een zee ware. Ende alle de doorpkins ende behuusde plaetsen inde neringhe ligghende, hoghe ghemaect naer tconterpas vanden watere, (186v) schijnen dan rechts heylandekins zijnde, in midden vanden watere ligghende. Ende als dese voorseyde riviere hogher wast dan zij bij costumen pleecht, dat zeer selden ghebuert, dan doet zoe groote schade onder de huusen ende beesten. Maer als zoe te harer behoorlicker tijt ende ghewoonliker hoochden es, zo sietmen in Alkayeren ende in alle de landen daer omtrent groote vruecht ende spel bedriven, want al dlandvolc comt daghelicx ter zelver rivieren, haer danckende dat zoe dlant van jare te jare vruchtbarich maect. Oec als den tijt comt datmen de sluusen open doet ende de dijcken uut steect omme dwater duer te latene dlant met te bevloeyene, zo dat datte daer alle jare costume ende ghewoonte es, zo comt de souldaen zelve up de voornoemde riviere met allen zijnen heeren in grooten state ende triumphen. Ter welker plecken hij zijn scip vindt, dat zo wonderlicken costelic verchiert es, onsprekelic om zegghen, al behanghen met gheborduerden cleederen van peerlen ende precieusen ghesteenten van allen soorten, van zo grooter weerden dat onmoghelic ware om estimeren, ende heeft drie oft vier seilen al van gaudenen lakene ende alle de coorden van gaut ende zijt drade ghemaect; in midden vanden schepe es ghemaect eene maniere van eenen schavonte ende siege, hooghe ghelijc eenen troone, zo costelic verchiert, dadt uut neemt boven allen eerdtschen saken, daer up de souldaen zidt met (187r) drie oft viere van zijnen principalen heeren, zonder meer. Alle de andere heeren ende princen hebben ooc groote menichte van schepen, zeer costelic verchiert, elc naer zijnen staet; insghelijcx al tghemeene volc vander stede, als poorters, borghers ende cooplieden, commen daer ooc met schepen, in zo grooter menichten dat twater al overdect schijnt wesende. Ende also vaert de souldaen metter menichte ende vlote van dien schepen al trompende, spelende ende al zinghende, zo datmer noch en hoort noch en siet vanden grooten ghelude datter es, toot den heylande daer vooren af gheseit staet, dwelc voor Babilonien leyt, ende zo voort toot ande torre daermen alle jare tmeercsel neemt vanden wassen vander riviere. Ende dat ghevisenteert hebbende, zo gaet de souldaen met alle zijnen heeren uuten schepe up tvoorseyde heyland, daer hij vindt een

[p. 195]

schoon bancket ghereet. Ghebancketeert hebbende, gaet wederomme te schepe ende vaert zo van daer hij commen es. Te lande zijnde, zo neemt hij zelve eene spade oft eenich ander instrument ende steket in deerde; dat ghedaen hebbende, zo vaert hij met grooter triumphen weder tsijnen hove waert, ende ter stont zo doetmen al Egipten duere de sluusen, dijcken ende gaten hopen ende laten dwater in commen ende dland bevloeyen zo voorseit es; dit ghebuert ghemeenlic alle vijftienste daghen van ougst maent.