Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(III, 17)

[V]an Babilonien worden zij noch voort gheleedt omtrent een vierendeel van eender mijlen, altoos gaende lancx der rivieren van Nilus nederwaert, toot eender behuusder plaetsen zeere schoone, ghenaemt Boulake,⁶⁵ onghelijc meerder dan Babilonia, maer en heeft ooc noch poorten noch mueren, ende leyt lancx henen ghestrect up de voornoemde riviere, verchiert met schoonen, costelicken huusen, vervult van alderande coopmanschepe diemen dijncken mach, want ter zelver plaetsen zo es meest al trivaige vander coopmanschepen die te Alkayeren tscepe ghebracht werdt van alden landen daer omtrent, als van Sayetten,⁶⁶ van Egipten de Hooghe, Alexandrien, Damiaten ende van anderen landen, varende de riviere up ende nedere, dwelc zo wonderlic een sake es omme ansien, dat niement te zegghen en ware. Ooc zo wardt ter zelver plaetsen meest ghehaelt tverssche water datmen

65 Zie aant. III, 24.

66 Assioet of Sioet, op ong. halverwege de afstand Cairo-Assoean.

[p. 191]

inde stad van Alkayeren besicht ende useert, want daer in lettel goets waters es zo voorscreven staet. Item dese voorseyde plaetse mach (182v) zeere alzo verre staen van Alkayeren als van Babilonien, in zulker wijs dat zij alle drie staen in eenen drivoet, zo datse alle te samen Alkayeren ghenaemt zijn. Ende hoe wel dat de straten van Alkayeren toot Babilonien, van Babilonien toot Boulake, ende van Boulake weder omm toot Alkayeren, eens deels bewoont ende behuust zijn, nochtans inde ydele plecken tusschen desen drien voorseyden steden ligghen zo groote menichte van hoven, lochtinghen, prieelen, boomgaerden dat onmoghelic ware van scrivene, zo vervult met propren huusekins van plaisancen, aldertiere delicate, wel riekende cruden, met fruyten van allen specien, dat wonder es om ansien, ende schijnt properlic wesende een eerdsch paradijs. Men vindtter van allen manieren van ligomenen ende saladrien, als cucumeren, caroten, angourien, cytroenen, meloenen, pompoenen, melusanen, couwoorden, ravanellen ende somme toutte van allen cruden van salladrien ende verversschinghen. Ooc als van bomen fruyt draghende esser habundancie, te wetene van appelen van garnaten, oraengen, lymoenen, oliven, amandelen, tweerande fijghboomen, ghemeene fighen, ende fighen pharaonis,⁶⁷ dat zijn recht oft peerkins waren ende zijn zeere zonderlinghe. Daer wassen ooc manieren van vruchten als asenoten, ghenaemt spetatien,⁶⁸ die zeer medecinael zijn, maer gheene asenoten noch kerstaingen en zijn daer int land wassende. Ooc zijnder boomen die appelen draghen ghelijc oraingen, daer ghenaemt adaems appelen,⁶⁹ hebbende up deen zijde vander bloeysele eene groote bete, zo datmer (183r) bescheedelic twee of drie tanden in siet staen. Men seitter al ghemeenlic dat ghelijc fruyt was daer Adaem in beet ende tghebot Gods brac. Daer wassen ooc manieren van cleenen perserkins, gheluwe als den door van eenen eye, zeere smakelic, daer ghenaemt misseme oft hermelinnen;⁷⁰ men vintter ooc prumen van drie oft vier soorten. Item noch sietmen daer wassen een maniere van boomen dat int ansien haut schijnt, maer en es gheen, ende es van wesene als vinckelstelen oft coocte stelen, binnen marchachtich, alle jare vergaende zoo de vinckel oft coocte doet, ende ten uutdraghene zo sprutet weder uute. Desen voorseyden boom oft cruut heeft de bladeren wel zes oft zeven spannen lanc ende wel drie spannen breet; de vruchten zijn wat lanc ende smal, sommeghe een vierendeel, zom een half vierendeel, som meerder som minder, ende vander dicte dat mense omgrijpen zoude, ooc deen dicker dan dandere, hanghende zo ande boomen gheclijstert met xx of xxx te samen inder manieren zo de boenen hanghen; haerlieder schellen en zijn niet dicke, ghenouch gheluwe van coluere. Men sloefse af ghelijcmen de pellen doet van eenen versschen appele van oraingen oft ooc van eenen ghebradenen appele; de vrucht binnen en zoudemen niet wel connen ghelijcken, zo delicaet ende zo goet es zij van smaken, maer omme te compareerne zo schijnse ghenouch om sien als meloenen. Dese fruyten zijn daer ghenaemt (183v) mousij oft paradijs appelen, ende in hoe meneghe scheve datmense snijt, men vindt in elcke scheve een schoon, vulcommen cruus met eenen vulcommen meinsche daer an hanghende, zo natuerlic dat gheen scildere verbeteren en zoude.⁷¹ Ooc zo sietmen daer boomen, zeere vander grootten dat de holmen zijn in desen landen, ghenaemt cassiafistela, die zeere vremde ende nieuwe zijn omme ansien als zij vruchten draghen, want de langhe, sware pijpen daer de cassia⁷² in es, hanghen

67 De Ficus sycomorus (sycomore-vijg). oorspr. afkomstig uit Zuid-Egypte en vandaar door-gedrongen tot in het noordelijk Nijldal en Palestina, doch nooit (i.t.t. de gewone vijg, Ficus carica) naar Europa geëxporteerd (Warburg, I, 483-485).

68 Misschien is de Sapotacea of sapotastruik bedoeld; de vruchten ervan lijken op hazelnoten en er wordt inderdaad geneeskracht aan toegekend (Warburg, III, 114-118).

69 Dit is de Ethrog-citroen (C. medica var. ethrog) die ook onder de naam adams- of paradijsappel bekend was (Warburg, II, 270). Jacob van Vitry, p. 1099, daarover: ‘poma pulcherrima et citrina (...) in quibus quasi morsus hominis cum dentibus manifeste apparet, et idcircopoma Adami ab omnibus appellatur’.

70 Bedoeld zullen de abrikozen zijn (Ar. mishmish).

71 mousy oft paradys appelen: Bedoeld is de banaan (Musa paradisiaca). ende in hoe meneghe.... daer an hanghende: Von Breydenbach, 125r: ‘(...) et quacumque parte scindantur utraque pars scissure crucem cum crucifixi imagine gerit impressam’.

72 De zaadjes in de ong. 50 cm lange pijpen van de Cassia Fistula-boom, die ook onder de naam manna bekend zijn (Warburg, II, 181).

[p. 192]

rontomme den boom met hoopen te samen, recht oft langhe quispels waren van pater nosters, ende alst yet waeyt, zo es daer onder zo groot gheluut datmer niet en hoort. Item men sietter ooc groote menichte van dadelboomen die zeer groot ende lanc zijn; anden rechten scacht van beneden toot boven zo en wassen gheene bladeren noch telgheren, maer zijn ghecnobbelt ende gheweyrelt, ghenouch zo eenen pijn appel, ende boven zo staen de bladeren, ghenouch ghelijckende den glysse oft riete van onsen lande dat int water wast, ende onder de bladeren zo hanghen de dadelen met grooten hoopen oft pater nosters waren, die, noch groen zijnde, zo bitter smaken dat mense niet gheheten en can, ende rijpe wesende, zijn soete boven maten. Item hoe wel datmen hier seit dat den dadelboom niet en draecht voor dat hij hondert jaer oudt es, nochtans sietmer daer vruchten draghen die cleene zijn ende jonc schinen. Ooc seitmen daer dat zo wanneer men int land eenich weerc van temmeragen maken wilt, dat doetmen weercken (184r) van dadelboomen oft van cassiafistela boomen, want anders en es gheen haut daer omtrent dat eeneghe lingde heeft. Item in dese voorseyde boomgaerden, prieelen ende lochtinghen zo nemen de heeren, cooplieden ende andere lieden van machte groote ghenouchte ende recreacie, zo dat zij daer dicwilt in zijn tien oft twalef daghen zonder uut commen, sommeghe in huusekins, andere in tentkins ende pauweljoenkins, doende haerlieder spijse ende drancken daer bringhen ende al dies hemlieden behouft. Men sietter groote menichte van vrauwen commen spacieren ende visenteren elc de zijne, groot solaes ende ghenouchte makende, zo dat zijlieden inder waerheit daer haerlieder paradijs ende hemelrijcke nemen.