Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(II, 25)

[U]ut deser voorseyder cappellen commen zijnde, omme slaende ter luchter handt neffens den choer vander zelver keercken, zo comtmen ter stont in eene andere cappelle dalende met drien trappen, met tween viercantten pilaren daer inne ghemetst omme tonderhouden vanden verwelve, inde welke staet eenen aultaer, daer ondere es een cleen, ront hollekin ghehauden inde steenrotse, daer Ons Behouder Jhesus inne ghestelt was, duer gheeselt ende ghecroont wesende, verbeidende den tijt datmen zijn Cruusse ghereet maecte, ende es daer gheheeten Caser Christij.²⁴⁴ Van daer voort ommegaende, altijts neffens den choer, zo comtmen teender ander cappelle daer oec eenen aultaer staet, daer de dieneers van Pilatus dobbelden omme Ons Liefs Heeren cleet, dat ghemaect was van Maria, zonder naet, altoes ghewassen met Onsen Lieven Heere, alzo daer af staet inden bouc De Infancia Salvatoris.²⁴⁵ Item van daer noch omme gaende over de zelve zijde, zo comtmen an noch eene zeer schoone cappelle, diepe (97v) neder gaende neghen en twintich trappen onder de steenrootse wech, met vier grooten, ronden pilaren omme te onderhoudene de zware rootsen daer boven ligghende, ghenaemt de cappelle van Helena, met eenen schoonen aultare. Ende ter rechter handt des aultaers zomen incomt, es eenen inganc ende steeghere van xi trappen dalende in eene andere cappelle met eenen grooten, viercantten pilare uuter zelver steenrootsen ghehouden. Ter welker plecken inden houc oestwaert ghevonden was 't Helich Cruusse Ons Heeren metten tween anderen cruussen; daer hanghen altijts twee berrende lampten; ter zelver plecken plochtmen in ouden tijden te weerpene alle de lichamen die metter justicie ter doot quamen oft oec andere stijnckende pryen, schijnende oft in voorledenen tijden ghezijn hadden de oude vesten der steden. Item de voorseyde Helena dede oec maken eene veinstre, duer de welke zij bescheedelicken zien mochte vander upperster cappelle tooter plecken daermen 't Helich Cruusse sochte. Item commende uuter voorseyder cappellen, omme gaende over de zelve zijde, es eenen aultaer onder den welken staet een groot stic van eender colomme daer Onse Heere an ghecroont was, rontomme beheymt met eender steercker traille van houte omme datmer niet af nemen en zoude; toot allen desen voorseyden plaetsen es aflaet zeven jaer ende zeven carrijnen. Item voort noch omme gaende, altijts latende den choer ter rechter handt, zo comtmen ten beerghe van Calvarien, daer up men gaet met neghentien trappen (98r), ter welker plaetsen nu eene groote schoone cappelle staet met tween grooten pilaren in midden, ghehauden vanden kerstenen Jorgiani, ende in tijden voorleden was zij ghehouden vanden kerstenen Armeni. Maer de coninc van Armenien versleghen zijnde vanden

244 Carcer Christi, ook bij Poloner, 241 vermeld.

245 Een onjuiste bronopgave: niet in Liber de ortu Marine et infantia Salvatoris (d.i. het Pseudo-Mattheusevangelie) staat dit bericht, maar wel bij Ludolf van Saksen, De Vita Christi Jesu in libros duos, II, 63, 16.

[p. 98]

coninc van Perssen, alle tgheheel land stellende onder zijn tribuut, zo sant de coninc van Jorgianien met grooter ghiften anden souldaen, zo vele doende dat de Armeni de plecke moesten laten ende wart den voorseyden Jorgiani ghegheven, als waer bij dat noch zo grooten nijt es tusschen dien tween nacien dat niet moghelic en ware om segghen.²⁴⁶ Item ter slincker handt zomen in dese voorseyde cappelle comt, es de zelve steenrootse des beerchs van Calvarien daer 't Helich Cruusse, met Onsen Heere daer an hanghende, inne gherecht was, ende noch ter tijt sietmer een ront gat daer 't Helich Cruusse inne stont, wel also diepe datter een meinssche zijnen aerme in steken zoude tooten helleboghe, beleit met lattoenen platen omme datmer niet af smijten noch breken en zoude; hier es te verdienene aflaet van pijnen ende van sonden. Item ter rechter zijde zomen voor de voornoemde heleghe plecke knielt, sietmen eene schuere inde steenrootse, gheheeten Golgata, de welke open barst als Onse Lieve Heere Jhesus zijnen gheest offerde zijnen Hemelschen Vadere. Men seit ooc dat daer in vonden was thooft van Adam,²⁴⁷ maer in Historia Scolastica super Evangelia daer bevintmen ghenouch dat niet warachtich zijn en zoude.²⁴⁸ (98v) Item ter rechter handt vander plecken daer 't Helich Cruusse stont, staen twee aultaren; den eenen naest den gate hauden de Jorgianen, ende den anderen houden de broeders de Monte Syon. In dese voorseyde cappelle hanghen altoes dertien berrende lampten ten diversschen plaetsen. Item recht onder den berch van Calvarien es noch eene cappelle, ghenouch ghehouden uuter steenrootsen, inde welke oec eenen aultaer staet, ende achter den aultaer zo sietmen bescheedelic de voorseyde scuere van Golgata duerloopen ter steenrootsen waert in. Over de rechter zijde vander voornoemder cappellen anden zijtmuer onttrent den halven zomen incomt, es tgraf van Melsisedech de prince der priesteren was ende coninc van Jherusalem. Oec ande zelve zijde zo es de sepultuere vanden ridderlicken Godefroit van Buillion, de welke conquesteerde tzijnen tijden den meesten deel vanden lande van beloften, ende over de slincker zijde vander voorseyder cappelle es tgraf ende tombe van Baudewijn zijnen broedere, die naer hem coninc wart, daer an dese veersen ghescreven staen: ‘rex Balduwinus, alter Judas Machabeus, spes patrie, vigor ecclesie, virtus utriusquet quem formidabant, Sydona tributa ferebant, Sedar et Egiptus, Dan ac homicida Damascus, proh dolor hoc modico clauditur in tumulo’.²⁴⁹ Dese voorseyde plecke besocht hebbende, zo comtmen ten choore die vanden Griecken ghehauden werdt, daer inne men siet ten rechten middewaerde eenen witgrauwen steen, viercantich, wat verheven int pavement, met eenen ronden gate, datmen seyt den rechten middewaert vander weerelt wesende (99r) ende dat de zonne onttrent diere plecken up den noene te midden zomere gheen schauwe en gheeft, dat approberende bijden woorden van David inden lxxvii^e salleme van zijnen sauttere,²⁵⁰ zegghende: ‘Operatus est salutem in medio terre’, maer hier up wel lettende zo bevintmen dat niet moghelic en es, dat de stede van Jherusalem oft oec eeneghe plecken daer binnen den midden van eerderijcke zijn zoude, twelke mach ghetoocht werden menichsins, want den rechten midden vander eerden zoude moeten evenverre staen vanden oesten, vanden westen, vanden zuuden ende vanden noerden. Te wetene elc van desen ten tneghentich graden, dat daer zo niet en es, want Jherusalem staet vele naerder den noerden dan den zuuden ende oec naerder den westen dan den oesten. Oec zoude

246 Zie ook Tvoyage I,6 over dit geschil.

247 Jan van Mandeville, kol. 64.

248 Althans in zoverre dat Comestor, Hist. Scholastica in Evangelia, cap. 178, er géén melding van maakt.

249 Dit grafschrift is op een paar plaatsen corrupt weergegeven. De juiste lezing ervan (maar vgl. ook Vilnay, 148) biedt o.m. Cornelis de Bruyn (17^e eeuw) in diens reisverslag: ‘Rex Baldewinus, Judas alter Machabeus, Spes Patriae, vigor Ecclesiae, virtus utriusque, Quem formidabant, cui dona tributa ferebant Cedar & Aegyptus, Dan, ac homicida Damascus, Proh dolor! in modico clauditur hoc tumulo’. Hierbij is wellicht de volgende toelichting nuttig: Judas alter Machabeus: ook Boudewijn van Bouillon had immers, evenals Judas Machabeus, zo succesvol strijd geleverd tegen de heidense overheersers van het H.Land; Cedar: de plaats Cedar in de Golan-hoogte; Dan: de stad Dan op de gelijknamige heuvel in Noord-Palestina; homicida Damascus: het duivelachtig-onbeschaamde, moordlustige emiraat van Damascus, dat het H.Land overheerst had. Overigens zijn de twee grafstenen van Godfried en van Boudewijn van Bouillon verdwenen in 1808 (Vilnay, 148).

250 De drie hss. hebben alle de getalsaanduiding 77 i.p.v. 73. In de boekuitgave ontbreekt de verwijzing.

[p. 99]

Jherusalem moeten staen onder den cirkel equinoxiael, ende den nacht ende den dach zouden daer moeten wintere ende zomere even lanc zijn, dat daer ooc zo niet en es, zomen dat daghelicx bij experientien sien mach, waer bij dat tvoorseyde den midden vander weerelt niet wesen en mach, ten ware datmen den midden vander weerelt nemen wilde in allen plecken, ghelijcmen dat zoude moghen doen van eenen appele of balle, want waermen daer in een point noopt, mids der rontheit, daer machmen de middewaert hauden, ende in zulker manieren zouden oec moghen alle de plecken der eerden den midden vander weerelt heeten. Van datmen seit dat de zonne ter rechter noenen te Jherusalem gheen schauwe en gheeft, dat en es ooc niet waer (99v) zo vooren gheseit es, ende dat bij vele redenen te lanc omme scriven, ghelijc zij dat weten die hem in astronomien oft in cosmograffien ghevroeden. Maer angaende den woorden van David vooren ghescreven: ‘Deus operatus est salutem in medio terre’, dat behoort verstaen te wesene vander bewoonder eerden elken meinssche even naer wesende.