Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(II, 24)

[N]aer dat de voorseyde wat rusten ghenomen hadden ten voornoemden cloostere ende den dienst van mattenen ghedaen zijnde, ghijnc de gardiaen met vele van zijnen broeders ende zijlieden met hem, langhe voor daghe, ter plecken vanden hovekin, vanden welken de caverne ende speloncke niet verre en staet daer Onse Lieve Heere Jhesus als in diere nacht ghesweet hadde water ende bloet, ter welker plecken zij songhen zeere devotelic de passie Ons Heeren ende ooc andere schoone diensten zij daer deden, zeere devoot te anhoorne. Den dienst ghedaen zijnde, ghinghen alle tsamen ter stede waert in, voor bij lijdende vele plecken vooren ghenomt, toot zij quamen voor de keercke des Helichs Graefs. Daer vonden zij den heere vander stede ende den stedehoudere des heere van Damasco, die te diere tijt al tincommen heeft vanden Heleghen Grave; den zelven ghenouch ghedaen hebbende,²³⁸ ghijnghen al te samen inde keercke des Helichs Graefs, Gode dan-

238 Het toegangsgeld tot de H. Grafkerk schijnt toentertijd voor West-Europese pelgrims 5 ducaten te zijn geweest (Röhricht, DPHL, n.238).

[p. 95]

ckende dat Hij hemlieden daer beweecht hadde up dien heleghen (94v) dach Hem daer te moghen eerne ende lovene. Dus daer in zijnde, zo comt men eerst ter plecken daer de bedructe Moeder Maria haren ghebenediden Zone ontfijnc in haren scoet, als Hij van Nicodemus ende van Joseph vanden Cruusse ghedaen was, ter welker plecken leyt eenen langhen, zwarten steen, al in cleenen sticken ghebroken mids den grooten destructien die daer voormaels ghebuert zijn, maer de sticken zijn alle an een versaemt ende zo gheleyt ende ghemetst in tpavement, up welken steen Onse Lieve Heere vanden Cruusse ghedaen zijnde, gheleit ende ghesalft wart eer Hij int graf ghedaen was; boven deser plecken hanghen altoes acht lampten en bernen die vanden ghemeenen kerstenen, te Jherusalem woonende, onderhouden worden; daer es te verdienene aflaet a pena et a culpa. Item al eist datmen scrijft den nombre vanden berrenden lampten toot elker plecken hanghende, tes te bemoeden dat als de kerstenen daer niet en zijn, dat zij dan ten meesten deele vanden voorseyden plaetsen gheen lampten oft lettel en houden berrende. Item recht jeghen over ande zijde vanden choere staen drie tomben van marberen, ghenouch zuverlic ghewracht naer de oude maniere, dwelc sepultueren zijn van diversschen coninghen van Jherusalem, daer ghestorven naer dat Godefroit van Bullion dlant van beloften gheconquesteert hadde. Scheedende vanden voorseyden steene, wat ter slincker handt omme gaende, zo comt men ter stont inden buec vander keercken, den welken te diere plecken es al ront van (95r) fautsoene, met zestien pilaren ende met boghen over ghesteken, mids den tween pilaren over elke zijde der choor dueren, ende mids den vier pilaren die uut elc vanden voornoemden tween pilaren spruuten, dat al te zeer vremde ghemaect es; tdac der voorseyder keercken es ront, met loode ghedect, boven hebbende een gat duer dwelc al de keercke verlicht wert, ghenouch tfautsoen van eender visch kevie. Item recht in midden vander zelver es ghemaect een maniere van eenen cappellekin daer inne dat Heleghe, Weerdeghe Graf staet, dwelc ghehouden was uut eender steenrotsen, ghelijc eender caveerne met eenen cleenen, viercandtten duerkine, zo datmer bijcans in cruupen moet, dat Joseph van Arematien, een edel man van dien lande, hadde doen maken uuter steenrootsen vanden beerghe van Calvarien, die als doen in dien tijt buuten der stede lach, omme zelve daer inne begraven te wesene, mids dadt doe de maniere was eenen yeghelicken te begravene buuten den hooftsteden daer hij bij woonde, alzomen dat van ghelijcken wel sien mach inde steenrootsen rontomme ende onttrent Jherusalem. Item zomen ten duerkin vanden Heleghen Grave in comt, over de rechter zijde, es de zelve plecke daer Ons Lieve Heere vanden Cruusse ghedaen ende ghesalft zijnde, begraven ende gheleit wart, welke plecke de eerweerdeghe keyserinne Helena dede in voorledenen tijden belegghen met platen van schoonen, witten marber steenen in (95v) manieren van eenen aultare, hooghe onttrent drie voeten, ende datte omme dat een yeghelic ande weerdeghe plaetse niet commen en zoude, up welken aultaer messe dede ende celebreerde haerlieder voorseyde capelaen up den Heleghen Paeschdach, ter welker tijt al tgheselscip ontfinc het weerdeghe helich sacrament. Item dit voorseyde caveerenkin vanden Heleghen Grave es binnen zeere cleene, ghenouch int viercantte omtrent een vademe ende een vierendeel wijt zijnde,²³⁹ zo datter betrent vijf of zes persoonen met grooter pijnen in staen zouden; daer boven hanghen altoes zestien berrende lampten. Item boven

239 De grafkapel is 2.07 bij 1.93m (Vilnay, 147).

[p. 96]

desen voorseyden cappellekin daer 't Helich Graf in staet, es eene maniere van eenen tabernakele al ront, zo datmer van allen zijden duer sien mach, zeer wel boven bedect jeghens den reghene, want de zelve cappelle staet rechts onder tronde gat vander voornoemder keercken zo vooren gheseit es. Item voor 't Helich Graf es ghemetst ende ghemaect een cleen cellekin,²⁴⁰ daer rechts in midden voor tduerkin staet eenen ronden steen wat verheven uuten pavemente, daer dinghel sat als de drie Marien up den Heleghen Paesch Dach ten grave quamen omme Onsen Heere te salvene, als doen noch niet wetende van zijnder verrisenesse, doen dinghele seide: ‘Jhesus die ghijlieden souct en es hier niet, maer es verresen’, alzo van al desen breedere ghescreven staet inde evangelie van Sente Maerc int xvi^e capittele; ten desen voorseyden Heleghen Grave es aflaet van pijnen ende van sonden. Ende (96r) recht achter tvoorseyde cappellekin²⁴¹ staet oec eenen cappelle ghemetst, ghehauden van eender nacie van kerstenen gheheeten [.........].²⁴² Daer jeghen recht overe inde verwelvinghe van eenen boghe es noch eene andere cappelle, ghehauden van kerstenen Surianij. Ende over de rechte zijde des Helichs Graefs zomen daer uute comt, zo es noch eene andere cappelle inde verwelvinghe vander keercken, daer noch eene andere nacie van kerstenen, ghenaemt Indiani oft Abassinij, haerlieder stacie houden. Ende wat ter dueren waert vander zelver keercken, zomen eerst daer in comt met vele trappen up te gane, staet oec eene schoone cappelle, daer de Armenij haerlieder stacie houden. Item als men uuten Heleghen Grave comt, wat ter slincker handt omme slaende naer de cappelle vanden broeders de Monte Syon, recht voor de duere vander zelver, ligghen twee groote, ronde, witgrau steenen; up den eenen die naest den Heleghen Grave leyt, stont Maria Magdalena als zij Onsen Lieven Heere haren meestere eerstwaerf sach naer zijne verrisenesse inder ghelijcke van eenen hofman. Ende up den anderen stont Onse Lieve Heere toot haer zegghende: ‘Noli me tangere’, also daer of staet in devangelie van Sente Jan int xx^e capittele; daer es aflaet zeven jaer ende zeven carrijnen. Niet verre van desen voorseyden lesten steene zo staet eene cappelle met drie of vier trappen upgaende, ghehauden vanden broeders de Monte Syon, ter welker plecken Maria de Moeder Ons Heeren alder eerst haren ghebenedijden Zone sach vander doot (96v) verresen zijnde. Commende inde voorseyde cappelle, recht uute siende ten aultare waert over de luchter handt, staet eene veinstere inden muer als een masier gat, ter welker plecken eenen langhen tijt verborghen lach een groot deel vanden Heleghen Cruusse, dat naerderhand verloren wart in eene bataille die de kerstenen hadden jeghens den heydenen, zo datmen noynt zindert gheweten en conste waer tvoorseyde stic vanden Heleghen Cruusse mocht bevaren; ter zelver plecken es als noch een cleen sticxkin vanden Heleghen Cruusse. Ende over de rechter zijde vanden zelven aultare staet oec een viercantte veinstere ghelijct over dander zijde doet, daer in dat staet een stic vander colomme daer Ons Lieve Heere ten huuse van Pilatus an ghegheeselt was. In midden van deser voorseyder cappellen leyt eenen grooten, grauwen, witten steen in vijf oft zes sticken gheschuert, ter welker plecken Helena dede bringhen de drie cruussen naer dat zij vonden waren, omme te wetene ende te besouckene dwelc Ons Heeren Cruusse wezen zoude, mids dat zij niet tusschen kennelic en waren, de welke gheprouft worden bij eenen dooden lichame dat ter stont verrees ende levende wart alst up Ons Heeren Cruusse gheleyt

240 De Engelenkapel.

241 Bedoeld is de Grafkapel.

242 Ook in de beide andere hss. is de naam van deze groepering (t.w. de Kopten) niet ingevuld. In de boekuitgave breekt de zin af na ‘kerstenen’.

[p. 97]

wart.²⁴³ Ende niement en darf hem verwonderen datmen de drie cruussen niet en onderkende, want alzo Sente Gregorius seit int xviii^e bouc van Moralium super Job, zo waren de roevers alzo wel ghenaghelt an haerlieder cruussen als Ons Behouder Jhesus was, zo datmen (97r) bijden naghelgaten de cruussen niet en hadde connen noch moghen onderscheeden nochte ghekennen; te deser ende ten anderen plaetsen voorscreven es te verdienene zeven jaer pardoens ende zeven carrijnen.

243 Leg. Aurea, cap. 66.