Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(II, 9) [Van Beiroet naar Jaffa]

[N]aer dat zij te Baruten ghesijn hadden, verbeidende bequamen tijt, zo keerde den wint thaerlieder voordeele ende huerden een heydens sceepkin, datmen daer heedt een grijp,⁹² om te varen naer Jherusalem, maer als zij ghevaren hadden onttrent vier milen, zo rees zulc onghewedert ende tempeest van reghen, winden, donderen ende blixem, dat zij haer sceepkin laten moesten ende met foortsen riemen in een cleen havenkin, ghenaemt C[hor]am,⁹³ int vergaderen van tween steenrotsen, cruupende in holen ende speloncken onder de steenrootsen van ouden tijden daer zijnde, logierende ter voorseyder plecken twee nachten ende eenen dach omme te schuwene de orribeleit des weders. Toot welker plecken zij waren met grooter vreesen niet alleene omme sweders wille, maer omme de Arabianen daer onttrent ghelogiert te velde, ende ooc omme dat hare sciplieden alle heydenen waren, vreesende oft zij hemlieden hadden moghen verraden ende accuseren, want hadden hem de Arabianen gheware gheworden, zij haddense ten minsten ghespoilliert ende berooft. Desen tijt overleden zijnde, zo keerde den wint thaerlieder bate ende ghinghen weder tschepe, ende seilden voort henen lancx den ouver (63v) vander zee eenen verren wech, toot dat zij quamen teender plaetsen daer eene schoone, steercke stede plach te stane die zeere vermaert ghezijn heeft inde Heleghe Scriftuere, gheheeten in ouden tijden Sydon, maer de heydenen heetense Saytton of Sayten, ende es up vijf milen naer Sur ende up twee mijlen naer Serepten.⁹⁴ Dese voorseyde stede leit ooc in Siria Fenisea, ende plach te zijne de hooft stede van eenen conincrijcke, zomen dat wel bevindt inden derden bouc vanden Coninghen int xvi^e capittel, daer staet dat Achab, de coninc van Ysrael, hadde ghetraut de dochtere vanden coninc van Sydon. Plocht oec de zelve stede een bisscopdom te zijne onder teerdsbisscopdom van Sur.⁹⁵ Item zo Vergilius seyt in Eneyde, zo was Dydo, die naermaels de groote ende vermaerde Cartago maecte, van daer gheboren, hoe wel nochtans eeneghe zegghen dat zij elders gheboren was.⁹⁶ Dese voornoemde stede es noch redelic behuust ende bewoont, ghefondeert up eenen point van eender neder steenrootsen ter zee waert in schietende, zo dat mense noch met cleender saken redelic steerc maken zoude, want zeere lichtelic zoudemen de steenrotse duerhauwen toot den watere ende makender een heyland af. Daer staen oec als noch twee redelicke steercke torren, daer de heydenen eeuwelic wake up houden; ooc woonter altoes een ammirael van tsouldaens weghe ten bescudde ende bewaernesse der voorseyder steden ende lande daer onttrent gheleghen. Men seit ooc daer, dat dese voornoemde stede was eerst ghemaect van eenen man, ghenaemt Sydon, die doudste zone was van Canaam, zomen dat claerder bevindt up tiende capittele van Genesis, zo Nicolaus de Lyra seit,⁹⁷ ende recht voor de poorte daermen up plocht te gane te (64r) Sesarien Phelippi⁹⁸ waert, zo

92 Een licht, galeivormig (vracht)schip met twee masten. Du Cange, s.v. Grippus: ‘Idem quod Grippa: Celox. Ital. Grippo, nostris Frégate’. Zie ook de laatste zin van Tvoyage VIII, 15 met nadere mededelingen over dit schip.

93 Naimeh?

94 De schriftuurlijke vermaardheid van Sidon (het huidige Saida) staat gememoreerd bij Willem van Tyrus, XI, 14 en de Arabische benaming van die stad bij Ludolf van Suchem, cap. 24. Met Serepten is Zarphat (nu Sarafand) bedoeld.

95 Zie aantekening II, 83. En Willem van Tyrus, XI, 14: ‘Est autem una de urbibus suffraganeis Tyrensis metropolis’.

96 Nl. in Tyrus; zie Willem van Tyrus, XIII, 1. Maar ook Vergilius zelf maakt in dezen geen duidelijk onderscheid tussen Tyrus en Sidon: vgl. bv. Aen. I, 341 met Aen. I, 446-447 of ook 613. Cf. ook Tvoyage VIII, 16 over de Attische afkomst van Dido.

97 Maar eigenlijk zegt deze in zijn glosse op Gen. 10:15 over Chanaam: ‘Genuit sydonem, primogenitum suum, a quo nominata est civitas sydon (...)’.

98 Het oude Baal Hermon, aan de voet van het Hermongebergte ten oosten van Tyrus. Tegenwoordig genaamd: Banyas. Cf. Tvoyage II, 45.

[p. 66]

staet noch een vervallen keercxkin, ter zelver plecken daermen seit dat tvraukin van Cananeen an Onsen Heere Jhesus quam roupende ende biddende voor hare dochtere, ghelijcmen dat breedere bevindt inde Evangelie van Sente Matheeus int xv^e capittele. Item den beerch van Libanus den welken zeere vermaert es inde Heleghe Scriftuere, als inde Cantiken van Salamon ende inde boucken vanden Coninghen, die beghint onttrent een mile van Sydon voorseit ende strect hem noortwaert zo naer Tripolij, hem zelven oec breedende oostwaert henen naer Damasco ende naer Sesarien Phelippi. In desen vorseyden beerch plaghen te wassenen in voorleden tijden groote menichte van hooghen boomen, als van cypressen, sedren ende eeken, zo dat al dmeeste hout dat de coninc Saelmon begheerde ghewracht thebbene anden tempel Ons Heeren ende an alle de andere groote edeficien die hij te Jherusalem dede maken, daer meest ghehaelt wart inden voorseyden beerch van Lybano, zomen daer of breedere bescheet vindt ten derden boucke der Coninghen int v^e capittele ende ooc ten ii^en boucke van Paralipomenum int ii^e capittel, maer als nu en es den zelven beerch zo niet ghehaudt datmer vele groote hauten uut ghecrighen zoude, maer daer wassen nu up groote menichte van goeden, zonderlinghen wijngaerden ende andere fruyten, toebehoorende diversschen secten van kerstenen die daer in ende daer onttrent in grooter menichten woonende zijn. Item men seit dat uuten sederboomen die plaghen te wassene inde voorseyde beerghen van Lybano, men gaderde groote menichte van wieroocke, zo ooc Ysidorus Siclus daer af mencioen maect.⁹⁹ Ende omme tonderscheeden gherechtichlic dese voornoemde berghen van (64v) Lybanon,¹⁰⁰ so salmen mercken dat die berghen van buuten Sydon beghinnende ende hem streckende toot leden Sesaria Phelippi toot eender plecken ghenaemt Introitus in Emath,¹⁰¹ gheheeten zijn Ante Libanus, ende van daer voort oostwaert naer Damasco zo noumtmense eerst Libanus. Item in dese vorseyde berghen boven Trypoli naer Damasco waert, zo draeyende naer Antiochen, woonen een maniere van lieden, wel tien of twalef dorpen onder hem hebbende, ghenaemt fedowijs oft hartasijs,¹⁰² ooc de wet van Machomet houdende, de welke eene vremde usancie hauden ende es dese. Zij zegghen dat gheene weldaet ter weerelt meerder en es dan obediencie, ende bij dien houden in costumen, wat saken hemlieden haerlieder upperste beveelt te doene, zullen zij vulcommen zonder faulte, al waert te springhene van boven nedere eender steilder steenrootsen, oft hem zelven doot te stekene, oft eeneghe groote princen doot te slane of vermoordene, daer en zal gheen faulte an wesen zij en zullen haer beste daer toe doen, dwelke dicwilt gheprouft heeft ghesijn, zo dat breedere verclaert de ystorie van Godefroet van Billioen;¹⁰³ ende als noch hedent up den dach, alsser eeneghe princen onderlinghe oorloghe gheadt hebben oft eenich ghescil, ende men parlementeert te velde oft elders van paeyse, zo moet elke partye zweeren up haer wet, datter gheene fedowijs oft hartasijs int gheselscip en zijn, want daer heeft menich prince bij bedroghen ende vermoordt gheweest, met dat zij niet en achten de doot als hem yet bevolen es te doene, ende meenen daer af groote verdiente te hebbene van Gode. Dus voort seilende van Sydon oft Sayton lancx den ouver vander zee, altoes latende dlant van beloften ter luchter hand, (65r) zo quamen zij toot eender plecken, ooc up de zee gheleghen, nu gheheeten Sarafendi, twelc plach eene goede stede te zijne in voorleden tijden, ende was ghenaemt Sarepta Sydonie,¹⁰⁴

99 Met deze bizarre, want gecontamineerde bronvermelding (nl. Isidorus en Diodorus Siculus) heeft Zeebout, gelet op de voorafgaande zinsnede, Isidorus op het oog gehad. Diens mededeling in Ethymologiae, XIV, 8, 4 luidt: ‘Libanus mons Phoenicum altissimus, cuius meminerunt prophetae; dictus a turre, quia ibi colligitur’. Het lijkt niet noodzakelijk Zeebout in dezen een volstrekt verkeerde lezing van Diodorus Siculus, II, 49 toe te schrijven.

100 Libanon en Antilibanon zijn met elkaar verwisseld.

101 Dit is het zuidelijk deel van het gebied rond de Syrische stad Hamât (Emath), vaak vermeld onder de naam toegang tot Emath. Tevens duidde het de noordgrens van het Beloofde Land aan (Dict. de la bible, s.v. Emath).

102 Bedoeld zijn de aanhangers van de Sji'ietische secte der Ismaelieten die genoemd werden Hasjsjâsjîn, omdat zij zich lieten bedwelmen met hasjiesj. Kenmerkend voor hun optreden was de sluipmoord, gepleegd door een fidâwi (‘hij, die zijn leven opoffert’). In Europa werd deze beruchte groepering bekend onder de naam ‘Assassijnen’ (verg. Fr. assassin).

103 Nl. Willem van Tyrus, XX, 31 en 3.

104 Vgl. Vulgaat 3 Kon. 17:9 ‘Sarephta Sidoniorum’.

[p. 67]

ligghende twee milen van Sydon, ende was onder de stede van Sydon. Daer plach oec een bisscop te woonene¹⁰⁵ - de wijbisscop van Doornicke voert als noch den titel vanden zelven bisscopdomme - maer es zo zeere te nieuten, datter als nu zeere lettel huusen staen ende anders niet en woonen dan paisanten. Te deser stede ghebuerdet dat de prophete Elyas was ghevoedt van eenen aermen vrauken, weduwe zijnde, ten tijden dadt drie jaer ende zes maenden plaghen waren int land van Ysrael, zo dat niet en reinde, bijden welken alle dlant onvruchtbaer was. Dit vraukin en hadde maer een lettel meels ende olyen, als Elyas an haer quam, ende deeldet hem gheerne om de minne Gods, ende tzint der tijt dat de prophete daer in huus quam toot dat de plaghe cesseerde, zo en minderde tmeel noch olie niet. Rechts buuten der zelver stede plach te stane eene schoone keercke die nu al vervallen es, daer men af zeit¹⁰⁶ dat ter bede van Elyas den prophete Onse Heere liet verwecken een jonc kint, ghenaemt Jonas, also daer af ghescreven es ten derden boucke der Coninghen int vii^e capittel. Voort seilende eenen verren wech, zo lijdtmen eene plecke daer eene redelicke riviere inde zee valt, maer en es zo groot niet dat zij schepen draghen mach, de welke daer ghenaemt es Naareluteri, ende comt van Ytieria oft van Galilea Superior oft Galilea Gentium,¹⁰⁷ twelc alleens es. (65v) Up dese riviere niet verre vander zee zo plach een stedekin te stane dat zeer steerc ende ghenaemt was Allexandrien, mids dadt de coninc Allexander dede maken als hij daer int land zijn conquesten dede ende lach in siegen voor de stede van Sur. Ter welker plecken Godefroet van Billioen ende ander princen, inden tijden dat zij 't Helich Lant besaten, deden maken een steerc casteel, dat ghenaemt was Scandalium zo eeneghe zegghen,¹⁰⁸ maer zijnen rechten name was Scandarien, welke in heydenschen spraken es Allexandrien, ende es als nu ooc al te nieuten. Van daer voort seilende eenen verren wech, altoes lancx den costen ende ouver vanden voorseyden lande, zo seilt men naer de stede van Sur of Thier.

105 Zie aant. II, 83.

106 Nl. Eugesippus, kol. 993.

107 Naareluteri: De rivier Litâni (Na-el-Litâni). Ytieria: Ituraea. Galilea Gentium: Cf. Jesaja 9:1 en Matth. 4:15.

108 Willem van Tyrus, XI, 30 was de bron voor deze mededeling: ‘Hunc locum hodie appellatione corrupta populares appellant Scandalium. Arabice enim Alexander Scandar dicitur, et Alexandrium, Scandarium; vulgares vero r in l conversa, dicunt Scandalium’.