Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(I, 5) [Mohammedaanse groeperingen en volken]

[A]l eyst zo dat Machomet eerst der heydenen wet stelde zo voorseyt es, ende met subtijlheden ende fortsen domineerde zijn leven lanc zo wel over tgheestelicke als over dweerlicke, zomen dat breede[r]e bevindt in zijne boucken, nochtans zijne success[e]urs die maecten dolinghe int gheloeve. Dus naer de doot van Machomet, zo vooren verclaert staet, rees een andere inde dominacie, die oec de voorseyde wet ze[er]e wel hilt, de (31v) welke ghenaemt was Ebuber, zone van eenen ouden scalc, gheheeten Carab.⁸⁵ Naer hem zo quam een ander inde dominacie, ghenaemt Hommar,⁸⁶ ende naer de doot van dien Hommar wart rengnerende een ghenaemt Haly, daer ic ooc vooren wat af gheseyt hebbe, welken name men daer Joeris seyt.⁸⁷ Dese Haly was vele subtijlder ende vromer dan eenich van zijnen anticesseurs, ende nam in hem zelven groote onweerdichede, datmen hem in zulker eeren ende weerdicheden niet en hilt als men Machomet ghehouden hadde, ende datmen niet en hilt als prophete also wel als Machomet, want en was hem niet ghe-

85 De vader van Aboe Bekr Abdallah heette Aboe Kohâfa (Dinet, 64).

86 'Oemar; hij werd evenwel niet opgevolgd door 'Ali, maar door 'Oethman of 'Osman, de derde kalief. 'Ali werd de vierde kalief in 656.

87 In de Sji'ietische overlevering is 'Ali tot een welhaast volmaakte held uitgegroeid die - zoals St. Joris vocht met de duivel in de vorm van een draak - strijd heeft geleverd voor het ware geloof en dus tegen het kwaad (der Soennieten).

[p. 27]

nouch datmen voor prince hilt, in zulker wijs dat hij uut diere causen eene groote dissencie maecte alle de landen duere onder de wet van Machomet, ende dat met fortsen ende subtilheden, zegghende dat Machomet den volcke jammerlic bedroghen hadde in vele saken. Oec dat Machomet de prophete niet en was daer God Gabriel den inghel an sant, maer dat hijt zelve was, hoe wel de inghel, dolende, vraghende naer hem Haly, ghewijst wart ten huuse van Machomet, mids dat naer maghen waeren, ende ontfijnc zo de zelve Machomet tbevel van Gode bij Gabriel den inghel, dat hem Haly ghedaen zoude hebben [ghe]sijn, van welken de voorseyde Haly groote boucken angaende zijnder wet ghemaect ende ghecopuleert heeft.⁸⁸ Dus tgheloeve ghesprietelt zijnde inden landen, zo reesser eene groote dolinghe ende devisie, ende onder tvolc worden rijsende groote benderien; de eene hilden Machomet met vele argumenten daer toe dienende, dander hilden Haly ooc met grooten redenen sustinerende, (32r) daer inder ghelijcken groote boucken af ghemaect zijn zonder den alcoram, in zulker wijs als dat de menichte over elke zijde, also wel tusschen princen, steden, landen als tusschen ghemeenen lieden zo groot wart, datter groote oorloghen om quamen, maer de bende van Haly wart ghenouch tondere ghedaen, hoe wel dat dland van over zee onder hemlieden als noch van dien tween secten ontsteken es. Maer daer zijn tzint diere tijt andere diverssche leeraers gheweest die groote boucken ende glosen ghemaect hebben up de pointen daer de twee wetten in discorderen, ende die meest ende best can exponeren alle dese vorseyde boucken, alzo wel vanden eenen als vanden anderen, die zijn daer ghehouden voor groote meesters, clercken ende theologienen, want anders gheene sciencie en mach men daer useren noch studeren zo vooren gheseyt es, maer nietjeghenstaende alle moeyenen ende middelen die moghelic zijn daer up ghemaect, nochtans blijfter altoes tweedracht tooten daghe van heden. Item de bende die de querelle houden van Machomet zijn ghenaemt suriijnnen, ende die de bende houden van Haly zijn gheheeten sijhaa.⁸⁹ Men houdtter oec eenen bouc autentijc, sprekende van coninc Kaerle ende van eenen grooten prince uut Arabien, ghenaemt Aaron, ende waeren zeere groote ghevrienden, beede rengnerende in eenen tijt, hoe wel dat deen kersten was ende dander heyden.⁹⁰ Ende alle de kerstenen die woonden onder trybuut onder den vorseyden Aaron, en waren noynt daer naer zo wel ghetracteert als doe, uut minnen vanden voorseyden coninc Karel; dit (32v) was de vroomste prince daer af men in dien landen weet te sprekene.⁹¹ Zij hebben noch vele andere fantasien ende istorien die te lanc waren om scriven. Item hoe wel dat alle de ghone die de wet houden van Machomet, int generale in onslieder sprake zijn ghenaemt heydenen ende in huerlieder sprake musseleminnos, dwelc te zegghene es saleghe, ghebenedijde oft behauweghe,⁹² nochtans hebbense vele andere particuliere namen, ende woonen in diverssche provincien ende landen, ende zijn alle ghedomineert onder diverssche heeren, als de souldaen, de Torcq, de coninc van Perssen, de coninc van Barbarien⁹³ ende andere zo hier naer noch daer af ghescreven sal werden. Daer zijn eerst eene maniere van heydenen diemen noumt Moeren omme dat zij ghenouch mids den schijn der zonnen zeer zwart verberrent zijn. Dese int generale wonen onder de jurisdictie vanden souldaen, zijn meest alle wel gheleedde mannen, zeere vleeschachtich, wel ghemaect van leden, draghende thooft al gheschoren met langhen

88 Zeebout heeft dit verhaal over 'Ali opgediept uit Willem van Tyrus, XIX, 20.

89 suriijnnen: d.i. de orthodoxe partij der Soennieten, de partij van 'Ali's tegenstander Moe'a-wijah. Met hem begon de dynastie der Oemajjaden die vanuit Damascus in Syrië (vandaar de hier gebruikte term ‘suriijnnen’) ruim 90 jaar lang het groeiende rijk der Islam heeft bestuurd (Juynboll, 329). sijhaa: de Sji'ieten ontlenen hun naam aan het Arabische woord sji'ah, d.i. partij (nl. die van 'Ali) (Juynboll, 330).

90 De gemeenschappelijke vijandschap tegen de Oemajjaden in Spanje leidde tot geregelde diplomatieke, zelfs vriendschappelijke betrekkingen tussen Karel de Grote en Haroen al-Rasjîd (Jansen, 62).

91 Haroen al-Rasjîd is immers ook de bekende held in veel verhalen van 1001 nacht.

92 Dezelfde onjuiste verklaring leest men bij Adorno, cap. 11. Het woord moslim betekent echter: hij die zich onderwerpt (nl. aan God) (Juynboll, 2, n.1).

93 de Torcq: de heerser over het Osmaanse rijk; Barbarien: Barbarije, het noordwestelijk Afrikaans kustgebied.

[p. 28]

baerden maer boven den mont thaer af gheknipt, al hare manieren vrauwelic ende niet zeer vroom voor tlijf. Zij draghen up thooft ronde mutsen van cammelote, sattijne oft fluweele van allen colueren ende hebben rechts tfautsoen van eenen hautenen mortiere die ghedraeyt es, ende daer ronts omme schoone langhe dwalen ghewonden, draghende cleederen den meesten deel van lijnwade ende met eender dwalen ghegordt. Item de mammelucken, dat zijn verloochende kerstenen, ooc de wet van Machomet anghenomen hebbende, zijn onder de moghenthede vanden souldaen, in zulken ghetale (33r) als dat zij heeren ende meesters zijn van allen dien landen, zo dat niement officien hebben en mach, noch up paerden rijden zonder speciael bevel vanden souldaen, noch sauldaen ghecoren werden, hij en moet verloechent kersten zijn. Dese zijn persoonen ijdonne ter wapenen van allen nacien, als Italianen, Veneetssianen, Jenevoisen, Cattelanen, Spaenjolen, Castillanen, Hallemans, Honghers, Griecken, Slavoennen, Albanesen, Armenen, Jorjanen ende alder meest zijnt Sercassen, van welker nacien de souldanen meest zijn. Dese zijn ghemeenlic ghecleedt met cleederen van fijnen witten lijnwade, lanc toot bij der eerden, ghegordt met fijnen witten dwalen ghelict, smal ghewonden, ende draghen up thooft diverssche habillementen; eeneghe draghen up thooft mutsen alleens van faultsoene als de Moeren maer haerlieder dwalen zijn anders ghewonden: vooren, achtere ende an beede zijden verre uut pulende, recht omme ansien oft dyademen waren. Dit hebben zij anghenomen uut grooter hoocheyt omme dadt coninc Allexandre zo plach te draghene als hij over Perssen ende Meeden domineerde. Oec zijnder eeneghe die draghen up thooft manieren van baretten, dwelc mutsen zijn boven ront, hooghe vanden hoofde, onder smalder dan boven ende zijn ondre van zwarten fluweele oft ander draperien ende boven van groenen cammelotte; dese usancie hebbense anghenomen mids dadt de coninc faro zo plach te draghene. Daer zijn oec mammelucken die vander minster qualiteyt zijn, ghenaemt gelepij, (33v) dat zijn mammelucken jonc die noch onder bedwanc zijn. Dese draghen roode, hooghe hoeden met langhen, fijnen loocken, dwelke zeer mannelic om zien es, hebben alle thooft gheschoren, met langhen baerden maer thaer boven den monde es al afgheknipt, ende ghemeenlic draghen zij inde handt waer zij rijden of gaen eenen stoc, thenden met eenen cnobbe oft een colve ware. Noch es daer eene maniere van heydenen, meest woonende onder den souldaen ende onttrent Lamecha in Arabien, de welke ghenaemt zijn serijffen,⁹⁴ ghedescendeert vanden maechscepe van Machomet, te wetene van zijnen zusteren, want van hem noynt generacie en quam, ende zijn quade, valssche, bedrieghelike bouven, ende van grooter estimacien onder andere heydenen; men machse niet blasfameren up tlijf, zij moghen oec ghetughe draghen voor twee persoonen ende hebben alomme tvooren zitten ende gaen. Dese zijn van personnaigen ende van draghene ghelijc den Moeren voorseyt, maer draghen an hare witte dwalen die zij an thooft ghewonden hebben, eenen rijnc onttrent twee vingheren breet van groenen cammelotte omme dat zij daer bij vanden anderen bekent zouden zijn, hebben oec thooft al gheschoren, langhe baerden ende thaer boven den monde afgheknipt. Oec zijnder noch heydenen die men seyt Torcken ende plaghen te heetene Octomanen, meest vierschoete, grouve mannen, wel ghecnocht van leden, wreet ende bloetghier, goet ter oorloghen ende ghetrauwe ghenouch, habillementen up thooft

94 Dit zijn de nakomelingen van Hasan, oudste zoon van Mohammeds dochter Fâtima en diens neef 'Ali (Ar. sjarif: edele).

[p. 29]

draghende zo de Moeren, maer haerlieder mutsen zijn boven sceerp (34r) daer dander ront zijn, thende van haerlieder dwalen latense achter uut hanghen onttrent een vierendeel, recht oft een capproenkin ware dat achter hinghe; haerlieder cleederen sluuten nauwe an tlijf als jacken, binnen ghevoedert met cautoene ende ghestict als de culcten ende zijn lanc up onderhalven voet der eerden, van allen colueren; draghen caussen tooten knien ghebonden, thoeft ende al den baert ondere hebben zij ghescoren ende afgheknipt maer thaer boven den monde daer en commen zij niet an, ende dat heeten zij mosstaejen ende es recht omme ansien als beers thanden, schijnende zeere afgriselic ende rebuste. Daer zijn oec gyenyssers, alle meest verloochende kerstenen gheloevende inde wet van Machomet, hemlieden houdende onder de dominacie vanden torck, ende zijn de principale mannen van orloghen vanden zelven tuerck, maer en hebben zulke dominacie niet als de mammelucken doen, ende zijn van allen nacien, zeere rebuste ende vroom, ghecleedt gaende zo als de Torcken ende ghelijc van wesene, maer up haerlieder hooft draghense witte capproenen, vooren met eenen boorde onttrent een palme breet van gaude, zelvere oft anderen weercken naer dat zij ghestaedt zijn; de capproenen hebben achtere eenen langhen steert, recht als eenen zac daermen ypocras in maect, den welken achter up ghecoppelt es zo dat hij dobbel hanct, ende es al te nieuwe ende vremde om zien. Voort zijnder noch heydenen, ghenaemt asapij,⁹⁵ alle woonende onder den torck, de welke zijn puer vanden ghemeenten vanden lande des torcs. Dese zijn maniere van sackemanne (34v) oft franc artchiers die eeuwelic ghereet moeten zijn ter oorloghen alst den torck ghelieft, hem draghende alleens als de Torcken oft jenissers, zonder dat zij up thooft draghen roode capproenen zonder spanne, daer de jenissers wit met spannen draghen, thaer up thooft ende den baert ondere ghescoren ende ghecnipt, den baert boven wassende, diemen seit mostaejen. Insghelijcx zijnder noch heydenen diemen seit Agherijnen,⁹⁶ ende zijn Arabianen boven al steerc houdende de wet van Machomet, hemlieden zegghende de edelste van alder weerelt wesende mids dat Machomet haerlieder prophete Arabiaen gheboren was; zegghen oec hadde God eene edelder nacie gheweten, zoude Machomet daer af gheboren hebben laten wesen. Al zijn dese voorseyde Arabianen aerm ende keytivich van levene, zijn nochtans hoeverdich van herten, woonen meest alle te velde dispers in deserten ende wildernessen daer zij best water vinden ende weeden om haer beesten up tonderhoudene, ghemeerct dat zij alle up zuvel ende rapijnen meest leven, ende zijn ghedomineert van diversschen princen maer vanden souldaen meest, want dlant dat de souldaen besidt, den meesten deel in voorledenen tijden den Arabianen toebehoort heeft. Dese zijn persoonen niet zeere groot, dorre, maghere van leden ende vleessche, zwart van hare, bruun van vaerwen bicans als indianen, rasch ende zeere aerbeydende buuten maten, met lettel spijsen, drancx ende slaeps hem zelven voedende, zeer ruuterlic ende vroom voor dlijf, ende zijn alle meest lieden van oorloghen, want zij eeuwelic jeghen den eenen of den anderen de oorloghe houden. Zij cleeden hemlieden met witten cleederen van lijnwade oft eeneghe (35r) andere keytiveghe draperien, lanc toot half den beenen, met wijden langhen grooten mauwen, meest zonder hemde ende zonder scoen, metter blooter borst, ghegordt met breeden riemen, up thooft draghende groote roode hoeden van dicken vilten, plat te

95 De 'Azab, de ongeregelde Turkse verkennings-infanterietroepen.

96 Zie aant. I, 27.

[p. 30]

gader ghedauwen als eenen mijtere, boven niet sceerp maer ront, daer omme ghewonden eene dwale drie of vier waerf die half den cop vanden hoofde bedect, teen hende achter in ghesteken, ende een ander hende blijfter hanghende achter up den rugghe, wel drie vierendeel lanc, dwelc hemlieden zeer ruterlic dijnct. Zij hebben oec thooft gheschoren ende gheknipt, den mont boven meest gheschoren ende onder draghende baert, hoe wel alle de Arabianen lettel baerts hebben van natueren. Daer zijn noch heydenen de welke in Machomet oec gheloeven, ghenaemt Aeszeemynen,⁹⁷ dat zijn Persaennen woonende over de riviere van Heufrates, streckende toot an Catthay ende an India. Dit zijn personnaigen van middelbarer staturen, hoofsch ende courtois, zeere subtijl van engiene van allen properheden te vindene ende makene, zeere traverserende de weerelt met coopmanschepen ende ghenouch ghetrauwe. Cleeden hemlieden zo als de Moeren doen ende Torcken, maer up thooft draghen zij tfautsoen vanden Torcken ende niet der Moeren, thoeft gheschoren ende gheknipt, de baerden draghen eeneghe zo de Moeren ende andere zo de Torcken, van beeden zo useren zij. Zij draghen vele caussen tooten knien, ghebreidt van diversschen colueren, vele zijn zij goede gendaermen, ende niet zo groot weerc makende van wijn te drinckene als andere heydenen. Onder den Persaennen es noch eene maniere van heydenen (35v) diemen daer noumt malandrijnen,⁹⁸ ende zijn al te quade bouven, woonende inde ghebeerchten van Armenyen ende Jorganyen. Dese zijn alleens van levene, gheweercken ende costumen als de Arabianen ende van fautsoene, leden, habillementen ende draghene zo als de Persaennen, ende zijn steercke machometanen die den passanten ende cooplieden menich verdriet doen. Item daer over tzee zijn noch heydenen diemen seyt Magrebinij⁹⁹ of Affricanij, ende zijn Barberisken die zeere houden de wet van Machomet, personnaigen zeere ghevouchsamich van leden, bruun van coluere ende van hare, dorre van vleessche, ghemeenlic lettel ghebaerdt, goede lieden van oorloghen te lande ende ter zee, redelic rasch ende vroom voor tlijf, draghende ghemeenlic langhe cleederen van witten lijnwade, wijde mauwen meest onghegordt, vele van lakene van allen soorten ende diversschen colueren, als root, licht groen, licht blau, ende dore, dats ghelu laken, up thooft mutsen maer niet zo hooghe als de Moeren, eene dwale daer rontomme ghewonden zo dat thooft boven bedect es ende rontomme den hals de dwale commende oft een cappe ware, wel voughelic omme ansien, ende draghen ooc vele een maniere van eenen capproene, altoes van eenrander vaerwe ende coluere, ghenouch van fautsoene ghelijc de saertroisen doen, maer es vele meerder zo dadt schijnt eene cousule wesende, haerlieder hooft gheschoren ende gheknipt, eeneghe met strijnghen van hare an beede de zijden vanden hoofde oft boven up den coppe, ende die ghevlochten, den baert onder lanc ende boven den monde meest al gheknipt, ende antieren vele coopmanschepen. Ooc zijnder noch manieren van (36r) heydenen hier ende daer in diverssche landen ende plecken die zeere machometaens zijn, ghenaemt carandolen¹⁰⁰ ende zijn manieren van rabauten, sotten ende bouven, haerlieder truffen voor de handt makende. Dese zijn daer ghehauden over santen ende salich, ende hebben zulke previlegen up de dorpen ende te velde als de blende doen inde goede steden daer vooren af gheseit es. Item haerlieder religieusen, uuteghedaen de morabitos,¹⁰¹ zijn oec van ghelijcken levene, vele van hemlieden draghen up thooft grauwe dwa-

97 Zie aant. I, 27.

98 Zie aant. I, 20.

99 Zie aant. I, 27.

100 Zie aant. I, 55.

101 Zie aant. I, 61.

[p. 31]

len, eeneghe lanc haer ongheschoren oft ghecamt met vijf oft zes strijnghen ghevlochten; vele loepter moeder naect, eeneghe met scaeps vellen achter ende vooren ende alzo ghegordt, ende andere met pye cleederen van hare, ghemaect up haer bloot lijf, oft zoot hemlieden vooren comt, wat zij doen tes al wel ghenomen; men vindtter dicwilt kerstenen mede loopende hem fingierende heyden zijnde, omme tgroote ghelt dat zij also ghecrighen. Alle dese voorseyde nacien, gheloevende inde vermalendijde wet van Machomet, zijn alle besneden ende useren meest eene lettre, maer in haerlieder sprake es differencie, hoe wel zij onderlinghe nochtans deen den anderen redelic verstaen, ende omme de scoonste sprake zo useertmen meest inder princen hoven de tale Turkijs, als voor de perfecste ende exelentste.