Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(I, 3) [Leven en werk van Mohammed]

[I]nt jaer ons Heeren zes hondert ende viere, als Bonefacius de vierde paus was inde heleghe kercke van Roome, ende Focas domineerde ende rengneerde over tkeyserijc,²⁸ ende Cosdrue bezadt dat keyserijc van Perssen ende vele provincien daer onttrent, de welke zeere groote oorloghe voerende was jeghens de heleghe kerstin Keercke,²⁹ so wart in Arabien gheboren de valsche bedriegher Machomet den xiiij^en dach van aprille int jaer zes hondert ende zesse,³⁰ van welker gheboorten, levene ende valscheden vele diverssche boucken zijn ghestroeit over al de weerelt, ende principalic inden landen van over zee, rustende secretelic onder diverssche kerstenen (12r) van dien lande, vanden welken hier naer wat ghescreven zal werden. Inden eersten zo was een man, ghenaemt Abdimenech, de welke afgoderien aenbeedde, woonende in Arabien in een stedekin Salingna ghenaemt, die een wijf te huwelike nam van zijnen gheslachte naer de maniere van zijnder wet, de welke te samen ghecreghen de valssche vrucht Machomet, ende corts na zijnder gheboorten zo starf vader ende moeder, zo dat Machomet een weeskint bleef, ende zoude verloren ghegaen hebben met dat vader ende moeder aerm waren van goede, en hadde gheweest een zijn oom, zijns vaders broedere, ghenaemt Abdemitala,³¹ woonende inde voorseyde stede van Salingna, die uut compassien den zelven Machomet up nam bij hem, ende dedene leeren in zijnre joncheyt te antierne ende bewaerne de beesten, als kemels, drommedarijsen, paerden, mulen, ezels ende andere dieren, zo dat hij daer inne zeere neerstich was; ende ten hende als de voorseyde Machomet wat te zijnen jaren commen was, zo dede zijn oom Abdemitala zo vele, dat hij zijnen neve bestierde te woonene omme de sorghe te draghene vanden beesten, met eender zeere rijcker vrauwen weduwe wesende, ghenaemt Cadigam, vrouwe van Corrosanij.³² Dese voorseyde vrouwe hadde zee-

28 Phokas, keizer van het Byzantijnse rijk van 602 tot 610.

29 Chosroes II (591-628) verklaarde 602 Phokas de oorlog, verwoestte 614 Jerusalem en bedreigde enige jaren later ook Constantinopel. In 623 werd hij uit Klein-Azië verdreven.

30 Zeebout heeft hier - onnauwkeurig lezend - Von Breydenbach, 70r nagevolgd, die als geboortedatum noemt: 23 april 606. Overigens is deze héle openingszin een getrouwe navolging van Von Breydenbach t.a.p.

31 De namen Salingna (d.i. Jathrib, later Medina), Abdimenech (Mohammeds vader Abd Allah) en Abdemitala (zijn grootvader Abd el-Moettalib) zijn terug te vinden bij Von Breydenbach, 70 v.

32 De zinsnede vrouwe van Corrosany is ontleend aan Vincentius, Speculum Historiale, XXIII, 39; ik heb ze althans niet elders kunnen achterhalen.

[p. 10]

re wonderlicke vele dieren ende beesten van allen soorten die zij ter hueren hilt gaende metter coopmanscepen ende die voerende van steden te steden ende van landen te landen, daer zij groot goet af maecte, want men ne vindt in dien landen gheen waghens zoot hier doet. Van welken dieren te besorghene ende de coopmanscepe der cooplieden te bewarene Machomet gheheel den last hadde; ende es te wetene dat elken kemele draecht (12v) swaer ghewichts tusschen den zesse ende zeven hondert pondt. Bijden welken de voorseyde Machomet vele antierde den kerstenen ende den joden, ende verstont vele van haerlieder gheloeven ende wetten, ende ooc zo antierde hij mede in hem zelven de coopmanschepe, zo dat hij begonste rijcke te werdene ende bedyene. Dus Machomet onder dandere beseffende dat hij rijcke wart, ende dat al tregement van Cadigam zijnder vrauwen up hem stont, mids dat hij van hem zelven zeer subtijl, clouc ende verwaent was, zo avontuerde hij hem om de vriendscip van zijnder vrauwen te ghecrighene, in zulker wijs als dadt zo ghebuerde, want hij met zijnder vrauwen langhen tijden secretelic in ghenouchten leefde,³³ ende ten hende zo quaemt zo verre dat hij Cadigam zijnder vrauwen teenen wive nam; ende in dien tijden zo was Machomet noch ydolater ende aenbat der afgoddinnen Venus,³⁴ bijden welken eeneghe zegghen, al eist dat Machomet naerderhandt de afgoden versmaedde in zijne boucken, dwelc hij doen moeste om te bat zijne wet te sustineerne, nochtans bleef hij bedectelic der voorseyder Venus dienende, ende te diere causen zo eeneghe zegghen dede hij heleghen ende vieren den vrydach, als wij kerstenen den sondach doen, want den vrydach es Venus dach³⁵ zo de poeten stellen. Item in desen tijden zo waren zeere groote oorloghen ghesijn inden landen van over zee, ende Eraclius, doe keyser zijnde naer de doot van Focas die vele scoender zaken ghedaen hadde,³⁶ begonste zeere zijne goede seden te latene ende te tieranniseerne, ende alle die andere princen begonsten den volcke jammerlicke te verlastene met ghewelde ende met grooten, zwaren settinghen, (13r) zo dat tghemeen volc zeere begonste te murmureerne ende qualic te vreden tsijne. Ooc in dien tijden zo waeren up commen ende rengneerden onder de kerstenen diverssche ongheloevicheden daer uute vele secten spruutten, elc houdende zijne dolinghe, zo dat datte als noch up den dach van heden ghebuert, bijden welken alle die landen van over zee in beroerten waren. En waren oec inden zelven tijden gheen princen in Arabien dominerende mids dadt doen een woeste lant was inden meesten deel ende alnoch es, tvolc dispers ende verscheeden woonende ten deserte waert inne, ghenouch in aermoeden qualic ende aermelic levende. Al dit voorseyde Machomet anmerekende, hem zelven beseffende rijcke van goede, vul wesende van allen quaetheden, valscheden, overdyen ende verwaentheden, staut, clouc van begrijpe ende zeere ghierich om dominacie ende de meeste te werdene, peinsende met meneghen manieren hoe hij hem zelven zoude connen prince oft coninc ghemaken onder dat volc dat hij zo besief verlast, vertravelgiert, beroert, vul murmereringhen, ende zoe ontsteken wesende deen jeghens dandere int gheloove, vervult met grooten hate ende nijde; dus eenparich met ghepeinsen besich wesende, volghende zijnder gheneghentheden ende fantasien, dachte dadt lichtelic om doene ware, ende sloet in hem zelven dat te besouckene bij alle middelen hoe danich zij waren, niet rouckende wiesser hem af commen mochte. Inden eersten omme te commene in grooter namen ende

33 Ontleend aan Jacob van Vitry, Hist. Orient., I, 5 óf aan Von Breydenbach, 70v.

34 Ontleend aan Von Breydenbach, 75v-76r.

35 Vgl. laat-lat. veneris dies.

36 Keizer Heraklios versloeg de Perzen onder Chosroes II en heroverde op hen het H. Kruis.

[p. 11]

onder tvolc ontsien te werdene zo maecte hij eene vergaderinghe groot vanden alder quaetsten bouven die hij ghevinden conste, de welke hem nauwelic yewers (13v) wisten tonthoudene, als sculdenaers, valsschaerts, moordenaers, dieven ende roovers, metten welken hij begonste te domineerne de aerme lieden die in Arabien dispers ende aermelic woonden, ende omme dat groote volc dat hij versaemde tonderhoudene, zo socht hij alomme de plaetsen daer eeneghe passaigen waren van coopmanschepen, die hij alle wel wiste met dat hij zelve de coopmanschepe ghevoert hadde, ende daer beroofde hij alle de coopmanscap ende alle de lieden die hij ghecrighen conste van waer zij waren, in zulker wijs, datmen verre ende naer van hem begonste te sprekene, ende al dat aerm was ende niet dooghen en wilde, wart an hem hoofdende. Als Machomet ansach de gheneghenthede van zijnen volcke ende den anval die hij begonste te hebbene die groot was, zo wart hij dijnckende omme eeneghe stede te ghecrighene, ende wiste een stedekin³⁷ inde wildernesse van Arabien, daer meest niet anders in en woonden dan joden, wat kerstenen ende ydolatren, dwelc hij in nam themwaerts. Uuten welken hij met zijnen anvalle zo vele quaets dede, dadt niet om segghen en ware, ende zeyde openbaerlic dat hij een prophete was, van Gode ghesonden omme den volke te leerne, te openbaerne ende te stellene inde rechte wet Gods, uute der dolinghen der joodscher ende der kerstener wet; zeyde ooc tghuent dat hij dede, dat was hem bevolen van Gode bijden inghel Gabriel. Item in dese voorseyde stede dede hij maken eenen tempel diemen seit een moskea of gyemma, daer uut hij eerst begonst den volke te leerne zijne verm[al]edide wet. Ende als dese Machomet vernemen conste eeneghe (14r) persoonen up hem oft up zijne ghewercken murmererende, die pijnde hij met allen weghen ende middelen te dooden, vermoorden ende te nieuten te doene, ende als hij yewers verhoorde dat eeneghe dieneers ende officiers vanden keysere ofte van eeneghen princen den volke overlast daden omme penninghen oft gelt te willen hebbene, daer viel hij jeghen met fortsen ende ghewapender handt, verjaghende ende doot slaende den ghonen die zulke penninghen vergaderen wilden, zegghende dat hij zijn volc dat in zijne wet gheloofde die hem God ghesonden hadde omme den menschen te openbaerne, niet en wilde in gheender manieren zo verlast hebben, schijn makende oft hij tvolc bringhen wilde uuter grooter dolinghen ende servituden daer zij inne waren, ende stellen in gherustheden ende vryheden. Bijden welken zo vele meinschen in diverssche plaetsen, plompe ende rude verstanden hebbende, oec andere uut bouverien, ende eeneghe uut vreesen, hem naer worden volghende ende an gheloevende, dat niet moghelic en ware om zegghen. Item inden tijden als Machomet dus begonste te rengneerne, domineerne ende zijne fame over al te vlieghene, zo de duvel altoes zijn conste tooghende es, zo wasser een monic in een cloostere, goet cleerc wesende, ghenaemt Sergeus. Dese hadde wat ghedaen in zijn cloostere, daer omme hij zekere pugnicie leden hadde, ende was zo ghetrocken toot Roome omme te impetreerne zekere saken hem angaende, die hij niet vercrighen en conste, daer omme hij zo onweerdich, onverduldich ende quaet wart, dat hij in hem nam der kerstenheyt zo vele injurien te doene als hem moghelic zoude wesen (14v) bijden welken hij, wel ghehoort hebbende van Machomets fame, in hem nam bijden zelven te treckene, hem te steerckene in zijne valschede ende helpen ordonneerne eene wet

37 Jathrib, daarna geheten Medina, waar Mohammed van 622 tot 632 heerste en werkte.

[p. 12]

ter grooter cleenicheden, versmaetheden ende confusien des kerstens gheloofs, ende der keercken van Roome, ende dede hem noumen Nestorius.³⁸ Dus de voorseyde Sergeus bij Machomet commen zijnde ende gheopenbaert den waeromme hij daer commen was, wart de voornoemde Machomet grootelicx verblijdt, ende ontfijncken zeere minlic, ende finalic wrachte van diere tijt voorwaert gheel bij zijnen rade ende advijse. Item dus Machomet ende Sergeus altoes van daghe te daghe procederende in hare valscheden, met fortsen ende subtijlheden, zomwijlen met bataillen, zomwijlen met predicacien, in zulker wijs dat vele landen gheheel begonsten te ontstekene metten vortsettinghen van Machomet, so worden de joden die zeere scalc zijn ende verre siende, peynsende oft dese Sergeus zoude moghen bringhen Machomet ten kersten nestoriaenschen gheloeve, mids dat zij wel wisten dat Machomet al bij Sergeus rade dede, duchtende oft hij dan naerderhandt zoude moghen commen ten rechten kerstenschen gheloeve; zo hebben de zelve joden heymelic ende bedectelic uut ghemaect twee de alder gheleertste ende scalcste mannen die zij wisten, deen ghenaemt Andias ende dander Tabalahar, hem fingierende dat zij haers gheloefs afgaen wilden ende begheerden discipulen te werdene van Machomet, van welken hem de zelve Machomet inder ghelijcke verblijdde, ende dede hem oec informeren vander ander wet. Dus dit voorseyde gheselscip al vergadert (15r) zijnde, wonderlic dominerende over alle landen, zo begonsten zij te ordonneerne den alcoram, dats den bijbel der heydenscher wet, daer alle de pointen ende articlen van Machomets wet int langhe in bescreven zijn; vele pointen zijnder in die goet ende waer zijn, die zij ghenomen hebben uuten Ouden ende Nieuwen Testamente, gheminghelt met grooter valscheden ende ongheorloofden lueghenen.³⁹ Als alle haerlieder bouverien ende upsetten secretelic vulbracht waren, ende dat zij diverssche landen, plaetsen ende provincien ontsteken hadden met huerlieder wet, ende vele princen ende capitainen ghestelt die met wapenen wederstonden den ghonen diere jeghens zegghen wouden, ende betooghen wilden dat Machomet een warachtich prophete was, ghesonden van Gode zo hij hemlieden gheseyt hadde, so vonden zij eenen middele omme dat te betooghene bij grooter subtijlhede, zo hier naer volghen zal, bijden welken die aerme, ruude, plompe lieden verleedt ende verblendt waren, in welke verleethede zij als noch zijn. Inden eersten zo hadden zij ghetempt ende gheleert van joncx eene witte duve, dat zij nemmermeer en hadt dan uuter hoore van Machomet. Zij hadden oec ghewent eenen stier met grooten hoornen, dat hij nemmermeer en hat dan uuten handen van Machomet. Ditte al gheordonneert zijnde, zo deden zij openbaren in allen provincien, eenen zekeren dach beteeckenende, up groote verbuerten te commene up eene zekere plaetse daer toe gheordonneert, ter welker plaetsen Machomet ontfanghen zoude de wet Gods ter salicheyt der menschen, ende als dien dach (15v) omme quam daer de vergaderinghe zo groote was dat onsprekelic ware, zo begonste Machomet zine valssche bouverien voort te brijnghene, ende naer vele scoender lueghenen bij hem ghestroeyt ende den volke ghedaen te verstane, sach men commen uuter lucht van verren ten deserten waert inne eene schoone witte duve, die een van zijnen discipelen secretelic hadde laten vlieghen, dalende up de schauderen van Machomet, nemende uut zijnder hooren wat coerens om eten zo zij ghewoone was, ende als zij meer coorens daer in en vant, zo

38 De identificatie van Sergeus met Nestorius is natuurlijk onjuist: Nestorius leefde in de 5^e eeuw. In Sergeus mogen we wellicht de nestoriaanse monnik Djordjîs zien. Volgens de mohammedaanse overlevering zou hij aan Mohammed diens gevaarvolle toekomst én diens grote rol op het wereldtoneel hebben voorspeld (Dinet, 43, 39).

39 Dit verward verhaal over Sergeus, Mohammed en de joden, waarmee de oud- en nieuwtestamentische bestanddelen én de loochening van Christus' goddelijke natuur in de islam verklaard willen zijn, is in slordige parafrase ontleend aan Von Breydenbach, 72v; diens relaas is heel wat logischer opgebouwd. Voor de identificatie van de figuren Andias en Tabalahar (bij Von Breydenbach: Audias en Cabalahar) zie: J. Kritzeck (1964, p. 85, 89 en 105).

[p. 13]

vloech zoe weder van danen zij commen was, bijden welken hij den volcke dede te verstane, dat God den inghel Gabriel bij hem ghesonden hadde, hem bevelende daer wat te blivene, want God hem zenden zoude ter stont zijne bescrevene wet. Dus daer wat verbeydende zo sachmen van verren uuten deserte commen, van eender ander zijden dan de duve ghecommen was, eenen stier hebbende tusschen zijnen hoornen ghebonden eenen openen bouc, de welke quam recht uute toot Machomet, vanden welken Machomet nam den bouc vander wet, ghevende den stier wat tetene, ende heten weder zo henen gaen, segghende: ‘Mijne lieve kinderen, siet hier de wet Gods, die ic hulieden van pointe te pointe openbaren zal’, als hij dede, in zulker wijs als datter menich meinssche toot up den dach van heden deerlic ende jammerlic bij bedroghen es, van welken inhaudene hier naer eeneghe pointen volghen zullen. Item hij hadde oec doen delven up dien zelven tijt vel[e] scoender juweelen, zelverin ende goudin, up zekere plae[ts]en daer hijse dede (16r) soucken bijden aermen lieden die daer commen waren, zegghende dat hem de inghel Gabriel dat ghebootscipt hadde die daer te vindene, ende datse hem God toe ghesonden hadde omme hem zelven daer mede te administreerne ende ghedient te werdene, ende was daer up dien zelven tijt tooghende vele meer andere abusementen te lanc ende te zot om scriven. Item inder waerheyt, al waest dat Machomet hem zelven vermat prophete zijnde, hadden de lieden wel willen anmercken zijne weercken, zij hadden wel ter contrarien bevonden, want in zijn eerste beghin up eenen tijt daer hij met grooter eercracht jeghens zijne vianden te velde was in een rencontre, wart met allen zijnen gheselscepe zeer vilainlic ghescoffiert ende verjaecht, in zulker wijs dat hij zelve zeere ghequetst wart: zijn hoverste leppe was duer hauwen ende open ghespleten zo dat hij van zijnen tanden daer achter liet, oec was hij zeere ghequetst in zijne cake, ende finalic zo gheantiert dat zijne ghesellen, als zij weder vergaderden, hem nauwelic en bekenden. Item oec zo seyde hij dat God hem zulke macht ghegheven hadde van bij vrauwen te wesene als veertich mannen hadden, maer het bleec qualic dat hij alle zijne wiven paeyde, want Ayssa, zijn liefste wijf, liet haer vergheselscepen van eenen man, ghenaemt Saphagam, dwelc Machomet wel wiste, maer en wouds niet weten om der schanden. Ende als ment hem zeyde dat zijn wijf hem ontrauwe dede, hij andwoordde dat God hem vertoocht hadde dat lueghen was, ende seyde dat hij die liever hadde dan de andere ende dat hij gheen acht en slough de lueghenen der lieden, maer van dier (16v) tijt voorwaert, zo hilt hij zijne wijfs zo nauwe ghesloten, dat zij hem niet meer ontrauwe doen en consten, ende hiltse altoes voor daensichte ghedect gaende, zo de vrauwen meest van over zee als noch gaen; houden daer voor eene openie, dat tghesichte vanden heydenen gheloevende in Machomet, zo edel zo doorsiende ende zo crachtich es, dat zij in oncuuscheden up een vrauwe ziende, zulke vrauwe vrucht ontfanghen zoude,⁴⁰ ende dat es oec een vanden redenen daer omme alle de vrauwen ten lande voor daensichte ghestopt gaen. Item hem ghebuerde oec eens daer hij zat over tafle en hat met zijnen gheselscepe, dat hij zoude vergheven ghesijn hebben, maer van dien vleessche daer tvenijn in was, als davontuere wilde, en hat hij niet; een ander hat daer af de welke ter stont starf; doen seyde Machomet dat hem tlamvleesch ghewaerscuut hadde. Nochtans corts daer naer zo wart hij over tafele vergheven, ende hoe wel hij een

40 Deze allermerkwaardigste mededeling kan ontleend zijn aan Adorno, cap. 43. De overige berichten in dit hoofdstuk zijn nagenoeg uitsluitend gebaseerd op Von Breydenbach, 70 e.v.

[p. 14]

prophete was ende alle dijnc te vooren wiste zo hij zeyde, voorsach nochtans qualinc dese voorseyde pointen, ende vele meer andere die hem te naer ghinghen die van hem ghescreven zijn, te lanc om scriven. Oec zo seyde hij, dat God hem gheordonneert hadde tien⁴¹ inghelen altoes bij hem te wesene, omme hem te dienene ende bewarene, maer inder waerheyt zij bewaerdene qualinc zo hier vooren ghescreven staet.

41 Ditzelfde getal noemt Von Breydenbach, 71v.