Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(I, 2)

(7r) [D]ie oec inden landen van over zee converseren ende reysen wilt, moet hem wachten te reysene achter lande met cleenen gheselschepen, al zoudij dicwille stille ligghen tien of twalef daghen over zijnen poer of tijt, want de Arabianen die de zijde ende querelle houden vanden souldaen, woonende ghemeenlic te velde daer zij best pasture ende wateren vinden omme hare beesten tonderhoudene, zouden lichtelic een gheselscap afweerpen, saghen zijt zo daer toe ghestelt of niemende van kennessen daer inne. Inghelijcken de boudewijnen oft Turckemannen of malandrinen²⁰ die oec te velde wonen, ende zijn manieren van landlieden ende laboureurs, zaghense pas en tijt, lichtelic haer spel spelen zouden. Oec zijnder een maniere van lieden diemen heedt gaffaren,²¹ die woonen ghemeenlic in hutten up de heerweghen, ende zijn daer gheordonneert van tsouldaens oft anderen princen weghen omme de passaigen te vryene ende wachtene, ende hebben daer af vanden passanten zekere cleene tollen. Maer inder waerheyt als zij cleen gheselschepen ende niemende van kennessen inde carevanen, dats in gheselscepen, en zien noch en vinden, vertansserense deerlic alzo wel heydenen als andere. Daer omme ghemeenlic als eeneghe carevanen, dat zijn gheselscepen, (7v) vertrecken of reysen willen, zo huertmen twee of drie mammelucken²² vanden souldaen die betaelt werden uuten ghemeenen gheselschepe, de welke mede rijden ende conduyceren de carevanen toot den plaetsen daer zij wesen willen, ende zo es men bescudt met cleenen coste vanden voorscrevenen dangieren. Oec zo moet hem elc wachten alsmen bekent werdt over kersten, of datmen in eeneghe stede es daermen gaet ghelijc den kerstenen, datmen niet en ga in haerlieder moskea of gyemma,²³ dat zijn haerlieder kercken, want waert datter een kerstin bekent in quame en zijt gheware worden, zo dat zijt tuuchden met eenen manne persoon, zij zoudene bringhen

20 boudewijnen: bedoeïenen; Turckemannnen: Turkmenen; malandrinen: straatrovers, plunderaars. Du Cange s.v. malandrinus: ‘(...) Franci (...) latrones (...) malandrinos appellabant (...)’ Vgl. Fr. malandrin.

21 Tollenaars (Ar. ghaffra: de weg beschermen; ghaffar: tol).

22 Van ong. 1250 tot 1517 vormden zij de heersende klasse in Egypte.

23 Ar. masdjid djâmi' of eenvoudig djâmi', de moskee die de gemeente op de vrijdagsdienst ‘verenigt’ (Juynboll, 70-71).

[p. 6]

in grooten dangiere van stervene of loochene et cetera,²⁴ want zij zegghen dat wij niet weert en zijn in huerlieder moskeaen of gyemmen te commene. Emmer moet hem elc ooc wachten als hij comt in eeneghe plecken over tzee daer hij wijnen vindt, dat hijre niet te vele af en drincke, principalic zonder water daer inne te doene, anders zoudemen wesen in grooten dangiere, want menich mensche heefter qualic mede ghevaren, mids dat de wijnen van over tzee wonderlicken crachtich, steerc ende heet zijn ende hoe wel datmen te menegher plecken goet, sonderlinghe water vindt, nochtans eist zeere goet datmeer altoes vele sukers in doet, principalic alsmen dwater alleene drincken wilt, ende men moet hem altoes wel voorsien van suker, dat goet te doene es want mens in dien landen vele vindt. Voort zo moet hem elc wachten daer in dien landen eeneghe argumenten (8r) jeghens de heydenen te makene, ende principalic angaende huerlieder wet ende gheloeve, alwaert zo dat zij consent gaven te argueerne zo alst dicwille wel ghebuert, nochtans eyst al sorghelic up avontuere oft zij hem daer in verhidtten; ooc eyst verboden up dlijf jeghen haerlieder wet niet te zegghene noch argueerne, niet tselfs de vadere jeghen den zone, ende dicwille eist bevonden datmer qualic mede ghevaren heeft ende in grooten dangiere ghecommen es. Maer boven al zo moet hem elc wel wachten ende aviseren, dat hoe scoone de mammelucken eenen meinsche ancommen, datmen hemlieden raed noch advijs en gheve omme escappeerne uuten lande ende in kersten rijc te commene, want bij dien zoudemen commen in dangiere vanden live zo alst dicwilt gheschiet es, ende ooc noch onlancx ghebuert was als de voorseyde edele mannen in dien landen converseerden, van eenen mammeluck, een verloochent kerstin, ghenaemt Nassardijn, gheboren van Venegen, de welke groote kennesse ende conversacie hadde metten Veneetssiaenschen cooplieden die woonden in Alkayeren. Dese voorseyde mammeluck en cesseerde daghelicx niet van biddene eenen coopman Veneetsiaen omme hulpe, raed ende advijs te hebbene omme van daer uut dien quaden gheloeve ende uut dien lande te moghen gherakene. De coopman en quam daer niet gheerne an omme de dangieren die hijre in wiste. Nochtans uut grooter compassien ende omme de goede manieren die hij sach den voorseyden mammeluck houden, gaf hem raad ende advijs, ende oec eenen brief van (8v) recommandacien an eenen anderen coopman zijnen lieven gheselle, woonende in Allexandrien, omme den voorseyden mammeluck wech te helpene. Dus den brief de zelve mammeluck hebbende, trac toot Allexandrien, hem fingierende wille hebbende omme in kerstenrijcke te moghen gherakene. Daer commende, de coopman peinsde ende voordachte omme de dangieren diere up waren, ende en wilde hem gheenen troost of confort gheven, maer gaf hem schoone woorden zonder meer. Als de mammeluck sach dat hijse beede niet bedrieghen en conde, zo keerde hij weder in Alkayeren ende ghijnc tooten coopman die hem den brief ghegheven hadde, ende seyde: ‘Weedt ghij wel dat ghij jeghens de statuten ende verboden van onser wet ghedaen hebt, in mij, die mammeluck bem, te aviseerne middel om wech te gherakene? Ghij zult mij gheven hondert goudin seraffen, dat zijn penninghen elc eenen ducaet weert zijnde, oft ic zal u doen dooden, oft ghij zult moeten loochenen’ et cetera.²⁵ Als de coopman dat hoorde dat hij bedroghen was, en zach gheen scoondere dan hij den mammeluck paeyde, alzo hij meende, maer moeste int hende wech trecken uuten lande, want altoes als de bou-

24 De boekuitgave heeft hier i.p.v. et cetera: ‘syn Christen Gheloove’.

25 Hier heeft de boekuitgave i.p.v. et cetera: ‘u gheloove versaken’.

[p. 7]

ve ghelts ghebrec hadde, zo quam hij wedere omme nieuwe roeringhe te souckene ende om nieu ghelt. Dus es wel van noode dat hem elc daer vooren nauwe wachte want daer hebbender dicwille zeere vele deerlicken bij bedroghen gheweest. Voort zo moet hem elc wachten svrydaechs onttrent der noenen achter straten te gane, ghemeerct dat dan alle die gheloeven in Machomet, ghemeenlic (9r) gaen te haerlieder moskeaen of gyemmen, dat zijn haerlieder kercken, om haer bedinghen te doene, want zij houden den vrydach over sondach, ende ditte omme datmen huere seremonien niet zien noch hooren en zoude; ooc zo moetmen hem wachten als men yewers neder zidt up sittens oft anders, datmen de voeten zo neder houdt, dat de heydenen de plancken vanden voeten onder niet en sien, want zij dat nemen in grooter onweerden ende zouden eenen alte zeere daer omme slaen. Oec als yement wille rijden spelen buuten der steden, ghecleedt als kerstin zoot dicwilt gheboort, zo machmen qualic rijden achter de straten door de steden, oft men zoude alte deerlic begaedt werden vanden kinderen die al te vele vullicheden ende oec steenen weerpen up eenen meinssche. Ende waert zo, dat yement rede als kerstin te velde ende dat bij avontueren eeneghe heeren oft mammelucken jeghens hem quamen, zo moetmen ter stont af beeten vanden beesten daermen up zidt ende gaender neffens, in teeckene van obediencien, ende waert datment niet en dade, zij zouden eenen alte onghenadelic slaen met stocken die zij inde handt voeren, up thende wat crom, ghenouch oft corte houten colven waren. Item oec zo moet hem elc wachten te gane of te rijdene over haerlieder sepultueren of kerchoven, de welke meest te velde zijn, hoe wel datter ten someghen plaetsen de heerweghen dweers ende lancx duere loopen, de welke weghen men wel gaen mach, maer niet ter zijden want diedt dade ende hier of betuucht worde, zoude lichtelic commen in (9v) grooten dangiere. Sij houden daer in dien landen eene costume, dat zij alle eerste paessche daghen naer huerlieder vastene commen met spijsen ende drancken thuerlieder vrienden sepultueren, ende maken daer wonderlicke groote chiere. Ende oec alle weken ghemeenlicke twee waerven zo commen de vrauwen, die hem ghemeenlicken devoter toeghen dan de mans, ten voorseyden sepultueren, visenterende huerlieder vrienden die daer begraven zijn, ende ditte alle maendaghe ende alle donderdaghe ende lamenterense deerlic ende sprekender jeghens. Men zeydt daer dat dicwilt wel ghebuert dat de viant hem fingiert sprekende uut den sepultueren jeghens den vrauwen; dan zijn die persoonen die daer begraven ligghen, ghehouden over heleghe santen, ende houden daer of groote feeste. Item elc moet hem wachten, al eist zo datmen bij avontueren woorden neemt jeghens den heydenen, dat mense emmer niet en sla dat zij ter eerden vallen oft dat zij bloet laten, oft oec datmense inden hals niet en smijte, want diedt dade zoude in grooten dangiere vallen, waert dat zij claechden; ende al en claechdense niet ende oec dat zij niet en bloedden ende daer eeneghe goede mannen tusschen spraken zoot somwilen wel ghebuert, nochtans zo gheraectmer qualic af, dan ten grooten zwaren coste ende moeyten.²⁶ Oec zo moet hem elc wachten ende up zijne hoede wesen als hij achter lande rijdt, zijnen wijn dien hij met hem voert, zo secretelic te beheymene, dats de heydenen niet gheware werden noch en rieken, maer bewimpelen ende overdecken met natten (10r) sacken ende cleederen; waert dat zijt vernamen datmen wijn hadde, zo zouden zij expresselic weten dat-

26 Een dergelijk voorval heeft Van Ghistele van nabij meegemaakt; zie Tvoyage VIII, 24.

[p. 8]

men kerstin ware. Ende al waert ooc zo, datmen rede als kerstin, nochtans zo moetmen altoes den wijn decken, want zij en willen niet ghedooghen int openbare wijn te makene of te drinckene, ende waert dat zij dien vonden ende secretelic ghecrighen conden dat niement en saghe, den meesten deel van hemlieden zouden met fortsen nemen ende zelve drincken; ende en consten zijt secretelic niet ghedoen zo zouden zijt elken openbaer maken, ende dan ten minsten zoude den wijn ghesturdt werden, ende een meinssche ware in dangiere zeere ghesleghen te werdene, ende zonder groote moeyte ende cost en zoudemer niet af gheraken; dits al te verstane up persoonen die tlandt traverseren. Als vanden pilgerims van Jherusalem oft Sente Kathelijnen, die en hebben daer zo vele niet mede te doene, want zij hebben haer saulfconduyten ende reysen in grooten gheselschepen van kerstenen, daer zulc dijnc quaet om doen es; nochtan ghebueren hemlieden dicwile groote dangieren daer af. Item het es zeer goet als eeneghe pilgerims te Jherusalem zijn die te Sente Kathelijnen trecken willen, dat zij pijnen hare voorwaerden ende compacten te makene in presencien vanden gardiaen ende vanden patroon ende principalic vanden patroon vanden galleyen, want de broeders en nemen niet gheerne vele ghekijfs oft verandwoordens jeghens den heydenen, ende die patroons en achtens niet zo zeere. Ende ooc waert zo, dat de (10v) pilgerims haer voorwaerde niet ghemaect en hadden omme te Sente Kathelijnen te commene al eer den hoop vanden pilgerims vertrocken ware, de heydenen zouden vele te straffer vallen ende den kerstenen jammerlic verscatten te haren wille, ende noch ghevet al besich, want hoe vaste bespreken datmen maect, die heydenen houdense qualinc. Item oec zo eist goet dat elc pilgerim gheaviseert es die te Sente Kathelinen trecken wille, dat zo wanneer de andere pilgerims weder van Jherusalem keeren naer Venegen, dat de pilgerims die haer voorwaerde ghemaect hebben omme te Sente Kathelijnen te reysene, niet mede en trecken toot Jaffen omme hemlieden te gheleidene ende oorlof te nemene zo sommeghe pleghen. De redene es dese: den pilgerims die wech trecken, dicwille vele quaets ende injurien ghedaen heeft ghesijn, dwelc zij dan gheerne pleghen te wrekene up de heydenen ende alst zo ghebuert, zo nemen de heydenen cause ende actie up de kerstenen daer blivende ende jeghenwordich zijnde, mids dat zij daer in een gheselscip commen zijn. Dus omme alle moeyten ende dangieren te scuwene, zo eist beter daer niet te commene ende te Jherusalem te blivene. Voort al eist zo, dat eenich meinsche over zee reysende, hem behelpen moet naer de gheleghenthede van zijnder saken, ende datmen hem

[p. 9]

kercken van Roome, die daer ghenaemt zijn Franggij, bederven ende bedrieghen; ooc houden huerer eeneghe onze kerstenen in grooter haten, ende ons allen houden zij als gheexcommunyert, in zulker wijs als bij avontueren eeneghe Lattinsche priesters up haerlieder aultaer lenen, lesende hare ghetijden, zij hemlieden dan alte qualic hebben, ende en zijn niet gherust, zij en hebben den aultaer gheschuert ende ghewasschen. Ende van desen zijn principale de Griecken, Sercassij ende Jorganij, ende als de Lattinsche kerstenen woorden jeghens hemlieden nemen, dwelc dicwil ghebuert, ende datmen hemlieden seyt dat zij alle ongheloevich ende verwaten zijn, dan andwoorden zij daer up aldus: ‘Wij Griecken waren langhen tijt voor hulieden ende als ons patriaerke ansach hulieder errueren, zo vermaledide hij ulieden ende dede u allen int verwaet, ende verwaten lieden (11v) en hebben gheene macht andere inden ban te bringhene noch bezwaerne, al warer oec cause toe, dat neen!’ Anders gheene andwoorde en gheven de leecke ende ongheleerde int ghemeene, maer de papaes, dat zijn haer priesters, of caloeyers, dat zijn haerlieder religieusen of gheleerde, die weten daer vele meer toe te zegghene ende te argueerne, ende finalic zijn de meeste heretysy strancxst ende strafst diemen onder alle andere kerstenen, van wat secten zij zijn, vinden mach.