Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart

[p. 419]

Vier en negentigste brief.
Mejuffrouw Cornelia Hartog aan Mejuffrouw Wilhelmina van Kwastama.

Andere my zelf!

Het noodlot kant zich tegen myne hoop. Te vergeefsch heb ik op onze Muziek Party, als een Esscher de Fiool gespeelt. Ik werd toegejuicht, ja! maar 't voldoet my niet. Beleeft, koel beleeft, meer niet was de behandeling van hem, dien ik, in spyt van my zelf, in spyt van zyne styve ingenomenheid met zich zelfs, bemin, ô! Hy is een dier lage zielen, die in hunne vrouwen de verstandige meerderheid niet kunnen dulden. Eene fraaije geestige Beuzelaarster, zie daar, die bekoort hem; zyne oogen spreken; ik versta die taal. En dewyl zy geene kragt van vernuft heeft, dat haar boven de gewone prejugés kan verheffen, heeft zy veel eerbied voor 't geen men Godsdienst noemt. Godsdienst, ma chere van Kwastama, is al zo voordelig, om de manlyke overmagt te handhaven, als om een geheel volk, ten gevalle van eenen dwingeland, in slaafsche boeijen te kluisteren. Of Edeling zelf geloof aan die sprookjes

[p. 420]

geeft, weet ik nog niet; hy wendt het vóór; en is dit zó, dan heeft hy zo min verstand als moed genoeg, om van de onzen te zyn: en gebrek aan moed in een man maakt, dat wy hem beneden onzen aandagt moeten beschouwen. Zou hy ook een R. zyn, die er voor uitkomt: dat elk volk zo wel zyn godsdienst als wetten moet hebben, en dat hy, in Turkyen levende, een yverig Muzelman zyn zou? Ik ga, weet gy, zeer naarstig te kerk, en vermaak my met de beuzelingen, die ik hoor, zo wel als met het volkje, dat toeluistert. Het Decorum moet bewaart. Zou ik my hier om brouilleeren? dat's de pyn niet waardig.

ô Die haatlyke Burgerhart! zoudt gy 't geloven, ma chere van Kwastama, dat zy my zelf niet spaart? nu:

Een hoog geboren ziel peinst vast op stille wraak.

Gy weet niet, wat het my koste, om, op dien avond, dat wy gemusiceert hadden, myn spyt te verbergen: ik wond my zelf op tot den hoogsten toon der vrolykheid, dien ik bestemmen kon, om dat anders myn lyden zichtbaar zou geweest zyn. Ik moest de belediging niet schynen te voelen, om dat ik die niet konde straffen. Na ons Collation, keuzelde hy als een regte Beuzelaar met de Juffrouwen. Maar, geloof my,

[p. 421]

ik heb altoos gemeent, dat Buigzaam meer verstand hadt, dan u uit het volgende gesprek zal blyken, dat zy heeft.

Edeling verhaalde, dat iemand, hem bekent, een andren, met nadeel voor zich zelf, uit eenen dringenden nood geret hadt, na dat een' derde, die de vriend der ongelukkigen was, zulks geweigert hadt. ‘Dat's een Menschenvriend,’ riepen de mallootjes; ô! dat's edel, zei Buigzaam.

Ik. En waarom is die man meer een Menschenvriend, dan hy die 't weigerde?

Edeling. Niemand is beter in staat dan gy, Mejuffrouw, om die vraag optelossen.

Ik. Om die zelfde reden, als waar om men alle dingen onderscheidene benamingen geeft. By voorbeeld: Gy zyt een wezen, dat men Mensch, dit dier is er een, dat men Kat, en die Machine is iets, dat men eene Pendule noemt.

Edeling. Het stondt beide vry, deeze daad al of niet te doen; maar het staat niet aan my om eene Pendule, noch aan Poesje om een Mensch te worden.

Ik. Zo de weigeraar op dat tempo juist zo was bewerkt, als hy, die den man redde, hy zou hem ook geret hebben; het blykt dus, dat de voortzettende kragt te flaauw was, in dat gewrogt daar te stellen: of liever, de Natuur zou hem dien eernaam bezorgt hebben. Nu is

[p. 422]

dit zo niet; is hy te beschuldigen? Is het het hout zyn schuld, dat men er nu eens een Fauteuil, dan eens een Kabinet van maakt?

Buigzaam. Zyn wy slegts werktuigen, Mejuffrouw?

Ik. Ja, en wel van een eeuwig Noodlot. Alles is bepaalt, en wy zo wel als alles buiten ons. Vryheid is een kunstwoord; meer niet. De hand, die zich uitstrekt om my te beroven, kan zich zo min terug trekken, als de hand, die zich uitstrekt om te zegenen.

Buigzaam. En waarom ontwykt gy dan de rovende, en grypt gy naar de zegenende hand?

Ik. Zy, die een waarom der dingen stellen, mogen u dit oplossen. Ik zeg, dat ik juist (het blykt immers,) niet anders doen kan. Ik moet hem ook straffen, die my het myne ontneemt; hy doet onrechtvaardig. En, zo het Noodlot alle stervelingen tot moord en geweld aandreef, ik beken, dat het er in deeze waereld zeer slegt zou uitzien. Maar wy zien het tegendeel, en alles gaat taamlyk goed.

Edeling. Gy hebt, Mejuffrouw, ons nu zo veel gezegt van een Noodlot; wat is dit Noodlot, bid ik u?

Ik. De Noodzaaklykheid, waar door alles juist zo is als het is, en niet anders zyn kan.

Buigzaam. Is deeze definitie wel in order?

Edeling. Goed! maar wie bestiert het Noodlot?

[p. 423]

Ik. Een dwaze vraag, myn Heer Edeling.

Edeling. Mooglyk niet zo heel dwaas. Kan ik zeggen, dat Niets deeze tafel hier bragt?

Ik. Myn iets is dat Noodlot, zeg ik immers. Stelt gy een eeuwig Verstand, dat volmaakt goed is, en alles vormde en bestiert; ei, wees dan zo goed, en los my eens op, van waar alle wan order? alle zo genaamt zedelyk, en alle waarlyk voelbaar natuurlyk kwaad?

Burgerhart. Laast hebt gy beweert, dat de deugd in zich zelf genoegzaam was. Laten de menschen dan deugdzaam zyn, dan zyn, voor hen ten minsten, deeze beide kwaden draaglyk.

Ik. Zeer wel gezegt: zo zy maar kunnen.

Buigzaam. Kunnen! zo dit buiten ons is, waar toe dan dat hooggeroemde Boek? waar toe pryst men ons middelen aan, die buiten ons bereik zyn?

Edeling. Wat noemt gy, Mejuffrouw, deugd?

Ik.

‘Dees onderscheiden naam geeft yder aan

zyn' wenschen.

Het schrander staats-beleid formeert de

deugd der menschen.’

Het is met de deugd als met de ortodoxie. Men moet eerst op de kaart zien, waar wy zyn, voor wy dit bepalen kunnen. En ook, ik ben niet bang voor spoken en harssenbeelden.

Lotje. Dat zeit Juffrouw Hartog op my, om dat ik bang ben voor spoken.

[p. 424]

Edeling. Willen wy nu dit discours niet maar sluiten? 't smart my echter te zien, dat zulk eene geleerde Dame dus denkt.

Ik. Exclamatiën zyn geen Syllogismen. -

Edeling. Noch stoute stellingen bewyzen. Traagheid en angst doen velen der onzen alles zonder onderzoek aannemen: Traagheid en onberedeneerde moed doen de uwen alles verwerpen. Ik hoop, dat wy eens allen tot de kennis van het ware zullen komen, en onderwyl wel doen.

Ik was in myn schik, dat het discours uit raakte: men kan met zulke schepzels niet redeneeren. Adio, Cara!

I am, for ever Yours

Hartog.