Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[BM18] Nog vóor de glans van een dagen

Overlevering

C: Carnet H-90, p. iv, 2r, 12v, 13r, 13v, 14r.

M^1: Manuscript H-94,13-14.

T^1: De gids 91.iv (november 1927), p. 192-192. /33/

P^1: Drukproef D H-99,48-49.

M^2: Manuscript H-101,39-41.

M^3: Manuscript H-102,[1].

M^4: Manuscript H-104,13-14.

T^2: De gids 92.iii (september 1928), p. 312-313. /36/

P^2: Drukproef D H-105,49-50.

D: Het berg-meer, p. 48-50.

Datering

1 september 1927; tussen 8 en 26 september 1927.

Ontwikkelingsgang

I

Bij het in gebruik nemen van zijn tweede carnet voor 1927, op 1 september van dat jaar, heeft Van de Woestijne op p. 2r en iv enkele korte notities gemaakt. De eerste (C:A) lijkt een versfragment, de derde, op de linkerpagina (C:B), eveneens. Onder A schreef Van de Woestijne nog als thematische aanwijzing: ‘Gedicht van den deemoed’.

	C:A
(1)		o wateren die de wellen

(2)

gaat keeren in wielenden wind

[p. 631]

	C:B
(1)		De waetren beginnen te klaren

(2)

nog vóor de dag begint

Op een niet nader te bepalen moment tussen 8 en 26 september ontwierp Van de Woestijne op p. 13r een grove schets met anilinepotlood (C:C^I), na enig wit gevolgd door een herneming van twee regels daarvan (C:C^II).

	C:C^I^+
1		Nog vóor den blos van een dagen

2

[

ø

]

gezicht

3

op uw [

ø

]

waetren gedragen

4		belofte [	ø	]	van licht
		[kleine open ruimte]

(5)

van den bibber-mond der kreken^+

(6)		tot het wringend gelaat van de zee
		[kleine open ruimte]^+

(7)

want in u is het lichte leven

(8)

en in alle zwaarte is de dood

	C:C^II^+
(7)		het vloeiende is lichtende leven

(8)

en in alle zwaarte is de dood

Op de linkerpagina (12v) kregen vervolgens de eerste twee strofen, wederom met anilinepotlood, meer uitgewerkt gestalte, gevolgd door een onvolledige derde strofe:

	C:D^+
1				Nog vóor de glans van een dagen

2

beglijdt en wascht mijn gezicht

3

voel 'k over de waetren gedragen

4				de glijdende glimpen van licht
				[strofewit]

5		α	a	van	de gladde		[	ø	]	der bronnen^+
		β	b	in	[	]	neiging			[	]
		β	c	aan	de brooze			boog		[	]

+ [1-4→D, 1-4; 1-4→E^III, 1-4; 1-4→1-4]

+ [→D, 11; →E^III, 9; →11]

+ [7-8→C^II; 7-8 →E^III, 19-20; 7-8→19-20]

+ [←C^I, 7-8; →E^III, 19-20; →19-20]

+ [1-4←C^I, 1-4; 1-8→E^III, 1-8; 1-9→1-9]

+ [fasering?]

[p. 632]

6	α	a	tot	de kale koelte van	't	meer[?]^+
	β	b	aan	[			]
	β	c	^* ope	[	]	wat
	β	c	[		]	[wa]d

7		a	wijkt	een klaart		[	ø	]
		c	schiet	[	],	uit diepten geronnen

8		c	en in duizend schervlen gespat
			[strofewit]

9		a	geen	[	ø		]	[xxx]^+
		a	[				]	verbleeken
		b	[			ø			]

10

[

ø

]

11

reeds blanken de bibbrende kreken^+

12

en het logge ontwaken der zee^+

In een volgend stadium (een datum is niet bekend), gebruikte Van de Woestijne zwarte inkt. Op de bladzijde waar de eerste schets was geschreven (p. 13r) schreef hij in het wit tussen C^I en C^II een losse regel (C:E^I), en onderaan een onvolledige strofe (C:E^II). Op de volgende rectopagina schreef Van de Woestijne acht vierregelige strofen (C: E^I), later de regels 1-28 en 37-40. De onderlinge ontstaansvolgorde van deze gedeelten is onzeker; het is bijvoorbeeld denkbaar dat Van de Woestijne de kortere passages noteerde terwijl hij aan de acht strofen werkte.

	C:E^I^+
(1)			De navel van den nacht

	C:E^II
(1)			Gelaten, gelaten, gelaten^+

(2)

[streepje]

(3)

Gij [

ø

]

uit alle gaten

	C: E^III^+
1			Nog vóor de glans van een dagen

2

beglijdt en wascht mijn gezicht,

3		a	voel 'k over de waetren		gedragen
		c	[	]	[ge]sl[agen]

4		a	de	schichtige		glimpen	van		't licht.
		b	schamp-[schichtige]			[		]	[licht.]
		c	[		]	scheuten	[			]

+ [fasering?]

* [lees: op]

+ [→E^III, 11]

+ [←C^I, 5; →E^III, 9; →11]

+ [→E^III, 10; →12]

+ [→E^III, 16; →16]

+ [→G, 5; →33]

+ [1-4←C^I, 1-4; 1-8←D, 1-8]

[p. 633]

		[strofewit]
5		Aan den broozen boog van de bronnen,

6	a	op de		kale koelte	van 't wad
	b	[	]	koele kaalte	[	]

7	a	schiet een		klaart'	,	uit diepten		ge[x]onnen,
	a	[					]	[ge]r[onnen,]
	b	[	]	[klaart]e	[				]

8	a	en
	a	i[n	]	schel
	a	[	]	[sche]rvelen opengespat.
		[strofewit]^+

9	a	Reeds		blanklen	de bibbrende		kreken^+
	b	[	]	[blank]en	[	]	b[eken]
	b	[				]	kr[eken]
	c	[wordt r.11]

10	a	en het logge ontwaken der zee:^+
	c	[wordt r. 12]

11	a	nóg komt geen morgen verbleeken^+
	c	[verplaatst, wordt r. 9]

12	a	de wake		van^+
	a	[	]	der ochtend-beê.
	c	[verplaatst, wordt r. 10]
		[strofewit]^+

13

Nóg kroest geen kreevlen de zwaarte

14

der woelige hemel-vacht:

15

reeds welft het water een klaarte

16		den navel uit van den nacht^+
		[strofewit]

17	a	De aarde is		mijn hemel gebleven
	b	[	]	aan [mijn hemel gebleven]
	c	Gestegen, ben ik gebleven

18	a	behangsel van goud en lood.
	c	de bezwaarde van goud en^* lo

19	a	Is vloeien 't eenige leven?^+
	b	[] dan [vloeien 't eenige leven?]

20	a	Is alle zwaarte de dood?
	c	{[	]}
	c	{Is al 't gedeegne de dood?}

+ [9-10→11-12]

+ [←C^I, 5; ←D, 11]

+ [←D, 12]

+ [←D, 9; 11-12→9-10]

+ [→10]

+ [13-28→13-28]

+ [←E^I]

* [lees: lood]

+ [19-20←C^I, 7-8; 19-20←C^II]

[p. 634]

		[strofewit]
21		o Wateren zonder gedenken,

22

o wateren zonder waan,

23	a	die de		hardste	korsten		drenken
	c	[	]	steêgste	[	]	zult [drenken]

24	a	tot ze		in water	zelf	vergaan;
	b	[	]	[zelf] [in water]		[	]
		[strofewit]

25

o waetren waar alle verstarren

26

in eigen vernietigen zakt

27	a	[	ø	]
	b	tot de ziekte van willen en marren

28	a	tot	effen lichten vervlakt
	b	in	[	]
		[strofewit]^+

29	a	o zeeën	die		zuigt aan 't^* verzaemblen
	a	Maar [zee]	[	]	uw [z]an[g] uit het [^* zaemblen]
	c	Want [				]

30	a	van		duizende		bee
	a	[			]	[be]ken won;
	a	[	]	[duizende]n		[	]
	b	[	]	huivrende		[	]

31	a	o meren die		blankt		uit	den schaemlen
	a	[			]	van	[	]
	b	[			]	uit	[	]
	c	[	]	blinkt		[ ø ]	[	]

32	a	en duisteren	blik eener bron.
	b	[] [duist]r[en]	[	]
		[Fase c in r. 3, 4, 17, 18, 20 en 23 valt samen met stadium G]

Vanaf nu werkte de dichter opnieuw met anilinepotlood. Op p. 2r van het carnet, onder de korte fragmenten die hierboven als eerste zijn weergegeven, is zonder hapering een strofe geschreven (C:F); wanneer dit geschiedde is niet uit te maken, maar het ligt voor de hand dat het was vóor Van de Woestijne op de pagina naast E^III (13v) met anilinepotlood nog vijf strofen ontwierp (C:G), omdat de eerste lezing van de onderste strofe daar aansluit bij F.

De bovenste strofe van G werd met een lijn tussen de laatste twee strofen van E^III ingevoegd. Tevens werden elders in E^III enkele varianten aangebracht. Het is niet zeker dat de onderlinge ontstaansvolgorde van de strofen in G overeenstemt met de grafische opeenvolging.

+ [29-32→37-40]

* [lees: verzaemlen]

* [lees: zaemlen]

[p. 635]

	C:F^+
(1)		a	Want		waetren gij zult niet sterven
		b	[	],	[	]

(2)

dan in't barsten, bral, van een bot

(3)

en ik zal het leven niet derven

(4)

dan als roze in de ooge van God

	C:G^+
(1)		a	laat		tranig[?]	[	ø	]	de schorre
		b	[	]	[tran]en	verzijpen			[	]
		c	o		waetren	[verzijpe]			[	]
		c	[verzijpe] [o waetren]						[	]

(2)

zij bevestigt het teeken der baar,

(3)

en gij laat geen gelaat verdorren

(4)		a	of het blijft van uw		weeme
		a	[	]	[weem]len klaar
			[Deze strofe werd met een lijn ingevoegd tussen r. 28 en 29 van E^III]
			[kleine open ruimte]

(5)

gelaten, duizend gelaten^+

(6)	a	[	ø	]
	b	die 't eeuwig-eendere zijt
	c	tot het eeuwig-zelfde gewijd,

(7)	a	omdat		gij	,	woest of gelaten,
	b	[	]	[g]e	[		]

(8)		het teeken van 't Eene zijt
		[open ruimte]^+

(9)	a	o water der heemlen
	b	[] heele [water der] nachten
	c	moerassen die^* licht te wachten

(10)	a	aan[?]	[	ø	]	gras
	c	op zijgen naar dieper licht

(11)

c

o heele water der nachten

(12)	c	aan dit neigend grasje verdicht
		[open ruimte]^+

(13)

vermoeide waetren der poelen

(14)	a	gezogen ten diepsten boôm
	a	die [gezogen ten diepsten boôm]

+ [→G, 17-20; →49-52]

+ [1-8→29-36]

+ [←E^II, 1]

+ [9-12→41-44]

* [lees: ligt]

+ [13-20→45-52]

[p. 636]

(15)

u rijzend gaat rijpen voelen

(16)	b	in de aderen van den boom
		[strofewit]^+

(17)	a	Want,		waetren gij zult niet	sterven
	b	[	]	geen [wa]teren zullen	[	]

(18)	a	^* dant
	a	[dan] in 't barsten, bral van een bot;

(19)	a	en ik	zal			het leven niet derven
	b	[] zoo	[	]	'k	[	]

(20)	a	dan		in
	a	[	]	als roze in de ooge van God

+ [17-20←F]

* [lees: dan 't]

II

M¹ is kopijhandschrift voor T¹ geweest; M⁴ is kopijhandschrift voor T² geweest.

III

P¹ beslaat de regels 1-40, P² beslaat de regels 21-52. Onder P¹ schreef A.A.M. Stols: ‘rest copie volgt’; die ‘copie’ is het setje handschriften waar M³ ook deel van uitmaakt; M³ begint bij r. 41. De dubbele proef van p. 49 (r. 21-40) is het gevolg van deze gesplitste kopij. Zie ook de Lijst van manuscripten, H-99, H-100 en H-102.

Varianten en correcties

			(C niet opgenomen)^+
2	M^1	a	beglijdt en		wan[x]
		a	[	]	[wa]scht mijn gezicht,
	T^1-M^2		|			|
	M^4	a	beglijg
		a	[beglij]dt en wascht mijn gezicht,
	T^2, D		|			|

6	M^1	a	op de koele		klaart	van het wad,
		b	[	]	kaalt	[	]
	T^1, P^1		|				|
	M^2	a	|	|	klaart	|	|
		a	[	]	[k]aalt	[	]
	M^4-D		|				|^+

9	M^1-M^2		Nog komt geen morgen		verbleeken^+
	M^4	a	|	|	verblek
		a	[	]	[verble]eken
	T^2, D		|			|^+

+ [1-4←C^I, 1-4; 1-8←E^III, 1-8; 1-9←D, 1-9]

+ [9-10←E^III, 11-12]

+ [←D, 9]

+ [11←C^I, 5; 11-12←D, 11-12; 11-12←E^III, 9-10; 13-28←E^III, 13-28]

[p. 637]

13	M^1-M^2		Nóg	kroest geen kreevlen de zwaarte
	M^4, T^2		Nog	|	|
	D		Nóg	|	|^+

19	M^1, T^1		Is vloeien	dan	't	eenige	leven?	|
	P^1	a	|					|
		b	[] [vloei]ë[n]	[				]
	M^2, M^4		|| vloeien	|				|
	T^2		|| vloeiën	|	|	éenige	|	|
	D		|		|	eenige	|	|

20	M^1	a	Is al	't	gedeeg'ne	de		dood?...
		a	[	]	[gedeeg][ne]	[			]
	T^1		|						|
	P^1-D		|				|	dood?^+

34	M^1	a	tot		een
		a	[	]	hetzelfde		gelaat	gewijd
	T^1		|						|
	P^1	a	|						|
		b	[			]	G[elaat]	[	]
	M^2		|			|	gelaat	|	|
	M^4-D		|			|	Gelaat	|	|^+
			[P^1 eindigt na r. 40]
	M^1 T^1, M^2, M^3, ^M^4, T^2, P^2, D r. 41-52^+
42	M^1	a	aan		een		neigend	grasje verdicht;
		b	[	]	dit		[		]
	T^1-D		|			|	neigende	|	|

44	M^1-M^2		op zijgen		naar			dieper	licht,
	M^3		|				|	díeper	|		|
	M^4		|	|	in			dieper	|		|
	T^2		|			|		díeper	|	|	;
	P^2, D		|			|		dieper	|	|	,^+

45	M^1-M^3		o zwijgende		waetren	der poelen
	M^4, T^2		|	|	water	|	|
	P^2, D		|	|	waetren	|	|^+

49	M^1, T^1		-	want		geen		wateren	zullen sterven
	M^2	a	|		|:	|	|	waeteren	|	|
		a	[				]	[wa][teren]	[	]
	M^3		|							|
	M^4-^D		- -	|						|

+ [16←E^I; 19-20←C^I, 7-8; 19-20←C^II]

+ [29-36←G, 1-8; 33←E^II, 1]

+ [37-40←E^III, 29-32]

+ [41-44←G, 9-12]

+ [45-52←G, 13-20]

+ [49-52←F]

[p. 638]

50	M^1-M^3		dan in't barsten, bral, van een		bot.
	M^4	a	|	|	b[xx]
		a	[	]	[b]ot.
	T^2-D		|			|

52	M^1, T^1		dan als		roze in de ooge van God.
	M^2	a	|	|	de
		a	[	]	roze in de ooge van God.
	M^3-D		|			|

Zetfouten

T^1	r. 24: wateren | waetren

Noten

^1	In C:E^III, r. 18 bereikte Van de Woestijne met het laatste woord de rand van het blad, waardoor het woord ‘lood’ onvolledig op papier kwam.
^2	Van het gedicht verschenen vertalingen in het Duits (2x).