Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[p. 531]

Het berg-meer
[BM1] De blind-geborene

Overlevering

M^1: Manuscript H-10.

C^1: Agenda H-71, 10 februari.

C^2: Carnet H-72, p. 11r, 44r, 45v, 46r, 46v, 47r, 48r, 50r, 51r, 52r, 53r, 57r, 57v, 58r, 59r.

C^3: Carnet H-83, p. 15r, 16v, 17r, 18r, 18v, 19r, 19v, 20r, 20v, 21r.

M^2: Manuscript H-84.

M^3: Typoscript H-85.

M^4: Typoscript, doorslag van M^3 H-86.

T: Elsevier's geïllustreerd maandschrift 37.ii (augustus 1927), p. 109-114. /31/

P: Drukproef D H-99,5-15.

M^5: Manuscript H-101,2-11.

D: Het berg-meer, p. 5-15.

Datering

27 juni 1913; 7 november 1913; 10 februari 1926; februari 1926; 25 oktober 1926; eind oktober 1926; 31 oktober 1926; eind december 1926; 31 maart - 22 april 1927 en kort daarna.

Ontwikkelingsgang

I

De titel van het gedicht komt, samen met die van het slotgedicht van Het berg-meer, al voor in de eerste herziene versie van het schema dat Van de Woestijne ontwierp voor de trilogie; deze herziening dateerde hij op 27 juni 1913 (M¹). Daar wordt als derde en laatste bundel De Acht blindheden genoemd, met als begin en einde respectievelijk ‘De blind-geborene’ en ‘De blind-gewordene’. Of Van de Woestijne hierbij aan gedichten danwel aan afdelingen dacht, is onduidelijk: bij een volgende herziening van het plan, op 7 november 1913, zijn ‘De blind-gewordene’ en ‘De blind-geborene’ (in deze, veranderde volgorde) duidelijk afdelingstitels van de De Acht Verblindingen, met daartussen nog éen andere afdeling (‘De zaligheden’). Zie ook § 2.1.4 van de Ontstaansgeschiedenis.

In het carnet van 1926 (C²) komt op p. 44r een schema voor van Het berg-meer, gedateerd 25 oktober, waarin ‘De Blind-geborene’ als praeludium is opgenomen; zie § 7.2 van de Ontstaansgeschiedenis.

II

Van de tekst is de eerste kiem te vinden in twee korte notities, beide geschreven in februari 1926 maar in verschillende boekjes. Op 10 februari staat in Van de Woestijne's agenda (C¹):

[p. 532]

	C^1:A^+
(1)		Want ik ben blind als melk

Dit zinnetje is iets beknopter en daarom waarschijnlijk ouder dan wat hij in dezelfde dagen in zijn carnet schreef (C²):

	C^2:B^+
(1)		En ik ben blank en blind als melk

Deze notitie werd slechts met ‘Februari’ gedateerd, niet lang voor de 22e van die maand.

De overige kladfragmenten van het gedicht zijn verdeeld over vele bladzijden in C² en C³ (het carnet van 1927), meestal zodanig dat telkens enkele opeenvolgende pagina's beschreven zijn. Behoudens enkele uitzonderingen is de chronologische volgorde van de te onderscheiden stadia in het algemeen waarschijnlijk dezelfde als de grafische volgorde, met dien verstande dat Van de Woestijne naar gewoonte eerst de rechterpagina en pas daarna eventueel de linkerpagina ernaast gebruikte.

Eind oktober 1926 maakte hij een begin met het gedicht. In blauwe inkt schreef hij op p. 46r de titel en de eerste twee strofen, alsmede een groot deel van de derde strofe (C²:C). Enkele varianten zijn op de linkerpagina geschreven.

Op de volgende rectopagina (p. 47r), na de datum ‘31 October’ genoteerd te hebben, hernam Van de Woestijne de eerste twee strofen, eveneens met blauwe inkt (D). Opnieuw werd links een variant genoteerd. Met potlood voegde hij onbepaalde tijd later, nadat hij eerst in de derde strofe van C enkele open plaatsen invulde, een nieuwe versie van de derde strofe toe (C²:E). Tevens bracht hij in r. 16 van D een variant aan.

	C^2:C, C^2:D r. 1-20
titel	C^2:C			De Blind-geborene
	C^2:D			[ontbreekt]^+

1

C^2:C

α

a

Deze avond

is misschien

mij

dag:

α

a

[

]

[mij]n

[

]

α

a

[

]

de

[

]

β

c

't Is avond

nu,

dewijl

ik bad

C^2:D

a

|

|

,

moeder, want

|

|

;

b

{problem{[

]}

b

{Weêr nadert de avond, want ik bad}

+ [→B; →C, 10; →D, 10; →H^I, 10; →10]

+ [←A; →C, 10; →D, 10; →H^I, 10; →10]

+ [1-20→H^I, 1-20; 1-20→1-20]

[p. 533]

2	C^2:C		a	Afgrondig licht, onzichtb're kimmen,
			b	{[	]}
			b	{o vér-verglanzend licht der kimmen.}
	C^2:D			o vér-verglanzend licht der kimmen...
				[De tekst in stadium C, fase a, is gebrekkig onderstreept; mogelijk een onzorgvuldige doorhaling]

3	C^2:C	α	a	Maar	neen: ik lig gelijk		de		plag
		α	b	[		]	een		[	]
		β	c	[				]	wad
	C^2:D			- Maar	|					]

4

C^2:C, C^2:D

van 't eigen zout te glimmen.

5	C^2:C	α	a	Een		plagge	,	van de zee bepletst,
		β	c	[	]	wadde	[		]
	C^2:D			|					|

6	C^2:C		a	van		bijtende'		adem		over-gletst:
			b	[			]	aedmen		[	]
	C^2:D			|	|	bijtende		|	|	overgletst:

7	C^2:C		a	mijn		aangezicht is	kuil en hille,
			b	[	]	[aan][zicht]	[	]
	C^2:D			|				|

8

C^2:C, C^2:D

voor wind en water kruine en kelk.

9	C^2:C		a	Maar ik		blijv
			a	[	]	[blij]f onberoerd en stille,
			c	{[			]}
			c	{maar 'k blijve onaangeroerd en stille}
	C^2:D			Maar 'k blijve onaangedaan en stille

10	C^2:C			want ik ben		blank	en	blind	als melk^+
	C^2:D		a	|	|	blind	||	blank	|	|	.
			b	[	]	[blank]	[]	[blind]	[		]

10/11

C^2:C, C^2:D

[strofewit]

11	C^2:C			Ik zeg: de melk		,	en 'k weet ze niet
	C^2:D			|	|	;	|	|

12	C^2:C		a	dan,		binnen		ronde wanden,
			b	[	]◦	[	]	harde en [ronde wanden,]
	C^2:D			|					|

13	C^2:C			waar	ze in mijn holle lippen vliet
	C^2:D			daar	|	|

14

C^2:C, C^2:D

kil naar mijn ingewanden.

15

C^2:C, C^2:D

Ik zegge: blank. Er is de zoelt

+ [←A; ←B]

[p. 534]

16	C^2:C		die duurt,			en	uur aan uur verkoelt.
	C^2:D	a	|					|
		c	[	]	maar		[	]

17	C^2:C	a	Er is geen slaap, of 't is het		^* waren[?]
		a	[	]	huizen
	C^2:D		|			|

18	C^2:C		van vele vragen in éen droom;
	C^2:D		|	|	.

19	C^2:C	a	de	droom ontwaakt op		[x]
		a	[		]	open sluizen,
	C^2:D		De	|			|	◦

20	C^2:C	a	de vragen op een		nieuwen stroom
		b	en [op een nieuwen]		[vragen][stroom]
	C^2:D		|	|	vragen-stroom.
			[Fase c in stadium D valt samen met stadium E]

	C^2:C, C^2:E r. 21-30^+
21	C^2:C	a	'k Ben blank en blind: ik ben de		wolke
		a	[	]	toren
	C^2:E		Ze zeggen: blind; en 'k ben de	toren,

22

C^2:C

a

die

a

'k ben

aard

,

maar die een

[

ø

]

schraagt

b

[

]

hemel

[

]

C^2:E

a

|

|

a

[

]

leem,

maar die een

hemel

schraagt,

23	C^2:C		^* en,,	diep of strak			aan rib en voren
	C^2:E		en,	|	|	,	|	|

24	C^2:C	a	het	teeken	van den		vree
		a	[			]	[vre]de	draagt
		b	een	[					]
		c	gelijke		vrede		[^* vrede]	[	]
		c	{[						]}
		c	{gelijken vrede draagt}
	C^2:E		gelijken vrede draagt.

25	C^2:C	a	'k Ben bleek als een		verrijzenis
		a	[	]	[^* verrijzenis]sen
	C^2:E	a	Blind-bleeke als een		verrijzenisse
		b	[	]	V[errijzenisse]

26	C^2:C		binnen 't hoog welven		eener	nisse
	C^2:E		|	|	van een	|	|

* [of: roeren [?]]

+ [→H^I, 21-30; →21-30]

* [lees: en,]

* [lees: éenmaal vrede]

* [lees: verrijzenisse]

[p. 535]

27	C^2:C		gebonden,			maar	beteekenis
	C^2:E	a	|	|	;	|		|
		b	[		]	doch	[	]

28	C^2:C	a	van		wie	[		ø	]
		d	[	]	wie		de vleuglen	nimmer wegen
	C^2:E		|	|	wien		|			|	,

29	C^2:C	a	[		ø			]
		d		wie [			]
		d	{[				]}
		d	{maar strak [streep] van verzwegen}
		e	{[wie] [[			ø			]]}
		e	{[maar] zich betoomt en [van verzwegen]}
	C^2:E		maar zich betoomt, en van verzwegen

30	C^2:C	a	ontgoochelen niet bleek en is
		d	{[			]}
		d	{ontgoochelen niet bleek en is}
	C^2:E	a	begoocheling		geen
		a	[	]	niet bleek en is.
			[Fasen d en e in stadium C vallen samen met stadium E]

Vóor Van de Woestijne eind december bovenstaand resultaat hernam en uitbreidde (stadia H en I), kwamen enkele schetsmatige fragmenten op papier. Op p. 48r is in potlood een reeks notities geschreven voor het vervolg van het gedicht:

	C^2:F
(1)			'k Ben blind [	ø	]	gelijk de zee^+

(2)

[

ø

]

(3)

[

ø

]

(4)			[	ø	]	gelijk een vrouw
			[open ruimte]

(5)

Hoog als een wolk. Binnen mijn kleeren^+

(6)			ben ik een hooge, zwarte wolk
			[kleine open ruimte]

(7)			Ik eet, maar ik ruik niet: het is asch
			[kleine open ruimte]

(8)

Ik hoor, maar ik zie niet, en de klok is mijn hart

(9)		a	De t[?]^+
		a	Het huidsgevoel: vrouw met de		vochte[?]	lippen
		a	[	]	vochtge[?]	[	]

+ [→H^I, 32; →32]

+ [5-6→H^I, 41-44; 5-6→41-44]

+ [→H^I, 38]

[p. 536]

	[kleine open ruimte]^+
(10)	En 't leven dat ik u ontstal

(11)	mijn moed [puntjes]

Op de volgende rectopagina staat weer een aantal notities. Bovenaan 8 regels in poltood, onderaan 2 regels in potlood (palipomenon 1). Daartussenin kwam later een fragment in inkt. De potloodaantekeningen worden gezamenlijk gegeven (paralipomenon 1), maar het is mogelijk dat het laatste regelpaar van een later tijdstip is. Ook van de regels 1-8 is niet uit te sluiten dat de grafische volgorde niet overeenkomt met de chronologische.

	C^2: paralipomenon 1
(1)			o Poging, zich terug te vinden

(2)

Ik heb gepoogd, mij-zelf terug te vinden

(3)

Want ik ben God geweest, en ik ben mensch

(4)

Maar aan wat mij te binden?

(5)

[ ø ] [streepje] [ ø ]

(6)

Beperking [puntjes]

(7)

o maat van mijn oneindigheid

(8)		a	en	zelfs in God niet mijn beperking vind
		b	maar	[	]
			[open ruimte]

(9)

Het everzwijn ontsnapt zijn nest

(10)			Ik hou het tegen, omdat ik het niet zie
			[r. 9-10 wellicht later toegevoegd]

In de open ruimte boven regel 9 van het paralipomenon schreef Van de Woestijne later met grijze inkt twee notities:

Werelden schervelen: ik zie niet eens de nevelvlek die ze worden
Ik werp mijn kinderen in de wereld: zij doen mij niet eens leed

Met dezelfde inkt kwamen iets lager nog twee regels op papier die als versregels bedoeld kunnen zijn (C²:G). Thematisch is er verband met ‘De blind-geborene’:

	C^2:G
(1)		Ik draag in mij al de beelden

(2)

En 'k heb geen enkel beeld gezien

+ [10-11→J^II, 51-52; 10-11→51-52]

[p. 537]

Aan het einde van het jaar, in elk geval ná 28 december 1926, hernam Van de Woestijne de drie strofen die hij in de stadia C, D en E voltooide, en voegde er nog drie aan toe (C²:H^I, p. 57r en 58r). Na r. 50 ontstond een strofe waarvan met name de eerste helft sterk afwijkt van de latere versie van de zesde strofe. Toen Van de Woestijne in het volgende jaar opnieuw het gedicht hernam (C³:J^I), zou hij aanvankelijk nog aansluiten bij deze, uiteindelijk verworpen, versie.

Op de tegenoverliggende pagina (p. 57v) schreef hij een eerste aanzet voor een vervolg (C²:H^II), met een pijl naar de rechterpagina, onder H^I geplaatst. Vermoedelijk in aansluiting hierop noteerde Van de Woestijne op de volgende rectopagina (p. 59r) nog twee versregels die later het begin zouden vormen van de dertiende strofe (C²:H^III). In stadium H gebruikte Van de Woestijne uitsluitend anilinepotlood.

	C^2:H^I^+
1			Weêr nadert de avond, want ik bad,

2

- o ver-verglanzend licht der kimmen...

3

Maar neen: 'k lig strak gelijk een wad

4

van 't eigen zout te glimmen.

5

Een wadde, van de zee bepletst,

6

van bijtende aedmen overgletst:

7

mijn aanzicht kuil en hille,

8		a	voor wind en water		kuile	en kelk.
		b	[	]	k[ruin]	[	]

9

Maar 'k schijn onaangedaan en stille,

10			want ik ben blank en blind als melk^+
			[strofewit]

11

Zij zeggen: melk. En 'k weet ze niet

12

dan binnen harde en ronde wanden,

13

daar ze in mijn holle lippen vliet

14

kil naar mijn ingewanden.

15

Zij zeggen: blank. Er is de zoelt

16

die duurt, maar uur aan uur verkoelt.

17

Er is geen slaap, of 't is het huizen

18

van vele vragen in éen droom.

19

De droom ontwaakt op open sluizen

20			en op een nieuwen vragen-stroom.
			[strofewit]^+

+ [1-20←D; 1-30←C; 1-50→1-50]

+ [←A; ←B]

+ [21-30←E]

[p. 538]

21	a	Zij zeggen: blind; en 'k ben		gelijk
	a	[	]	de toren;

22

'k ben leem, maar die een hemel schraagt

23

en, diep of strak, aan rib en voren

24	a	gelijken vrede		g
	a	[	]	draagt.

25

Blind-bleeke als een Verrijzenisse

26

binnen 't hoog welven van een nisse

27	a	gebonden;		[x]
	a	[	]	doch beteekenis

28

van wien de vleuglen nimmer wegen,

29

maar zich betoomt, en van verzwegen

30		begoocheling niet bleek en is.
		[strofewit]

31

Zoo lig ik onder hemel-golven

32

gelijk een hemel-gladde zee^+

33

in 't eigen woelig wee bedolven

34	a	[			ø			]	^* bee
	a	met		r[?] [				]	[		]
	a	[	]	het gelaat der			vreê		^* [		]
	b	[				]	beê

35

Mijn nacht is brak, gelijk de brakken

36

die woest de breede nekken knakken

37	a	Der	beesten van het felste woud.
	b	der	[	]

38	a	Maar		mijne	lippen	wellust!	blaken^+
	a	[	]	[wellust!] [mijne lippen]			[	]

39

als weeke en rijpe perzik-kaken,

40		want zij zijn bloot van bloed en zout.
		[strofewit]^+

41	a	Ik draag in mij de		[xx]
	a	[	]	norsche wolk

42	a	dreigend	gespannen		van onweêren.
	b	[gespannen]		[dreigend]	[	]
	c	gezwollen		[		]

+ [←F, 1]

* [lees: beê]

* [lees: bee geschrapt]

+ [←F, 9]

+ [41-44←F, 5-6]

[p. 539]

43			a	Maar 'k zit gezwolgen in den		kle
			a	[	]	[k]olk

44

van mijne veil'ge kleêren.

45

Een meisje vindt mijn wangen koel.

46

Mijn oogen zijn gelijk een poel

47			a	voor		eeuwig-kalme visschen
			b	[	]	bronzen		[eeuwig-kalme visschen]
			c	{[	]}	[	]	{[	]}
			c	{voor}		[	]	{-kalme en eeuwge visschen}

48

En 'k heb alleen mijn bitterheid

49

om met de pluime van den nijd

50			a	mijn		tanden te verfrisschen
			b	[	]	groote [tanden te verfrisschen]
				[strofewit]^+

51

o Mijne moeder, en, o gij,

52

mijn Vader, die mij hebt verloren

53		α	a	- gij weet het! -; doch		gij	^* keurdert
		β	b	[	]	die	[	]	mij

54		α	a	mij vol wijsheid als verkoren.
		β	b	[vol wijsheid als verkoren.]

55

Gij weet het niet; gij weet het nauw^+

56

maar 'k draag het teeken van een vrouw

57

tweevoudig in mijn borst gedreven

58

en 'k heb het teeken van mijn drift

59			a	met		hooger	hitte		nog gegrift
			b	[	]	[hoog]re	[	]	in haar [gegrift]

60				tot blinkend blijken van mijn leven
				[strofewit]

61			a	Ik heb een kind, o gij,		mijn
			a	[	]	die weendet

62

uit vrees dat ik u niet en zag

	C^2:H^II
(1)				Slaat naar mijn onbeholpenheid

(2)				De kreten van zijn nood
				[kleine open ruimte]

+ [51-52→J^I, 51-52]

* [lees: keurdet]

+ [55-60→J^II, 65-70; 55-60→65-70]

[p. 540]

(3)

En die ik als aan weeke peezen

(4)		van hare beide dijen[?] klem
		[Stadium H^II werd met een pijl onder H^I geplaatst]

	C^2:H^III^+
(1)		o vilten voeten van den dag^+

(2)

die mij ombindt met doove treden

Hieronder volgen enkele notities van onbepaalde tijd later, met zwarte inkt begonnen maar wegens de haperende pen met anilinepotlood voltooid (‘zelfs’ in de derde en ‘Of’ in de vierde regel werden dubbel onderstreept).

Alles is veel te dramatisch voor mij
de zoetheid niet van de vrucht in mijn hand
De blindheid beneemt mij smaak zelfs gehoor.
of ik heb alleen gehoor, en geen beeld

Hierna liet Van de Woestijne het gedicht bijna drie maanden rusten. Op een niet nader te bepalen dag in maart 1927 schreef hij in het volgende carnet (C³, p. 15r) met anilinepotlood twee regels die een voorafspiegeling zijn van de uiteindelijke regels 139-140.

	C^3:I^+
(1)			Ik kan de lucht niet verroeren,

(2)		a	of uw geur		vero
		a	[	]	[ver]roert in mij

Na iets verder in hetzelfde carnet ‘31 Maart’ genoteerd te hebben, hernam hij met blauwe inkt het begin van de laatste voltooide strofe uit H^I, die in deze vorm niet zou worden gehandhaafd (C³:J^I, p. 17r). Hij brak echter in de derde regel af, haalde het korte fragment door en begon opnieuw, om tot de voltooiing van drie strofen te komen (C³:J^II). Van de derde strofe werden wegens ruimtegebrek de laatste vier regels op de linkerpagina geschreven.

In aansluiting op J^II schreef Van de Woestijne op de volgende rectopagina (p. 18r) met blauwe inkt twee versies van r. 81 (C³:J^III).

	C^3:J^I^+
51		o Mijne Moeder, en o gij,

52

mijn Vader, die mij hebt verloren

53		van
		[Geheel doorgehaald in stadium J^II]

+ [→M^IV, 123-124]

+ [→N^I, 121; →N^II, 121; →121]

+ [→N^II, 139-140; →139-140]

+ [51-52←H^I, 51-52]

[p. 541]

	C^3:J^II^+
51		a	o gij	,	wie 'k dit bestaan ontstal,
		a	[] G[ij]	[		]

52

Moeder, die nooit mijn lippen zochten;

53

en Vader, dien 'k niet eeren zal

54		a	om wat		zijn	handen		wrochten
		b	[	]	uw	[	]	[wrocht]t[en],

55		a	o gij die mijn onwil teêr omgeeft
		b	[gij die mijn onwil teêr omgeeft]

56		a	met		norsch
		a	[	]	liefde die van zorge beeft;

57		a	en die	mijn	liefde hebt verloren
		b	[die]	[mijn]e	[	]

58

op de ure dat mijn aangezicht

59		a	in 't glanzen van uw		beider	licht
		b	[	]	dubbel	[	]

60			voor 't eigen duister werd geboren;
			[strofewit]

61

Verplegers der ontsteltenis,

62		a	o gij die voedt Uw		vreeze
		b	[	]	lange [vreeze]

63

met de' armen troost dat mijn gemis

64		a	mij moge bate wezen:
		b	[m]e zéekre baat moet [wezen:]

65

gij weet het niet, gij weet het naauw,^+

66

maar 'k draag het teeken van een vrouw

67

tweevoudig in mijn borst gedreven,

68

en 'k heb het teeken van mijn drift

69

met hoogre hitte in haar gegrift,

70		a	tot		blinkend blijken van mijn	leven
		b	[	]	[blijken van mijn] machtig	[	]
			[strofewit]

71		a	En 't Leven schonk ons mild zijn loon		:
		b	[	]	,

72		a	o moeder, vader, 'k heb een zoon
		b	[wordt r. 73]

+ 51-52←F, 10-11; →51-80]

+ [65-70←H^I, 55-60]

[p. 542]

73		a	als aan een man die mág beminnen
		b	[verplaatst, wordt r. 72]
		b	[als aan een man die mág beminnen]:

74

om mij het Licht te winnen

75

Hij ziet. En 'k ben in hem verblijd

76

Doch, waar zijn nood mij tegenkrijt

77

heb ik geen handen die hem sussen

78		a	En 'k		weet	niet of mijn vrouw hem mint
		c	[	]	zie	[	]

79		a	maar ik ben		wrokkend	waar ze 't kind
		c	[	]	gefolt[xx]	[	]
		c	[	]	[gefolt]erd	[	]
			^* omaaid met hare ziende kussen

	C^3:J^III^+
81		a	Asch van wie nimmer de' eigen brand
		b	{[	]}
		b	{Ach, armoede, asch der branden}
		c	{[Asch van wie nimmer de' eigen brand]}
		c	{[Ach, armoede,] armoede, [asch der branden]}

Onder deze laatste twee regels is een gedeelte open gebleven, waar een losse regel in aniline staat (paralipomenon 2). Daaronder volgen in inkt twee strofen (C³:K); de aanzet ervan is een herneming van J^III. Enkele doorhalingen met anilinepotlood zijn gemaakt in een van de latere stadia, waarin Van de Woestijne aan dit gedicht alleen nog met anilinepotlood werkte.

	C^3: paralipomenon 2
(1)			o God, dien 'k zelfs niet vreezen kan

	C^3:K^+
81			Ach, armoede, armoede, asch der branden^+

82

waarvoor geen menschen-koude wijkt!...

83

Heb ik een kind? Ik heb geen handen

84		a	dien het zijn handjes		tegen-reikt.
		d	[	]	[reikt-]

85

Heb ik een vrouw? Eens volde een adem

86

mijn koetse, en die van golv'gen vadem

87

haar borst verhief en dalen deed.

88

Thans wacht een ijlte tusschen beiden

* [lees: omaait]

+ [→K, 81; →81]

+ [→81-100]

+ [←J^III]

[p. 543]

89

en 'k raad een adem aan de zijde

90			waar ik een kreun'ge wiege weet.
			[strofewit]

91

En zij, die mij het leven schonken,

92

ik weet: ze zijn al lange dood.

93

Maar - heb ik ooit haar melk gedronken,

94		a	gezonken in haar		ronden schoot?
		d	[	]	[schoot?]

95		a	[	ø	]
		b	Heb ooit ik aan	zijn harde knieën

96		a	[	ø	]
		b	gestaan, waar woorden gelijk bieën

97		a	[	ø	]
		b	verhaalde' in zijn bewogen baard?

98

ach, armoede, armoede, asch der vuren

99

die de eigen troostloosheid verguren

100		a	naar		ze	met de eigen				driften en voedt
		b	[	]	men	[			]	[drift] ze baart
		c	wien		zelf	de		sproklend		heeft gegaêrd
		c	[				]	[sproklen]		[	]
			[Fase d valt samen met een later, niet nader te bepalen stadium]

De overige kladstadia van het gedicht zijn met paars anilinepotlood geschreven op de hierna volgende pagina's 18v-21r. Het oudst is een korte aanzet in blauwe inkt op p. 19r, wellicht aansluitend bij stadium K; Van de Woestijne haalde die door en schreef er een versregel onder:

	C^3:L[→M^I, 101; →101]
(1)		a	Want neen:
		b	Zoo leer 'k de leute van 't ontkennen
			[Fase b valt samen met stadium M]

Direct daaronder schreef Van de Woestijne een losse aantekening: ‘Licht leert een blind-geborene dat hij alles ziet en in de beste voorwaarden’. Onder deze gedachte zette de dichter een streep en begon hij aan de verdere voltooiing van ‘De blind-geborene’, die waarschijnlijk in korte tijd haar beslag kreeg.

Na een strofe en een gedeelte van een niet gehandhaafde strofe (C³:M^I), haalde Van de Woestijne deze regels door en maakte hij een schets voor een nieuwe strofe, de twaalfde (C³:M^II). Hij was toen onderaan de pagina gekomen, en schreef een alternatief gedeelte voor de twaalfde strofe onderaan op de

[p. 544]

linkerpagina (C³:M^III). Het resterende wit op dezelfde pagina gebruikte hij voor een schets van de volgende strofe (C³: M^IV, strofe 13), aansluitend bij H^III.

	C^3: M^I^+
101			a	Zoo leer 'k de lol van 't		wijd[?]^+
			a	[	]	[wij]s ontkennen

102			a	wat		niet in mijne handen woog
			a	[	]	nimmer op [mijn]		[hand] en	[woog]
			a	[			]	schouder	[	]

103

en 't deugdelijk profijt, te wennen

104

aan wat den nek me boog

105			a	Welk licht verklaart		wrokken?
			b	[	]	begeerend	[wrokken?]

106

Ik weet de hoogte niet der nokken

107			a	waaraan 'k		mijn	kruin	te pletter stoot
			b	[	]	mij	licht	[	]

108			a	En nimmer werd		het	gezicht van 't leven
			b	[	]	'[t]	[	]

109

verwringend in 't gelaat gedreven

110				waar duldend klaart het mom der dood
				[strofewit]^+

111

Hoe zoude een dure waan me raken

112

die lekt en knaagt gelijk een worm

113			a	maar		zel
			a	[	]	nimmer zal me rijker maken

114			a	zelfs		niet aan nieuw
			a	[	]	[aan] ontgoocheling?
				[r. 111-114 werden doorgehaald in stadium M^II]

	C^3:M^II^+
111				Hoe zou 'k een koene braauw vernorschen,

112			a	bij stil		[	ø	]	van een waan?
			b	[	]	verweenen			[	]

113		α	a	Het klaarst bewijs
		β	a	Geen hoogmoed kan als teeken torschen

114		α	a	is 't	schittren van een traan
		β	a	he[t]	[	]

+ [101-110→101-110]

+ [←L]

+ [111-114→M^II, 111-114]

+ [111-114←M^I, 111-114; 111-114→111-114]

[p. 545]

115

Ik zamel

[

ø

]

werklijkheden^+

116

[

ø

]

117

het milde brood, de rijpe wijn^+

	C^3:M^III
115			Ik draag onwill'ge werklijkheden^+

116		a	hoe door mijn hunkren		gesneden
		b	[	]	heeft [gesneden]

117		a	de dorre		pot[?]^+
		a	[	]	scherve van de pijn

	C^3:M^IV
121			ik	[	ø	]	zoet gezag^+

122

van

[

ø

]

veiligheden

123		a	[	ø	]
		b	mij die^+
		b	de vilten voeten van den dag

124

omwindt met doove treden

125

Een vogel woont in zijne muite^+

126

opdat hij

[

ø

]

fluit'^+

127

voor mijn

[

ø

]

behagen

128

[

ø

]

129

[

ø

]

130

[

ø

]

vragen

Van de Woestijne hernam op de volgende rechterpagina (p. 20r) de dertiende strofe. Na een eerste notitie (H^III) en een wat langere aanzet (in M^IV) staakte hij ook deze nieuwe poging (C³:N^I), die tegelijkertijd preludeert op de opening van de dertiende en op die van de veertiende strofe. Pas de volgende versie (C³:N^II) werd afgerond en bovendien met een nieuwe strofe aangevuld; een variant bij r. 127 werd op de linkerpagina geschreven.

	C^3:N^I^+
121			de vilten voeten van den dag;^+

122

een lach die beeft en niet zal falen.

123		a	En oogen, oogen!:		[	ø	]^+
		b	[	]	streng gezag

+ [→M^III, 115]

+ [→120]

+ [←M^II, 115]

+ [→117]

+ [→N^I, 123; →Q^I, 162]

+ [→N^I, 121; →N^II, 121; →121; 123-124←H^III]

+ [125-130→N^II, 125-130; 125-130→125-130]

+ [→126]

+ [121-122→N^II, 121-122; 121-122→121-122]

+ [←H^III, 1;←M^IV, 123]

+ [←M^IV, 121; →N^II, 131-132; →Q^I, 162; →131/162]

[p. 546]

124		a	maar		liefde-palen.
		a	[	]	wijde [liefde-palen.]

	C^3:N^II^+
121			de dag op zijne vilten voeten;^+

122		a	de
		a	een lach die beeft		en	niet en faalt;
		b	[	]	maar	[	]

123

elke aarzeling: een nieuw ontmoeten

124

dat blijde u-zelf bepaalt:

125

- er woont een vogel in zijn muite^+

126		a	opdat hij		[	ø	]	fluite
		c	[	]	keel	na kele		[	]

127		a	naar 't mij				behaagt
		b	[			]	[	ø	]
		c	{[						]}
		c	{[		ø				]	daag}
		c	en	deemst
		c	[]	schemering me aan scheemring daag

128		a	[	ø	]
		c	een graauwe, een blind-gebrande vinke

129		a	[					ø			]
		c	waarin		[	]	de		wereld klinke
		c	[	]	het hart		[de]r		[	]
		c	[	]	de kern		[			]

130		a	die		naar	geen oogen		vraagt
		c	o zon,		[die]	[	]	vraag
		c	[	]	en die	[			]
			[strofewit]^+

131

En oogen, rijker dan alle oogen

132		a	die nimmer		[	ø	]	zoet gezag
		b	[	]	zien tot			eigen baat

133		a	en van		regeeren	[	ø	]
		b	[	]	hun duldig-zoet		vermogen

134		a	de vilten voeten van den dag
		b	beglanzen	mijn gelaat
		c	[begl]oren	[	]

135		a	[	ø	]
		b	En handen, die mij nimmer raken

+ [121-122←N^I, 121-122; →121-140]

+ [←H^III, 1; ←M^IV, 123]

+ [125-130←M^IV, 125-130]

+ [131-132←N^I, 123]

[p. 547]

136	a	[					ø		]
	b	maar		[	]	vlam[?]		aan mijn kake
	c	[	]	warrem		breiden		[		]

137	a	[	ø	]
	b	de schaduw van haar zorggevlei

138	a	zij donkren, die		mijn	donker	voeren
	c	[	]	[mij]	[donk]re	[	]

139	a	maar die		[	ø	]	de lucht verroeren^+
	c	[	]	ons duister niet be[roeren]

140		of heel hun geur verroert in mij
		[r. 131-140 worden 141-150 na verplaatsing van O^I]

Dwars over de goeddeels leeg gebleven linkerpagina noteerde Van de Woestijne een aantekening. Die werd zeker tijdens het werken aan ‘De blind-geborene’ geschreven, maar het tekstuele verband is onduidelijk:

En 't feilloos werktuig dat, waar 't raast en lacht, gewetenloos is En mijn arm geweten slaakt

Om deze aantekening en om de ook op deze pagina geschreven variant bij r. 127 uit N^II heen, begon Van de Woestijne nu aan een strofe die in de definitieve versie van het gedicht zou aansluiten bij de veertiende strofe (r. 131-140). Ook tijdens het scheppingsproces sluit de nieuwe strofe daar chronologisch op aan, maar na voltooiing van de eerste versie (C³:O^I) zette Van de Woestijne een lijn van het begin van de nieuwe strofe naar de strofescheiding in N^II, daarmee aangevend dat hij de latere vijftiende strofe toen als veertiende bedoelde.

De drie schetsmatige slotregels van O^I hernam Van de Woestijne toen bovenaan de bladzijde (C³:O^II). Vervolgens hernam hij dwars in de linkermarge nog eens de zesde tot en met de negende regel van dezelfde strofe (C³:O^III).

	C^3:O^I^+
141			zij zeggen hoor de lamren grazen

142		a	ze zeggen		voel de	zwaluwvlerk
		b	[	]	er zwaait	[	]
		c	en merk		[		]

143		a	een		perzikk
		a	[	]	[perzi]k is voor uw verbazen

144		a	een steeds	begonnen	Godewerk
		b	[steeds]	wordend	[	]

145

Ik weet: geen erve wordt mij have.

146

Geen dronk die mijne kele lave^+

+ [139-170←I]

+ [141-147→141-147]

+ [146-147→O^III, 146-147]

[p. 548]

147		a	waarvan ik eerst		de glanzen zie
		b	[	]	[de]n luister wist

148

maar die

[

ø

]

mag voelen

149

[

ø

]

koelen

150			wat	[	ø	]	hem	[	ø	]	vlie
			[Stadium O^I werd met een lijn tussen r. 130 en 131 in N^II geplaatst]

	C^3:O^II^+
148		a	o wonn'ge hardheid			die bestreelde
		b	[]	ribb'ge	wonne	[	]

149

mijn vingeren vergeefs; maar weelde[?]

150		a	dat		hunne[?]
		a	[	]	hare koelt mijn keel		bevliet[?]
		b	[			]	verfrischt
			[Na verplaatsing van stadium O^I is O^II bedoeld als r. 138-140]

	C^3:O^III^+
146		a	geen		dronke	die blinke vóor hij lave
		a	[	]	[dronk]	[	]

147

en van zijn luister vergewist,

148

o ribb'ge wonne, die bestreelden^+

149			mijn vingeren vergeefs! maar weelde
			[Na verplaatsing van stadium O^I is O^III bedoeld als r. 136-139]

Na het omslaan van de pagina ging Van de Woestijne voort met wat de voorlaatste strofe zou worden (C³:P, p. 21r). Onder deze strofe werd, tweemaal onderstreept, de datum geschreven: ‘22 April’ (1927). Dat doet vermoeden dat Van de Woestijne op dat moment deze strofe als laatste van het gedicht zag, en de datum noteerde om de voltooiing ervan te markeren, zoals hij vaker deed. Omdat de resterende kladfragmenten op de linkerpagina geschreven zijn terwijl de ruimte onder de datum relatief groot is, moet worden aangenomen dat de twee daar genoteerde regels (paralipomenon 3) het voortwerken aan het gedicht op die plaats verhinderden. Het is niet geheel zeker of deze regels tot de genese van ‘De blind-geborene’ gerekend moeten worden; er lijkt enig verband met de voorlaatste strofe te zijn, en de eerste rijmklank is dezelfde als in r. 156-157.

	C^3:P^+
151		Zoo word ik rijk aan elk beginnen

+ [148-149→O^III, 148-149; →148-150]

+ [146-147←O^I, 146-147; →146-149]

+ [148-149←O^II, 148-149]

+ [151-154→151-154]

[p. 549]

152		a	ik die nooit leed van einden ken
		b	[die nooit]		het [leed	van einden ken]
		c	[	]	de spijt	[	]

153		a	[	ø	] zoo[?] 'k[?]			mag beminnen
		b	en	^* waaar		ik	veilig	[	]

154		a	aan geene liefde wen
		b	me [aan geene liefde wen]

155		a	gedrenkt		[		ø	]
		b	[	]	met	de	wens
		c	[			ø			]

156		a	[	ø	]	vermoeden^+
		b	en vroom bij mangel van			[	]

157		a	zal		[	ø	]	bevroeden
		b	[	]	'k zelfs uw oog-wenk niet[?] [bevroeden]

158		a	[			ø	]	vreeze
		b	o God		die	ik niet kan [^* vreeze]
		b	[	]	[die]n	[			]
		c	o God		die	ik niet danken moet
		c	[	]	[die]n	[			]

	C^3: paralipomenon 3
(1)			Wij zullen God zoolang bebroeden

(2)

tot hij binnen ons warmte woelt

Op de tegenoverliggende pagina werkte Van de Woestijne eerst aan de latere slotstrofe, waarvan hij de laatste regels hernam (C³:Q^I en C³:Q^II); dit zal kort na 22 april 1927 geweest zijn, maar niet later dan 26 april: toen werd de kopij voor de publikatie in Elsevier's geïllustreerd maandschrift verzonden.

	C^3:Q^I^+
161			De middag kraait de hanen wakker

162		a	Maar mijn ge[xx]^+
		a	het Leven zwaait zijn bat[?] gezag

163		a	Maar	mijn gelaat	wordt strak en strakker
		b	en [xx]	[		]
		c	[mijn] aangezicht		[	]

164		a	als[?] van	een regen-dag
		b	als waar 't	[	]

165

misschien zal de avond teeder wezen,

166

en 'k heb geen vragen, en 'k heb geen vreeze

* [lees: waar]

+ [156-158→158-160]

* [lees: vreezen]

+ [161-167→161-167]

+ [←M^IV, 121; ←N^I, 123]

[p. 550]

167		a	want nimmer weet ik of ik lijd
		b	waar 'k immer twijfel	[	]

168

a

[

ø

]

bate

169		a	o	[	ø	]	caritate^+
		b	[]	zeurend-zoeten			[	]

170		a	Armzaligheid,		armzaligheid^+
		b	{[	]}	[	]
		b	{o lustloos-rijke}		[	]
		c	{[Armzaligheid,]		[	]
		c	{[benepen-zoete}		[	]
		c	{[Armzaligheid,]		[	]
		c	{benepen-zoele}		[	]
		c	benepen-zoele armzaligheid

	C^3:Q^II
168		a	zalige		[	ø	]	der mate,^+
		b	[	]	onwetendheid			[	]
		c	[	]	onweetbaarheid			[	]

169		a	[	ø	]	caritate,^+
		b	o zeurend-zoete			[	]

170

benepen-zoele armzaligheid^+

Tot slot bewerkte Van de Woestijne onderaan dezelfde linkerbladzijde drie regels apart (C³:R); uit de definitieve tekst is af te leiden dat dit het middenstuk betreft van de voorlaatste strofe, die in P niet geheel afgerond werd. Tevens is er enig inhoudelijk verband tussen r. 155 in P en de eerste regel in R. Van de Woestijne heeft echter niet aangegeven waar hij deze regels wilde plaatsen

	C^3:R^+
(1)		b	verweerd aan	[	ø	]	van 't begeeren
		c	[verweerd]e [aan] kwellend-bral [begeeren]

(2)		a	Ik kan mijn	[			ø	]	generen
		b	[kan] 'k [mijn]			nieuwsgierigheid				[generen]
		c	[		]	verlangen			braaf	[	]

(3)		a	met		[	ø	]	kloppen van mijn bloed
		b	[	]	kruipend			[	]
		c	[	]	bloode het			[	]

+ [→Q^II, 169; →168]

+ [→Q^II, 170; →170]

+ [→169]

+ [←Q^I, 169;→168]

+ [←Q^I, 170; →170]

+ [→155-157]

III

M⁴, een gecorrigeerde doorslag van typoscript M³, is kopijhandschrift voor T geweest; het is mogelijk dat het typoscript vervaardigd werd op basis van M².

[p. 551]

Varianten en correcties

			(M^1, C^1, C^2 en C^3 niet opgenomen)^+
1	M^2-T		Weêr nadert de avond,			want ik bad,
	P		|	|	◦	|	|
	M^5		|	|	,	|	|
	D		|	|	◦	|	|

2	M^2-T		-	o vér-verglanzend licht der kimmen...
	P		◦	|	|
	M^5		-	|	|
	D		◦	|	|

3	M^2		Maar		-	neen: 'k lig strak gelijk een wad
	M^3-D		|	|	◦	|	|

5	M^2		Een wadde, van de zee bepletst		,
	M^3, M^4	a	|	|	;
		b	[	]	,
	T		|		|
	P-D		|	|	;

6	M^2-P		van bijtende		aedmen	overgletst	;
	M^5		|	|	^* aêdmen	|	|
	D		|	|	aedmen	|	|^+

13	M^2	a	daar ze in mijn		holle	lippen vliet
		a	[	]	zoele	[	]
		b	[	]	holle	[	]
	M^3-D		|				|

14	M^2-T		kil naar		mijn	ingewanden.
	P	a	|				|
		b	[	]	[mijn]e	[	]
	M^5		|	|	mijn	|	|
	D		|	|	mijne	|	|

17	M^2-P		Er is een slaap, en 't is het		huizen
	M^5		|	|	^* huijzen
	D		|	|	huizen

18	M^2-T		van vele vragen in		een	droom.
	P-D		|	|	éen	|	|

20	M^2-T		en op een nieuwen		vragen-stroom.
	P	a	|	|	vragenstroom.
		b	[	]	[vragen]-[stroom.]
	M^5, D		|			|^+

+ [1-20←D; 1-30←C; 1-50←H^I

* [lees: aedmen]

+ [10←A; 10←B]

* [lees: huizen]

+ [21-30←E]

[p. 552]

22	M^2-P		'k ben leem, maar die een hemel		schraagt
	M^5	a	|	|	schraagd
		a	[	]	[schraag]t
	D		|			|

23	M^2-T		en, diep		of hard, aan rib		en	voren
	P		|			|	of	|	|
	M^5	a	|	|	en
		a	[	]	of hard, aan rib		en	voren
	D		|			|	of	|	|

31	M^2-T		Zoo lig ik onder		hemel-golven
	P	a	|	|	hemelgolven
		b	[	]	[hemel]-[golven]
	M^5, D		|			|

32	M^2-T		gelijk een		hemel-gladde	zee,^+
	P	a	|	|	hemelgladde	|	|
		b	[	]	[hemel]-[gladde]	[	]
	M^5, D		|				|^+

39	M^2	a	bij		dagen
		a	[	]	[dage], als rijpe perzik-kaken
	M^3-D		|			|

40	M^2-P		want		zij zijn bloot van bloed en zout.
	M^5	a	|	|	zijn
		a	[	]	[zij] zijn bloot van bloed en zout.
	D		|			|^+

42	M^2-T		gezwollen-dreigend	van onweêren	;
	P	a	gezwollen dreigend	|	|
		b	[gezwollen]-[dreigend]	[	]
	M^5		|		|
	D		gezwollen dreigend	|	|

47	M^2	a	voor		kl
		a	[	]	[k]alme, bronzen-eeuw'ge visschen.
	M^3-D		|			|

49	M^2		om met de		pluime	van den nijd
	M^3, M^4		|	|	pluimen	|	|
	T		|	|	pluime	|	|
	P		|	|	pluimen	|	|
	M^5		|	|	pluime	|	|
	D		|	|	pluimen	|	|^+

+ [←F, 1]

+ [38←F, 9]

+ [41-44←F, 5-6]

+ [51-52←F, 10-11; 51-80←J^II]

[p. 553]

51	M^2-M^4		o		Gij, wie 'k dit bestaan ontstal,
	T		-	o	|	|
	P	a	◦	|		|
		b	-	[		]
	M^5		◦	|		|
	D		-	|		|

52	M^2-T		Moeder, die nooit mijn lippen zochten		;
	P		|	|	,
	M^5		|	|	;
	D		|	|	,

55	M^2-T		gij	die mijn onwil teêr omgeeft
	P-D		Gij	|	|

57	M^2	a	de
		a	[d]ie		míjne	liefde hebt verloren
	M^3-T		|	|	mijne	|	|
	P	a	|				|
		b	[	]	[m]íj[ne]	[	]
	M^5		|				|
	D		|	|	mijne	|	|

58	M^2-T		op de ure		dat mijn aangezicht
	P	a	|			|
		b	[	],	[	]
	M^5		|	|◦	|	|
	D		|	|,	|	|

61	M^2-T		verplegers	der ontstentenis;
	P	a	Verplegers	|	|
		b	v[erplegers]	[	]
	M^5		Verplegers	|	|
	D		verplegers	|	|

62	M^2-T		o gij		die voedt uw lange vreeze
	P	a	|			|
		b	[	],	[	]
	M^5		|	|◦	|	|
	D		|	|,	|	|

63	M^2-P		met de armen troost		dat mijn gemis
	M^5		|	|,	|	|
	D		|	|◦	|	|^+

66	M^2-T		maar 'k draag het teeken van een		vrouw
	P		|	|	Vrouw
	M^5	a	|	|	vrouw
		a	[	]	V[rouw]
	D		|			|

+ [65-70←-H^I, 55-60]

[p. 554]

67	M^2-T		tweevoudig in mijn borst gedreven		,
	P		|	|	;
	M^5		|	|	,
	D		|	|	;

71	M^2	a	En 't		Leven	schonk		me	mild zijn loon.
		a	[							]	,
	M^3-T		|								|
	P	a	|	|	leven	|	|	mij	|		|
		b	[	]	L[even]	[					]
	M^5		|				|	me	|		|
	D		|				|	mij	|		|

72	M^2	a	o Moed
		a	als aan een man die		mág	beminnen:
	M^3, M^4	a	|	|	mag	|	|
		b	[	]	[m]á[g]	[	]
	T		|				|
	P	a	|	|	mag	|	|
		b	[	]	[m]á[g]	[	]
	M^5, D		|				|

73	M^2-T		o moeder, vader, 'k heb een		zoon
	P-D		|	|	Zoon

74	M^2-T		om mij het		Licht	te winnen.
	P-D		|	|	licht	|	|

75	M^2-M^4		Hij		ziet.	En 'k ben in hem verblijd.
	T		|	|	zíet.	|	|
	P	a	|	|	ziet.	|	|
		b	[	]	[z]í[et.]	[	]
	M^5		|				|
	D		|	|	ziet.	|	|

76	M^2-T		Doch,		waar zijn nood mij tegen-krijt,
	P		|	|◦	|	|
	M^5		|	|,	|	|
	D		|	|◦	|	|

79	M^2	a	maar ik ben		wrokkend		,	waar ze 't kind
		b	[	]	woedend		[		]
	M^3-T		|						|
	P		|			|	◦	|	|
	M^5		|			|	,	|	|
	D		|			|	◦	|	|

80	M^2	a	omaait met hare ziende		z
		a	[	]	kussen.
	M^3-D		|			|^+

+ [81-100←K]

[p. 555]

81	M^2-T		Ach,	armoede, armoede, asch der branden^+
	P	a	Och	|	|
		b	A[ch]	[	]
	M^5, D		|		|

82	M^2-T		waarvoor geen		menschen-koude	wijkt!...
	P	a	|	|	menschenkoude	|	|
		b	[	]	[menschen]-[koude]	[	]
	M^5, D		|				|

83	M^2-P		Heb	ik een kind? Ik heb geen handen
	M^4		Héb	|	|
	D		Heb	|	|

84	M^2	a	dien het zijn handjes		tegen-reikt.
		b	[	]	[reikt.]
	M^3-D		|			|

85	M^2		Heb	ik		^* en	vrouw? Eens volde een adem
	M^3-P		|		|	een	|	|
	M^5		Héb	|				|
	D		Heb	|				|

87	M^2		haar borst verhief en dalen deed		;
	M^3-D		|	|	.

88	M^2		thans	wacht een ijlte tusschen beiden,
	M^3-D		Thans	|	|

91	M^2-T		En zij,		die mij het leven schonken,
	P		|	|◦	|	|
	M^5		|	|,	|	|
	D		|	|◦	|	|

92	M^2-T		ik weet	:	ze	zijn al lange dood.
	P		|	|	zij	|	|
	M^5		|	|	ze	|	|
	D		|	|	zij	|	|

94	M^2	a	gezonken in haar		ronden	schoot?
		b	[	]	[schoot?]
	M^3-D		|			|

96	M^2-T		gestaan, waar		woord-gegons	als bieën
	P	a	|	|	woordgegons	|	|
		b	[	]	[woord]-[gegons]	[	]
	M^5, D		|				|

98	M^2-T		Ach,		armoede, armoede, asch der vuren
	P-D		|	|◦	|	|

+ [←J^III]

* [lees: een]

[p. 556]

100	M^2-T		wien		zélf	de sprokklen heeft gegaêrd!...
	P	a	|	|	zelf	|		|
		b	[	]	[z]é[lf]	[		]
	M^5	a	|	|	we[?]
		a	[	]	zélf de	sprokklen heeft gegaêrd!...
	D		|				|^+

101	M^2		Zóo[?]	leer 'k		de[?]	lol van wijs ontkennen^+
	M^3-D		- Zoo	|	|	de	|	|^+

119	M^2	a	zij bieden		trouw		het		daêglijksch	ijle
		b	[			]	aan 't		[		]
	M^3,M^4		|								|
	T		|					|	daeglijksch	|	|
	P-D		|	|	mild		|				|

120	M^2	a	het milde brood, den		rijken	wijn.^+
		a	[	]	[rij]p[en]	[	]
	M^3-D		|				|^+

127	M^2-T		en schemering me aan scheemring daag',
	P-D		|	|	;

129	M^2		waaruit de kern der wereld klinke
	M^3,M^4	a	|	|
		b	[	]	,
	T-D		|		|^+

132	M^2		die nimmer zien ten		eigen	baat,
	M^3, M^4	a	|					|
		b	[	]	é[igen]	[		]
	T		|	|	eigen	|		|
	P	a	|					|
		b	[	]	é[igen]	[	]	◦
	M^5		|				|	◦

135	M^2-T		en handen,		die mij nimmer raken
	P-D		|	|◦	|	|	,

136	M^2-T		doch warrem breiden aan mijn		kake
	P		|	|	kaken
	M^5		|	|	kake
	D		|	|	kaken^+

+ [101-110←M^I, 101-110]

+ [←L]

+ [111-114←M^II, 111-114; 117←M^III, 117]

+ [←M^II, 117]

+ [121←H^III, 1; 121←M^IV, 123; 121-122←N^I, 121-122; 121-140←N^II; 125-130←M^IV, 125-130]

+ [131←N^I, 123]

+ [139-140←I; 141-147←O^I, 141-147]

[p. 557]

141	M^2-T		Zij zeggen: ‘Hoor de lammren grazen;
	P		|	|	:
	M^5		|	|	;
	D		|	|	:

144	M^2-T		steeds wordend		Goden-werk.’
	P-D		|	|	Gode-werk.’^+

146	M^2-P		geen dronk die blinke		vóor	hij lave
	D		|	|	voor	|	|

147	M^2-P		en van zijn luister		vergewist:
	M^5	a	|	|	vergewisd
		a	[	]	[vergewis]t	:
	D		|			|^+

149	M^2		mijn vingeren		vergéefs!	- doch weelde
	M^3, M^4	a	|				|
		b	[				]	,
	T		|					|
	P		|	|	vergeefs!	|	|	◦
	M^5		|	|	vergéefs!	|		|
	P, D		|	|	vergeefs!	|		|^+

151	M^2-T		Zoo word ik rijk aan elk beginnen,
	P	a	|		|
		b	[	]	◦
	M^5		|	|	,
	D		|	|	◦

152	M^2	a	die nooit de spijt van 't		einde	ken
		b	[	]	[einde]n	[	]
	M^3-T		|				|
	P	a	|	|	einde	|	|
		b	[				]	,
	M^5		|				|	◦
	D		|				|	,

154	M^2-T		me aan		géene	liefde		wen.
	P		|	|	geene	|			|
	M^5		|	|	géene	|	|	wén.
	D		|	|	geene	|	|	wen.^+

156	M^2	a	kan 'k mijn verlangen braaf		geneeren
		a	[	]	[gen]e[ren]
	M^3-D		|			|

+ [146-149←O^III]

+ [148-150←O^II]

+ [151-154←P, 151-154]

+ [155-157←R]

[p. 558]

157	M^2-T		met bloode		het	kloppen van mijn bloed,
	P-D		|	|	't	|	|^+

161	M^2-T		- De	middag kraait de hanen wakker;
	P	a	De	|	|
		b	- [De]	[	]
	M^5, D		|		|^+

164	M^2-T		als		waar	't een regen-dag.
	P-D		|	|	waar'	|	|^+

170	M^2-T		benepen-zoele	armzieligheid...^+
	P		benepen-zoete	|	|
	M^5		benepen-zoele	|	|
	D		benepen-zoete	|	|

+ [158-160←P, 156-158; 161-167←Q^I, 161-167]

+ [162←M^IV, 121; 162←N^I, 123]

+ [168←Q^I, 169; 168←Q^II, 169; 169←Q^II, 168]

+ [←Q^I, 170; ←Q^II, 170]

Zetfouten

T	r. 45: vind | vindt
	r. 54: wrochten | wrochtten
	r. 138: voeren | voeren,
	r. 164: waart 't | waar' 't
	r. 168: O | o
	r. 169: Zalige | zalige
D	titel: De Blind-gewordene | De hlind-geborene
	r. 54: wrochten | wrochtten (ook P)
	r. 61: ontstentenis | ontstentenis;
	r. 67: gedreven | gedreven;
	r. 100: sprokkle | sprokklen
	r. 107: ik | 'k (ook P)
	r. 108: lijden | 't lijden (ook P)
	r. 141: lammre | lammren
	r. 146: heve | lave
	r. 164: waar 't | waar' 't

Noten

^1	Bij r. 101 in M^2 is het papier enigszins vergaan. Hoewel daardoor de tekst beschadigd werd, is Van de Woestijnes bedoeling herkenbaar.
^2	Typefouten en correcties in M^3 en M^4 die niet als varianten zijn beschouwd: r. 16: duwt→duurt r. 54: wrochten→wrochtten r. 76: tegen-krijt→tegen-krijt, r. 82: menschen-konde | menschen-koude r. 86: vaden | vadem r. 116: kroon | koon r. 119: daêglijksch | daeglijksch

[p. 559]

	r. 140: verroest→verroert r. 164: waart | waar of waar' r. 168: cavitate | caritate (in M^4 gecorrigeerd)
^3	De tekst in D is cursief gezet.
^4	De variant in D, r. 67 ontstond door correctie van een zetfout: de ontbrekende komma werd aangevuld als puntkomma.