Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[GZ37] Er is geen tijd. wat gistren was

Overlevering

C: Carnet H-60, p. 62v, 63r, 63v, 64r.

T^1: De Vlaamsche gids 11 (april 1923), p. 325. /22/

T^2: Elsevier's geïllustreerd maandschrift 33.ii (augustus 1923), p. 101. /25/

M^1: Manuscript H-74,43.

M^2: Manuscript H-76,60.

P^1-3: Drukproeven D H-78,62.

D: God aan zee, p. 62.

Datering

Tussen 10 november en 6 december 1922.

Ontwikkelingsgang

Op p. 63r van het carnet van 1921-1922 schreef Van de Woestijne eerst in blauwe inkt een grove schets van het gedicht (C:A). Daarboven staat: ‘Aan Boutens’. Dit werd mogelijk geschreven nadat een begin was gemaakt met het klad van het gedicht, maar nog wel tijdens dezelfde sessie. De opdracht is niet gehandhaafd.

[p. 492]

	C:A
(1)			Er is geen tijd [	ø	]^+
			[witruimte]^+

(2)

[

ø

]

van komen en vergaan

(3)		a	wij zijn		[	ø	]
		b	[	],	daar ze onbeweeglijk schijnt

(4)			een sterre aan hare baan
			[strofewit]

(5)

Wij reizen, en ieder punt

(6)

is einde en is begin

(7)		a	[		ø	]
		b	en	't een
		b	[]	alles wat het leven gunt

(8)		a	verlies		- gewin
		b	[	]	is, en [gewin]
			[strofewit]

(9)		a	En als		wij	een^* dankren dood [streep]
		b	[	]	[w]e	[	]

(10)

[

ø

]

(11)

[

ø

]

(12)		a	dan		d^+
		a	[	]	is het dageraad.

Op de linkerpagina werkte Van de Woestijne de eerste strofe uit en maakte hij een ruw ontwerp voor een nieuwe strofe, die uiteindelijk de tweede zou worden (C:B^I). Het ontwerp voor die strofe hernam hij direct eronder (C:B^II).

	C:B^I r. 1-4^+
1		a	Er is geen tijd. Wat		heden	wás^+
		b	[	]	gistren	[	]

2

a

is wat

[

ø

]

morgen

[

ø

]

rijst

b

[

]

vandaag me

aan

liefde

[

]

b

[

]

een

[

]

wijst.

3

a

[

ø

]

[streep]

[

ø

]

glas

b

[

]

het

onverbreekbaar

[

]

b

Herdenken,

[

]

4		a	dat		eeuwig	laaft en spijst!
		b	[	]	morgen	[	]

+ [→B^I, 1; →1]

+ [2-9→10-17]

* [lees: donkren of dankbren]

+ [→20]

+ [→1-4]

+ [←A, 1]

[p. 493]

			[strofewit]
	C:B^I, C:B^II r. 5-8^+
5	C:B^I	a	Wat is		mij		de oude	droefenis
		a	[	]	de		koortsge	[	]
	C:B^II		|			|	droeve scheppingsdaad

6	C:B^I		[	ø	]	bood
	C:B^II		en 't baren	in 't gelaat der		dood?:

7	C:B^I		[	ø	]
	C:B^II		een kindje dat	aan schaetren	slaat

8	C:B^I		dan 't kind in mijnen	schoot
	C:B^II		daar 't wemelt in mijn	|	|

Na het omslaan van het blad schreef Van de Woestijne vervolgens het gehele gedicht uit (p. 64r; enkele varianten in de slotstrofe op p. 63v): in eerste instantie de twee beginstrofen die in stadium B waren bewerkt (C:C^I), vervolgens de overige strofen, die slechts ten dele in de schets van stadium A gestalte hadden gekregen (C:C^II). Het is onzeker of de volledige tekst tijdens dezelfde sessie tot stand kwam. Van de Woestijne schreef enkele varianten op de linkerbladzijde (fase c in r. 17 en r. 19). De tekst is opgenomen in de gecombineerde synopsis.

Boven de tekst noteerde Van de Woestijne ‘(Vlaamsche Gids)’, de naam van het tijdschrift waarin het gedicht voor het eerst verscheen. Het werd mogelijk nog tijdens stadium C^II geschreven. Het voornemen van de publikatie lijkt de aanleiding te zijn geweest voor het vervaardigen van de volledige tekst.

De stadia zijn in betrekkelijk korte tijd op elkaar gevolgd, in de periode tussen 10 november en 6 december 1922.

+ [→5-8]

Varianten en correcties

			(C:A en C:B niet opgenomen)^+
1	C:C^I		Er is geen tijd. Wat gistren		wàs^+
	T^1		|	|	was
	T^2-M^2		|	|	wás
	P^1	a	|	|	was
		b	[			],
	P^3-D		|			|◦

2	C:C^I		is wat		vandaag me een			liefde wijst.
	T^1		|	|		me	morgen	|	|
	T^2-D		|	|	vandaag me een			|	|

+ [1-8←B^I]

+ [←A, 1]

[p. 494]

3	C:C^I	a	Herdenken:		onverbreekbaar		glas
		b	[	]	{[	]}	[	]
		b	[	]	{aangedronken}		[	]
	T^1		|	|	afgewezen		|	|
	T^2, M^1		|	|	aangedronken		|	|
	M^2-D		|	|	ongedronken		|	|
			[Fase b in stadium C^I valt samen met C^II]

4	C:C^I		dat			morgen	laaft en spijst.
	T^1		|	|	steeds maar		|	|
	T^2-D		|	|		morgen	|	|^+

5	C:C^I, T^1		Wat is me droeve		scheppingsdaad
	T^2-D		|	|	scheppings-daad

6	C:C^I		en baren in 't gelaat der dood?:
	T^1		|	|	◦
	T^2-D		|	|	:

7	C:C^I	a	een	kindje dat			te		schaetren	slaat
		b	[		]	aan 't			[		]
	T^1		Een	|				|	schaatren	|	|
	T^2-D		|					|	schaetren	|	|

8	C:C^I	a	daar 't		[xx]
		a	[	]	wemelt in mijn schoot.
	T^1-D		|			|

9	C:C^II	a	Wat	is		- dat[?]
		a	[		]	de krankheid die me pijnt
	T^1		|				|
	T^2-D		Welke	|			|^+

10	C:C^II	a	om		komen	en vergaan?
		b	[	]	dreigen	[	]
	T^1		om driftig dreige' en droef vergaan?
	T^2-D		bij dreigend komen en vergaan?

11	C:C^II		We	zijn, daar ze onbeweeglijk schijnt,
	T^1		Wij	|	|
	T^2		We	|	|
	M^1-D		Wij	|	|

13	C:C^II	a	Wij reizen en		va[?]
		a	[	]	uit ieder punt
	T^1-D		|			|

14	C:C^II		rijst einde en rijst begin;
	T^1		verrijst een einde, ontrijst begin,
	T^2-D		|	|	;

+ [5-8←B^I, 5-8; 5-8←B^II]

+ [10-17←A, 2-9]

[p. 495]

15	C:C^II			waar alles		wat	het leven gunt
	T^1			|	|	dat	|	|
	T^2-D			|	|	wat	|	|

16	C:C^II, T^1			verlies is		en gewin.
	T^2-D			|	|,	|	|

17

C:C^II

α

a

En

als

een

ongenooden

dood

β

c

[ ]

komt [een]s de

[

]

gast

β

c

{[

]}

β

c

{En komt, met

[

ø

]}

T^1

En komt eens de ongenoode

gast,

T^2-D

|

|

Gast

18	C:C^II	α	a	ons			schemert	in 't gelaat,
		β	b	[	]	[sche]emren		[	]
	T^1			met		alle gaven rijk belast,
	T^2-D			ons		scheemren in 't vervaald gelaat,

19	C:C^II		a	o rijk-bevrachte reis-genoot:
			c	met alle gaven rijk belast
	T^1			ons scheemren in het laatst gelaat,
	T^2, M^1			o Dood, met		gaven	rijk belast:
	M^2-D			|	|	avond	|	|

20	C:C^II			dan			is	het dageraad^+
	T^1			dán			|		|	.
	T^2-D			|	|	wordt		|		|

+ [←A, 12]

Zetfouten

P^3, D

r. 1: las | was (zie noot 2)

Noten

^1	Op 16 oktober schreef Van de Woestijne in het carnet van 1923 (p. 64v) een notitie die thematisch nauw verwant is aan het gedicht, dat toen al was voltooid: Er is geen tijd, er is geen ruimte. Het verleden, het veraf-staande, ze zijn in mij de symbolen geworden van het Wezen, die bepalen wat ik in de toekomst zien zal, wat ik aan de toekomst hebben zal. Al het vergane klaart aan mij op in definitieve gedaante. Er zal niets meer zijn dan in functie van die gedaante, die het beeld is van mijn bevatting van het Absolute.
^2	Van de Woestijne gaf op proef P^2 in r. 1 de correctie was→las aan en in P^3 handhaafde hij de nieuwe lezing, die zo ook in D voorkwam, ‘las’ kan echter nauwelijks als zinnige lezing beschouwd worden, en is daarom in de leestekst gecorrigeerd tot ‘was’. Ná ‘las’ plaatste Van de Woestijne in dezelfde proef P^2 bovendien nog een komma, die in P^3 echter niet werd toegevoegd. Deze lezing is als variant opgenomen.
^3	Van het gedicht verschenen vertalingen in het Duits en het Tsjechisch.