Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[GZ28] Het huis is rondom mij vol sletten en soldaten

Overlevering

C^1: Agenda H-53, 16 maart.

C^2: Carnet H-57, p. 28r.

C^3: Carnet H-58, p. 11r.

M^1: Manuscript H-59,[4].

T: Elsevier's geïllustreerd maandschrift 31.i (april 1921), p. 244. /19/

M^2: Manuscript H-74,21.

M^3: Manuscript H-76,47.

P^1-3: Drukproeven D H-78,49.

D: God aan zee, p. 49.

Datering

16 maart 1919; december 1920; 20 februari 1921.

Ontwikkelingsgang

I

In de vierdelige agenda van 1919 (C¹) schreef Van de Woestijne op 16 maart direct na elkaar drie aanzetten tot het gedicht: eerst de openingsregel (C¹:A^I), daaronder een grove schets van de eerste strofe (C¹:A^II), en daarvan vervolgens nog een nieuwe versie (C¹:A^III); alles met potlood, na het carnet een kwartslag gedraaid te hebben.

[p. 465]

	C^1:A^I^+
1			Het huis is vol om mij van hoeren en soldaten

	C^1:A^II^+
1			Het huis is rondom mij vol sletten en soldaten.^+

2

Terwijl ik sta gelijk een bedelaar in 't licht

3

staat hun

[

ø

]

in mijn gezicht

4

[

ø

]

blaten

	C^1:A^III^+
1		a	Het		is^+
		a	[	]	huis is rondom mij vol sletten en soldaten;

2

terwijl 'k gelijk een blinde in 't volle zonne-licht

3		a	verlaten sta [streep]		slaat
		a	[	]	[slaa]n me in 't gezicht

4

hun driften die gelijk een kudde rammen blaten

Ruim anderhalf jaar later, in december 1920, schreef Van de Woestijne in zijn aantekenboekje (C², p. 5v), op een afzonderlijke pagina, een citaat: ‘Exultatio eorum, sicut ejus qui devoret pauperem in abscondito’ en de auteur ‘Habacuc’. Of Van de Woestijne het op dat moment in gedachten reeds voor het gedicht bestemde, is niet te zeggen. Het zou later in de Elsevier's geïllustreerd maandschrift als motto boven het gedicht komen. Zie verder noot 2.

Het gedicht zelf nam hij kort daarna weer onder handen. Onder de datering ‘20 Febr.’ zette hij in het aantekenboekje van 1921 (C³, p. 11r) het gedicht opnieuw op (C³:B^I); het sextet werd daaronder afzonderlijk hernomen en vervolledigd (C³:B^II). De stadia B^I en B^II zijn in de gecombineerde synopsis opgenomen.

+ [→A^II, 1; →A^III, 1; →1]

+ [→A^III; →1-4]

+ [←A^I]

+ [←A^II; →1-4]

+ [←A^I]

II

M¹ is kopijhandschrift voor T geweest.

Varianten en correcties

		(C^1 en C^2 niet opgenomen)
motto	C^3:B^I	[ontbreekt]
	M^1, T	Exultatio eorum, sicut ejus qui devoret pauperem in abscondita. Habacuc
	M^2-D	[ontbreekt]^+

1	C^3:B^I	Het huis is rondom mij vol		hoeren	en soldaten.^+
	M^1-D	|	|	sletten	|	|

2	C^3:B^I	Terwijl ik sta,		gelijk een blinde in 't volle licht,
	M^1-D	|	|◦	|	|

+ [1-4←A^II; 1-4←A^III]

+ [←A^I]

[p. 466]

3	C^3:B^I		slaat		met de hitte van een haat		in mijn gezicht
	M^1-D		|	|,	|	|,	|	|

4	C^3:B^I		het kreunen van hun		vreugd				en van hun lijden 't blaten
	M^1-M^2		|			|		,	|	|	.
	M^3-P^2		|	|	vreugde			|			|
	P^3	a	|								|
		b	[				]	◦	[		]
	D		|								|

5	C^3:B^I	a	Zij vollen 't huis;		zij drommen alle		gapen	dicht,
		b	[			]	[ga]t[en]	[		]
	M^1		|							|
	T		|	|,	|					|
	M^2		|	|;	|				|	◦
	M^3-D		|						|	,

6

C^3:B^I

a

[

ø

]

gedein

[

ø

]

plein en straten

b

tot hun

[

]

gaat stromen over

[

]

M^1, T

|

|

;

M^2

a

|

|

a

[

]

,

M^3-D

|

|

7

C^3:B^I

a

[

ø

]

blaakt

[

ø

]

gelaten

b

en

de'

avond

[

]

van hunne laaiende

[

]

b

[]

[de]

[

]

M^1-D

|

|,

8	C^3:B^I	a	en de		aarde dreunt	[	ø	]	vergezicht
		b	[	]	[aard] gaat [dreun]en van hun draaiende gewicht
	T-D		|							|.

9

C^3:B^I

Ze ontroeren,

tusschen

dij

en

dij,

o God, uw

kiemen,

C^3:B^II

a

|

|

◦

do

a

[

]

in

hun

lijk

Uw

onbevroede

|

|

a

[

]

[lij]f

[ ]

genegeerde

[

]

M^1-M^2

|

|

uw

|

|

M^3-D

|

|

Uw

|

|

10

C^3:B^I

a

terwijl

ik,

van

een

meen

a

|

|

[me]nigvuld'gen dood verzaad,

C^3:B^II

a

o God, - terwijl 'k, van

|

|

b

^* versmaade [God,

- terwijl

'k,

van] [me]en'gen [dood verzaad,]

T, M^2

versmade God;

|

|

M^3

|

|

◦

|

|

P^1

a

|

|

meen'gen dood verzaad,

b

[

]

ik,

[

]

P^2-D

|

|

* [lees: versmade]

[p. 467]

11	C^3:B^I		in mij de glanzen poets van		een verdorrend	zaad
	C^3:B^II		|	|	't eigen dorre	|	|	,
	M^1		|				|	◦
	T-P^2		|				|	,
	P^3	a	|					|
		b	[				]	;
	D		|					|

12

C^3:B^I

a

en Gij, mijn God,

[

ø

]

met

duizend

vliemen

b

[

]

mijn

aanzicht kerft

[

]

b

[

]

dit

[

]

C^3:B^II-D

|

|

al

de

|

|

13	C^3:B^I	a	[			ø	]	slaat
		b	[				]	[ ø ]
	C^3:B^II	a	van	hun ontkennend		schaetren in mij slaat
		b	dat	[	]	^* [scha]t[etren] [mij] tegen[slaat]
	M^1-D		die	|	|	schateren mij tegenslaat,

14

C^3:B^I

de

[

ø

]

Daad

C^3:B^II

en

mij

den troost

onthoudt

van

uw

besmeurd gelaat

M^1

|

|

úw

|

|

.

T

en...

|

|

Uw

|

|

M^2

a

en

-

míj

|

|

uw

|

|

a

[

]

U[w]

[

]

M^3

|

|

mij

|

|

aan

|

|

P^1

a

|

|

b

[

]

[m]ij

[

]

P^2-D

|

|

* [lees: schateren]

Noten

^1	De variant die in P^1 in r. 10 werd aangebracht, ontstond door het ontbreken van het woord ‘van’ in de proef; Van de Woestijne verbeterde niet naar de voorgaande bron maar koos een nieuwe oplossing.
^2	Het motto dat Van de Woestijne bij de tijdschriftversie van het gedicht plaatste (M^1 en T), is afkomstig van de profeet Habakuk. Van de Woestijne maakte enkele vergissingen bij het citeren; de tekst volgens de Vulgata, Hab. 3:14, luidt: ‘exultatio eorum sicut eius qui devorat pauperem in abscondito’. In de moderne Statenvertaling is dit: ‘die zich verheugden, alsof zij de ellendigen in het verborgen zouden opeten’.
^3	P. Minderaa legt in de ‘Aantekeningen’ in VW dl. 2, p. 817, een verband tussen het gedicht en een passage in een brief van Van de Woestijne aan zijn broer Gustave. Minderaa: ‘Voor de inhoud van het gedicht is verhelderend, dat [Van de Woestijne] in een brief van 25 Jan. 1919 aan zijn broer Gustaaf schrijft te wonen in een slecht huis, in dubbele zin: de dames, die een deel bewonen en die tommies en poilus ontvangen, houden hem soms heel de nacht wakker.’
^4	Van het gedicht verscheen een vertaling in het Italiaans.