Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[p. 373]

God aan zee
[GZ1] Doop van den bedelaar

Overlevering

C: Carnet H-60, p. 54v, 55r, 55v, 56r, 67r, 67v, 68r.

T: Elsevier's geïllustreerd maandschrift 33.i (juni 1923), p. 386-388. /24/

M: Manuscript H-76,3-8.

P^1-3: Drukproeven D H-78,5-10.

D: God aan zee, p. 5-10.

Datering

7 oktober 1922; 6 december 1922; kort na 7 december 1922.

Ontwikkelingsgang

I

In het carnet van 1922 (C), p. 54v, schreef Van de Woestijne de datering ‘7 October:’ en daaronder:

i	De doop van den bedelaar
ii	De begrafenis van den bedelaar

Toen hij het eerste gedicht op 6 december hernam, voegde hij eraan toe: ‘(naar aanleiding van den dood van mijn bedelaar, die ik dagelijks zag in de kerk)’.

Nadat hij op 7 oktober 1922 de twee titels had genoteerd (de tweede is van [gz45], sluitstuk van de bundel), begon hij op de naastliggende rechterpagina (55r) aan de regels 1-30 van het eerste gedicht (A^I). Op de linkerpagina noteerde hij enkele varianten; tevens hernam hij tweemaal gedeelten van het slot (A^II en A^III).

Op p. 56r werden diverse regels en aanzetten voor volgende strofen geschreven (B).

	C:A^I^+
1			Wij heffen in dees vochte vonte

2

naar uwen schuinen blik, o God,

3

dit kind dat, blank en ongeschonden,

4

van onze liefde en onze zonde,

5			ten zoen U weze en ten gebod.
			[strofewit]

6		a	Zijn		doo
		a	[	]	moeder zou 't mij		sterv
		a	[			]	smoorlijk schenken

+ [→C^I, 1-30; →1-30]

[p. 374]

7

met teistrend in 't gelaat gegrift

8			a	de trekken van mijn		norschen	drift,
			b	[	]	dubblen	[	]

9		α	a	zooals 'k haar		moest	met leugen drenken
		α	b	[	]	zou	[	]
		α	c	{[zooals 'k haar moest met leugen drenken]}
		α	c	{met donkre leugen zou 'k haar drenken}
		α	c	{[zooals 'k haar moest met leugen drenken]}
		α	c	{van [donkre leugen zou 'k haar drenken]}
		α	c	{[zooals 'k haar moest met leugen drenken]}
		β	c	{want 's lichaams [leugen zou] [haar drenken]}

10		α	a	en met de schittring van 't geschrift
		α	c	{[	]}
		α	c	{en met de schittring van 't geschrift.}
		α	c	{[en met de schittring van 't geschrift]}
		α	c	{[en met de schittring van] he[t] [geschrift]}
		β	c	{[en met de schittring van 't geschrift]}
		β	c	{[en] [schittring van] 't geheim [geschrift.]}
				[strofewit]

11

Zij droeg het in haar dankb're flanken

12		a	zooals 't heelal		de spheren	draagt
		b	[	]	zijn bollen	[	]

13		a	zijn			kloppen	was	als hun wanken,
		b	[	]	[klop] [was] [puntjes]			[	]
		c	{[						]}
		c	{zijn klop was dreunend als hun wanken}

14

en van ons bei, was ík de kranke

15		a	die beeft en om verlossing vraagt
		c	{[	]}
		c	{die bevend om verlossing vraagt}
		c	[die beeft en om verlossing vraagt]
			[strofewit]

16

En toen 't, uit háren smart geboren

17

en met háar straal'ge dankbaarheid,

18		a	stond ik gelijk een wees verloren
		c	{[	]}
		c	{stond als een weesken ik verloren}
		c	{[stond ik gelijk een wees verloren]}
		c	{[stond als een] [weesk]ind [ik verloren]}

[p. 375]

19		a	waar niemand [		ø	]	zou hooren
		c	{[					]}
		c	{waar zelfs zijn vader niet zou hooren}
		c	{[waar niemand [	ø	] zou hooren]}
		c	{dáar, [waar] [zijn vader niet zou hooren]}

20		a	hoe		ze	om		haar	doode moeder schreit.
		b	[	]	't	[	]	zijn	[	]
			[strofewit]

21		a	En 't lag in zijne		bleeke
		a	[	]	wolk'ge kribbe,

22		a	rood
		a	wonder-verlaten, rood en schraal

23		a	gelijk een		dr
		a	[	]	late draal'ge		sch[?]
		a	[			]	straal,

24

of, aan een moede levens-lippe

25			een avond-malven adem-haal
			[strofewit]^+

26

Maar neen, o God: het lag te blinken

27		a	van alle [	ø	]	vreê[?]
		a	[		]	bevrijd

28

Zoo ziet men, bij het zonne-zinken^+

29

Uw lippe die de zoom der zee

30

bijt als een schaal ten rand der reê

	C:A^II^+
26			Maar neen, o God: het lag te blinken

27

gelijk bevrijde oneindigheid:

28

zoo ziet men hoe, bij zonne-zinken,

29		a	o God,		den	zoom der zee, bij 't drinken,
		b	[	]	t[en]	[	]

30

U-zelf de lip ten bloede bijt

	C:A^III^+
28		a	zoo ziet men u		het leven	drinken
		a	[	]	den avond	[	]

+ [26-30→A^II]

+ [28-30→A^III]

+ [←A^I, 26-30; →26-30]

+ [←A^I, 28-30; ←A^II, 28-30; →28-30]

[p. 376]

29			a	ten
		α	a	o God, ten zoom der zee, en 't zinken
		β	a	[ten zoom der zee, en 't] zonne-[zinken]

30		α	a	der zon als aan een schaal		u-zelf gewijd
		β	a	[als aan een] [scha]le, die		ge bijt
		β	a	[	]	rood [ge bijt]
		β	b	[			]}
		β	b	{een schaal waar ge u ten bloede aan bijt}
		β	b	[als aan een schale, die rood ge bijt]

	C:B
(1)			a	zóo lag	het God
			b	[	ø	]

(2)			a	[	ø	][puntjes] zooals			alle
			a	[				]	[a]ndre kindren zijn
			b	[			ø			]

(3)

[

ø

]

(4)			a	[	ø	]	wijn
			b	[		]	[ ø ]
				[witregel?]

(5)

Zóo zagen we uit ons reeuwsche geuren^+

(6)

[

ø

]

(7)

zich [

ø

]

beuren:^+

(8)				Thans staan we, God, aan uwe deuren^+
				[witregel]

(9)

Zult gij het van de [

ø

]

wasschen^+

(10)

[

ø

]?

(11)				[	ø	]	tasschen
				[witregel]

(12)

Zult gij het van [

ø

]

verlossen^+

(13)

[

ø

]

?

(14)

[

ø

]

rossen

(15)				[	ø	]	drossen^+
				[witregel]

(16)			a	Armen! Armen!
			a	Ach [Armen! Armen!]

(17)

En het verschil dat doodt^+

+ [→C^I, 31; →31]

+ [→C^I, 33; →33]

+ [→C^I, 34; →34]

+ [→C^I, 36; →36]

+ [→C^I, 41; →41]

+ [→C^I, 43; →43]

+ [→C^I, 47; →47]

[p. 377]

			[open ruimte]^+
(18)			o, dat wij nuchter zouden worden

(19)

na al den drift, na zelfs het leed

(20)

[

ø

]

beet

Op 6 december 1922, twee maanden na het begin, werkte Van de Woestijne opnieuw aan het gedicht. Hij hernam eerst wat hij op 7 oktober al had, en breidde dat uit (C:C^I, p. 67r en 68r).

	C:C^I^+
1			Wij heffen in dees moer'ge vonte

2

naar uwen schuinen blik, o God,

3

dit kind dat, blank en ongeschonden,

4

van onze liefde en onze zonde

5			ten zoen U weze, en ten gebod.
			[strofewit]

6

Zijn moeder zou 't mij smoorlijk schenken

7		a	met, teistrend, in 't gelaat		gesch
		a	[	]	[ge]grift

8		a	de teeknen van mijn		dubblen	drift,
		b	[	]	loenschen	[	]

9

zooals 'k haar zou met leugen drenken

10			van pijnlijk vleesch en schittrend schrift.
			[strofewit]

11		a	Zij droeg het in haar		dankb're	flanken
		b	[	]	ronde	[	]

12		a	zooals 't heelal zijn bollen		drag
		a	[	]	[dra]agt;

13

zijn klop in haar was als hun wanken,

14

en van ons bei was ik de kranke

15			die beeft en om verlossing vraagt.
			[strofewit]

16

En toen 't, uit háren smart geboren

17

met hare straal'ge dankbaarheid,

18

stond ik gelijk een wees verloren

19

waarvan geen menschenhart zou hooren

+ [18-19→E^I; 18-20→E^II, 66-68; 18-20→66-68]

+ [1-30←A^I; 1-50→1-50]

[p. 378]

20	a	hoe		't
	a	[	]	ze om haar doode moeder schreit.
		[strofewit]

21

En 't lag in zijne wolk'ge kribbe

22

wonder-verlaten, rood en schraal

23

gelijk een late, draal'ge straal,

24

of, aan een moede levens-lippe,

25	a	een			avond-kleur'ge	adem-haal.
	b	[	]	schemer[-kleur]i[ge]		[	]
		[strofewit]^+

26

Maar neen, o God: het lag te blinken

27

gelijk bevrijde oneindigheid:

28

zoo ziet men U den avond drinken^+

29

ten zoom der zee en 't zonne-zinken

30		als aan een schale, die ge bijt.
		[strofewit]

31	a	Zoo	zagen we uit ons reeuwsche geuren,^+
	a	Dú	[	]

32

uit woeste liefde, uit derven geest,

33

zich dit onnoozel kindje beuren.^+

34

Thans staan we, o God, aan uwe deuren^+

35		gelijk de hond die slagen vreest
		[strofewit]

36	a	Zult gij het van de		[	ø	]	verlossen^+
	a	[	]	h[?]
	a	[	]	matheid wasschen

37	a	en 't hunkren		[	ø	]	wee?
	a	[	]	om 't	beminde		[	]

38

- Het doode water van de sassen

39	a	dat blinkt alleen van gist en gassen
	b	{[	]}
	b	{dat blikkert dik van gist en gassen}

40	a	bereidt		d
	a	[	]	ter zuivering der zee.
		[strofewit]

+ [26-30←A^II]

+ [28-30←A^III]

+ [←B, 5]

+ [←B, 7]

+ [←B, 8]

+ [←B, 9]

[p. 379]

41		a	Zult gij het		van	den doem verlossen^+
		b	[	]	uit	[	]

42

van ruimte en dorst, van walg en tijd?

43		a	- o Kreet van		wie	de baren drossen^+
		b	[	]	[wie]n	[	]

44		a	en wasschen de	steeds nieuwe blossen
		b	[ ] kleuren met	[	]

45		a	om steeds herhaalde		oneindigheid	!
		a	[	]	onreikbaarheid[!]
			[strofewit]

46		a	Zult gij 't uit		wij
		a	[	]	[w]eifelen en wikken

47

[

ø

]

uit verschil dat doodt^+

48		a	voor
		a	tot uw gevalligheid beschikken,

49

o Schutter die, na 't oolijk^* wikken

50			in 't eigen oog de wereld schoot?
			[strofewit]

51

Maar neen - Ons, armen, zult gij teistren^+

52

[

ø

]

nek gedrukt

53

b

[

ø

]

[streepje] bukt

54

[

ø

]

peistren^+

55

[

ø

]

gelukt

Tijdens het schrijfproces maakte Van de Woestijne op de linkerpagina (p. 67v) notities die hij later verspreid verwerkte (C:C^II). In hetzelfde stadium noteerde hij daarnaast een opmerking die een geheugensteun lijkt voor iets wat hij nog in het gedicht wilde verwoorden: ‘Ons kind zal telkens verschijnen als zijne plaats in den hemel van onze oogen aangewezen is (curve der planeten)’.

	C:C^II
(1)		wij zijn het gebogen vee^+

(2)		maar wij zijn het graan in den wan^+
		[C^II werd geschreven tijdens C^I]

Van de Woestijne ging hierna voort op de linkerpagina (67v), met de latere regels 51-60 (C:D^I). Het is onzeker of hij ze op dat moment al bestemde voor hun definitieve plaats. De eerste strofe ervan voltooide hij direct, de tweede

+ [←B, 12]

+ [←B, 15]

+ [←B, 17]

* [lees: mikken]

+ [→D^III, 51; →61]

+ [→D^III, 53; →63]

+ [→D^III, 53-54; →63-64]

+ [→E^III, 74-75; →79-80]

[p. 380]

bleef onvolledig en werd hernomen in C:D^II. Ook voltooide hij op de resterende ruimte onderaan de rechterpagina de regels 61-65, een strofe die in C^I schetsmatig was opgezet: C:D^III.

	C:D^I^+
56		a	Bewuste		veeger	der woestijnen,
		a	[	]	[ve][ger]	[	]

57

vroed zaemlaar van het vól gevecht:

58		a	zal	't	aan
		a	[	]	in een grijze leêgheid^* kwijne

59		a	of zal zijn aanzicht lichtend		zijn
		a	[	]	schijnen

60		a	aan een		veroverenden	plecht?
		b	[	]	[veroverende]	[	]
			[strofewit]^+

61

Wij zijn de vader en de moeder;

62

wij hebben uwen wil gedaan

63

a

bij

zweet

huilend

,

bij

[

ø

]

traan,

b

[ ]

[huilend]

[zweet]

[

]

64		a	Zij
		a	[Z]ult gij ons [	ø	]	moeder

65		a	maken aan een		waan
		b	gaan [make]' om		[waan] gerechten
		b	[	]	on [gerechten] [waan]

	C:D^II^+
61			Wij zijn de vader en de moeder;

62

wij hebben uwen wil gedaan

63

bij schreeuw en zweet, bij wrok en traan:

64		a	zult gij ons		moeder	en verwoeder
		b	[	]	wilder	[	]

65

gaan make' om ongerechten waan?

	C:D^III^+
51			Maar neen: ons, armen zult gij teistren^+

52

met deemoed, dankbaarheid en rouw.

53		a	Gij wordt	de vreê		van 't vee^+
		b	Ons blijft	[	],	bij maatlijk peistren^+

+ [→51-60]

* [lees: kwijnen]

+ [61-65→D^II]

+ [←D^I, 61-65; →55-60]

+ [→61-65]

+ [←C^I, 51]

+ [53-54←C^II, 1]

+ [←C^I, 54]

[p. 381]

54	a	[	ø	] bij traag			gekauw
	a	[			]	^* gekouw
	b	van 't vee dat, maetlijk van					[	]

55	a	Geen		wolk		kent,	dan aan haar schaaûw
	b	[			]	zelfs	[kent, dan aan haar schaaûw]
	b	[	]	[wolk]e			[	]

Het laatste gedeelte van de kladfase schreef Van de Woestijne niet op een volgende, schone bladzijde: daar schreef hij op 7 december, dus een dag later, een aanzet tot een geheel ander gedicht. Hij werkte achteruit, gebruikmakend van de ruimte die hij in de directe omgeving van de reeds voltooide gedeelten van het gedicht vond. Hieruit kan worden afgeleid dat stadium E enige tijd (maar niet erg lang) ná 7 december zijn beslag kreeg.

Op een klein blanco gebleven stukje onderaan p. 67v, dus onder de tekst van D^II, schreef Van de Woestijne eerst nog een tweeregelige aanzet voor het vervolg:

	C:E^I^+
66		o Dat wij nuchter zouden worden

67

na al den drift, na zelfs het léed.

Daarna ging hij terug in het carnet. Op bladzijde 55v, de bladzijde naast die met de tekst van stadium B, staan drie strofen. De bovenste, met de regels 66-70, is in regelmatig schrift ineens genoteerd: E^II. Met minder beslistheid zijn de twee strofen daaronder, r. 76-80 en 71-75, geschreven; zij hebben ook diverse varianten: E^III. Hoewel de scheiding tussen E^II en E^III gerechtvaardigd is, is de onderlinge chronologische volgorde niet zeker. Dit geldt ook voor de twee strofen in E^III.

	C:E^II^+
66			Wij zullen rustig-nuchter worden^+

67

na al den drift, na zelfs het leed

68		a	dat als een wroeging		b
		a	[	]	't brein ons beet:

69

er is geen zegen dan in de orde;

70

loon gaat aan wie te zwijgen weet.

	C:E^III^+
71		a	want	niets		kan	ons den droom onthouden
		b	Doch	[	]	zal	[	]

72

die de' armsten, leêgsten nacht doorglanst,

* [lees: gekauw]

+ [←B, 18-19; →E^II, 66-67; →66-67]

+ [→66-70]

+ [66-67←E^I; 66-68←B, 18-20]

+ [71-75→76-80]

[p. 382]

73

waarin we ons kind aanschouwen zouden

74	α	a	gelijk	[	ø	]	kaf	[ ø	]	gouden,^+
	β	b	zooals	het ijle			[ ]	dat,		[	]

75	α	a	in den wan ter zonne danst
	α	a	dat [in den wan ter zonne danst]
	β	b	van uit [	]
			[strofewit]^+

76

Dit kind, geheven in uw vonte,

77		a	ten[?]	bittren zoen,
		a	[t]ot	[	] tot wrang gebod		,
		b	[			]	:

78		a	het o[?]
		a	dit wichtje, bleek van onze zonde

79		a	ge hebt het aan lot gebonden
		b	en [g]ij [hebt het aan lot gebonden]

80		a	als eene	nutt'ge	straffe, o God
		b	[ ] [een] profijt'ge		[	]
			[Chronologie van de totstandkoming van beide strofen onderling is onzeker]

+ [74-75←C^II, 2]

+ [76-80→71-75]

II

In La Flandre littéraire 3 (februari-maart 1925), p. 84-85, liet Van de Woestijne een prozavertaling van ‘Doop van den bedelaar’ in het Frans verschijnen. De titel luidde ‘Baptême’. Hij had die vertaling zelf gemaakt: niet alleen staat onder de publikatie ‘Traduit du Flamand par l'auteur’, maar tevens zijn delen van de vertaling in het carnet van 1923 (H-63, p. 32r en 337 genoteerd. Dit moet omstreeks midden april van dat jaar gebeurd zijn. Zie voor de volledige tekst in La Flandre littéraire noot 5.

Varianten en correcties

			(C niet opgenomen)
titel	T		[ontbreekt]
	M	a	Doop van den		Bee
		a	[	]	[Be]delaar
	P^1-D		|			|^+

2	T, M		naar		uwen	schuinen blik, o God,
	P^1	a	|				|
		b	[	]	U[wen]	[	]
	P^2-D		|				|

+ [1-30←A^I; 1-50←C^I, 1-50]

[p. 383]

5	T, M		ten zoen		u	weze, en ten gebod.
	P^1-D		|	|	U	|	|

9	T		zooals 'k haar		zou	met leugen drenken
	M-D		|	|	moest	|	|

14	T		en van ons bei was		ik	de kranke
	M-D		|	|	ík	|	|

18	T-P^1		stond		ík	gelijk een wees verloren
	P^2-D		|	|	ik	|	|^+

27	T		zooals bevrijde oneindigheid:
	M-D		|	|	;^+

28	T		zoo ziet men		u	den avond drinken
	M-D		|	|	U	|	|

30	T		als aan een		schaal-rand, dien ge bijt...
	M-D		|	|	beker dien gij bijt...^+

34

T, M

Thans staan we,

o God,

aan

uwe

deuren^+

P^1

a

|

|

b

-

[

]

U[we]

[

]

P^2

a

|

|

b

[

]

[God,]

[

]

[deure]

P^3, D

|

|

36	T, M		Zult		ge	er de loome rust van wasschen^+
	P^1	a	|				|
		b	[	]	G[e]	[	]
	P^2-D		|				|

37	T, M		en 't hunkren om 't beminde wee?
	P^1	a	|	|
		b	[	]	-
	P^2-D		|		|

41	T, M		Zult		gij	het uit den doem verlossen^+
	P^1	a	|				|
		b	[	]	G[ij]	[	]
	P^2-D		|				|

42	T, M		van ruimte en dorst, van walg en tijd?
	P^1	a	|	|
		b	[	]	-
	P^2-D		|		|^+

+ [26-30←A^II]

+ [28-30←A^III]

+ [31, 33←B, 5, 7]

+ [←B, 8]

+ [←B, 9]

+ [←B, 12]

+ [43←B, 15]

[p. 384]

44	T		en kleuren		met	steeds nieuwe blossen
	M		|	|	^* om	|	|
	P^1-D		|	|	met	|	|

46	T		Zult		gij	't uit weifelen en wikken
	M		|				|	,
	P^1	a	|					|
		b	[	]	G[ij]	[		]
	P^2-D		|					|^+

48	T, M		tot		uw	gevalligheid beschikken,
	P^1	a	|				|
		b	[	]	U[w]	[	]
	P^2-D		|				|^+

51	T, M		Bewuste		Veger	der woestijnen,
	P^1		|	|	veger	|	|
	P^2	a	|				|
		b	[	]	V[eger]	[	]
	P^3, D		|				|^+

55	T		aan een		veroverende	plecht?
	M		|	|	^* verovende	|	|
	P^1-D		|	|	veroverende	|	|

57	T, M		wij hebben		uwen	wil gedaan
	P^1	a	|				|
		b	[	]	U[wen]	[	]
	P^2-D		|				|

59	T, M		Zult		gij	ons wilder en verwoeder
	P^1	a	|				|
		b	[	]	G[ij]	[	]
	P^2-D		|				|

60	T-P^1		gaan make' om		ongerechten	waan?...
	P^2-D		|	|	een gerechten	|	|^+

61	T, M		Maar neen: ons, armen, zult		gij	teistren^+
	P^1	a	|				|
		b	[	]	G[ij]	[	]
	P^2-D		|				|^+

65	T, M		geen		wolke	kent,		dan aan haar schaaûw.
	P^1-D		|	|	wolken	|	|◦	|	|^+

* [lees: met]

+ [47←B, 17]

+ [51-60←D^I]

+ [53-54←C^II, 1; 53-54←D^III, 53-54; 55-60←D^II]

* [lees: veroverende]

+ [61-65←D^III]

+ [←C^I, 51]

+ [63←C^I, 54; 63-64←C^II, 1]

+ [66-67←E^I; 66-68←B, 18-20; 66-70←E^II]

[p. 385]

66	T-P^2		Wij zullen, moede, nuchter worden
	P^3	a	|	|
		b	[	]	,
	D		|		|

68	T		dat als een wroeging 't brein ons beet:
	M-D		|	|	.

69	T		er	is geen zegen dan in de orde,
	M-D		Er	|	|

70	T		loon gaat		aan			wie	te zwijgen weet.
	M, P^1		|	|	naar			|		|
	P^2	a	|							|
		b	[			]	[wie]n]		[	]
	P^3, D		|							|^+

71	T, M		Dit kind, geheven	in	uw	vonte
	P^1	a	|				|
		b	[	]	U[w]	[	]
	P^2, D		|				|

74	T, M		gij	hebt het aan ons lot gebonden
	P^1	a	|		|
		b	G[ij]	[	]
	P^2-D		|		|

75	T		als een profijt'ge straf,		o God.
	M-D		|	|	mijn God.^+

76	T-P^1		Doch	niets	kan ons den droom onthouden
	P^2	a	|			|
		b	[Doch] -	[niets]	[	]
	P^3, D		|			|^+

79	T		zooals het luchtig kaf,		dat, gouden,
	M-D		|	|◦	|	|

80	T-P^1		van uit den wan ter		zonne	danst.
	P^2	a	|					|
		b	[				]	!
	P^3	a	|					|
		b	[	]	Z[onne]	[		]
	D		|					|

+ [71-75←E^III, 76-80]

+ [76-80←E^III, 71-75]

+ [79-80←C^II, 2]

[p. 386]

Zetfouten

T	r. 5: wezen | weze
	r. 37: hunkeren | hunkren
P^1-D	r. 21: zijn | zijne
P^2-D	r. 59: gij | Gij
	r. 61: ons | ons,
	r. 62: danbaarkheid | dankbaarheid

Noten

^1	In C:A^I is met anilinepotlood een streep gezet van malven in r. 25 naar rood in r. 22. Wat hiermee bedoeld is, is niet duidelijk. In C:A^II, r. 29: ‘o God’ doorgehaald zonder de daarop volgende komma; doorhaling is als geïntendeerd beschouwd.
^2	De tekst in D is cursief gezet. De eerste proef van de bundel (P^1) werd romein gezet, terwijl Van de Woestijne een cursief wilde. Hij heeft dat op P^1 aangegeven, maar de tekst daarvan wel eerst geheel gecorrigeerd.
^3	In P^1, r. 60 was, overeenkomstig de lezing in M, ongerechten gezet, maar in P^2 stond foutief gerechten. Van de Woestijne corrigeerde tot een gerechten; dit is als variant opgenomen omdat deze lezing in P^3 gehandhaafd werd én ook in C:D^I voorkomt.
^4	In r. 40 is de persoonsvorm ‘bereidt’, die Van de Woestijne in alle bronnen handhaafde, vermoedelijk een vergissing; juister lijkt ‘bereid’.
^5	Van de Woestijne publiceerde de prozavertaling van de ‘Doop van den bedelaar’ in La Flandre littéraire 3 (februari-maart 1925), p. 84-85: Baptême Nous levons en cette conque lustrale, sous Ton regard oblique, ô Dieu, cet enfant qui sera, de par notre amour et pour notre péché, le médiateur ou celui qui intime ses ordres. Sa mère me l'a éperdûment donné, avec, gravés dans sa face terrifiée, les signes de ma louche passion, telle que, saturée du double mensonge de ma chair pantelante et de mes étincelants écrits. Elle le porta dans le dôme de ses flancs comme l'univers porte ses sphères; ses heurts en elle étaient comme leur écliptique; et de nous deux c'était moi le malade, qui tremble et demande délivrance. Et quand il fut né dans sa douleur et dans sa rayonnante reconnaissance, j'étais là, tel un orphelin perdu, dont aucun coeur humain m'entendrait jamais comme il pleure sa mère morte. Lui, il était couché dans sa crêche nuageuse, rouge et frêle comme un rayon qui s'attarde et hésite, ou comme, à une lèvre fatiguée de vivre, une haleine qui prend la couleur du crépuscule. Mais non, mon Dieu, il était là brillant comme un infini délivré tel on Te voit boire le soir au bord de la mer et du souleil couchant, comme à une coupe que tu mords.

[p. 387]

Ainsi vîmes-nous se dresser cet enfant hors de nos senteurs cadavéreuses, hors de notre amour farouche et de notre esprit vidé. - Et nous voici, ô Dieu, devant Tes portes, comme un chien qui appréhende les coups. Le laveras-Tu de la lassitude et du désir de la douleur aimée? - L'eau morte d'entre les vannes, où reluisent les ferments et le gaz, prépare-t-elle la purge de la mer. Le délivreras-Tu de la damnation de l'espace et de la soif, du dégoût et du temps? - Clameur de ceux que les flots emportent et colorent de pudeurs toujours nouvelles devant l'inaccessible toujours nouveau! Le dirigeras-Tu du doute et de la réflexion et de la différence qui tue, vers Ton bon plaisir, Toi, l'archer qui, visant de Ton oeil amusé, tire le monde à Toi? Balayeur conscient des déserts; sage assembleur des combats complets; végétera-t-il dans la vacuité grise, ou son visage s'éclairera-t-il au bord d'une proue conquérante? - Nous sommes le père et la mère; nous avont fait Ta volonté, au milieu des cris et de la sueur, pleins de ressentiment et de larmes: veux-Tu nous rendre plus sauvages et plus furieux pour une illusion illicite? Mais non: nous, les pauvres, Tu nous hallucineras d'humilité, de reconnaissance et de deuil. La paix nous restera du bétail qui, au pré, mastiquant en mesure, ne connaît le nuage qu'à son ombre. Après la passion, après même la peine qui nous mordaient au cerveau comme un remords, nous serons tranquilles et pondérés. Il n'y a de bénédiction que dans l'ordre, ni de récompense que pour qui sait se taire. Cet enfant, porté vers Tes fonts pour la réconciliation amère, en âpre injonction; ce tout petit, pâle de notre péché: tu l'as lié à notre sort comme une punition profitable, ô Dieu; mais rien n'empêchera le rêve qui éclairera la plus pauvre et la plus vide de nos nuits, où nous contemplerons notre enfant comme la légère balle d'avoine qui, dorée, danse hors du van vers le soleil. (Ingrepen: 3e strofe ‘dans sa crêche’ was in het tijdschrift ‘sans sa crêche’; slotstrofe ‘mais rien’ was ‘Mais rien’.) In het tijdschrift volgde hierna nog ‘Prière’, een prozavertaling van ‘Keer niet Uw oog van wie Ge in vrede leven liet’ uit Het vader-huis (zie VW dl. 1, p. 66-67).