Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[p. 336]

[MM17] Van alle reis terug nog vóor de reis begonnen

Overlevering

M^1: Manuscript H-37.

M^2: Manuscript H-38.

M^3: Manuscript H-39,[1].

T: Elsevier's geïllustreerd maandschrift 26.i (februari 1916), p. 125. /14/

M^4: Typoscript H-40,[21].

P: Drukproef D H-55,31.

D: De modderen man, p. 37.

Datering

Vermoedelijk omstreeks april 1915; 21 juli 1915.

Ontwikkelingsgang

I

M¹ is een handschrift met kladfragmenten uit verscheidene gedichten, en enkele journalistieke aantekeningen die uit april 1915 dateren (zie H-37 in de Bronnenlijst; zie voor de datering de ontwikkelingsgang van [mb]). De fragmenten die bij ‘Van alle reis terug nog vóor de reis begonnen’ horen, staan dicht bij elkaar. Het eerst schreef Van de Woestijne met rood potlood een vierregelige passage die de openingsstrofe werd:

	M^1:A^+
1		Van alle reis terug nog vóor de reis begonnen.

2

Wát, dat gij niet en wist, heeft de onrust u geleerd?

3

Alle einders zijn ontgonnen

4		en elke tocht gemeerd.
		[Geheel doorgehaald, mogelijk in stadium E]

Dwars naast deze regels, aan de linkerzijde, volgden eveneens in rood potlood twee regels die verderop in het gedicht een plaats zouden krijgen:

	M^1:B^+
(1)		gij moet u niet meer laven:

(2)		gij zijt aan walg gelescht
		[Geheel doorgehaald, mogelijk in stadium E]

Opnieuw in de linkermarge schreef Van de Woestijne nog een strofe in potlood:

	M^1:C^+
(1)			Welke begeerte die, verzaad, niet heeft bedrogen

(2)

a

en welke

[

ø

]

liefde

zonder angst

beleên?

b

[

]

gelogen[?]

[

]

ooit angstenloos

[

]

(3)

- o dorre brand der oogen

+ [→1-4]

+ [←11-12]

+ [→5-8]

[p. 337]

(4)	a	na véel te lang		geween
	b	[ ]	nodeloos	[	]
		[Geheel doorgehaald, mogelijk in stadium E]

Rechts naast stadium A kwam opnieuw met potlood nog een losse regel op papier, later het begin van de derde strofe:

	M^1:D^+
(1)		a	Geen bronnen		gelden nog[?] in de eindelijke haven
		b	[	]	meer, en geene stroomen, waar de [haven]
			[Geheel doorgehaald, mogelijk in stadium E]

De bovenstaande fragmenten werden doorgehaald met potlood. Het is mogelijk dat dit gebeurde toen Van de Woestijne een meer voltooide versie smeedde op M², die geheel met potlood geschreven werd (M²:E). Op het handschrift komt tevens een aantekening voor die weliswaar verband houdt met Van de Woestijnes prozaplannen maar die geschreven werd met hetzelfde rode potlood als op M¹ gebruikt werd, hetgeen het vermoeden van de chronologische nabijheid van beide bronnen versterkt. M²:E is in de gecombineerde synopsis opgenomen. De tekst van het gedicht is met een paar lijnen geschrapt; dit gebeurde waarschijnlijk direct na de voltooiing, die uiterlijk op 21 juli 1915 plaatsvond: op die datum zond Van de Woestijne het gedicht aan Herman Robbers voor publikatie in Elsevier's geïllustreerd maandschrift.

Op hetzelfde manuscript maakte Van de Woestijne onder de tekst van het gedicht enkele losse aantekeningen; sommige daarvan hebben betrekking op plannen voor proza-verhalen en blijven hier buiten beschouwing. Er staan verder nog twee losse regels genoteerd. De eerste is een aantekening in het Frans, misschien een citaat maar het kan evengoed een inval van Van de Woestijne zelf zijn: ‘La désillusion des mains pleines.’ Na een kleine witruimte volgt dan nog een mogelijke versregel:

	M^2: paralipomenon
(1)		a	Wij bouwen een		galerij[?]	voor haar die nimmer komt
		a	[	]	paleis	[	]

+ [→9]

II

M³ is kopijhandschrift voor T geweest; M⁴ is kopij voor (de proef P van) D geweest.

[p. 338]

Varianten en correcties

				(M^1 niet opgenomen)^+
1	M^2:E			Van alle reis terug nog		vóor	de reis begonnen.
	M^3,T			|				|...
	M^4			|	|	voor	|		|
	P		a	|					|
			b	[	]	[v]ó[or]	[		]
	D			|					|

2	M^2:E		a	Wát	,	dat		^* gij en niet en wist,	heeft de onrust u geleerd?
	M^3, T			|			|	gij niet en wist,	|	|
	M^4-D			Wat	|					|^+

6

M^2:E

α

a

en welke

gelogen

liefde ooit

angstenloos

beleên?

α

b

[

]

{[

]}

[

]

zonder angst

[

]

α

b

[

]

{[ge]deg[en]}

[

]

zonder angst

[

]

α

b

[

]

oprechtste

[

]

α

c

{[

]}

β

c

{[

ø

]

avontuur

}

α

d

[en welke

oprechtste

liefde ooit zonder

angst

beleên?]

M^3, T

|

|

oprechte

|

|

M^4-D

|

|

waan

|

|

8	M^2:E	α	a	na nodeloos		geween!...
		β	c	[	]	[ge]tuur[!...]
		α	d	[	]	[ge]ween[!...]
	M^3-D			|			|

9	M^2:E		a	Geen bronnen meer, en geene stroomen, waar		de	haven^+
			a	[	]	een	[	]
	M^3-D			|				|

10	M^2:E		a	ze in de		eindelijke[?] zee
			a	[	]	gestilde maat der strenge zee bevest.
	M^3-D			|			|^+

11	M^2:E		a	Gij	moet u niet meer laven:
			b	- [Gij]	[	]
	M^3-D			|		|

+ [1-4←A]

* [lees: gij niet en]

+ [5-8←C]

+ [←D]

+ [11-12←B]

Zetfouten

T	r. 4: elk toch | elke tocht

Noten

^1	Van het gedicht verschenen vertalingen in het Duits en het Frans.