Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[MM16] Ik ben met u alleen, o venus, felle star

Overlevering

M^1: Manuscript H-24.

M^2: Manuscript H-29,[14].

M^3: Manuscript H-31,[4].

T: De gids 78.i (januari 1914), p. 190. /12/

M^4: Typoscript H-40,[20].

P^1: Drukproef D^1 H-55,30.

D^1: De modderen man, p. 36.

P^2: Drukproef D^2 H-98,35-36.

D^2: Gedichten, p. 35-36.

Datering

Omstreeks 26 februari 1913(?); vóor 23 oktober 1913.

Ontwikkelingsgang

I

Op 26 februari 1913 schreef Van de Woestijne een bijdrage voor de N.R.C. (gepubliceerd op 28 februari). Passages daarin zijn verwant aan passages in ‘Ik ben met u alleen, o Venus, felle star’, zodat het mogelijk is dat het gedicht rond die datum geconcipieerd is. Zie verder noot 1.

II

M¹ is een blad met enkele invallen en fragmenten, onder meer van [mm15]. Er komen twee passages uit ‘Ik ben met u alleen, o Venus, felle star’ op voor. Bovenaan het blad schreef Van de Woestijne met potlood twee regels: M¹:A. Na enkele andere notities volgde een losse regel: M¹:B, eveneens met potlood geschreven.

	M^1:A^+
(1)			Zelfs wat het eerste komt en wat het laatste scheidt

(2)		a	Zelfs		't leed en komt mij niet	bezoeken
		b	[	]	komt geen [leed] [mij]n ijlt	[	]

+ [→ 5-6]

[p. 332]

	M^1:B^+
(1)		de vreugd en 't leed van 't eeuwig branden

+ [→18]

III

Het gedicht is uiterlijk voltooid op 23 oktober 1913, toen het door de redactie van De gids werd ontvangen.

IV

M² is kopijhandschrift voor Het gelaat des dichters geweest; M³ is kopijhandschrift voor T geweest; M⁴ is kopij voor (de proef P¹ van) D¹ geweest.

Varianten en correcties

			(M^1 niet opgenomen)
1	M^2		Ik ben met		U	alleen, o Venus,		roode	star.
	M^3-M^4		|	|	u	|				|
	P^1	a	|							|
		b	[				]	fell[e]	[	]
	D^1-D^2		|							|

2	M^2-T		En	waar 'k vergeefs in mij uw stralend gloeien zoeke,
	M^4-D^2		||,	|	|

5

M^2

a

Geen vraag.

En

zelfs

wat

't

eerst

me

naêrt

en 't laatste scheidt,^+

b

[

]

Z[elfs]

hij

die

['t]

[eerst]e

komt

[

]

c

[

]

En [^* Zelfs] ['t] [^** eerste] me naêrt

[

]

M^3, T

|

|

zelfs wat 't eerst me naêrt en 't laatste scheidt,

M^4-D^2

|

|:

6	M^2	a	zelfs		angst	en komt		mijn	ijlt	bezoeken.
		a	[				]	[mijn]e	[		]
	M^3		|								|
	T		|	|	ángst	|					|
	M^4, P^1		|	|	angst	|	|	mijn ijlt'		|	|
	D^1-D^2		|	|	ángst	|					|

7	M^2		Ik ben met u alleen,		mijne	oogen droog en wijd		;
	M^3, T		|				|	,
	M^4		|				|	;
	P^1		|	|	mijn	|		|
	D^1-D^2		|				|	;

+ [5-6 ← A]

* [lees: zelfs wat]

** [lees: eerst]

[p. 333]

‘Ik ben met U alleen, o Venus, roode star’ [mm16]. Blad uit de kopij voor Het gelaat des dichters (H-29).

[p. 334]

8

M^2

α

a

en deel

de wijde

nacht

van

mijn verlaten kilte

β

b

terwijl

[

]

welft

[

]

β

c

wijl

lijdelijk de

[

]

β

d

wen

[

]

γ

e

de polen van den {^* [nacht welft]}

[

]

γ

e

de polen van den {nacht zijn}

[

]

β

f

terwijl de wijde [nacht welft]

[

]

M^3, T

en deel

de wijde nacht

van

mijn verlaten kilte

M^4-D^2

terwijl

|

|

welft

|

|

9	M^2	α	a	met	uwe		gloeiënde	eenzaamheid.
		β	b	naar	[	]	[gloei]e[nde]	[	]
		γ	c	[^* naar]	[				]
		β	d	[naar]	[				]
	M^3, T			met	[				]
	M^4-D^2			naar	|				|

10	M^2		a	- De		wanden	blind, de kaemren naakt en ijl de dilte,
			b	[	]	venstren	[		]
	M^3		a	|	|	wanden	|		|
			b	[	]	venstren	[		]
	T-P^1			|					|
	D^1-D^2			|					|;

12	M^2, M^3			aldus	mijn ziel in 't land der		Stilte;
	T			aldús	|	|	stilte;
	M^4-D^2			aldus	|	|	Stilte;

13

M^2

a

terwijl

ge,

alleen

ten hemel-tuine een

helle roos,

b

[

]

[,]

[

]

M^3

[

]

ge,

alleen

ten hemel-tuine

een helle

roos,

T

|

|

in 't land der stilte,

|

|

M^4-D^2

alwaar

|

|

ten hemel-tuine een

helle roos,

14	M^2		a	een		vurig-roode	roos in		stilte's	donkren lande,
			a	[				]	S[tilte's]	[	]
	M^3			|							|
	T			|				|	stilte's	|	|
	M^4			|				|	Stilte's	|	|
	P^1		a	|							|
			b	[	]	[vurig-]fell[e]	[				]
	D^1-D^2			|							|

15	M^2		a	ge	noodend	waakt en blaakt,		altóos,
			b	[g]ij	[					]
	M^3			ge	|					|
	T			|			|	altoos,
	M^4-D^2			staêg-noodend		|			|	;

16	M^2-P^1			en ik, met de		armoe	van mijn hoofd en van mijn handen,
	D^1-D^2			|	|	armoê	|	|

* [lees: geschrapt]

* [lees: en?]

[p. 335]

17	M^3-P^1		in de		armoe	van mijn hart ontbere, leêg en bar,
	D^1-D^2		|	|	armoê	|	|

18	M^2	a	zelfs de			arme	vreugd van		eenzaam	bránden...^+
		b	[	]	schaemle		[				]
		c	[	]		arme	[				]
	M^3		|								|
	T		|					|	éenzaam	|	|
	M^4-D^2		|					|	eenzaam	branden...

+ [← B]

Zetfouten

T	r. 6: Zelfs | zelfs

Noten

^1	P. Minderaa heeft erop gewezen dat een journalistiek opstel van Van de Woestijne in de N.R.C. van 28 februari 1913 in enkele details ‘merkwaardig verwant’ is met ‘Ik ben met u alleen, o Venus, felle star’. Minderaa citeert uit de krantebijdrage, die geschreven werd op 26 februari en het zesde is van een serie ‘Over de militaire hervorming’. Hij wijst op de variant roode/felle in r. 1 van het gedicht (Leven en werken i, p. 445). In het bedoelde artikel verhaalt Van de Woestijne hoe hij in de ochtend ‘de stad langs de Noorderpoorten ontweken [was], en een licht, een lucht- en licht-, een echt-en-onvervalscht voorjaarsbad [was] gaan nemen in het park van Laeken’. Het vervolg luidt: ‘Gisterenavond al hadden om mij, voorboden van het schoone seizoen, de geurige luwten gezwoeld, de rijpe zoelten gedeind van den Zuiderwind. En ik had het in stad niet uitgehouden; ik was naar het woud geloopen, naar Boschvoorde op, en had er den geur opgesnoven der opene aarde, die blauwde in de duisternis onder den fellen maar kalmen schijn van Venus, de roode ster. Ik ben thuis gekomen, dronken van voorjaarslucht, de beenen vol zalige warmte; en heel den nacht heb ik gedroomd dat mijne oude tante, waar ik moet van erven, zoowaar gestorven was: zóo had ik van dien eersten lenteavond genoten!’ (Geciteerd naar de N.R.C.; ook in deel 6 van het Verzameld journalistiek werk, p. 109-110.)
^2	In de vijfde strofe (r. 13-15) in M^2, M^3 en T komt het zinsonderwerp ‘ge’ tweemaal voor. In M^2 merkte Van de Woestijne dit op en schrapte hij het woord in r. 13. In M^3 en T handhaafde hij het echter; daarom is deze onjuistheid daar onveranderd gelaten.
^3	T heeft in r. 12, 13 en 14 ‘stilte’ zonder hoofdletter, terwijl de kopij (M^3) in r. 12 en 14 ‘Stilte’ heeft. In r. 13 bracht Van de Woestijne tijdens de proefcorrectie voor het tijdschrift een variant aan, waardoor ‘stilte’ op die plaats alleen in T voorkomt. Deze lezing is in het variantenapparaat opgenomen omdat het juist vanwege het invoegen van de variant waarschijnlijk is dat Van de Woestijne bewust van de kapitaal afzag.
^4	Literatuur: De Schutter, ‘Ik ben met U alleen, o Venus.’
^5	Van het gedicht verschenen vertalingen in het Duits, het Engels, het Frans (2x), het Spaans en het Tsjechisch.