Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[MM15] Dit wordt geen lent'. geen dag en zal de smoore' ontrijzen

Overlevering

M^1: Manuscript H-1.

M^2: Manuscript H-24.

M^3: Manuscript H-30.

M^4: Manuscript H-31,[1-2].

T: De gids 78.i (januari 1914), p. 187-188. /12/

M^5: Typoscript H-40,[18-19].

P: Drukproef D H-55,27-29.

D: De modderen man, p. 33-35.

Datering

Na 1904; vóor 23 oktober 1913.

Ontwikkelingsgang

I

M¹ en M² zijn manuscripten uit een vroeg stadium van de genese. M¹ is een brochure van de vereniging Boeatan in Den Haag, waarin produkten van ‘Nederlandsch-Indische kunstnijverheid en huisvlijt’ werden getoond en ter verkoop aangeboden. De brochure dateert uit 1904. Het is niet bekend hoe zij in het bezit van Van de Woestijne is geraakt. Op de achterzijde maakte hij verscheidene aantekeningen en berekeningen. Hij gebruikte zowel potlood als inkt, en moet het manuscript verscheidene keren opnieuw ter hand hebben genomen.

Een van de fragmenten is de regel ‘Vlaanderen, o welig huis waar wij zijn als genoden’, aangevuld met enkele rijmwoorden. Dit gedicht is opgenomen in De boom-gaard der vogelen en der vruchten (1905). Het werd eerst in 1899 en vervolgens in gewijzigde vorm in augustus 1904 voorgepubliceerd. Dit wil nog niet zeggen dat de notitie die verband houdt met ‘Dit wordt geen lent’ zo oud is (Van de Woestijne kan het manuscript na lange tijd opnieuw gebruikt hebben), maar het lijkt redelijk te veronderstellen dat de volgende regel in 1905 of in de jaren direct daarna geschreven moet zijn:

	M^1:A^+
(1)		Ik voel dat elke lent van zal blijven eischen

+ [→B; →25]

[p. 326]

Deze onvolledige regel, een voorafspiegeling van r. 25 in het gedicht, is, min of meer geïsoleerd, in zwarte inkt geschreven en vertoont geen samenhang met andere fragmenten op het blad.

Op M² komt de regel in gewijzigde vorm voor. Dwars in de marge van een blaadje waar meerdere invallen en aanzetten op voorkomen (onder meer van ‘Ik ben met u alleen, o Venus, felle star’ [mm16]) schreef Van de Woestijne met potlood:

	M^2:B^+
(1)		Ik voel dat elke lente van mij nieuwe scheuten eischt

Nadere datering van dit manuscript is niet mogelijk.

+ [← A; → 25]

II

M³ is een aan twee zijden beschreven manuscript, met in zwarte inkt op de voorzijde de eerste negen strofen van het gedicht, op de achterzijde de drie laatste. Het is een volledige versie, maar met enkele relatief grote veranderingen; de tekst lijkt op een eerste definitieve versie, bij het vervaardigen waarvan Van de Woestijne zich nog enkele malen bedacht. Onbepaalde tijd later zijn in de regels 6, 10 en 13 nog varianten met potlood aangebracht (fase b). Het papier is gelijk aan dat van M⁴, wat doet vermoeden dat M³ vervaardigd werd toen Van de Woestijne de kopij voor publikatie in De gids (T) voorbereidde. De redactie ontving het gedicht op 23 oktober 1913.

III

M⁴ is kopijhandschrift voor T geweest; M⁵ is kopij voor (de proef P van) D geweest.

Varianten en correcties

			(M^1 en M^2 niet opgenomen)
1	M^3		Dit wordt geen		lent.	Geen dag en zal de smoore' ontrijzen
	M^4-D		|	|	lent'.	|	|

3

M^3

a

en

zijn dees

zi

a

[

]

geel

a

[

]

[g]u[l]den

ne

a

[

]

uchtend-neevlen

schoon,

zij wijzen

M^4, T

|

|

M^5

| |,

|

|

P

| |◦

|

|

D

| |,

|

|

schóon,

|

|

[p. 327]

4	M^3	a	een		d
		a	[	]	naedre	dag	die naar		de náakte	landen ruikt.
		b	[	]	[naedre]n morgen		[	]	[náakte]	[	]
	M^4, T		|								|
	M^5		|					|	naakte	|	|
	P	a	|								|
		b	[					]	[n]á[akte]	[	]
	D		|								|

5	M^3	a	Dit wordt het uur niet, dat het		ónverwachte		leven
		b	[			]	L[even]
	M^4, T		|					|,
	M^5-D		|	|	onverwachte		|	|◦

6	M^3	a	U met éen blik den blik		op de eindloosheid ontsluit.
		b	[den blik] [U met éen blik]		[	]
		b	[U met éen blik] [den blik]		[	]
	M^4		|			|
	T-D		u	|		|

7	M^3		Elke appel is geplukt; elke aalmoes		is	gegeven;
	M^4		|	|	^* in	|	|
	T-D		|	|	is	|	|

8	M^3-T		en in uw hand alleen de		erínnring	aan den buit.
	M^5-D		|	|	erinnring	|	|

9	M^3	a	Dit is de		hérfst.		- En toch, o trage wemel-neevlen,
		b	[			]...	[		]
	M^4		|						|
	T		|	|	Hérfst...		|	|	;
	M^3-D		|	|	hérfst...		|	|	,

10	M^3	a	o dralig-waas'ge	dageraad,			o schoone schijn,
		b	[] [dralig-waa]z['ge]	[					]
	M^4		|						|
	T		|| dralig-waas'ge	|	|	;	|	|	;
	M^5	a	|| dralig-waaz'ge	|	|	,	|	|	,
		a	[] [dralig-waa]s['ge]	[					]
	P		|						|
	D		|| dralig-waaz'ge	|					|

12	M^3-T		't bezoek van de' Engel of een		dróef	bezoek wil zijn;
	M^5		|	|	droef	|	|
	P	a	|				|
		b	[	]	[dr]ó[ef]	[	]
	D		|				|

13	M^3	a	wijde oogen die niet		weet	;	ooren die niet vergeten;
		b	[	]	kent	[		]
	M^4-D		|					|

* [lees: is]

[p. 328]

15	M^3, M^4		o vreugde van mijn waan		,	o vreeze van mijn weten		,
	T		l	|	;	|	|	;
	M^5-D		|	|	,	|	|	,

16

M^3

en gij

natuur,

die

teeder lokkend

zijt, en blind:

M^4-P

|

|

,

|

|

teeder-lokkend

|

|

D

|

|

Natuur,

|

|

17	M^3	a	tóch	voel		'k, o	bleeke toover van		bedríeglijk	herfsten,
		b	[		]	i[k,]	[				]
	M^4, T		|					|	bedrieglijk	|	|
	M^5-D		toch	|							|

18	M^3	a	- wéêr	voel		'k, o	schóone	schijn, o schroom'ge vreugde en vrees,
		b	[		]	i[k,]	[sch]o[one]	[	]
	M^4-D		- weêr	|					|

19

M^3

a

van

uit

m

a

[

]

de

diept

mijns

huiver-wezens

't

geeren

bersten

b

kil

[

]

[diept]en

van

[mijn] [wezen]

[

]

M^4

|

|

T

|

|

géeren

|

|

M^5-D

|

|

geeren

|

|

20

M^3

a

alsof

een

lent

weêr

in

de

zwarte

stammen rees.

b

'[of]

[

]

voorjaar

[weêr in]

[

]

c

[

]

[weêr]

[een voorjaar]

[in] de

[

]

M^4

|

|

T

|

|

strakke

|

|

M^5-D

|

|

zwarte

|

|

22	M^3	a	het	looden stempel sloeg ten veil'gen deksel-steen,
		b	den	[	]
	M^4-D		|		|

24	M^3	a	de lange gallem van		verlangens	luid geween.
		b	[				]...
	M^4-P		|					|
	D		|	|	Verlangens	|		|

25	M^3		- Ik weet dat elke		lent	van mij zal		blíjven	eischen^+
	M^4, T		|	|	lent'	|				|
	M^5-D		|				|	blijven	|	|

26	M^3	a	het martlend baren van een		schellen	levens-loot;
		b	[	]	fellen	[	]
	M^4-D		|				|

27	M^3	a	ik weet te		zíjn	,	om naar		he
		a	[					]	d[e] hemelen te hijschen
	M^4, T		|							|
	M^5-D		|	|	zijn	|				|

+ [←A; ←B]

[p. 329]

28	M^3	a	elk teeken, telkens, van		een nieuw-ontwaakten		dood;
		b	[	]	op[nieuw-ontwaakten]		[	]
	M^4		|					|
	T		|	|		opnieuw-ontwekten	|	|
	M^5-D		|	|		opnieuw-ontwaakten	|	|

29	M^3	a	Ik	weet dat ik besta, gedoemd tot helle sprake,
		a	i[k]	[	]
	M^4, T		^* Ik	|	|
	M^5-D		ik	|	|

30

M^3

a

opdat geen scheut

^* onspruit'

wen

'k geen geluid

en

geef,

b

[

]

[w]aar

[

]

aan

[

]

M^4-P

|

|

ontspruit

|

|

D

|

|

geef',

31	M^3, M^4		en 'k		eeuwig-smartlijk	ben opdat elk lente-ontwaken
	T		|	|	eeuwig smartlijk	|	|
	M^5-D		|	|	eeuwig-smartlijk	|	|

32	M^3-T		van straal'gen		dauw	in mijne		dankbre	tranen leef';
	M^5		|	|	daauw	|	|	dankb're	|	|
	P, D		|				|	dankbre	|	|

33

M^3

a

maar...

dit

en

wórdt

geen

lent

.

Geen

|

a

[

]

gulle dag zal rijzen

M^4

|

|

lent'

|

|

T

|

|

dít

|

|

M^5, P

|

|

dit

|

|

wordt

|

|

D

|

|

wórdt

|

|

34	M^3	a	gelijk een		voorjaars-wijde	in duizend bloeme' ontluikt;
		a	[	]	[voorjaars-w]ei[de]	[	]
	T-D		|				|

35

M^3

a

en

zijn dees

gulden

ochtend-neevlen

schoon,

zij wijzen

a

[

]

u[chtend-neevlen]

[

]

M^4

|

|

T

|

|

schóon,

|

|

M^5, P

||,

|

|

uchtend-neevlen schoon, zij wijzen

D

|

|

gulden uchtend-neevlen schoon, zij wijzen

36	M^3-T		een naedren morgen die naar		náakte	landen ruikt.
	M^5-D		|	|	naakte	|	|

37	M^3	a	En toch... -	o	Waan, te wezen	de verkoorne
		a	[	]	^* starre [^* Waan,	te wezen de verkoorne]
	M^4-D		|	|	Starre waan,	|	|

38	M^3, M^4		die zelfs bij lui-ontluikende oogen van den		dood,
	T-D		|	|	Dood,

* [lees: ik]

* [lees: ontspruit']

* [lees: Starre waan]

* [lees: Starre waan]

[p. 330]

39	M^3	a	mag worde' als de
		a	blinde		Natuur,		o	eeuwig-barende en -geboorne,
		a	[			]	gij	[	]
	M^4-P		|	|	natuur,		|		|
	D		|	|	Natuur,		|		|

40	M^3-T		mag worde' als		úw	steeds zwarte' en scheppens-reeden schoot;
	M^5-D		|	|	uw	|	|

41

M^3

a

mag zijn,

die

zelfs bij

schíjn

van leven

brandt

van leven,

a

[

]◦

[

],

[

]

,

[

]

;

M^4

|

|

T

|

|

brándt

|

|

M^5

|

|

schijn

|

|

brandt

|

|

P

a

|

|

b

[

]

[sch]íj[n]

[

]

D

|

|

brándt

|

|

42	M^3	a	die, van zijn		onverbidlijk-werkzaam		[ ø ] gi[?][xx]
		a	[			]		hart en brein,
	M^4-M^5		|						|
	P	a	|						|
		b	[	]	[onverbidlijk-w]aa[kzaam]			[	]
	D		|						|

43	M^3	a	zal		aangezicht aan 't óngeschaapne geven
		b	[	]	't	heerlijkst	[aangezicht aan 't		óngeschaapne	geven]
	M^4		|								|
	T		|		|	héerlijkst	|				|
	M^5		|		|	heerlijkst	|	|	ongeschaapne	|	|
	P	a	|								|
		b	[					]	ó[ngeschaapne]	[	]
	D		|					|	óngeschaepne	|	|

44

M^3

a

en schenke' uit

de

ongewassen

druif den

rijksten

wijn...

a

[

]

[de]'

[

|

M^4

|

|

de

|

|

T

|

|

óngewassen

|

|

ríjksten

|

|

M^5-D

|

|

ongewassen

|

|

rijksten

|

|

45	M^3-T		o Starre waan, te		schoone	waan... - De neevlen hangen
	M^5-D		|	|	milde	|	|

46	M^3	a	doorweven, teeder, van een		bloode October-zon.
		b	[door]bleven[?][,] [teeder	,	van een bloode October-zon.]
		b	[door]blonken[,] blankend	[		]

M^4-D

|

|

47	M^3	a	En 'k sta, en		staa
		a	[	]		[st]are, en prange onder mijn hand 't verlangen
	M^4, T		|				|
	M^5-D		|	|	'k	|	|

[p. 331]

Zetfouten

T	r. 29: Ik | ik
	r. 34: onluikt | ontluikt
	r. 40: schoot | schoot;

Noten

^1	In typoscript M^5 niet gecorrigeerde fout: r. 22: stempel stempel | stempel
^2	In M^4 begon Van de Woestijne direct na r. 44 met de volgende strofe, zonder strofewit; hij schreef ‘o Starre waan’ maar haalde dat door toen hij de vergissing bemerkte; iets lager maakte hij een nieuw begin met de regel.
^3	Van het gedicht verschenen vertalingen in het Duits (3x).