|
| |
| |
| |
Woordverklaringen
Het taaleigen van Van de Woestijne is niet alleen Vlaams, maar ook soms nadrukkelijk archaïsch. Voor een goed begrip van zijn heel eigen taalgebruik is het ook nuttig er rekening mee te houden dat hij de oud-Vlaamse vorm ‘en’ gebruikt als negatie, zo bijvoorbeeld in ‘ze en weegt’ voor ‘ze weegt niet’ of ‘'k En wete’ voor ‘Ik weet niet’. Verder is het specifieke idioom sterk getekend door de ‘écriture artiste’ van het fin de siècle en door tal van impressionistische vervagingstechnieken, zoals het gebruik van het achtervoegsel -ig (bijvoorbeeld in ‘zoelig’) en -ing (bijvoorbeeld in ‘schaduwing’). Een goed overzicht van deze stilistische kenmerken is te vinden in Aerts 1956.
| ahorn |
esdoorn |
| aither |
ether |
| al |
langs, aan (ook: al... langs), bijv. ‘al mijn slapen langs’, ‘de zon staat al den over-kant’, ‘wij gingen al valleien’ |
| alme/allem |
(Lat. almus) zegenrijk |
| ambroisia |
ambrozijn, godenspijs |
| arren |
(Mnl. in de war, wanhopig), nu alleen nog gecombineerd met ‘moede’ (wil, verlangen), hier met ‘nijd’ en ‘wille’ |
| atoon |
(Fr. atone) krachteloos, dof, levenloos |
| aureaat |
(Lat. auratus) van goud voorzien, met - versierd |
| |
| baeklen |
bakelen: branden; cf. verbakelen |
| bajadere |
(Fr. bajadère) aan de tempeldienst gewijde danseres en zangeres in India; alg.: exotische danseres |
| bak-waarts |
(cf. Eng. backwards) achteruit, achterover |
| barm |
berm |
| barnen |
branden |
| bebraamd |
met bramen, ruig |
| beklamd |
beklemd |
| belenden |
grenzen aan |
| belle |
bloeipluim (van grasachtige planten) |
| bespaarsen |
besproeien |
| beurelen |
burlen: bronstig loeien |
| |
| |
| beuren |
opheffen |
| beursch |
overrijp (van vruchten) |
| bezie |
bes |
| bijze(le)n |
wiegen, wiegelen (bijze: schommel) |
| blakke(r) |
zwart(er); ook: vlak |
| blekker-blik |
blekkerende, blikkerende blik |
| bloo(de) |
bang, vreesachtig, laf; schuchter, bedeesd |
| blokking |
blok, klomp; blokkering, afsluiting |
| boôm |
bodem |
| boot |
middenstuk van halssnoer of broche |
| borg |
ovt. van bergen: redden, in veiligheid brengen |
| bral/brallen |
schitteren; snoeven |
| brandel |
haard-ijzer; brandend haard-blok |
| bramig |
met bramen, ruig |
| brank |
(cf. Fr. branche) tak |
| brassend |
woelend (vaak met ‘weven’ of deinen van de zee) |
| braveeren |
trotseren, tarten |
| bremmig |
ook bremstig; bremmend (van dieren): briesend, brommend |
| bremst |
doornstruik |
| bried |
braadde |
| brons/ -bebraamd |
met ruige bronsrand |
| brossen |
bros, licht breekbaar |
| buischen |
slaan, met geweld kloppen, bonzen (van stormwind: woeden) |
| |
| chiton |
onderkleed bij de oude Grieken |
| |
| dellen |
dalen |
| delling |
del: duinvallei, glooiing |
| deluw |
(Mnl., tot 16e eeuw) bleek, vaal |
| dier |
duur |
| dijzen |
dampen (van nevel) |
| dilte |
bergplaats boven de stal voor het opslaan van hooi |
| dolik |
soort raaigras, hondsdravik |
| domen |
mv. van dom, koepel (cf. Eng. dome) |
| dook |
ovt. van duiken, verduiken: verbergen |
| door-arren |
als met een ar (slee) doorheen rijden |
| doorkenen |
doorklieven |
| doorkreumd |
doorkruimd, kruim (zacht) geworden |
| |
| |
| dossem |
flets |
| draf |
afvalproduct van granen of zaden waaruit bier gebrouwen of alcohol gestookt of olie geperst is |
| |
| eenbaarlijk |
aanhoudend |
| euphroon |
(Gr.) genadig, welgezind, liefelijk; ook verstandig, bezonnen, vol beleid |
| evenings |
(Eng. evening) avondlijk |
| exieme |
(cf. Lat. eximius) hoogste |
| |
| felp(en)/ fulp(en) |
van fluweel |
| |
| gank |
gang |
| gebarn |
het branden |
| gedoende |
bezig zijn |
| geer'ge |
begerige |
| gehengen |
lijdelijk aanzien, gedogen, dulden |
| gelinte |
g(e)lint: uit palen en latwerk bestaande schutting |
| gerijs |
het rijzen |
| getwijnd |
met draden ineengedraaid |
| geweef |
ritmisch op en af golven |
| gewreten |
gewreven; van wrijven, gecontamineerd met gevreten (ingevreten) |
| gezom |
gezoem |
| git |
zeer harde, zwarte delfstof, ontstaan door verkoling van hout |
| glariën |
glinsteren, schitteren; verwilderd staren (van ogen) |
| gluipend |
van terzijde loerend, gluiperig |
| gluipig |
gluiperig |
| golpend |
gulpend |
| graciel |
(Fr. gracile) slank en teer, fijn |
| grol |
geknor, gegrom, gemor |
| grollen |
grommen, rollen (van de donder, de zee) |
| |
| hanker/hankre |
hunker/hunkre: hunkerend |
| hank(e)ren |
hunkeren |
| harsen-geuren |
geuren, ruiken naar hars(en) |
| hel(le)men |
galmen, weerklinken |
| hemst |
heemst, plant van het geslacht Althea (witte malve, pappel) |
| heschen |
hessen, Mnl. hisschen: naar adem snakken, hijgen; mogelijk ook hischen: hijsen |
| |
| |
| hiëratisch |
verheven-streng |
| hille |
(Eng. hill) heuvel |
| huive |
huif, kap, omhulling |
| hulpe |
hulp |
| hunkre |
hunkerende |
| |
| joel |
het joelen (van wind, storm): het gieren, huilen |
| jucht |
juchtleren vel, sterk ruikend leer, steeds paarsgewijs bereid van halfvolwassen vee |
| ju(o)nnen |
gunnen |
| |
| kaarde |
gereedschap om wol (vlas, katoen) te kaarden (vezels ontwarren en evenwijdig leggen) |
| keelen |
(herald.) keel: rood |
| keen |
barst of scheur in de huid |
| keer'ge |
kerige, terugkerende |
| keest(en) |
kiem(en) |
| keg(ge) |
houten of ijzeren wig |
| keggen |
een keg of keggen in iets drijven |
| kentaur |
centaur, mythologische figuur met het bovenlijf van een mens en het overige gedeelte van een paard |
| kiet |
kuit |
| kla(e)veren |
klauteren, steigeren |
| kleunen |
hard kloppen, klieven |
| kling(en) |
nietbegroeide heuvel |
| knallig |
knellend |
| knods |
knots, kodde |
| kone/koon |
wang, kaak |
| korf |
ovt. van kerven |
| kossem |
kwab onder de hals van een rund; oorspr. zwelling |
| kraauwen |
krauwen, krabben |
| krevel |
jeuk, kriebel, kitteling |
| krevelen |
onrustig bewegen |
| krissen |
knarsen, knetteren |
| kroozig |
kroosachtig |
| krouwen |
krauwen, krabben |
| kuiven |
van een kuif voorzien (op de golven) |
| kuras |
borst- en rugharnas |
| kwene |
oude vrouw |
| |
| |
| laffling |
laffeling |
| langen |
aangeven, toesteken |
| laaië |
brand, vuur; brandend, vurig |
| laveie |
vrijaf, rust; ongeoorloofde jacht, (wild)stroperij |
| lazuur |
als lazuursteen, helder hemelsblauw |
| leê |
(ge)leidde |
| leede |
smartelijke |
| leger |
vaste ligplaats van in 't wild levende dieren |
| Lei |
de rivier de Leie |
| leen'gen |
lenigen, zacht maken, verlichten |
| lenen |
leunen |
| lengen |
langer maken, verlengen; ook: verlangen |
| lengerhand(e) |
allengerhand, allengs: van lieverlede, langzamerhand |
| lieven |
liefhebben |
| lijze |
lijzig: zacht, langzaam |
| lodder-lachen |
lodderig, vriendelijk, aanlokkelijk (ook slaperig, dromerig) lachen |
| losch |
de los: de lynx |
| |
| maetlijk |
matelijk, in vaste maat, regelmatig |
| maf(fe) |
mat, vadsig, loom |
| maldegeer |
kruisbladgentiaan |
| mallewijte |
plant (niet verder geïdentificeerd) |
| malotte |
soort steenklaver |
| malve(n) |
mauve (paars); kleur van de malve (kaasjeskruid) |
| maluw |
malwe/malve |
| marren |
wachten, talmen, treuzelen |
| miek |
maakte |
| mijde |
verlegen, schuw, terughoudend, afstandelijk |
| monkel |
monkeling, glimlach (uit genoegen of spot) |
| moorig |
zwart, donker |
| muur/mure |
ook murik: plant van het geslacht Stellaria; vogelmuur |
| muit(e) |
kooi |
| |
| naar (de dag) |
al naargelang (de dag, de slaap, de voet...) |
| naken |
naderen, naderbij/nabij komen |
| nap(pen) |
beker, drinkschaal |
| nauw |
nauwelijks |
| ne(er)sch |
vers, geurig (van mals en vochtig groen; ook van brood) |
| nijdsch |
(Mnl.) nijdig, hatelijk; afgunstig |
| |
| |
| noe(n)sch |
schuins, scheef, dwars |
| noo |
node, ongaarne |
| |
| omsmookt |
door smook (rook) omringd |
| onstaeg |
ongestadig, telkens veranderend |
| ontkeesten |
zie keesten |
| ontploken |
geplukt |
| ontsteken |
aansteken |
| oorbore |
nut, voordeel, belang |
| opstavend |
als (in) een staf opstekend |
| orbe |
(Lat. orbis) schijf |
| orpement |
(herald.) geel |
| overhandsch |
overhand, beurtelings; overhandsche zangen: beurtzangen |
| over-Leie |
aan de overzijde van de (rivier de) Leie |
| over-speersen |
overstromen |
| |
| paarde-neië |
gehinnik van paarden (neien: hinneken) |
| pal(le) |
onwrikbaar, onbeweeglijk, stevig, vast |
| pee(ën) |
wortel(s) |
| peepren olie |
peperolie, vluchtige olie die uit peper bereid wordt |
| peers |
paars |
| peister(e)n |
pleisteren, op reis ergens ophouden |
| pek(ken) |
zwart |
| pelder |
baarkleed |
| pelle |
schil, vlies; ook nevenvorm van pelder |
| petasos |
(Gr.) hoed met brede rand, reishoed |
| plane |
1. adj.: vlakke, effen, zwevende (van vlerken); cf. Fr. planer |
| |
2. subst. jeneverbes of zwarte aalbes |
| plomp(e) |
waterlelie; dotterbloem |
| polk |
kuil, hol, nest |
| prat |
fier, trots, hovaardig |
| |
| reede |
gereed |
| reesemen |
resemen, zich in de rij voegen |
| reeuwsch |
een lijklucht hebbend; slecht van smaak; ook geil, wellustig |
| repen |
aan repen scheuren, afritsen |
| rijve |
rijf, relikwieënkast |
| rilde |
reel: slank, rijzig |
| rinsch |
rijns: zuurachtig |
| roet |
vet |
| roken |
geuren |
| |
| |
| ronde |
ron, ovt. van rinnen (lopen) |
| rote, root |
rij |
| ruizlen |
ruizelen: ruisen, ritselen (en het hiervan afgeleide adjectief) |
| rul |
los, weinig samenhangend |
| rusch |
rus: grasveld, graszode; ook riet (biezen) |
| |
| sa(e)bel |
(herald.) zwarte kleur |
| samaar |
lang, ruim kleed, tabbaard |
| sargassen |
(Fr. sargasse) soort zeewier |
| schaarde |
scherf van aardewerk, steen; kerf of breuk in het scherp van een snijdend voorwerp |
| schal(le)m |
schakel, ketting |
| schampig |
glibberig, glad |
| schartig |
krabbend, schrammend (van schart: schram) |
| schemel |
schemer(te) |
| schemelen |
schemeren, flikkerend glanzen (van licht) |
| schinde |
boombast, schors |
| schonk(en) |
lichaamsdeel waarin zich een grof been of bot bevindt |
| schonkig |
met grove beenderen, met zwaar beendergestel |
| schoren |
ondersteunen, stutten |
| schraven |
schrapen, krassend geluid maken |
| schrijven |
ook: neerzetten (van staf) |
| schromp(e)l(e) |
schrompelig, rimpelig door samentrekking, gerimpeld; vermoeid |
| schuint |
schuinte |
| schulp |
schelp |
| sinopel |
(herald.) smaragd-groen |
| smoden |
morsige (van smoor) |
| smoor |
damp |
| snirs |
sissend |
| solfer |
zwavel |
| sorbe |
drank uit de sorbus (lijsterbes) |
| spaarzelen |
frequentatief van spaarsen: verstrooien, verspreiden; besproeien; (op)spatten |
| sparklen |
(Eng. to sparkle) glinsteren, vonken schieten; sparkling: glinstering |
| speerzlen |
zie spaarzelen |
| spergel |
wilde asperge |
| spie |
spion |
| spon-gat |
het vulgat (in een vat) dat met een spon (houten stop) wordt gesloten |
| |
| |
| spouwen |
spuwen |
| steern |
(cf. Eng. stern) achterste, staart |
| stieren |
(be)sturen |
| straf |
sterk, fel |
| streuv(e)ling |
het streuvelen: overeind staan, ruig of verward zijn |
| struweel |
heesterbosje, struikgewas |
| |
| tampen |
zo luiden, dat de klepel aan een kant slaat (van een klok), eentonig kleppen |
| tanig |
vaalgeel, bruingeel |
| te(e)nen |
van tenen, dun rijshout gemaakt |
| te leure |
stond te leure: was teleurgesteld |
| ten schoft |
aan de schoudertoppen |
| tewege |
teweeg (zijn): op het punt staan om |
| tiegen |
tijgen (Mnl. tiën): zich begeven, trekken, gaan |
| tin(ne) |
het hoogste gedeelte, de top, bovenrand van een gebouw |
| toren |
toorn |
| torten/terten |
trappen, stappen |
| torve |
(Fr. torve) woest, grimmig, dreigend (van blik) |
| twinter |
(uit tweewinters) een paard of rund van twee winters |
| |
| vei(e) |
zeer vruchtbaar, vet (van grond) |
| veil |
klimop |
| veinzen |
nagloeien |
| verbakelen |
verbranden |
| vernesteld |
verward, met nestels (knopen) |
| verraschen |
versnellen |
| verscherveld |
verscherfd, tot scherven gemaakt |
| verzijp |
vergiet |
| vitse |
wikke, plant van de vlinderbloemfamilie |
| vleêren |
vleugels |
| vleiïg |
vleierig |
| vliemen |
vlijmscherp priemen |
| vlij(e) |
vlijende, rustig neerleggende (vlije rust) |
| vunzen |
gloeien |
| |
| waar'ge |
(Mnl.) warig: waarachtig, oprecht |
| wâ(de) |
wade, gewaad |
| wadilt |
(niet geïdentificeerd) zie Annotaties |
| wak |
wak mijn lippen: mijn wakke (vochtige) lippen |
| wan |
platte mand gebruikt om kaf van koren te schudden |
| |
| |
| wanken |
wankelen |
| waren |
rondgaan, dwalen; hoeden, beschermen; verzekeren |
| wassen |
groeien, toenemen |
| welk(e) |
deeswelke roze: deze verwelkte roos |
| wepel |
leeg |
| weven |
(vaak gebruikt in betekenis van) deinen |
| wiggen |
een wig drijven |
| wijl |
(cf. Eng. while) poos, enig tijdsverloop |
| wijlen |
verwijlen, verpozen, vertoeven |
| woef |
ovt. van weven |
| woên |
woeden: hartstocht, drift |
| won(ne) |
vreugde |
| wonnig |
vreugdevol |
| |
| zaalw |
zaluw: vuilgeel |
| zate |
grondslag waarop een dijk rust; steunvlak (ook van stoel) |
| zavel |
(Fr. sable) zand |
| zee-geweef |
zee-gedein |
| zienlings |
zienderogen, op goed waarneembare wijze |
| zoef/zoel |
zwoel |
| zoelen |
omzoelen, aangenaam warm omringen |
| zoevig |
zoevend, dof ruisend |
| zommen |
zoemen |
| zommig |
zoemend |
| zulle |
drempel |
| zwelgen |
slikken |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd