De lantaarn

[p. 108]

Over de echtscheidingenaant.

Het karakteristieke van de priestermeute^o was vroeger: eerst de mensen gek te maken, daarna met beide benen er schrijlings overheen te gaan zitten, tenslotte ze tot op het hemd uit te kleden; hen daarbij ernstig gebiedend de hemel ootmoedig te danken dat hun nog een hemd gelaten werd.

Toen de mens^o uit de wilde staat der natuur, waarin zijn vrijheid geen andere begrenzing kende dan die van zijn vermogens, overging in de burgerlijke maatschappij, stond hij niets méér af van die natuurlijke vrijheid, dan er tot instandhouding van die maatschappij nodig was. Dit restant van de natuurlijke vrijheid altijd te beknibbelen, zich meer en meer macht aan te matigen, was in alle eeuwigheid het streven van diegenen - keizers, sultans, nabobs,^o mogollen, koningen, hertogen, graven, pausen, stadhouders, burgemeesters, schepenen - aan wie de wilde mens zijn bescherming toevertrouwd had. Zowel bij eenhoofdige als democratische regeringen vindt men daarom in de wetten bepalingen die aanwijzen die zaken waarvan de natuurmens meende dat zij altijd tot zijn eigen bevoegdheid zouden blijven behoren, en waarin bestuurders niet hun neus mochten steken. Maar dat was natuurlijk niet naar de zin van priesters en dwingelanden!

Zo hebben de eersten zich van het (vergoddelijkte) huwelijk meester gemaakt. Zo hebben zij de inval gehad het malle mensdom te doen geloven dat de woorden die zij bij het trouwen prevelen, een soort van goddelijk cement zijn, waardoor twee schepsels die vandaag niet weten wat zij morgen willen, voor hun leven lang aan elkaar gesoldeerd worden.

De reformatie, die aan de katholieke religie een slag toebracht (omdat zij stekeblinde mensen het ene oog halfopen liet doen), de reformatie heeft het sacramentachtige^o van het huwelijk sterk laten vervliegen. Maar met dat al komt, zelfs in die

[p. 109]

landen waarin de heilige roomse kerk niet domineert, nog voortdurend de oude aap uit de mouw. 't Is voor mij niet te begrijpen, hoe mensen rattenkeutels voor goede peper kunnen houden en onberaden genoeg zijn om zich vast te leggen met een band, die hun hele leven zal knellen. Hoe zou het voelen van die knellende band niet zelfs het beste huwelijk kunnen verpesten?

Wat is de reden, dat vrouwen, meer dan mannen, vijandinnen zijn van echtbreuken, 'k bedoel echtscheidingen? Misschien, en niet meer dan misschien, vind ik gelegenheid in dit artikel hierop een antwoord te geven.

Het huwelijk, bekeken met het eenvoudig oog van onbedorven mensenverstand, is niets meer, nog minder, dan een verdrag tussen twee personen, om zich te verenigen, teneinde te voldoen aan het instinct der natuur, de kinderen op te kweken en zich het leven wederzijds zo genoeglijk te maken als doenlijk. Dat nu, wanneer deze mensen door de ondervinding duidelijk wordt, bijvoorbeeld dat zij niet goed gepaard zijn om te voldoen aan de bestemming van het huwelijk, of dat hun karakters niet van die aard zijn dat zij genoeglijk met elkaar kunnen leven; wanneer zij beiden dit begrijpen, dan, zeg ik, hebben deze beide mensen in zo'n geval zeer zeker het recht om dit verdrag tot wederzijds genoegen te verbreken, en ieder voor zich te paren met een ander (of, indien de ondervinding hen leerde dat vanéén gescheiden zij nóg ongelukkiger zijn, zich te herparen), zonder dat het nodig is dat deze menselijke bedrijven aan de neus gehangen moet worden van priesters of magistraten (laat staan dat men hun toestemming moet vragen). Ik zeg nog eens: mits zij beiden het helemaal eens zijn. Dat is de uitspraak van het gezond verstand.

Wanneer dit nu het gedrag is van een redelijk handelend mens en indien op deze manier ware deugd en de reden nooit in conflict zouden hoeven komen: wat is dan de oorzaak, dat moralisten en rechtsgeleerden (gezwegen nog van theologen)

[p. 110]

het vermeerderde aantal echtscheidingen als een onloochenbaar bewijs van het verval der zeden bestempelen en iedere echtscheiding beschouwen als iets schandelijks?

En hiermee, mijne heren van de sacramenten,^1. zij u een goedenacht gewenst.

Zo gemakkelijk nu de echtscheidingen kunnen zijn wanneer beide partijen het eens zijn, zo weinig nodig is het de hulp van scheidsrechters vanbuiten in te roepen wanneer slechts één van beide partijen echtscheiding wil. Want, omdat het huwelijk een contract is door twee partijen gesloten, kan het ook niet ontbonden worden dan met beider toestemming; tenzij een wettige reden een uitzondering eist: gevallen die ons bestek niet gedoogt zelfs maar bij benadering te behandelen.

Is handelen naar de regels van het gezond verstand, en elkaar zomin mogelijk ongelukkig te maken, zedenbedervend? Schandelijk?

1. Men begrijpt van welke heren en van welke sacramenten hier sprake is. Niemand, op wie mijn uitspraken niet van toepassing zijn, behoeft zich deze aan te trekken. Deze reminder is overbodig. De geestelijken zouden dit zelf moeten begrijpen, naar den aard der christelijke liefde, waarvan zij zo vol zijn als een ei dat rot is.

[p. 111]