De Lantaarn voor 1796

[p. 71]

Wat moet iemand, die zich ongestelt voelt, doen, om niet ziek te worden?

De geheele natuur met alle haare afwisseling van decoratien is niets anders dan eene afgebroken ketting van oorzaaken en gewrochten. De overgang van de eene tot het ander is zagt; en de sprongen (saltus) zijn uit de mode, of beter, waren er nimmer in. Van dezen algemeenen regel maakt 't dierlijk en dus ook 't menschelijk ligchaam geene uitzondering. In 't zelve is van de 100 gevallen 99 de overgang uit den staat van gezondheid in dien van ziekte zagt, doch niet ongevoelig. Men beschouwt deezen overgang als eene heilzame herinnering der goedaartige natuur. Verre het grootste getal onzer ziektens hebben haare voorloopers, die ons van 't kwaad, 't welk ons dreigt, verwittigende, ons den tijd laaten, om 't aftekeeren. Deeze staat is als een brug van communicatie tusschen gezondheid en ziekte, 't Hangt alleen van onze oplettendheid, van onze voorzorgen te bestemmen den weg, die zij uit zal. 't Is niet te verwonderen, dat het gemeen deeze voorzorg in den wind slaat, daar de Artzen zelve dit gedeelte hunner komst (misschien) niet genoeg in waarde houden. Immers is 't ligter eene ziekte in de wieg te smoren, dan ze te laaten opwasschen en haar te bestrijden, als zij sterk geworden is. Wat

[p. 72]

verstandig mensch wil zich niet liever voor twee of drie dagen speenen, dan eenige weken lang de martelaar zijn zo niet van den Arts ten minsten van den Apteker: want was is 't anders dagelijks en ieder uur het afgrijzen tegen de medicijnen te moeten overwinnen?

't Komt 'er hier op aan zicht- of voelbaar te maaken vooreerst de baaken, de merken, waar uit iedereen, osfchoon ook geheel onervaren in de geneeskunde, kan voorzeggen, dat hij met zijne gezondheid weldra aan lagerwal zal komen. Zonder omstandig te zijn, zullen deeze weinige woorden al het voornaamste bevatten, wat daaromtrent van Hippocrates af tot Boerhaave toe geweten en geschreven is, De raad dien wij gaan geven, zal dan van gezag zijn; zo 'er anderzints enige waarde in de geneeskunde steekt.

Het meerder getal der Ziektens ontstaat hier te lande, uit eene belette doorwazeming, eenige uit eene ongesteldheid van de maag, geboren uit onreine stoffen daarin en in de darmen opgehoopt.

Iemand, die midden op bovengemelde brug staat, dat is, die met eene krankheid, welke op 't uitbreeken staat, zwanger gaat, gevoelt meestal, dat hij niet wel is, schoon hij niet zeggen kan, wat hem in 't bijzonder deert. Hij bemerkt meenigmaal eene ongewoone matheid, de beweging valt hem zwaar en pijnelijk, en perst hem een

[p. 73]

overvloediger zweet uit. Zomtijds is de huid droog en heet.

De gewoone ontlastingen geschieden of op ongewoone tijden, of niet in dezelve hoeveelheid.

De ziels-vermogens kwijnen nu eens, dan eens zijn zij veel levendiger, dan in de bloeijendste gezondheid. Men is over dag zo niet slaperig, ten minste lusteloos; bij nacht is de slaap afgebroken en onrustig.

Gewonelijk is men dorstig; de honger is flauwer of geheel verlooren. De tong is of wordt weldra beslagen: want schoon in eene verkouwdheid de maag oorspronkelijk gezond was, doet door haare medegevoeligheid met de vaten van de huid, de belette uitwazeming haar schielijk aan. De maag is zomtijds vervuild, en nogtans blijft de tong zuiver; maar een stinkende adem en de verloren eetlust verraedt den verborgen vijand.

Naarmaate het zenuwgestel aandoenelijker is, naarmate iemand meer of weiniger, dikker of vloeijender bloed heeft, is 't hoofd of pijnelijk of niet. Zo de te groote hoeveelheid bloeds na 't hoofd gedreven, 't zelve doet lijden, is 't aangezicht gemenelijk opgezet en rood.

Hij, die deeze omstandigheden, of eenige derzelven in zich waarneemt, moet de ziektestoffe, die hij met zich voert, aanmerken, als een gevaarlijk en verscheurend dier, het geen aan zijne zijde legt te slapen. Wie zal wachten tot 't

[p. 74]

ontwaakt? Voorzichtigheid beveelt 't aftemaken, eer 't wakker wordt.

Zo doet niet 't gemeen, dat in verkouwdheids-koortzen het zweet bij stroomen uitperst door heete en geweldige zweetmiddelen, die het bloed ontsteeken en stollen, of 't in eene rottige scherpte doen overgaan, en de natuur verbijsteren in haare pogingen, om de ziekte stoffe te kooken en daarna ontlasten. Zo doen, aan zommige oorden, niet zij, die, wanneer zij een beslagen tong een vuilen smaak of een stinkenden adem hebben, aanstonds gereed zijn met hunne harsten van jalappa of scammonium en wat al geweldige middelen meer de Aptekers de misdadige vrijheid hebben of neemen, den gemeenen man uit de hand te verkopen; middelen die, schoon zij niet onder de klassen van venijnen gereekend zijn, venijnen worden door 't averrechts gebruik: want zij drijven gezonde en ongezonde stoffen te gelijk uit, verslaan de kragten des leevens, nodig om de ziekte te boven te komen: geeven gelegenheid tot de oplossing der ziekte stoffe in 't bloed, brengen de gansche dierlijke huishoudinge in rep en roer, en ontwaken den vijand, eer hij half afgemaakt is.

Nu gebeurt het zomwijlen, dat alle deeze dwalingen geen gevolgen na zich sleepen, dat men de voortekens der ziekten veronachtzaamt, of dat men in de geneezinge den verkeerden weg schadeloos inslaat. Doch is dit een kerfstok, waarop een voorzichtig mensch zal zondigen? Hoe!

[p. 75]

omdat een waaghals 't geluk heeft 't nacht-ijs overtekomen, zal daarom een vernustig man beweeren, dat die weg veilig is?

Matigheid in spijze en drank, dat is te zeggen, in die geenen welke verhittende of zeer voedzaam zijn, rust in een tusschen gematigd en warm vertrek, een overvloediger gebruik van lauwe en verkoelende dranken, zomtijds een zacht buikopenend middel en eene aderlating zijn de beste preservatieven.

Alle deeze behoedmiddelen moeten ingericht worden in diervoegen, dat zij van de gewoone huishouding 't minst mogelijk afwijken: want alle schielijke en geweldige veranderingen maaken de natuur driftig en weêrbarstig.

Ik zoude nogtans 't gebruik van wijn en noch meer van geestrijke dranken ten ernstigste asraden, en zo dezelve niet geheel kunnen worden nagelaten, is 't goed de maat daarvan te verkleinen.

Ook zoude ik 't schoone geslacht van tusschen de 16 en 99 jaaren, in zulke gevallen, sterk aanraaden apart te slaapen: namelijk, wanneer 't gehuuwd is.

Eene ongesteldheid, die alleen uit eene belette doorwaseming spruit, zonder eene zeer merkelyk bedorven maag, vordert dat men de hoeveelheid der spijzen voor eene wijl vermindere, dat men die gene mijde, welke hard, gerookt en onverteerbaar zijn. Dat men eene meer dan gewoore menigte warme en verkoelende dranken

[p. 76]

neeme; om een ligt zweet te verwekken. Ik ken, met den beroemden Tissot , geen heilzamer middel, in de opkomst van bijna alle ziekten, dan den lijder eene warme limonade van cremor tartari toetereiken, zoet gemaakt, zo hij hardlijvig is, met manna. Deze houdt de zweetgaten open, maakt loslijvig, bevordert de ontlasting van de urin, verbetert die scherpte van 't bloed, waardoor 't tot eene inflammatorische en rottige scherpte helt. 'Er is geen ander middel, dat zo veele heilzaame hoedanigheden vereenigd, aan zo veele oogmerken te gelijk voldoet, en zo ligt te gebruiken is. Men doet 'er een gewoonen lepel omtrent vol van in een groten spoelkom kokend water, voegende 'er zo veel zuiker of manna bij, als de smaak vereischt Zo men 'er een stukje citroen schel in doet, is 't bijna niet mogelijk ze van die limonade, welke met citroenen gemaakt wordt, te onderkennen. Zo de cremor tartari al te loslijvig maakte, moet men 'er de hoeveelheid van verminderen.

De rust is nodig om de ziekte-stoffe, die zomwijlen schadeloos hier of elders verborgen hangt, niet in oproer te brengen en niet in 't bloed te jaagen.

De beslagenheid der tong, die zich nu en dan voordoet, maakt het gebruik van een zagt laxatief zeer dienstig.

Op deeze eenvoudige wijze voorkomt men veele zwaare ontstekings-ziekten, waartoe eene belette

[p. 77]

doorwazeming, in den beginne verwaarloosd, gelegenheid geeft.

Die ongesteldheid, welke men gevoelt, wanneer de maag en darmen met verrotte stoffen bezet zijn, en die geboorte geeft aan roten uitslag-koortzen, maakt, behalven 't waarneemen der gezegde voorschristen, noch het onmiddelijk neemen en herneemen van een zagt buikopenendmiddel noodzakelijk. De voorzichtigheid raadt die genen boven al te geven, welke terzelver tijd dat zij de vuile stoffen ontlasten, ze noch van eene rottige in eene zuurachtige scherpte doen overgaan. De Tamarinden en Cremor Tartari verdienen de eerste plaatze, die gevoegd bij de Cassia, Manna, Rhabarber zeer zagte en zeer heilzame laxatieven opleveren.

Zo de smaak zeer bedorven is, moet men zich van alle dierlijke spijzen onthouden en een braak-middel gebruiken. Rijpe ooft, druiven, verse of gedroogde pruimen, rozijnen, korenten met rijst en grutten geeven de beste voedzels.

Pijn in 't hoofd en bezwaarlijke ademhaling gepaard met uiterlijke tekens van volbloedigheid raaden eene kleine aderlatinge aan. Zo 't bloed bedekt is met eene spekachtige korst, mag dezelve herhaald worden, Een half vierendeel loods salpeter en braaf karnmelk eenige dagen gebruikt neemt 't gevaar weg, 't welk men anderzints loopt, om in eenige ontsteking-ziekte te vervallen.