De Lantaarn voor 1792

[p. 118]

't Nadeel van den te grooten invloed der priesters op den geest der overheid.

‘Elk kerk heeft, in elk eeuw, haar schelmen en haar helden. -
Verachting voor den geen, die niet juist denkt en doet
Wat onze kerkleere eischt, betaamt geen braaf gemoed;
Zij is de bron van 't woên der heilige aartstirannen,
De grond van haat bij 't graauw; zij voegt geen groote mannen.

MARIA VAN

De haatelijkheid onder de menschen, over verschil in 't godsdienstige, is de oogst der geestelijke oorblazingen. 't Menschelijk hart moet noodwendig wrok en wrevel voeden tegen hen, die ons beurtelings de deur des Hemels voor de neus sluiten. -

't Geluk der natiën hangt in eene groote maat af van de wijsheid van hen, die haar regeeren. Welk een ongeluk, als 't verstand des Souvereins beneveld en bekneepen wordt door priesterlijke vooroordeelen! 1^o. 't Was aan derzelver zo bedwelmende als onstaatkundige uitwazemingen te wijten, dat, bij den opstand der Nederlandsche Provinciën tegen den Koning van Spanje, deeze

[p. 119]

Historie der geestelijke vervolgingen.

‘Te haaten om 't geloof, baart afkeer, twisterij,
Vervolgzucht, wantrouw, moord, verraad en tirannij;
't Smoort alle broederliefde, en zucht tot schuldvergeeving.
't Scheurt, op een wreede wijz', den band der samenleving.
't Is slechts de geestelijkheid, dit hierbij voordeel vind’.

LALAIN.

De menschen zijn uit den aart genegen den baas te speelen over hun evenmensch^(*). Heerschen is aange-

(*) Alzo laat 't zich opmaaken, wat men te denken hebbe van de Aristocraaten, een woord waarmede de kinderen in de k.kstoel thans speelen; een woord 't geen in deeze dagen zeer in de mode gekomen is, even als of die luiden in de politieke en impolitieke waereld een nieuw verschijnzel waren. Dan 't Aristocratendom is zo oud als 't menschdom, en zal zich nimmer laaten uitroeijen. Item zij, die 'er 't luidste tegen schreeuwen, pleegen zelve meest-äl de heerschzuchtigste Aristocraaten te zijn. Zou ik 'er ook aan hinken?

[p. 120]

Provinciën uit elkander geraakten; de R. Katholijken toen reeds gevoelende, dat zij, al vechtende voor de vrijheid van godsdienst, de slachtöffers geworden van priesterlijke partijschap, eigenlijk vochten, om die te verliezen.

Bijaldien in de kindsheid dezer Republiek, die niet weinig kinderachtigs heeft (blijkens onder anderen 't gedrag der regenten hier te lande, die midden in den oorloog, aangevangen ten voordeele der burgerlijke vrijheid, drie jaaren nadat zij, 't Spaansche juk afgeschud hebbende, de Graaflijke regeering hadden afgeschaft, dezelve in 1584. in den perzoon van Willem I. wederom trachtten te herstellen, - 't geen zo veel zou geweest zijn, als uit de eene kooi te vliegen in de andere enz. enz.) onze regenten meer kunde en veel min ijvers gehad hadden, de zaaken van 't vaderland zouden een voordeeliger keer genomen hebben: maar wanneer deeze door eene zoo heersch-zuchtige als boosaartige geestelijkheid zich 't bewind van zaaken uit de hand laaten rukken, wanneer zij afdaalen tot de banken der scholieren, om zich met de geestelijken intelaaten, in haspelaarijen over bovennatuurkundige spitsvinnigheden en godgeleerden hairkloverijën, zo fijn,^(*) zo

(*) H. de Groot liet zich hier over, in zijne uitmuntende redevoeringe aan de Amsterdamsche Vroedschap, in deeze nadrukkelijke bewoordingen uit: ‘want de poincten die alzoo (ter saligbeidt) noodwendig zijn, moeten bij Vrouwen zo wel als bij Mannen, bij Jonge zo wel als bij Ouden, bij Arbeijdtsluiden zo wel als bij Doctoren verstaen ende aangenomen werden, op verlies van haare saligheidt. Hoe veele eenvoudige Godsaalige menschen zijn daarnu in de gemeente Christi, jae misschien onder de Kerkendienaaren selve, die den stand van 't verschil (tusschen de Kalvinisten en Arminiaanen) niet en verstaen en niet weeten, wat zijde zij behooren te kiezen?
Bij aldien onze Godgeleerden en onze Regenten van deeze voorvaderlijke tijden doordrongen geweest waren met deeze gevoelens van gematigdheid en wijsheid, zouden zij, de grondwaarheeden van den Kristelijken Godsdienst, nodig tot een toekomenden gelukstaat, overeenkomstig deeze beginzelen, gebragt hebbende tot een zeer klein getal, veel reklijker geweest zijn in 't uitsteeken der hand van broederchap. Eensgezindheid, liefde en vrede zouden in dit gemenebest gebloeit en Kalvinisten, Lutheraanen, Remonstranten en Mennonieten zouden zich beschouwd hebben als leden van ééne Kerk; hoezeer zij in eenige, inderdaad kleinigheeden, onder elkander verschilden. En waarlijk, daar in 't godsdienstige ieder zijne manier vandenken heeft, zal men, zo allerlei beuzeling volstaat tot scheurmaakinge, welhaast zo veele kerken hebben als menschen. Waarom, zo wel als nu Voetiaanen, Coccejaanen, Lampiaanen, en 'k weet niet meer al welke aanen, elkander de hand geeven, kunnen alle, die zich Kristenen noemen, elkander niet als broeders aanmerken, en aan ééne tafel 't Heilig Avondmaal nuttigen!

[p. 121]

naam, was 'k ook, zegt Sanche , over eene kudde varkens. De arme, dien niemand gehoorzaamt, gebiedt, graauwt en snaauwt, zijn hond als een hond. -

Niet te vreeden de daaden van anderen te fatzoeneeren naar onze grilligheden, wil onze verwaandheid anderen met geweld in onze denkwijze overhaalen, dat is heerschen over 't geen de natuur tolvrij maakte, over hunne meeningen ^(*). Dit is bijzonder 't zwak der geestelijken, die sterk doen in meeningen. De gelegenheid hiertoe laaten zij zeer zelden voorbijgaan. D' s de rechte orvietaan, roept ieder dezer geestelijke kwakzalvers: en zo gij uit hun potje niet wilt likken, worden zij boos en smijten 'er u mede om de ooren; 't en zij 'er dak op 't huis is.

(*) ‘De wet verbiedt een burger te beschikken over eens anders goed, en zij zou den priester vrijheid geeven te beschikken over mijne gedagten. Hoort mij mijne ziel dan minder toe, dan mijn beurs, mijne klederen of mijn erfdeel?’ Waarom niet liever ons leven hier op de waereld betracht als een gastmael! en even als niemand zijn buurman aan tafel zuur aanziet, omdat hij saus- en geen water-visch eet, even zo behoorde men elkander niet onvriendelijk aantezien, om eenig verschil in godsdienstige meeningen. En geloof mij, even onverschillig 't voor 't gestel eens gezond mans is, of hij saus, dan water-visch eete, even zoo onverschillig is 't voor zijne ziel, of bij voorbeeld Kalvinus, Lutherus, Arminius of M. Simons hem de deur des hemels opene; en of hij 'er misschien? zonder eenigen portier insluipe. En die u wat anders vertellen, hebben 'er hunne inzichten bij.

[p. 122]

fijn, dat hoe men ze meer wil uitpluizen, hoe zelfs de schrandersten zich 'er meer in verwar-

[p. 123]

De Veelgodendienaars schijnen 't minste van deeze ziekte gehad te hebben. De Romeinen kenden dezelve niet; en zo zij, in de eerste tijden des Kristendoms, zijne aanhangers vervolgden, was 't niet om hun geloof, maar om de hindernissen aan de Roomsche godsdienstplegtigheden, die de Kristenen uit een heiligen ijver zich veroorloofden te stooren. Zo verre van hun geloof te willen opdringen aan de natiën, die zij onder hunne heerschappij bragten; plaatsten de Romeinen de afgodsbeelden der veroverde volkeren in hunne kerken naast de hunnen; en deeze poppen stonden 'er zo vreedzaam naast elkander, als nu op elkander voor mij op de tafel leggen 't N.T. en Cervantes.

Maar de aanhangers van Moses, J.C. en Mahomed zijn 'er bitter mede behept geweest.

Gij, Israëlieten, wat hebt gij u oudtijds vergeeten! Wat hebt gij uwe nabuuren hunne liefde tot een klein halfduimpje menschen leêrs duur doen betaalen! en hoe gevaarlijk was 't niet, toen gij noch in uw fleur waart, gebooren te worden aan den zelfkant van Palestina, en onder 't bereik van uwe scheermessen!... Maar, arme Jooden! wat heeft men u dit ingepeeperd! Inderdaad zo lijdzaamheid in 't verdraagen van armoede, hoon, smaad en verdrukkingen iets verdienstelilks

[p. 124]

ren, wanneer der regenten eenvoudigheid^(*) 't oor leent aan de geestelijken opstookingen, en

(*) Van dit algemeen zeggen moeten wel degelijk uitgezondert worden, vooreerst Prins Willem de I, te wijs om niet te kunnen dulden eene meening van de zijne verschillende, te goed staatkundige, om geen voorstander te zijn van eene algemeene tolerantie; en ten bewijze der boosaartigheid van de toemaalige Geestelijkheid dient hier te worden aangeteekend, dat Petrus Dathenus hem om deeze zijne gematigdheid, van den openbaaren predikstoel voor een goddeloozen en een Atheïst durfde uitmaaken.
Ten tweede de Heer Kornelis Pieters-Zoon Hooft , aan wiens schranderheid en gematigdheid onze voorvadren zo veel verplichting hebben. Bij geleegenheid der vervolginge van zekeren G.M. Vogelzang, om de eene of andere aperij, drukte de Heer Hooft zich in de Amsterdamsche Vroedschap, aldus uit: ‘de wapenen waren aangenomen om geweld en dwingelandij af te weeren; niet om te heerschen over eens anders geweeten. - Dat geweetens-dwang vooral der tegenwoordige Reegeeringe niet voegde’ enz. De lezer gelieve deeze redevoeringe vol van wijsheid en tolerantie geheel uitteleezen bij Wagenaar , Beschrijving van Amsterdam IV st. bladz. 103. ‘De Predikanten zogten zomtijds de overheid op te hitzen: doch zo men hen hoorde, zou men haast binnens- en buitendslands tegen elkanderen en tegen de Luterschen en Papisten, in oorlog raaken. enz. bladz. 112. ‘Zo men vervolgen wilde, behoorde men zijn regt daartoe, met klaare plaatzen uit het Nieuwe Verbond te toonen. Maar die waren 'er niet’ enz. bladz. 114. ‘De overheid hadt, in geloofszaaken, geen gezag altoos over de onderzaaten.’ enz. bladz. 117. ‘De zeden der andersgezinden waren niet erger dan die der Gereformeerden, zodat men hen, ook om deeze reden niet harder behoorde te handelen. Redelijker en voor 's lands welvaart dienstiger was het, dat men, volgende den ouden voet van Regeeringe, niemand over gelooofszaaken moeijelijk viele, maar elkanders doolingen ten goede hielde, als komende alleenlijk ten laste van hen, die ze bezwaarden. Dan zou men eendracht in den Staat behouden en elkanderen de hand blijven bieden in 't wederstaan van den algemeenen vijand; daar, zo zij, die naar nieuwe vervolgingen scheenen te haaken, hunnen wensch verkreegen, het verval van den Staat onvermijdbaar was’. Zodra de overigheid wijs genoeg is, om in geene Godgeleerde geschillen partij te kiezen, zal de gemeente 'er niet warm bij worden, en den Theologanten zal 't zelve verveelen 'er langer over te haspelen.

[p. 125]

heeft, mogt Moses u den Hemel wel doen insluipen. Maar laaten de Kristenen 't niet zien! Arme Jooden! wat heeft men, zedert bijna twee duizend jaaren, zich niet al moeite gegeeven, om u en uw geloof te verdelgen van de aarde! Maar dit schijnt zo moeilijk, als 't is te verdelgen 't ongedierte uit uwe ongekamde hairen; of, Lezer! staat u deeze vergelijkenis niet aan - ik ben 'er ook wat viesch van - als de visch-wijven uit de Nes, of de Jooden van onder de Beurs.

Deeze vervolgingen zijn des te feller, naarmdate alle volkeren der aarde hierin alleen schijnen zamengerot te hebben, dat de Jooden 't voorwerp hunner onrechtvaardigheid moeten zijn: onder alle welke volkeren, de Turken noch 't kristelijkst met hen omgaan. ô Lelijke religie-haat! gij verandert lammeren in wolven, en den vroomen Titus in een Nero : want de verwoesting van Jerusalem kostte niet minder dan een millioen, drie hondert zeven- en- dertig duizend vierhonderd en negentig Israëlieten 't leeven. Wanneer de mensch zich eene euveldaad veroorloofd heeft, is de weg gebaand; en die zelve Romeinen vermoordden daarna noch 580 duizend van deeze ongelukkigen. Na 't inneemen hunner vestingen maakten zij van hen en hunne Joodsche boeken takke-bossen en smeeten ze in 't vuur. Hoe bitter zijn de Jooden daarna vervolgd geworden, te vuur en te zwaard in Duitsland, in Italiën, waar men den Kristenen verboodt onder straf van excommunicatie met een Jood te eeten, in Spanje, wiens Koningen nu den tijtel van Katholijk voeren, omdat Fer-

[p. 126]

gaat gelooven, dat de tijdelijke en eeuwige gelukzaligheid en 't welvaaren des Vaderlands van der-

[p. 127]

dinand, in 1492, 800,000 Jooden uit zijn rijk dreef, in Engeland, Vrankrijk? -

De Historie der kruisvaarten is waereldkundig; maar eenigen, 't kan zijn, hebben vergeeten, dat deeze razernij om 't Muzulmansche bloed op 't heilig graf te plengen, een paar millioen haarer bewooners aan de aarde gekost heeft. -

En wie kan denken aan de godsdienstige vervolgingen, zonder hart en mond vol te hebben van de inquisitie! Hier onder hangt 't karkas haarer historie voor de lief hebbers.^(†)

(†) Stelt men zich voor, dat alle gewelddadige heerschappij over de gedagten van een ander niets dan zuivere inquisitie is, en pleegt men raad met 't menschelijk hart, zal haare historie zo oud zijn, zo niet als die van 't menschdom, ten minste als die van drie zijner voornaamste godsdiensten. 't Zal ook blijken, dat die landen, waarin men zich vleit verre af te zijn van deeze geestelijke plaag, 'er op verre na niet van gezuiverd zijn. Maar de eigenlijke inquisitie is van geen ouder datum dan 1200. Voor deeze heerlijke uitvinding is de nakomelingschap haare erkentenisse verschuldigd aan Paus Innocent den III, die deeze rechtbank stelde onder de directie van St. Dominicus. Deeze abominatie hadt zich zeker nimmer buiten 't Roomsche gebied verspreid, zo de oppermagten van onze aarde niet de zwakheid gehad hadden zich door de priesters te laaten schoolmeesteren. Maar....
‘Dit gerechtshof, waarvan de hoofdzetel in Spanje en Portugal, is al vreemd; voor 't zelve is 't geene misdaad geen God te erkennen; maar 't is 'er eene zeer zwaare dien te erkennen, zo als Moses dien den Israëliten verkondigde, of 't oor te leenen aan de ketterijen der Protestanten. Aan deeze gruwelen geeven de rijkdommen van den zondaar altoos een noch schrikkelijker aanzien. Men beklaagt zich over de slapheid van andere gerechtshoven; maar de inquisitie was zo ijverig, zo scherpziende, de ketterijen zo menigvuldig, dat zij geheele Staaten bijna zou ontvolkd hebben. De kerker van ieder gevangenen der inquisitie is half zo groot als die te Mijdrecht op de zolder, d.i. zo lang en breed als een doodkist. Niemand mag zijn voorspraak zijn. Men dwingt hem ter ontdekkinge van medepligtigen, al heeft hij ze niet. Hier is de Hoogeschool voor de pijnbank. Die hunne ketterij bekennen, worden levendig verbrand; zij, wier belijdenis ongenoegzaam is, blijven al hun leeven opgeslooten. De inquisitie ontslaat niemand, tenzij hij vooraf gezwooren heeft, niets te zullen zeggen van 't geen er hem in wedervaaren is; en 't verbreeken van dien eed, zou alleen genoeg zijn, om hem te verbranden.’

[p. 128]

gelijke muggenzifterijën afhangen, dan staan partijschap en religie-oorlog voor de deur, en de molen, 't kan niet missen, raakt door de vang.

De lezer der Vaderlandsche geschiedenissen van die tijden, moet, zo hij een vreemdeling is lagchen, en zo hij een inlander is bloozen, wanneer hij komt aan die schandelijke rol van haatelijkheeden, van vervolgingen, van onrechtvaardigheeden en tijrannie, bedreeven jegens de zodaanige, die verschilden van hen, die zich allengs begonnen te noemen de heerschende kerk. en dat NB! juist, toen men tegens Spanje vocht, om de vrijheid van Godsdienst. Is 't mogelijk in de Historien een evengroot bewijs te vinden van tegenstrijdigheid!

[p. 129]

Wij kunnen dit artikel onmogelijk besluiten, zonder onze Lezers te herinneren, dat de Religie-haat, en de godsdienstige partijschap, benevens haar stoet van vervolgingen, naar de maatigste bereekeningen, aan onze

[p. 130]

Ten besluite hadden bij de opkomst der Republiek onze Regenten zich wat minder beezig gehouden met de theologia polemica en wat meer met eene gezonde Staatkunde, zouden de Nederlandsche Provinciën bij elkander gebleeven, hebben kunnen formeeren een Staat bekwaam zich zelve, uit zijn eigen bodem, te voeden, met eene bevolking van 5,000,000 menschen; in staat om den aanval van veroverzieke nabuuren kragtdadiger af te keeren. Deeze kans is nu geheel verkeeken!

Een ander die 't noch niet is. Hadden de Heeren Staaten van Zeeland (H. Ed. Mog. verschoonen 't geen ik gaa zeggen, om mijne vaderlands-liefde) reeds voorlang, boven al in de laatste jaaren, alleen die kleine staatkunde gehad, den R. Katholijken de alleronbepaaldste vrijheid van godsoefeningen te geeven, hun te veroorlooven hun hoogwaardige in 't openbaar langs de straaten, ten behoeve der zieken, om te draagen, hunne processiën even als in Braband en Vlaanderen, enz te mogen houden, door klokken-gelui de leeken na de kerken te lokken, deeze Provincie zou van die wijsheid des Soevereins onbereekenbaaren oogst ingezameld, haare bevolking vervierdubbbeld, en door deeze recruteering van rijke, nijvere, arbeidzaame ingezeetenen, met de Provincie Holland om de bloei misschien gewedijvert hebben.

Wat bruit 't den Soeverein, of de ingezeetenen na de Mis dan of zij na de Mist gaan, of zij oud of nieuw, wasch-of lamp-licht bran-

[p. 131]

aarde 33 milioenen 95 duizend en 290 Inwoners, gekost heeft.

Zo 'er geene godsdienst een langer çeel van vervolgingen oplevert, dan de kristelijke, heeft onder de kristenen geene meer uitgestaan, dan de secte der Protestanten. Men mogt zich bijna schaamen mensch te zijn, als men denkt, hoe hij zijn vernuft scherpte, in 't uitdenken der wreedste solteringen tegens deeze ongelukkigen. Meer dan vijf duizend van hen, verlooren door een plakkaat van Karel den Vden, in deeze gewesten, 't leeven op 't schavot. Twintigmaal zo veel werden, op den naamdag van Bartholomeus , in Parijs vermoord Zo verandert de Religie-haat de menschen in tijgers, in waanzinnigen: want zij heeft lijken tien jaaren oud, waarvan de vorige eigenaars overtuigd werden van ketterij, weder opgedolven, en wat men noemt aan de publieke schande ten toon gesteld.

Arme Protestanten! wat heeft men u de gelegenheid gegeeven, om de hemelsche gelukzaligheid recht te smaaken, naarmaate men voor u, de aarde in een hel veranderde; en zo de hemel geen groot goed was, hadt gij dien te duur gekogt! Maar als men mededoogen moet hebben met uw lijden, moet men dan ook niet dol worden, als men denkt, hoe Gij, na pas adem te kunnen haalen, van onder de verdrukkingen der Katholijken, u onder elkander (denkt hier aan den ongelukkigen Servetus en 't groene hout, waar mede Calvinus hem deedt verbranden) om allerlei vitterijen 't leeven zo desperaat bitter gaat maaken; en 't schaamt

[p. 132]

den, zo zij maar braaf, goed, zijn, en door hun ne nijverheid den Staat verrijken! War meer is; wat raakt iemand, of een ander Confucius, Moses, J.C. Lama, Mahomed of wien 't ook weezen mag, aankleeve.^(*) Geweetenszaaken behooren tot geenen waereldlijken rechtbank, en zijn hoe vreemd zij ook mogen zijn, der tijdelijke welvaart van de burgerlijke maatschappijën geheel

(*) Deeze zijn letterlijk de gevoelens van de Hooge Regeering deezer Landen. Bij geleegenheid dat de Doopsgezinden in Bern vervolgd werden, schreeven de Heeren Staaten Generaal, in 1710, aan dat Canton: ‘God alleen heeft heerschappij over 't geweeten der Menschen. Aan denzelven moet ieder Mensch van zijn geloof en handelingen eenmaal reekenschap afleggen; voor de Zwitzersche echter als gereformeerden, die zo dikwils en zo rechtmaatig zich over geweldenarijen bezwaard hadden. tegens hen van de Roomsche Katholijken bedreeven, voegde dit 't minst. - Zeer hard was 't iemand over zijne denkwijze in 't godsnienstige met bannissement, gevangenis of doodstraffe te vervolgen: als door die denkwijze zelve aan 't gemeene welzijn geen nadeel toegebragt wierd.’

[p. 133]

mij het zeggen, van deeze meer dan zotternijen heeft dit land de werkzaamste tooneelen opgeleeverd.

Dit alles speelt mij dimmer door den geest, of ik moet van Jan Huss spreeken. Arme, vroome, eerlijke Jan Huss ! een Man, die ook 't zijne toebragt, dat wij niet langer des Pausen steêkinderen zijn, verdient onze opmerking. Zie hier 't laatste leevensbedrijf van deezen Martelaar. Keizer Sigismundus trachtte hem voor den houtstapel te bewaaren, door hem zijne geloofsbelijdenissen weder te doen inhaalen. Daags voor zijne teregtstelling, d.i. den 5den Julij 1415, zondt hij tot hem vier Bisschoppen, en de Barons Chlum en Duba . Men bragt Huss uit de gevangenis tot hen; de Baron Chlum sprak hem in deeze woorden aan: ‘Lieve, eerlijke, Heer Magister, wij ongeleerde Leeken, kunnen u in deeze zo gewigtige zaak, niet wel raaden. Ziet derhalven zelve toe, of gij u aan de mishandelingen, waarvan u 't Concilium bericht, in uw geweeten schuldig kent. In dat geval, schaamt u niet dit te belijden, en uwe dwaalingen te verlaaten. Maar zegt u uw geweeten, dat gij onschuldig zijt; zo doet niets tegen 't zelve. Hiertoe wil ik u geene aanleiding geeven. Want gij zult voor 't aangezicht Gods niet liegen.’ Deeze woorden braken hem 't hart. Onder een stroom van traanen antwoordde hij: God is mijn getuigen, dat ik gaarne wijken en herroepen wil, zo ik iets geleerd heb, strijdig met de H. Schrift, of de leer van de Kerk. Ik begeer niets meer, dan, dat men uit dezelve mij van eene

[p. 134]

onverschillig! NB. zo lang als zij geregeerd worden, door opperhoofden te wijs om zich te laaten beluijen door de list van hen, die, uit heerschzucht, aan hunne meeningen, welke de bovenleggende partij rechtzinnigheid noemt, 't welvaaren quasi dier maatschappijen vast maaken: en 't geen evenveel opmerkingen verdient, 't komt op 't zelve uit, welke gevoelens men koestere, 't zij men de aarde voor een taerling of een kloot houde, 't zij men tegenvoeters stelle of niet, deeze opiniën, aan welke de geestelijkheid de behendigheid heeft eerst den godsd.enst en daarna de welvaart van 't Land op hunne wijze te verbinden (werdt niet Toricelli door 't Heilig-Officie vervolgd, om de leer der tegenvoeters, en 'k herinner mij niet welk ander philosooph - is 't niet Galileus? - over 't draijen der aarde! enz) deeze opiniën, hoe schuldeloos ook, zullen altoos ieder oogenblik tot burger - oorlog aanleiding geeven, en den staat in vuur en vlam zetten, als men der priesterlijke oorblaazingen gehoor geeft en hen den baas laat speelen. -

Er zijn in de Republiek voor 't minst acht hondert dienstdoende Roomsche Katholijken Pastoors. Deeze moeten nu hunne studiën op de Hooge-School van Leuven gaan beginnen en volbrengen, en brengen dit doende jaarlijks duizenden 't Land uit. Ter voorkominge deezer geestelijke Contributie, die nu de Roomsch-Katholijke aan Braband betaalt, heeft men voorgeslagen, in deeze of geene kwij-

[p. 135]

beter leer overtuige. Dit gedaan zijnde, ben ik bereid om alles te herroepen’

Daags daarop deedt de Bisschop van Londen eene Latijnsche Predikatie, over Rom. VI: 6 .^(*), Men las hem zijne ketterijen voor, men ontweidde hem, men zette hem een hooge papiere kroon op, beschilderd met duivels, waarop AARTS-KETTER, men bondt hem aan een paal, en verbrandde hem.

Vroome, eerlijke Huss , hadt gij begreepen, dat uwe quasi-hijpocrisie, de verloochening uwer gevoelens, in 't boek des Opperrechters, gestaan zou hebben op de folio van uwe vervolgers, liever dan u te laaten branden, zoudt gij hen dit hout hebben kunnen doen bespaaren, om 'er schelvisch met aardäppelen over te kooken.

Besluit.

‘Indien de vervolgingen, uit hoofde van godsdienstige meeningen, eenigen grond konden vinden in 't Goddelijk recht, zo zou onze aardbol een uitgestrekt toneel van bloedvergieting moeten zijn: de Musulman van de secte van Ali zou den Musulman van de secte van Omar moeten vernielen: deeze laatste zou dan

(*) ‘Dit wetende / dat onzen ouden mensch met [hem] gekruicight is / op dat 't ligchaem der sonde te niet gedaen worde / op dat wij de sonde niet meer en dienen.’

[p. 136]

nende Stad van Over-IJssel een Kweek-School op te richten voor de Roomsche Katholijke Studenten. Men kan wel gissen, welke drommel hier wederom zijn kloet in gestoken heeft. Tantum relligio potuit suadere malorum!

Dat is volgens eene vrije vertaaling: ô Zwarte vliegen! Zwarte vliegen!

In principatu commutando Civium,
Nil praeter domini nomen mutant pauperes.
Id esse verum parva haec fabella indicat.

Asellum in prato timidus pascebat Senex.

Is hostium clamore subito territus,
Suadebat Asino fugere, ne possent capi.
At ille lentus, quaeso, num binas, mihi
Clitellas impositurum victorem putas?
Senex negavit. Ergo, quid refert mea,
Cui serviam, clitellas dum portem meas?

PHAEDRUS gerâ-

[p. 137]

recht hebben een Jood te empaleeren: en deeze laatste zou de afgodendienaars van Africa in de mortier mogen stooten.’

‘Alle zouden zij zich mogen vereenigen, om te verdelgen de kristenen, ten einde hen te straffen over hun schotschriften tegen de veelgodendienaars, over hunne kruisvaarten, hunne auto-da-fe's en hunne.....’

‘'t Is een gemeen belangen van alle natiën, ze tot ééne te maaken door eene algemeene tolerantie’.

Mogt deeze weldaad (hoe wenschelijk ware dit niet onder ons) zich ook uitstrekken over 't staatkundige!

Wanneer 't gebiet der staten neemt een keer;
Verwisselt maar het graau den naam van heer.
Dat dit zoo is, zal deze fabel melden.
Een harder weidde een ezel in de velden:
En schrikkende op het vijandlijk getier,
Dat schielijk zich liet hooren, ried het dier
Te vluchten, om aldus zijn lijf te bergen.
Maar d' ezel sprak: zal mij de vijant vergen
Een dubbel pak te dragen? Neen, sprak hij.
Toen sprak het beest weêrom: wat scheelt het mij
In zulk een staat? Wat mag ik 'er naar vragen,
Wat heer ik dien, als ik mijn' last moet dragen?

braakt door HOOGSTRATEN.