Logo DBNL
De Lantaarn voor 1792 (1792)

De Lantaarn voor 1792

(1792)–Pieter van Woensel–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende
 


illustratie

 
Gelijk de Wakkere Haan tot Kraijen is genegen,
 
Zo laat u, Jonge Jeugd, tot Onderwijs bewegen.

De aarde.

Goede vrienden !

 

Laat de Staatkunde, haar zo veel zij wil of kan, in allerlei verdeelingen afknippen! Zo gij wijs zijt, wat hebt gij met de Staatkunde te doen? De natuur heeft u de geheele Aarde ter bewooninge geschonken. Verhef u boven de vooröordeelen uwer opvoeding, en leer deeze zelve Aarde aan te merken als uw algemeen vaderland en alle haare bewooners, als burgers van éénen grooten Staat, als uwe medebroeders, met veele van welks en welker bijzonderheeden 't u aangeleegen moet zijn bekend te wezen, die 't u niet onaangenaam kan zijn, dat wij aan uw geheugen herroepen.

Wij kunnen de massa der planeeten, haar loopweg bereekenen, de noch moejelijker te bereekenen wederverschijning der cometen uitcijferen, enz. enz. - En wat de gedaante van onze Aarde betreft, zijn wij noch in 't onzekere! Dezelve laat zich niet bepaalen, als door eene naauwkeurige maat der onderscheiden cirkels, die haar figuur beschrijft, van onder den Evenaar tot onder de Poolen; iets waarmede de wiskonstenaars zich reeds lang 't hoofd gebroken hebben. De uitkomst van hunne bemoeijingen is niet overal dezelve geweest.

Men heeft de lengte der graaden zeer onder-

scheiden gevonden. Dit onderscheid naauwkeurig onderzogt zijnde, heeft meer dan één wiskonstenaar op de gedagten doen komen, dat de twee halfronden, waaruit onze aardbol is zamengesteld, van eene verschillende gedaante konden zijn, eene gedaante, die zeer verre af mogt zijn van regulier te weezen, zo dat haare middaglijnen of meridiaanen verschilden. Dit is bovenal 't begunstigde gevoelen geweest van de vermaarde De la Condamine, Buffon en Maupertuis; zedert heeft vader Boscovich getracht dit gevoelen te betoogen.

't Meerder getal der Wiskonstenaars, 't voetspoor volgende van Bouguer , geven aan den middellijn van den evenaar, of den band, die onzen aardbol in twee halfronden snijdt, 6,562,391 toises, en aan de as 6,532,903 toises, en geven dus der Aarde als eene knolronde figuur, zodat de middellijn van den evenaar staat tot die van de pool, als 76 tot 75, of 179 tot 178.

Dus zou de Aarde onder den evenaar 14,744 toises verheevener zijn als onder de pool: 't geen ongeveer een verschil maakt van 6 ½ gemeene franze mijlen, waarvan 25 een graad uitmaaken.

Daar nu dit verschil zeer luttel is, houden de aardrijkskundigen 't zelve voor nul, beschouwen onze Aarde als volkomen rond, en geven dan haare oppervlakte 9,288,000 duitsche vierkante mijlen. NB. 15 duitsche mijlen maaken een graad.

Van deeze oppervlakte beslaat 't water twee

derden. Blijft alzo over voor 't land 3,096,000 vierkante duitsche mijlen.

Is dit land van alle kanten omringd door 't water, wel veel meer, als een zeer groot eiland, dat boven de oppervlakte van 't water uitsteekt?

In de oude bekende waereld zijn 'er omtrent 400 rivieren, die onmiddelijk zich in den Oceaan of in de Middellandsche Zee, of in de Zwarte Zee ontlasten. In Amerika telt men niet boven de tachtig rivieren, die zich in Zee werpen.

't Bekende land maakte een vierde deel van onzen aardbol, of 2,322,000 vierkante mijlen.

Volgens de bereekening van Mr. Templeman behelst Asiën 641,093 vierkante duitsche mijlen.

Afrika behelst ongeveer 1531,368 duitsche vierkante mijlen.

N. Amerika behelst 231,193, en Z. Amerika 340,979 vierkante duitsche mijlen.

Europa behelst 171,834 vierkante duitsche mijlen: alzo staat dit ons waerelddeel

tot Afrika als 1 tot 4
tot Asiën als 1 tot 5
tot Amerika als 1 tot 7

'k Ben niet van die luiden, die in Senegal den loop van een rivier nagaan, en de ligging van hunne geboorteplaatze niet naspooren; en u, oordeelkundige Lezers en goede Vrienden, zal 't denkelijk aangenaamer zijn, u een meer bijzonder tafereel van Europa, waartoe wij naauwer betrekking hebben, onder 't oog te brengen, dan dat wij u van onzen

geheelen aardbol een orpervlakkige, en dus eene weinig indruk maakende schetze gaven.

Van deeze 171,834 vierkante duitsche mijlen, bezit 'er

Duitschland 11,124
De Staaten des Konings van Pruissen 2,940
Zwitzerland 1,090
Engeland 3,715
Schotland 1,735
Ierland 1,716
Denemarken 850
Noorweegen 5,250
IJsland 5,000
Spanje 8,500
Vrankrijk 10,000
Finland 6,000
Hongarijën 10,705
Italiën 5,625
Portugal 1,875
Polen en Litthauen 13,400
De Nederlanden 1,300
Waarvan de Vereenigde Nederlanden voor zich 652(*)
Zweeden 12,800
Rusland 300,000
Daarvan in Europa. 57,600
Turkijen vierkante duitsche mijlen. 10,544

Bevolking van onzen aardbodem.

Men geeft aan Asiën inwoners 650 millioenen.
Men geeft aan Afrika inwoners 150 millioenen.
Men geeft aan Amerika inwoners 150 millioenen.
Men geeft aan Europa inwoners 130 millioenen.

Bevolking van Europa.

Van deeze 130 millioenen neemen de onder-

scheiden gewesten van ons waerelddeel, ieder hun part, op de volgende manier.

't Getal der inwooners.

Duitschland 24,000,000
Pruissen 600,000
Zwitzerland 2,000,000
Engeland 5,000,000
Schotland 1,000,000
Ierland 1,34,000
Denemarken 1,229,009
IJsland 80,000
Spanje 7,500,000
Vrankrijk 22,000,000
Finland 1,000,000
Hongarijen 3,000,000
Italiën 10,000,000
Portugal 1,742,230
Polen en Lithauen 11,000,000
Oostenr. Nederlanden. 2,500,000
Vereen. Nederlanden. 2,500,000
Zweeden. 2,000,000
Turkijen 8,000,000
Geheel Rusland 20,000,000

Om zich nu een gezicht te vormen, hoe de menschen over de Aarde in zommige landen dik, in anderen dun gezaaid zijn, zullen wij ons Vaderderland en Rusland tegen elkander overzetten. Gesteld dat in 't eerste alleen twee millioenen inwoners zijn, kan men bij de uitkomst rekenen, dat bij ons op ieder vierkante duitsche mijl (alle door een geslagen) 3,110 menschen woonen, tegen noch geen zeven dito, die men op dezelve oppervlakte in Rusland telt.

Iets omtrent de bevolking enz. van onzen aardbodem.

Onderstel dat de bevolking van onze Aarde

bedraagt ongeveer duizend millioenen menschen: begroot op 33 jaaren ieder generatie, zoo sterven 'er in dien zelven tijd duizend millioen menschen. Derhalven zo sterven jaarlijks 30 millioen menschen.

's daags 8,2000
ieder uur 3,400
ieder minuut 60
ieder seconde 1

Daar nu de geboorten iets meer zijn dan de sterften, zo volgt dat ruim ieder seconde een mensch gebooren wordt, dat ieder seconde ruim een mensch bezig is met 't werk der voortplantinge. NB. met vrucht.

Zo de menschen niet sterven, zou in 't tegenwoordige 5741 ste jaar na de scheppinge der waereld de bevolking onzer Aarde 173,000 millioenen bedraagen.

Waar heen met alle die eeters?

En noch zou 'er op 't bewoonbaare land voor ieder derzelven 9,100 vierkante voeten overblijven. - Een vierkante mijl kan 3000 menschen voeden.

Indien men drie geslachten in ieder eeuw rekent, indien men stelt dat onze Aarde 5700 jaaren oud is, zo zijn 'er van de Scheppinge af tot ons toe alleen 171 geslachten geweest, 124 zedert den zondvloed, en 53 zedert de geboorte van J.C. Daar 'er nu geen adelijk huis is, 't geen zijne geboorte tot Karel den Grooten kan doen opklimmen, (ofschoon ettelijke edellui hier

te lande beweeren van Claudius Civilis aftestammen: waarin wij hun niet tegen willen zijn,) zo volgt dat de oudste adel niet boven de 30 geslachten kan tellen: en noch zijn er weinigen, die zonder zich met sprookjes te vermaaken, zo hoog kunnen steigen,

En nu, ei lieve! wat wil zelfs duizend jaaren adels zeggen tegen 4,800 jaaren vergetelheids?

Van alle de inwooners van een land, woont een vierde deel meest in de steden, de drie overigen op 't platte land.

Op 't platte land sterft 'er gewoonlijk in 't jaar van de 40 één, in de kleine steden 1 van de 32; in de steden van den tweeden rang 1 van de 28; in de grootste steden 1 van de 24 à 25; in een land over 't geheel 1 van de 36; zodat van 1000 leevenden men 's jaars moet reekenen 28 dooden.

Stelt men nu de geheele bevolking van onze republiek op twee en een halve millioen menschen, zo sterven 'er in dezelve jaarlijks 70,000 zielen; zo sterven 'er alle quartieruurs twee menschen.

Van deze 70,000 dooden worden 'er annis communibus 9,000 te Amsterdam begraaven. Oordeel daaruit van de betrekkelijke bevolking van Amsterdam tot die der geheele Republiek.

Van de kinderen.

Van 100 nieuwgeboorne kinderen blijven 'er na

  verloop van 6 jaaren alleen overig. 94
  verloop van 16 jaaren alleen overig. 40
  verloop van 26 jaaren alleen overig. 25
  verloop van 36 jaaren alleen overig. 16
  verloop van 46 jaaren alleen overig. 10
  verloop van 56 jaaren alleen overig. 6
  verloop van 60 jaaren alleen overig. 3
  verloop van 70 jaaren alleen overig. 1
  verloop van 80 jaaren alleen overig. 0

Onder de 100 kinderen, die sterven binnen den tijd van een jaar, moet men 'er 3 tellen, die dood ter waereld gekomen zijn. Van de 200 kinderen, welke 'er gebooren worden, sterft 'er niet wel een in baarensnood.

Van de 100 kinderen, die gebooren worden, sterft 'er niet wel 1 geduurende 't kraambed van de moeder.

Van 1000 kinderen, die 's moeders borst gezoogd hebben, sterven op zijn best 300 tegen 500 die sterven onder de zulken, die eene minne gehad hebben. -

Van de 115 dooden is 'er eene in 't kraambed gestorven, en onder de 400 telt men ééne vrouw in baarensnood gestorven. -

De natuurlijke kinderpokjes rukken meer meisjes dan jongens weg.

Van de 300 tot de 1000 ingeënten sterft 'er pas 1.

Van de 6456 kinderen, welke de natuurlijke pokjes gehad hebben, zijn 'er 1634 gestorven.

Van de oude luiden.

Volgens eene in Engeland opgemaakte lijst, heeft men gevonden onder 100,000 dooden.

7 van 100 jaaren
5 van 101 jaaren
5 van 102 jaaren
4 van 103 jaaren
2 van 104 jaaren
4 van 105 jaaren
2 van 106 jaaren
1 van 107 jaaren

En onder een millioen.

7 van 108 jaaren
3 van 109 jaaren
4 van 110 jaaren
3 van 111 jaaren
3 van 112 jaaren
3 van 116 jaaren
2 van 118 jaaren

Alzo van 3125 dooden is 'er pas een van 100 jaaren.

Iets troostelijks voor oud en jong.

Volgens de Waarneemingen der beste Artzen is

't blijkbaar, dat op 100 menschen, welke in groote steden leeven, 'er in den tijd van een aar niet meer zullen zijn dan twaalf, welke één maand, - en vijftien, welke drie weeken krank zullen zijn.

Voor financiers en lijfrenten-koopers.

Naar den loop der menschelijke zaaken beleerd door de beste waarneemingen, gebouwd op de naauwkeurigste sterflijsten, heeft een kind

van 1 jaar noch te leeven 41 jaar 9 maanden.
van 3 jaar noch te leeven 45 jaar 7 maanden.
van 5 jaar noch te leeven 46 jaar 4 maanden.
van 10 jaar noch te leeven 44 jaar 9 maanden.
van 15 jaar noch te leeven 41 jaar 6 maanden.
van 20 jaar noch te leeven 38 jaar 3 maanden.
van 25 jaar noch te leeven 35 jaar 3 maanden.
van 30 jaar noch te leeven 32 jaar 3 maanden.
van 40 jaar noch te leeven 26 jaar 6 maanden.
van 45 jaar noch te leeven 23 jaar 0 maanden.
van 50 jaar noch te leeven 20 jaar 11 maanden.
van 55 jaar noch te leeven 17 jaar 0 maanden.
van 60 jaar noch te leeven 14 jaar 2 maanden.
van 65 jaar noch te leeven 11 jaar 5 maanden.
van 70 jaar noch te leeven 8 jaar 11 maanden.
van 75 jaar noch te leeven 6 jaar 8 maanden.
van 80 jaar noch te leeven 4 jaar 10 maanden.
van 85 jaar noch te leeven 3 jaar 3 maanden.
van 90 jaar noch te leeven 2 jaar 0 maanden.

Zodat van alle de verschillende tijdperken des menschelijken leevens 'er geen voordeeliger is, dan dat van de 5 jaaren, waarin men 't ruimste veld van leeven voor zich heeft.

Omstreeks van de 12 jaaren heeft men achter den rug ¼ van 't leven, omstreeks de 28 jaaren de ½, op 50 jaaren heeft men 'er ¾ van op.

Verdere bijzonderheeden omtrent de bevolkinge.

Wanneer men de sterflijsten raadpleegt, zal men bevinden, dat namelijk de vrouwen, die ophouden vruchtbaar te zijn, daarna langer leeven als de mans.

Maakt een algemeenen doorslag van alle de gestorvenen in een land, en gij zult bevinden dat 't getal der gestorvene mannelijken staat tot dat der vrouwelijken als 27 tot 25.

De getrouwde vrouwen leeven langer als die 't niet zijn.

De uitkomst van waarneemingen, eene halve eeuw achtervolgd, is geweest, dat bestendig de meeste menschen gestorven zijn in de maand Maart, waarop volgt de maand September. (Dit is vreemd, daar 't toch ook tevens zeker is dat de meeste zieken in de Herfst waargenomen worden. De minste menschen sterven in de maanden December, November en Februarij.

De helft van de geboorenen sterft, voor dat zij 't zeventiende jaar bereikt hebben: zodat alle, die

langer leven, een geluk genieten, waarvan de helft van 't menschdom is verstooken.

Boerhaave heeft waargenomen, dat de sterkste kinderen gebooren worden in de maanden Januarij, Februarij en Maart.

't Getal der dooden staat tot dat der geboorenen, als 10 tot 12 of 13, zodat in een land jaarlijks 2 tienden meer menschen gebooren worden, dan 'er in sterven.

De gansche bevolking van een Staat in twee deelen geknipt zijnde, is de eene helft 'er van boven, en de andere helft beneden de 27 jaaren.

De getrouwde vrouwen staan tot de rest van 't schoone geslacht, als 1 tot 3.

De getrouwde mans staan tot de ongetrouwden, als 3 tot 5.

De knaapen boven de 13 jaaren staan tot de bewooners van een land, als 4 tot 33, en de meisjes boven de 13 jaaren staan tot evendezelven als 3 tot 25.

De meisjes en knaapen beneden de 13 jaaren staan tot alle de bewooners van een land, als 1 tot 8.

De meeste kinderen worden gebooren in de maanden Maart en Februarij, die betreklijk moeten zijn tot de maanden Junij en Meij.

't Getal van jongens, die gebooren worden, staat tot dat der meisjes als 21 tot 20, of 104 tot 100. Dan, daar in de kindsheid twee vijf- en twintigsten meer knaapen dan meisjes sterven, zo wordt te-

gen de huuwbaare jaaren 't getal van beide omtrent gelijk.

't Getal der tweelingen staat tot de anderen, als 1 tot 65 of 70 Zodat van de 65 of 70 kraamvrouwen, pas eene tweelingen heeft.

De minste kinderen worden gebooren in de maand Junij.

't Getal der levenden staat tot dat der jonggeboorenen, als 1 tot 26, 27 en 28, naarmate van de vruchtbaarheid der huwelijken.

't Getal der huwelijken staat tot dat der inwooners van een land, als 175 tot 1000.

In wél-bevolkte landen kan men alleen op de 50 of 54 perzoonen 'er een rekenen, die huwt.

Een geheel land doorëengeslagen zijnde, kan men voor ieder huwelijk niet meer dan 4 kinderen tellen. In de steden moet men op de 10 huwelijken alleen 35 kinderen rekenen.

De mannen, bekwaam de wapenen te voeren, staan tot de geheele bevolkinge, als 1 tot 6.

De weduwnaars staan tot de weduwen, als 3 tot 1.

De weduwen, die hertrouwen, staan tot de weduwnaars, die hertrouwen, als 100 tot 126, of 4 tot 5.

't Getal der weduwnaars staat tot dat der bewooners van een geheel land, als 1 tot 51. Dat der weduwen is in 't zelve geval, als 1 tot 15.

Beide staan zij tot 't getal der huwelijken, als 3 tot 7.

Van alle de inwooneressen van een land komt de 18de in een jaar in de kraam.

De verlossingen, die vroeger als de negen maanden komen, zijn min zeldzaam, als die laater komen.

Verteeringen.

In England rekent men, dat ieder mensch, de een door den ander geslaagen, 7 ponden sterlings nodig heeft. In Vrankrijk begroot men de verteeringen op 100 livres; in Duitschland op 30 rijksdalers.


Vorige Volgende