Noord en Oost Tartarye

Andere beschryvinge Van de Samojeden, Nova Zemla, en de Zee-kust langs, of by de Rivier Oby, zoo my van zeker Heer, die zich tot Archangel had opgehouden, toegekomen is.

OP het Eiland Caninoor, in de Kaert genaemt Candenoes, woonen omtrent honderd Huisgezinnen dat Samojeden zijn; maer hare Rheenen, daer in voor dezen hare Rykdom bestond, zijn alle gestorven. De meeste Samojeden woonen voorby de Rivier Petsoer, na Waigats toe, en voorby Waigats, langs de Zee-kust, tot zoo verre als die Landstreek bekent is. Zy onthouden zich meest omtrent de uitgangen van de Rivieren, woonende alzoo omtrent de monden van alle de Rivieren die uit de Steep of Woestyne, door Siberien in de Obsche Zee, en verder, de welke in 't algemeen wel de Ys-zee mag genaemt worden, loopen. Zy zijn van verscheide aert, en hebben verscheide benamingen, gelijk de Tarters. De Samojeden, de welke van Petsoer af tot de Rivier Oby, langs de Zee-kust woonen, worden maer enkel Samojeden genoemt: die van de Rivier Oby af woonen, verder op, worden genaemt Ostaki Samojeden: daer na volgen de Tungoesi Samojeden, die grooter van gedaente zijn, als alle andere: daer na volgen de Joukageri Samojeden, en verder noch andere, wiens namen onbekend zijn. Ieder aert spreekt zijn bezondere Tael; maer haer Godsdienst en^* Bestieringe is algemeen. Zy gelooven aen eenen Toovenaer, die zy zeggen dat voor ontallijke Jaren in den Hemel zoude opgenomen zijn. Haer Leeraers, of die zy tot haren Godsdienst het meesten achten, zijn Toovenaers. Zy zijn voorts wilde Menschen, en onderhouden zich met voedzel als de Beesten. Zy hebben schier geene Opperhoofdigheit onder zich, en heeft ieder een onder hen bykans evenveel te zeggen. Als ze verschillen onder malkanderen bekomen, die slissen zy met Boog en Pyl. Zy nemen een, twee, en drie Vrouwen, of meer: trouwen alle in haer eigen geslacht: de Zoon trouwt aen zijn Stief-moeder. Haer Rykdom bestaet in Rheenen, die ze in het Wild vangen, en op de Jacht gaende, word de buit gedeelt, onder de getrouwde Mannen, en de Weduwenaers; maer de Jongmans hebben geen deel daer in.

Aengaende Nova Zemla, zoo meenen de Russen dat het een Eiland is: het strekt zich voorby de Rivier Oby, en kan men van de mond van de Oby, op 't gebergte, by helder weder, het Land van Nova Zemla dwars tegen over zien, of ten minsten de Voor-eilanden daer van. Tusschen de Oby en Nova Zemla, zoo verre als de Zee by de Russen bekent is, zoude het schier altoos vol Ys zijn, zoo dat die Zee niet wel kan bevaren worden, als alleen des Zomers, en dat best met Jollen, of kleine Vaertuigen, omtrent de mond van de Rivieren. De Russen noemen deze Zee Obskoy More, of de Obsche Zee.

Aengaende het Fretum, of de engte Waigats, zeggen ze dat aldaer altoos geen vaert is wegens het Ys; en als daer door word gevaren, doet men zulks met Carbassen, dat Russche Schepen zijn, of Jollen.

Van de Russche Kust langs Waigats, kan men te Lande aen de Oby qualijk komen, wegens de menigvuldige Moerasschen; en of schoon de Oby des Zomers ontdooit, zoo is 'er doch altyd geen vaert in de Obsche Zee, en is des Winters aldaer eenige tyd lang, geen dag. Noch zijn 'er aen de Kust van de Obsche Zee, voorby de Rivier Oby, verscheide groote Rivieren, die daer in hare uitwateringe, en alle hare oorspronk uit de Steep, in Tartaryen, hebben. De eerste Rivier na de Oby is genaemt Jenisea, doch in de gemeene Kaerten qualijk genoemt Teneseia; zijnde een groote Rivier: daer na volgt de Rivier Poesina, of Piasida, in de Kaerten mede qualijk genoemt Peisida: daer na de Rivier Leen, of Lena, daer de beste en grootste Zabelen vallen, zijnde mede een groote Rivier: daer na volgt de Rivier Sobatze, of Sabacsia; en daer na Colima, die beide mede redelijk groot zijn. Na deze zijn 'er noch wel meer, doch alle niet bekent; zijnde het van Waigats af, tot hier en toe, des Winters onverdraeglijk kout. Aen wat Koninkryk dit Land nu grenst, weet men niet; maer men zegt, dat Kathay, of Sina een warm Land is, waer uit men afmeten kan, hoe verre dat het noch van daer leggen moet. Dus verre dit bericht.

* Regeeringe.

[p. 898]

De Samojeden konnen noch Lezen noch Schryven, gelijk geene Volkeren die de Ys-zee langs woonen, tot aen Korea toe, de minste letter Lezen of Schryven konnen.

De Samojeden bidden hoofden aen van doode Ren-dieren, die zy op staken stellen. Kooren wast by haer niet, van wegen de groote koude. Zy gebruiken gedroogde Visch voor Brood. De armste onder hun eeten het gedarmte van 't geslachte Vee; ja veele slaen de vuiligheden en afvallen raeuw in 't lyf. Zy leven meesttyds vreedzaem onder malkander. De rykste ruilen zomtyds Brood, en Brandewyn, tegen Pelteryen, en Walruschtanden.

De Samojeedsche Kust, tot aen de Oby toe, en verder, is meest effen laeg Land, met weinig Havens voorzien. Het is een woest Heidensch Volk, de Toovery zeer toegedaen: leven meest zonder Wetten. Haer Rykdom bestaet in Ren-dieren. Zy reizen van de eene plaets na de ander: hebben geen vaste wooning, hoe wel in een gewest blyven, noch by Winter, noch by Zomer. Zy zijn hardnekkig, doch trouw: eeten zoo wel raeuw als gekookt Vleesch, en Visch. Men zegt, dat die het meeste by haer kan Tooveren, (dat doch maer Guichelarye is) voor de geleertste word gehouden, en meest ge-eerd is. Erkennen hunne Tzaersche Majesteiten, en betalen Jaerlijk, die een Boog voeren kan, de waerde van tien stuivers voor Schatting, 't geen zy in het Steedje Petsora, Poestoser, of Pustoser, in Pelterye opbrengen. Zy ruilen aldaer tegen Meel, en andere hunne noodwendigheden, witte Vosschen, Bevers, en graeu-werk. By hen valt overschoone Visch, in groote menigte, en daer is een ryke Zalm - vangst. Omtrent de Oby woonen de aenzienlijkste en rykste Samojeden.

De Vrouwen der Samojeden hebben ronde gaten in de hooft-kappen, en die der Mannen zijn weinig hoekig. De Mannen steeken de ooren uit de kappen; de Vrouwen niet. De Mans kleederen worden van eene huid gemaekt, en die der Vrouwen uit veelderhande lappen van alderhande Dieren en Vogelen. De getrouwde Vrouwen zijn zeer Hoerachtig. Men vind 'er wonder kleine in een gedrongen^* Menschen. Zy zenden door Afgezanten zomtyds Ren-dieren aen hunne Tzaersche Majesteiten, ter geschenk, zoo als my heugt gezien te hebben, in teken van onderdanigheit. Hebben groote hoofden, en korte halzen; weinig haair, als alleen op 't hooft, dat pik zwart is, hangende recht, en gestrengelt, als touwen ongehavent. Aen hare boven-kleederen is het ruig van buiten, en aen de onder - kleederen van binnen, beide van vellen, de buitenste meest van Ren-dieren, en de onderste meest van gevogelte, met snaren aen een genaeit: de kouzen zijn van ruige Zee-robbe-vellen. Zy voeren Pyl en Boog. 't Hooft dragen de Mannen veeltyd bloot; doch als het koud is, halen zy den Rok daer over heen. By tyd van vreugde, danzen zy op een been, klappen in de handen, en geven een zeer vreemt geluit, al hippelende een achter een. Als ik hun op zeker tyd een Spiegel voorhielt, verwonderden zy zich zeer, en meende huns gelijken daer in, of achter te zien, zoo dat achter de Spiegel daer na zochten. Zy zijn zeer bloode. Als men eenmael uit de zelve een geheele Bende op de been had gebragt, vlooden zy alle op de minste klank van eenig schietbus, en stierven van ongemak, zoo dat buiten hun koud gewest van zachten aert zijn. Zy drinken zich zeer vol in Brandewyn, als zy zulks hebben. Wanneer ik hen na hunne ouderdom vroeg, antwoorden zy lachende, dat daer niet van wisten, en by geen Jaren telden. Zy zijn zeer goede Boogschutters, en oefenen hare Kinders van der jeugd op daer in. Men vind 'er by haer die ter Jacht gaen op kleine Sleetjes, daer tamme Herten voor gespannen zijn, die zoo gezwind voort loopen, dat zy de wilde Herten zelve onderhalen, welke dan van de Man, die daer in over end staet, en met zijn voet het lichte Sleetje bestiert, met een Pyl geschooten worden.

Op deze Samojeden mogt te recht geeigent worden, het geene Mela zegt. De⁺ Sarmaten zijn onkundig van die twee Pestilentien, het Goud en Zilver. Om den zwaren kouw, woonen zy in onderaerdsche hoolen, en lage Hutten: hebben 't geheele lyf, uitgezonderd waer door zy zien, bedekt. Zy zijn van grove gewoonten, en berucht, dat zy de vreemden slachten. Virgilius zegt van deze Volken, of hun Nabuuren:

Gens effrena virum Riphaeo funditur euro,⁺
Et pecudum fulvis velantur corpora setis.

Dat is:

Het Riphaeisch toomloos Volk komt

op met groote kracht,

En dekt hun koude huit met geele Bee-

ste-vacht.

* De Nubienser Land - beschryver zegt van het Volk des Lands Magog, als volgt. En alle deze zyn zeer klein, zoo dat 'er gevonden worden, onder hen, zo Mannen als Vrouwen, die drie palmen in groote niet overtreffen: 't geen echter niet waerschynlyk is.

+ Lib. 2.

+ Georg. 3.

[p. 899]

In de Zee die tegen het Samojeedsche Land aen komt, zijnde eigentlijk de Ys-zee, bericht men my, dat het in 't Voor - jaer zeer veel mist, en als men te dier tyd by klaer weder aen de mond van de Oby op het hooge gebergte staet, ziet men daer, doch niet zeer na aen Land, veel Ys dryven; en is aen te merken, dat langs de stranden, op eenige Jaren, zomtyds de Zee een goede Geschut - schoot of twee van de Wal, vroeg in 't Voor-jaer, open is, waer langs de Samojeden, en andere Oost-Tartaren, heen en weer, met kleine Vaertuigen dan komen varen.

In de Rivier Oby valt zeer veel Visch, en voornaem Steur, daer goede Kavejaer van gemaekt word.

Nova Zemla, gelegen over de Oby, is zeer gebrooken Land, heeft veel Vooreilanden, en Klippen; ook menigte van Rivieren, en willen eenige, dat men kan binnewaerts, te Water, van 't Zuiden af, bykans tot aen den uitersten zoom van 't Land, Noordwaerts komen. In deze Vooreilanden, en Klippen, verwart het Ys geweldig, en stopt daer zomtyds op, waerom men mede daer te meerder te midden in de Zomer schotzen Ys dikmael ziet dryven.

In de Straet Waigats, aen de over- of Noord-kant,⁺ is een Kaep, die de Afgoden-hoek genaemt word, daer de Samojeden te Beevaerd plagten te komen, om haren Godsdienst te verrichten. Men zag daer voor dezen twee of drie honderd gesnedene Beelden, van beide kunne, plomp gemaekt, ruggelings over, na het Noord-oosten met de aengezichten gestrekt, op het Land leggen; daer by men een groot getal van hoornen, hoofden en beenen van Ren-dieren zag; als mede zeker aert van glinsterende steentjes, 't geen der Samojeden Offer schynt te zijn.

De grond en het Land op Nova Zemla, tegen over Samojedia, is gelijk vermorzelt, en tot gruis vervrooren.

Op het Eiland Waigats, hebben zich, als ben bericht, voor weinig Jaer, een uitgeweken geslacht of twee der Samojeden, ter neer gezet, die de Landen gelijkdeelig daer beslagen hebben; doch in 't koudste van 't Jaer zijn zy genootzaekt zich meer Zuidwaerts te verschuilen.

Aen de Zee - kusten op dezen streek, Oost aen, vind men weinig sterkten, behoudens eene, omtrent de mond van de Rivier Oby. De Zee in Waigats schiet meesttyds af, ten Westen uitwaerts aen, en de deiningen zijn daer groot. Van het hooge Samojeedsche gebergte kan men in de Ys-zee veeltyds te midde-zomer zien, dat zy meest open is. De stranden zijn daer effen, hoe wel het na de Nova Zemlasche Wal Rotzig is.

Het Waigats, of de Straet Nassauw, tusschen Nova Zemla, en Samojeden-land, is als een Trechter, wyt: als men daer voor in komt, en als men niet verre daer in is, ontmoet men driederley water, zwart, wit, en blaeuw; ook verscheidene gronden, modder, stek, en zantgrond.

Men vind, zoo oog-getuigen zeggen, omtrent Waigats Harder, een Visch van gelijke gestalte en gedaente als tot Japan en Jeso word gevonden; waer by komt, dat Harpoenen, gelijk Nederlandsch maekzel, aen Korea zijn gezien in de ruggen der gevangene Walvisschen; want zeker Nederlandsch Tolk, oud van Jaren, tot Nangazakki in Japan, in 't Jaer zestien honderd en negentig, woonachtig, en noch by leven, die zich als Reeder met de Walvisch-vangst op de Kusten van Japan, lange Jaren heeft erneerd, daer ter plaetze verhaelde, dat hem meermalen door zijn Visschers toegebragt waren, Europiaensche Harpoenen, welke zy uit de rug van gevangene Walvisschen gesneden hadden. En of schoon daer uit schynt, dat 'er voor een Visch in Zee doortogt konde zijn, zoo is zulks echter geen bewys, dat 'er daerom vaert zoude zijn, voor Schepen. Als dan aengemerkt word de geduurige Misten, zoo diep in Zee, als omtrent de Kusten, by goed en zacht weder des Zomers, en dat by afwezen van Mist, het meest altoos aldaer stormt in de Ys-zee; de kortheit van de Zomer aldaer; de verheit van de weg na Jeso; de uitstekentheit van hoeken, byzonder des Ys-kaeps, welkers einde onbekent, en misschien Pool-waerts, of dicht tot aen Amerika strekke, of vast zy, en waer tegen altoos het Ys opgekropt staet, of dryft, zoo als men ook weet dat omtrent de Rivier de Lena by zommige Jaren het altoos vast gevrooren blyft, de geheele⁺ Zomer door, en dat van drie Zomers de mond van die Rivier geen eenmael open is: de onzekerheit van de gelegentheit der Noordzyde en Kusten: de gewisse na woestheit der zelven, de droogtens die in de Ys-zee bejegent zoude konnen worden; want men benoord-oosten Nova Zemla 's Oosthoek ondiepten heeft opgeloot: de onwisheit van 't Aspunts hoogte der Kusten, die misschien, byzonder hoog na 't Noorden, zoo hier en daer gelegen zijn, daer dan altoos het Ys na allen schyn zou-

+ Ziet Linschoten.

+ De vaert Noorden om, achter Nova Zemla, of door Waigats, myns oordeels na Indiën, nier doenlyk.

[p. 900]

de hinderen; waer dan by komt, dat de Ys-zee meesttyds vol schotzen Ys, ettelijke vadem dik, dryft. Zoo valt af te raden, dezen weg te kiezen, om eenige Indiaensche Landen van deze zyde op te zoeken, en mag den doortogt aldaer voor onmogelijk en onwaer aen worden gezien. De Visschers die daer ter Walrusch-vangst by de Zomer gaen, in kleine Scheepkens, weten de plaetzen te my den daer het meeste Ys is gezet, 't geen zomtyds omtrent Waigats, en zomtyds by de Oby, of eleders is, en kost veeltyds, hoe kundig dat zy zijn, 't zelve aen veele het leven.

Linschoten verhaelt van 't Eiland Waigats, dat daer op zijn veel stilstaende Wateren, en Moerassen. Hy zegt, daer op gezien te hebben Bloemkens van veelderley verw; ook wel Gras, meest van een verzengt groen: geen geboomte, en weinig gevogelte. De Kusten zijn meest Rotzig en Klippig, van graeuwe Arduin-steen. Men vind 'er aen de strand veel dryf-hout. Het vaste Land omtrent het Eiland Waigats, is, zegt hy, schoon vruchtbaer Land, doch niet bebouwt, bol, en zacht: men vond daer veel Bieslook, en Veld-bloemen in 't Wild. Het Eiland zelve is hooger Land als de vaste Kust, doch boven vlak. De doorvaert heeft veel bochten, uit en in. Het water tusschen 't Eiland en 't vaste Land, is bruin, en zwartachtig. Als men deze vaert of doortogt, by hen de Nassauwsche Straet geheten, ten einde loopt, is het water beoosten vry zout. Het water wast daer met stroomen die uit den Oosten komen. Doch die lust heeft wytloopiger den toestant der Kusten van Waigats, en Nova Zemla te zien, zoo zy⁺ zijn ter nedergestelt door Linschoten, en Willem Barentsz., en wat hen daer zeltzaems bejegent is, gelieven zich tot des zelfs Reizen te wenden, die daer wytloopig af schryven, wes ik dies aengaende zwyge.

Schipper N. de Lange, welke veel Jaren op Groenland ter Walvisch-vangst heeft gevaren, heeft my gezegt, meermalen gevonden te hebben in de huid, of in het vleesch van de gevangene Walvisschen, driehoekige Harpoentjes, van Ley-steen gemaekt, groot vier of zes vinger-breet, waer by een oogje aen 't boven end te zien was,⁺ daer een rouw door schynt gestoken te hebben, of wel eenige stok of staef. Op wat plaets, en van wat Menschen deze scherp-puntige Leytjens, den Visschen in het lyf zijn gejaegt, is onbekent, 't zy dat het is van de Luiden aen de Straet Davids woonachtig, of wel van eenige bewoonders der Eilanden van Jeso, en hooger, Noorden op. Altoos het blijkt, dat de zelve gezwommen komen, uit een gewest, daer het Yzer den Menschen onbekent is, anderzins zouden zy zich niet behelpen van deze Visschen met Leyen te vangen, dewyl daer mede zulks niet zoo zeker kan geschieden.

Schipper Willem de Vlamingh getuigt my mede de bovenverhaelde zaek, doch zegt daer beneffens, dat hy ook veelmael Harpoentjes in de ruggen dezer Visschen heeft gevonden, wel van diergelijke Ley-steen gemaekt, maer lang twee span, voor met dubbele scherpe weer-haekjes, oordeelende mede dat de zelve door de Menschen aen de Straet Davids zijn gebruikt, daer hy te meermalen is geweest, want deze vervolgen, met hunne kleine Vaertuigen, daer een Man alleen in zit, deze groote Visschen in Zee, werpen hun menigte van deze Leye Harpoentjes in 't lyf, tot dat ze mat, en dood gebloed zijnde, zy die na Land sleepen, en zich daer van bedienen. De Lynen welke aen deze Harpoentjes vast zijn, zijn van darmen gemaekt, hebbende blazen aen de enden, zoo, dat wanneer een groot getal diergelijke Harpoentjes in het lichaem van de Visch gejaegt zijn, de zelve door de blazen in 't zwemmen word belet, want die vol wind zijnde, na boven schieten, en zoo de Walvisch afmatten.

Men wil ook dat deze Harpoentjes van Ley-steen, in gedaente als Pylen, aen de Straet Davids, uit Boogen mede worden geschooten, zoo wel van het Land af, als uit de kleine Vaertuigen, in Zee, want de Walvisschen komen aldaer dicht onder het Land zwemmen, alwaer 't zeer diep is, en word mede gezegt, dat die Pylen of Javelyntjes gemerkt zijn: komt dan de Visch dood aendryven, gelijk aldaer dikmael gebeurd, zoo is hy eigen aen den geenen wiens merk op de Pyl staet.

By Wormius leest men, hoe in den Jare zestien honderd drie en veertig, op Ysland een Walvisch wierd gevangen, die een Harpoentje in 't lyf hadde, na het scheen van Ley-steen, of misschien Toetsteen gemaekt, die men op dat Eiland, niet en vind; aen 't achterste einde waer 't op zijn breetste is, zag men een gaetje, alwaer een touw door gestoken was, gevlochten van fyne Walvisch-baerden, of haair: voor was een scherpe punt, daer aen gesleepen, en scheen als of deze Pyl, Javelyn, of Harpoen, niet diep genoeg in het lichaem van het Dier gejaegt zijnde, de Visch het ontkomen was. Na allen schyn, dit werk-tuig, of in Groenland, of in de Straet Davids, of elders

+ Deze togt is gedaen voor omtrent honderd jaer.

+ In Japan worden de Walvissen met yzere Harpoenen gevangen, gelyk ook meest op alle plaetzen in de bekende, waerelt.

[p. 901]

beoosten Nova Zemla, zal zijn gemaekt geweest.

Dus onderrichte my mede een ander oog-getuigen, dat hy onlangs in de huid van een Walvisch by Groenland gevangen, een Pyl van Ley-steen gemaekt, gevonden hadde.

De reden, dat in Waigats schier althans zoo veel Ys is, schynt te zijn, om dat de Rivieren Jenisea, en andere, zeer veel Ys uitspouwen, het welke, door dien de Vloeden van 't Oosten na het Westen daer meest gaen, in deze engte zakt, en daer verstoppinge maekt; hoe wel andere zeggen, dat het Ys aen de Rivier Oby, als het begint te smelten, of te ontdooyen, aenstonds zinkt, en geen myl voort dryft, en langs de Rivier over lage Landen schiet.

Men zegt, dat de Walrusch-tanden, die in de Ys-zee gevangen worden, veel voozer en brosser zijn als die by Groenland worden gevischt, en dat de Dieren zelve ook kleinder zijn.

Wel is waer, dat over de lengte van de engte Waigats, de Zee-luiden zeer verschillen: de zommige stellen die op tien, en andere op dertig mylen. Eenige stellen de Landen nieuw Holland, en nieuw West-vriesland genaemt, binnen de engte, en andere daer buiten, en in de Tartarische Zee; welke geschillen te vereenigen zijn, en bepaelt konnen worden, na dat men des Tartarischen Zees mond ver of naby van het naeuwste van Waigats stelt. Het hoog gebergte in deze engte, aen de Zuidzyde, word het Pater Noster gebergte by de Zee-luiden geheten, dat altyd met Sneeuw bedekt is.

Het is byzonder, dat wegens de doortogt van Waigats in de Ys-zee zoo zeer word getwist-redent. Men vind noch veele omtrent Archangel, en Oostelijker aen Zee gelegene Volken, die gevoelen de Zee daer een Inham te zijn, en niet verre Oostelijk voorby Nova Zemla testrekken, gelijk daer van een tekening voor eenige Jaren tot London, in 't Journael des Sçavans, of Philosophicale Transactions, is uitgegeven; beneffens een Brief, zoo ik derwaerts aen den Heer Oldenburgh, in den Jare zestien honderd twee en zeventig, toen Secretaris van de Societyt der geleerden tot London, hadde geschreven. Andere gevoelen, dat Nova Zemla ten Noord-oosten zeer dicht aen Tartarye stoot, en dat daer een tweede naeuwte is, zoo dat 'er wel een doortogt voor water zoude zijn, maer niet voor zware Schepen, om de menigte Ys, die 'er meesttyds opstopt in deze tweede engte. 't Waer-schynlijkst echter is na de naeuwkeurigste onderzoekinge, zoo dies aengaede namaels heb gedaen, dat die Zee, en dat Land, gestrekt en gelegt zijn, als in mijn Kaert nu is te zien.

't Zy Nova Zemla vast Land is, gelijk het niet en is, onzes gevoelens, of een Eiland, zoo word geoordeelt, dat 'er niet, of zeer bezwaerlijk, door de engte Waigats, of buiten het Noorden om, Oostwaerts, te komen is: en is aen dit Nova Zemla zoo een gedaente by ons in de Kaert gegeven, als ons van de meeste Schryvers voorgegaen is; doch verbetert, volgens berichten van voorname Zee-luiden, die oog-getuigen zijn geweest, aen my gedaen.

Het is mede aenmerkelijk, dat vermits de afgryzelijke Ysschollen die in de Waigatsche Zee steeds dryven, en zich zomtyds tegens de Kusten aenzetten, dat de Russen en Samojeden met hare Vaertuigen zelden de zelvige plaetzen voor de tweedemael weder konnen aentreffen, het welke de vaert aldaer mede bezwaerlijk maekt, onwis zijnde waer het Ys waer te nemen is.

Theunis Ys van Amsterdam, zeer ervaren Zee-man, die als Schipper lange Jaren op Groenland heeft gevaren, en ter Walrusch-vangst onder en op Nova Zemla gezworven, heeft my bericht, hoe verscheidene groote Baeyen in Nova Zemla veeltyds des Zomers met Ys bezet blyven: hy zegt, dat het Ys op drie en zeventig graden en een half in 't Voor-jaer het eerst word gespleten, dat is omtrent Loms-baey, alwaer zomtyds de opening zoo breet is, dat niet wel overzien kan worden; breeder en smalder, na de drift van het Ys. Dat de Vloet daer komt uit den Noorden, doch op zes en zeventig graden uit den Noord-oosten^* en Oosten: het vloeid daer, zoo hy zegt, eens zoo lang als het ebt, waer uit iemand mogte de besluiten, dat 'er achter Nova Zemla, benoorden, en benoord-oosten, groote togt van water en opening moet zijn; want zoo het achter dicht ware, zoo en zouden de vloeden herwaerts zoo krachtig niet zijn; dien kan worden geantwoord, of schoon hier togt van water is, zoo en volgt daer niet uit, dat 'er daerom juist vaert of doortogt voor Schepen zy, waer van wy de ongeloovelijkheit aen hebben gewezen; wordende ook in de Zwarte Zee, als mede in de Middelandsche Zee, echter togt van water bespeurd, altoos over een zelve streek, schoon 'er achtet geen opening en is. Om de groote ras van stroom die 'er is, ter plaetze van bovengemelte spleeten, en dat als dan ter

* Het geen een gewis teken is, dat de Tartarische Kust by en omtrent de Ys - kaep noord-oost op strekt verre in zee.

[p. 902]

zelver plaets daerom open water is, zoo stremt het daer ook bezwaerlijker tot Ys, en ontdooit eerder.

By Costintsarch, op omtrent drie en zeventig graden, een plaets op Nova Zemla, zegt hy, te zijn een doode stroom.

De Vloeden tegen de buiten-kust van Nova Zemla, gaen des Winters aldaer zeer hoog, 't geene gezien kan worden aen de aerde, en strand, langs de Kust; want het water daer een zienlijke moet achter laet, en aen de stukken Hout, en Boomen die hoog zijn gedreven, en men op 't Land vind leggen. Wanneer het Ys, ter plaetze als boven gemelt, op drie en zeventig graden, en drie en zeventig graden en een half, of daer omtrent, gespleten is, worden daer de schotzen in kleine stukskens verbreizeld, en vernietigt. Benoorden Nova Zemla, meerder Poolwaerts, ziet men meest altoos groote Velden van Ys, en hadde den opgemelten Zee-man daer nooit Land vernomen.

In de buitenste Baeyen van Nova Zemla is vry diep water, tot op den hoogsten hoek, ten Noorden; maer wyder Oostwaerts, is het water ondieper. Wegens de Ys-velden, die meest altoos benoorden leggen, of schoon 'er geen Land bekent en is, meent bovengemelte Schipper niet dat ooit iemand daer hooger als op twee en tachentig graden is geweest. Veel Walvisch doet zich benoorden Zemla op, doch vermits men daer niet zeer bedreven is, word ze niet veel gevangen.

De Vliet Petsora, zegt hy, kan dertig myl opgezeild worden, en tot boven het Stedeken van de zelve naem. Hy had geweest aen het Eiland Colgoy, daer veel Endvogels had gezien, en menigte van Zalm gevangen, die daer valt in Oogstmaend.

Hy was de Vliet Petsoor, of Petsora, eenige mylen opwaerts geweest, tot dicht by, daer een Vlek legt. Dees Vliet heeft aen de mond verscheide Spruiten. Hy vond daer Ballingen, en Samojeden woonachtig.

Dees Schipper Theunis Ys, had veel Marmer-steen op Zemla gezien, en zeer hard Kristal. Hy gelooft, dat by Costintsarch een vaert gaet, tot aen de binnenste kant van Nova Zemla: oordeeld Metaelertz daer te vinden zoude wezen.

By onderrechtinge door Schipper Willem de Vlamingh, van Oost-vlieland, worde ik verstendigt, dat hy in 't Jaer zestien honderd vier en zestig, ter Walvischvangst uitgevaren, het hem zoo gelukte, dat hy langs de Noorder-wal, en voorby de Noord-ooster-hoek van Nova Zemla heen zeilende, werwaerts hy heen stak om goede vangst te hebben, die hem om de West was ontstaen, zoo verre quam, dat Zuid en Zuid-west op zeilde, tot by, of omtrent het wel eer behouden Huis, in 't Jaer vyftien honderd zes en negentig door Heemskerk, na geleden Schipbreuk gesticht, daer hy verwinterae. Van het behouden Huis zeilde hy Oost-zuid-oost op, tot omtrent op vier en zeventig graden, daer hy niet als open Zee zag, van waer te rug zeilde, weder achter Nova Zemla om, en binnen zestien dagen, na dat Nova Zemla uit het gezicht verliet, in 't Vlie aenquam. Van de Eilanden Orange genaemt, t'Zeewaerts, Noord en Noord-oost op, zijn de gronden, zeventig myl ver, langs deze streek Kezelig, Rotzig, Steenachtig, hoe verder van Land, hoe stekgrondiger, en ondieper, wezende het op zeven, ja op vyf vadem (want die diepte had hy daer Noord en Noord-oostwaerts op geloot) modderig en zacht, zoo dat vermoed werd, eenig Land benoorden daer dicht aen te zijn, ('t zy vast Land, of ten minsten eenig Eiland,) 't welk misschien aen Groenland niet alleen, maer aen de uitstekende hoek, Ys-kaep by my genaemt, vast is. t'Zeewaerts Zuid-oost aen van 't behouden Huis, is de grond als in de Zuider-zee, doch wel zeventig of tachentig vadem diep, en hoe verder van Nova Zemla 's Land, hoe stilder water dat het daer was, en hoe vlak 'er grond, waerom hy gevoelde, de Tartarische Kust aldaer-niet verre moest zijn; gelijk in de Kaerten, welke zedert gemaekt zijn, een vaste Kust daer is geplaetst, en met de naem van Jelmer-land genaemt, na zeker Bootsman, Jelmer geheten, die deze Reize by heeft gewoont; hoe wel my de Schipper verzekert, schoon hy op gemelte plaets, Zuid-oost van 't Land, en 't behouden Huis, zelf na Land uit zag, zulks niet heeft beoogt, maer wel alle tekenen die men in volle Zee gewoon is te zien, wanneer men naby Land is; al hoe wel veele van de Matroozen zich dikmael inbeeldeden het Land te zien: dies voor vast vermoede, het Land aldaer zoo te zijn, als Jelmer het heeft opgegeven, en Dirk Rembrantsz. van Nierop het aldereerst dus in de Kaert heeft gebragt en benaemt, en heden in de gemeene Zee - kaerten word gezien.

Schipper de Vlamingh heeft my vervolgens toegelaten, op de Kaert te schryven, dat door hem de Jelmer-kust is ontdekt, steunende op de tekenen die hy in Zee te dier plaetze zag; waer uit vaste-

[p. *90]

Een Hoorens Beckeneel van Bovenen te sien.
Een Hoorens Beckeneel van Onderen te sien.

[p. 903]

lijk te vermoeden was, het Land aldaer zoo te zijn.

De koude was aldaer niet zeer zwaer in dar Jaer. Hy bejegende geen Ys, als hier en daer een schots. Op de Eilanden, met de naem van Admtraliteits Eilanden bekent, vond hy een staek, daer her Jaer vyftien honderd vier en negentig op stond, met een Hollandsche hand geschreven. -

Deze togt is te meer te verwonderen, om dat, als anderen derwaerts zeilden, op de zelve tyd van 't Jaer, niet als Ys hebben bejegent, en in het zelve zijn1 blyven steken. Hier van schynt de reden te zijn, dat wanneer de Noorde Winden veel waeyen, dat als dan het Ys van de Pool af, Zuidwaerts, tegen Nova Zemla en Tartarye aen dryft; doch als veel Zuide Winden waeyen, gelijk het in dat Jaer had gedaen, dat als dan het Ys na de Pool schiet, en een openen Zee achter Nova Zemla laet. Gelijk de Noorde Winden, die het Ys van de Pool na om laeg of Tartaryc jagen, niet alleen stoppen het Waigats, maer ook de engte tusschen Tartarye en de Oosthoekvan Nova Zemla, en beletten, dat het Ys, 't geene tusschen Nova Zemla en Tartarye is gemaekt, niet loozen kan: hier van daen komt het, dat de zommige de Zeen, zoo binnen als boven Nova Zemla, open hebben gezien, en andere bevrooren, op een zelve tyd van 't Jaen.

Een geloofwaerdig Zee-man, op de Groenlandsche Visscherye uitgevaren, heeft my verhaeld, in deze gewesten van Nova Zemla en Groenland gezien te hebben, dat eenige honderden, ja ruim duizend der Visschen die men Eenhoornen noemt, (welke een aert van Walvisschen geacht worden te wezen,) uit der Zee, boven water als de Tonynen quamen springen, en weder indooken: men zag 'er groote en kleine hoorenen: de oude Visschen hadden de groote van een Sloep, waren gespikkeld als een Appelgraeuw Paerd: het is een rond platte Visch, de staert staet dwers, zy komen na het schynt, meest boven, met dood stil weder: haer vleesch is week, en houd zelden steek, voor den Harpoen, want als zich tien Sloepen met Volk onder deze menigte wierpen, zoo treften zy veele, doch in geen een bleef de Harpoen vast steeken.

Wanneer ik in den Jare zeventien honderd en twee, last hadde gegeven aen Visschers die ter Walvisch-vangst, na Groenland voeren, zoo het mogelijk was, een Eenhooren-Visch te vangen, dat men dien het hoost zoude af kappen, tegelijk met de Hoorn, en my toebrengen; zoo is zulks geschied: de Hooren die bezyden de Snuit staet, en niet recht voor 't HOost, is gedraeid, maer lang vier span en vier duim, als wezende na allen schyn van een jong Dier, het Bekkeneel is lang en breet ruim twee span, recht boven op het HOost zijn twee openingen, daer dees Visch zijn adem door gaet, en lucht vat, dat de Neus zal zijn, en men zegt dat zy daer door mede water op, en om hoog blaest, en gaet; door tot in de mond: achter deze openingen in 't einde van het HOost, en boven de Ruggraed, staet een beenen knobbel, die de gedaente der Neus maekt: in het laegste deel van het HOost te weder zyde de Snuit, staen twee kleine ingedooke Oogen: twee platte beenen gaen over de Snuit, de Hooren staet ter slinker zyde van de Snuit, en ter rechter zyde ziet men plaets tot een andere, en verzekeren my de Zee-luiden, dat deze Hoorens wisselen, en wanneer die aen de eene zyde valt, dat dan de andere weder wast, waerom misschien deze Hooren zoo klein is, indien van geen Veulen was.

Zeker Groenlandsche Schipper heeft my in den Jare zestien honderd acht en negentig verhaeld, toen een Eenhooren in Zee gevonden te hebben, van wiens Spek Traen wierd gekookt, was lang zes of zeven vadem; elk volwassin Visch geeft omtrent een Kardeel Traen: zy komen gezwommen gelijk de Walvisschen, meest uit het Zuid-westen, na het Noord-oosten, en moeten zomtyds boven komen, om lucht te scheppen; en alzoo schiet de Zee mede omtrent Spitsbergen; doch kort onder de Wal neemt ze een tegen gesielde loop.

Als deze Eenhooren-Visschen in Zee zwemmen, met de Hoorens uit het water stekende, maken ze een groot gedruis, en geraes: zeker Schipper heeft my verhaeld, niet wyt van de Straet Davids, gezeild te hebben, en dat hy aldaer, eer iets op't water zag, een zeer groot geluit hoorde, 't geen naderende, men zag dat een zeer groot getal dezer Hooren-visschen quamen aen zwemmen, met de Hoorens in 't water slaende, die het geraes hadden verwekt: zy myden alle het Schip, men schoot 'er met Harpoenen op, doch geenige wierden gevangen.

Men wil dat 'er zommige van deze Visschen gevonden worden, die twee Hoornen hebben, zoo als 'er eene in den Jare zestien honderd vier en? tachentig, by zeker Walvisch-vange is gevischt, en tot

[p. 904]

Hamburg gebragt, alwaer die noch kan worden gezien, en de aftekeninge aen my is vertoont: wordende wyders by eenige geleerde Mannen geoordeeld, dat deze Visschen alle zoodanige twee Hoornen, of Tanden hebben, en dat zy noch jong zijnde, eene van de zelve gewoon zijn af te stooten, 't welk my niet aen nemelijk voor komt, om dat ik oog-getuigen gesproken hebbe, die 'er veel honderden (als reeds gezegt) te gelijk in een Bende, hebben zien zwemmen, die alle maer een Hooren hadde.

En kan van deze Eenhooren-Visch by Wormius, Bartolinus, en andere in 't breede worden gelezen; waerom hier spare wytloopig van den zeiven, of het HOost en Hooren, dat onder my berust, te berichten; doende echter de aftekening daer van in Prent hier zien, om dat bespeure de zelve zeer gebrekkelijk elders is afgebeeld.

Het onderste Kake-been is gelijk deboven-neb, spits: de Groenlanden noemen die Turacca, of ook Nahrval, hebben wel een gesprenkelden huid als een Appelgraeuw Paerd, doch zomtyds is de grond van haer vel wit, of geheel graeuw.

De Eilanden van Orange, anders de drie Eilanden genaemt, aen de Kust van Nova Zemla, zijn niet zoo Noordelijk gelegen, als de Hoek der Begeerte; het scheeld, volgens bericht der boven gernelte Schipper Vlamingh, vyftien myl, en zoo zoude de Kaerte van Nova Zemla, dezen aengaende, qualijk zijn gelegt, 't geene echter tot noch toe niet hebbe derven veranderen, om dat zeker ander Zee-man, die aldaer mede hadde geweest, my daer van twyfelachtig heeft gesprooken.

Op de Noordhoek van Sint Laurens Baey, leit een Eiland, groot een vierde deel myls.

By Loms-baey, aen Nova Zemla, steken twee zeer gevaerlijke Riffen in Zee, een myl lang, waer op in 't Jaer zestien honderd zes en zeventig een Engelsch Schip gebleven is, wiens togt beneden word verhaeld. Deze meenden Benoorden om, eenige opening te zoeken, en men heeft overblyfzelen daer van gevonden. Vorder zoude geen Riffen of Droogten meer langs de Kust zijn, en is de Kust van boven Loms-baey gelijk in Noorwegen, met Voorlandig gebergte.

Schipper Vlamingh oordeeld, dat Nova Zemla gebroken Land is, daer men op veel plaetzen in, en misschien door varen kan.

De miswyzinge van 't Compas by de Admiraliteits Eilanden, is ruim dertig graden, en by de meest Noordelijke hoek van Nova Zemla zeven graden en een half; by de Noordkaep zeventien graden. Hy zegt, by ondervindinge te weten, dat de Noordkaep, en Nova Zemla 's eerste of Wester- hoek, even dertig mylen nader aen malkander zijn, als by de Kaerten, die gedrukt in de Zee-boeken staen, is te zien.

Hy oordeeld, Tartarye schuins tegen over 't behouden Huis met een bocht in te schieten, en tegen over de Oost-hoek van Zemla weinig nader aen malkander te komen als in mijn Kaert heb gelegt; ook Groenland boven Nova Zemla heen te loopen, en zoo wyders tegen over de Tartersche Kust. Hy is daer Noord-west: t'Zeewaerts in geweest, tot omtrent op twee en tachentig graden. Hoe dieper te Zee, boven Zemla, Zuid-Oost, en Noord-Oost op, van de Noord-Oost-hoek van Zemla, hoe kalmer en stilder water, waerom aldaer Land te zijn word gegist, als boven aen heb geroert.

Achter Ysland is de Groenlandsche Kust zoo met Ys bezet, dat nooit in deze of voorgaende Eeuw, mijns wetens, daer iemand het Land heeft konnen genaken: en is wel waerschynlijk, dat de oude Groenlanders, welke uit Noorwegen haren oorspronk hadden, alle zijn vermoord, en hare gebouwen en gelegentheden vernietigt, door dien aert van Menschen, welke tegen woordig in Groenland, tegen over Terraneuf worden gevonden, die wreed, moordadig, en wild zijn; of wel dat zy met de zelve zijn vermengt, verwild, en zoo verduistert.

Of wyders boven Nova Zemla bewesten, en daer, na de Pool toe, een geduurige Zee is, en of daer meer Land is als in onze Globen staet bekent, is onbewust: alleen weet men zeker, dat op twee en tachentig graden niet als Zee en Ys is te zien.

Groenlands binnekant, zegt Schipper Theunis Ys, te zijn lustig en vermakelijk. Men ziet 'er Mos, weinig groen Gras, en kleine bittere blaetjes wasschen, die de Rheenen vet maken.

Het is te verwonderen, dat in Groenland by de Zomer zoo grooten getal Rheenen, die de Herten niet ongelijk zijn, zeer glat en vet, word gevonden, zoo, dat 'er vyftig, en meer, zomtyds in korten tyd van de Zee-luiden worden gevangen: daer men zoo weinig Loover of Gras aldaer ziet, en dat dit gedierte des Winters verdwynt. Gelijk aenmerkens-waerdig is, dat men zegt, meermalen eenige van deze Rheenen gevangen te worden, die aen de hoornen, of ooren, geknipt of gemerkt zijn; waer uit te besluiten staet,

[p. 905]

dat zy geloopen komen uit een Land dat bevolkt is, 't zy uit Amerika, over 't Ys, of wel van de Kusten van Fretum Davids; wezende het Ys zoo hecht op veel plaetzen, dat de Beeren zich althans daer ophouden, en zelf hare jongen voortbrengen.

De Heel-meester Matthew Ybocking, heeft my verhaeld, wanneer hy ter Walvisch-vangst uitgevaren was, en eenige weeken lang in het Wester-ys bezet was, gezien te hebben, dat de Beeren over het Ys uit het Westen quamen geloopen, waer uit afgenomen kan worden, dat de Rheenen die men zoo menigvuldig op 't Voor-jaer in Groenland vind, mede van de West komen; gelijk men mede op Spitsbergen, dat een Eiland is, vind in 't Voor-jaer, zeer veel Rheenen, die in den beginne mager, en mak zijn, zoo dat zy qualijk Menschen schouwen, en binnen de tyd van twee, of drie Maenden, zeer vet worden: deze moeten nootzakelijk in de vroeg-tyd voor den dooy, over Ys komen geloopen, uit een warmer Land. Tegen de felle koude, en Na-tyd, vertrekken niet alleen deze Beesten, maer ook alle het gevogelte, dat zich met oneindig getal aldaer in de broei-tyd houd. Hoe wel geene Zee-luiden ontbreken die van gevoelen zijn, dat de Rheen in Groenland, by de vries-tyd zich onder het Sneeuw, en in hoolen van 't gebergte ophouden.

Het is weinig tyd geleden, dat zeker Amsterdams Schip, zoo als de Schipper my zelve heeft verhaeld, op de Walvisch-vangst uitgerust:, in 't westen van Groenland aen de stranden quam te vervallen: een Matroos aen Land getreden, wierd van wilde Menschen betrapt, welke hem aenstonds, in 't gezicht van andere Bootsluiden, vermoorden, zonder dat zy zulks, om de menigte, konde hinderen. Het Lyk wierd by hen op een wagentje, van twee Honden getrokken, geworpen, en zoo weg gesleept. Wat aert van Menschen deze Wilden mogen zijn, is my onbekent; doch na veel schyn van waerheit, zullen 't van de Straet Davids Luiden, die der waerts aengekomen zijn, of wel van de overblyfzelen zijn van de oude Noordsche Volk-planting in die gewesten (zoo die niet gansch is verdelgt,) welk zedert eenige Eeuwen verlooren is geweest. Dit Volk was in kleeding den Noorder Samojeden gelijk.

De Moskoviten varen met hunne Kotski, of Kotzen, dat Vaertuigen zijn, daer mede zy Zee konnen bouwen, op de Walvisch, en Robbe vangst, die zy slaen, omtrent het Waigats, en wanneer de Wind op het Land waeid, en de Kust met Ys bezet word, bergen zy zich in de Kreeken, Riviertjes, en Inhammen, wachtende tot dat de Wind weder van de Wal waeit, en dat het een schoone Zee is, zuiver van schotzen, tot op een myl of twee, buiten gezicht van 't Land, en zoo dra de Wind weder kentert, moet het Vaertuig zich weder bergen binnen Lands, onder de Wal, of in Rivieren, want het anderzins van 't Ys licht word verbryzelt.

Het is byzonder, dat omtrent Waigats en Meseen, of de omstreek aen de Zee-Kusten aldaer, des Winters de viervoetige Dieren, zoo wel Wolven, Beeren, Vossen, Herten, als andere, insgelijks Patryzen, Sneeuw-wit zijn, en des Zomers van verw veranderen, en graeuw worden.

Edward Brown, in zijne Reis-beschryvinge,⁺ zegt, dat de Straet Waigats volgens zijn raming, behelft over de vyf en dertig^* mylen, en oordeeld vorders, dat men door deze Straet in den grooten Tartarischen Oceaen niet komen kan; en al is 't, zegt hy, men zekerlijk, en voor⁺ vast gevoeld, dat ten tyde van Prins Maurits van Nassauw, een Hollandsch Schip daer door in den Oceaen quam, zoo is 't echter een openbare dooling, door dien deze Straet grenst of paeld aen het Pater Noster gebergte, 't welk een half myl hoog is, waer boven op gestadig Sneeuw leit, dat nimmer smelt, waer van ik een vaste getuigenis geven kan, hebbende zelver in die Straet onder deze Bergen in de Honds-dagen geweest. Dus verre Brown.

Andere berichten, dat Waigats, of de Nassauwsche vaert, gelegen is tusschen twee hooge steene Klippen of Bergen, met groote kromte en bochten, meest altyd met Ys bezet, zoo dat men om deze kromte en bochten, door het veelvuldig Ys, zomtyds bezwaerlijk in Zee daer door kan geraken, en niet op alle tyden, maer wel als de winden het Ys hebben verdreven.

Het is aenmerkens-waerdig, dat aen Cola, en by de Noord-kaep, als ook in West-Groenland, zich Menschen onthouden; leggende die plaetzen omtrent op een zelve hoogte als een gedeelte van Nova Zemla, en dat dit Eiland onwoonbaer is bevonden, waer van de reden misschien is, dat het op Nova Zemla niet en is verzocht zoo het behoord; want in plaets van een houten Huis te bouwen, men holen in de Aerde, of dichte Kachel-stooven moest gemaekt hebben.

+ Cap. 7.

* Te weten Engelsche myle.

+ Later onder vindinge heeft my geleert, dit misverstandelyk te zyn bericht.

[p. 906]

De Samojeden die omtrent de Kusten van Waigats woonen, zijn van gevoelen, dat men benoorden Nova Zemla niet varen kan, 't geen echter hunne onkunde toe te schryven is, om dat zulks by de Nederlanders is gelukt; maer, zeggen zy, men kan langs de Samojeedsche Kust, tusschen het vaste Land en 't Eiland Waigats, zijnde de Straet aldaer ruim een myl en een half op zijn naeuwste breet, bequaemlijk op eenige tyden van het Jaer, hoe wel niet alle Jaren, door komen; welke weg in oude tyden de Siberische Koop-luiden gebruikt hebben, om hare Waren uit de Oby te brengen, komende van daer met Kotzen of Lodgens, den voornoemden weg langs, tot op de Rivier Petzora, voor het Stedeken Poestoser; van waer zy des Winters hunne Goederen met Ren - dieren over Land, na de Rivier de Meseen pleegden te voeren, tot een Vlek Lampas geheten, alwaer die gading daer in hadde, de zelve quam te koopen.

Zy verzekeren (zegt men) mede, dat den anderen doorgang tusschen Nova Zemla en het Eiland Waigats veeltyds, en meer met Ys belemmert is, als den doorgang aen het vaste Land.

Op Nova Zemla is't wilt en woest. In de Baeyen vallen Enden, en Visch te vangen. Op 't Land zijn geen Menschen altoos, die daer vaste wooning houden; geen Gras noch Loof, uitgenomen wild Ajuin, Zuuring, Lepel-bladen, Water-kerssen, en weinig Stek-gras.

Het Eiland Waigats legt meest Zuiden eri Noorden gestrekt: is zestien Hollandsche mylen lang. De doorvaert tusschen dit Eiland en 't vaste Land, strekt zich Oost en west uit.

Nova Zemla is, zoo dra men de Meelhaven voorby is gezeild, met zeer hooge en steile Klippen gestrekt.

Van de vaert der Hollanders na Nova Zemla, in de voorige Eeuw gedaen, en van de Nassauwsche Straet, of Waigats, kan in de Atlas, en in dit Werk, de eerste Druk,5 breedelijk worden gezien, 't geen kortsheits halve nu hier voorby gae.

In het Jaer vyftien honderd vier en negentig, en vyftien honderd zes en negentig, heeft men op de hoogte van een en tachentig en een halve graed, benoorden Nova Zemla gevonden, Ebbe en Vloed, met groote ruimte en diepte, dat acn geen zyde Waigats te dier tyd niet alzoo gevonden is, doch als men toen doortogt aldaer zochte, heeft de veelvuldigheit van Ys zulks belet.

In 't Jaer zestien honderd en drie, nam men in beraed hier te Land, om de Reis benoorden om te verzoeken, edoch, als ondoenlijk geoordeeld, is achter gebleven.

In't Jaer zestien honderd en negen, heeft men weder getracht, boven Nova Zemla, hoog Noorden olm, na Indiën te varen, waer toe een snedig Jacht wierd gebruikt, maer de koude en het Ys hebben deze togt gestuit.

In't Jaer zestien honderd en twaelf, is door zeker Schipper, Jan Cornelifz. van Hoorn genaemt, getracht benoorden Nova Zemla Oostwaerts op te zeilen; hy zeilde dan den elfden van Wiede-maend uit Kilduin, en dat met een Ooste, of Noord-Ooste loop, recht toe na Nova Zemla, daer hy by quam den dertigste van Wiede-maend, en zworf langs de Kust tot den achtsten van Hooi-maend, als wanneer hy vond een vaste Kust van Ys, strekkende van 't Land af, 't welk hy volgde, tot den elfden van Hooi-maend, komende tot op vier en zeventig graden, dertig minuten; den veertiende van de zelve Maend, was hy op zes en zeventig graden, dertig minuten, van waer hy weder keerde na Nova Zemla, en quam weder aen 't Land op den twintigsten, na datze daer twaelf dagen afgeweest hadden. Den negen en twintigsten zeilden hy weder van Land af, met een Weste, en Noord - weste streek by 't vaste Ys heen, en quam den achtften van Oogst - maend, tot zes en zeventig graden, dertig minuten, en twee dagen daer na op zeven en zeventig graden, dertig minuten, maer keerde toen weder Zuid en Zuid-oost, na het Land van Nova Zemla, daer hy den tienden aen quam, en zoo verders, onverrichter zaken, na Huis: waer uit is te zien, dat het Ys meermalen van Nova Zemla Noordwaerts alzoo gestrekt, en vast legt, als het by de togt der Engelschen hier beneden gemelt, bevonden is.

Op het Jaer zestien honderd vyf en twintig, is eenen Schipper Cornelis Bosman, op zeventig graden, vyf en vyftig minuten, aen Nova Zemla gekomen, en gevorderd, tot aen het Staten Eiland, op den dertienden van Oogst-maend, beoosten Waigats, maer gaende den zeventiende 't zeil, kregen de zeilen styf bevrooren, de stormen zoo zwaer, de Ys-schotzen zoo overvloedig, dat op den vier en twintigsten van Oogst-maend, na Huis moeste keeren: Ankers en Touwen wierden verboren, Sneeuw en Hagel was on-

[p. *92]

Verbeelding hoe het Ys van NOVA ZEMLA na SPITSBERGEN, in den jaare 1626 vast geset is gewest.

[p. 907]

uitsprekelijk veel, en te naeuwer nood raekten het Schip door een opening, tusschen het Ys, uit de Straet Nassauw, en weder in de open Zee. Deze Schipper verhaelden dat een Rusch Vaertuig hem ontmoet hadde, waer van het Volk had bericht, dat het Gat van Waigats, of de Nassauwsche Straet, niet alle Jaren open is, ook dat men nooit vroeg in de Lente daer in stevenen kan, wegens het Ys, dat dan noch bewesten de Straet dryft, en opstopping maekt, dat zy gewoon waren voor de mond van deze engte te komen Vissen, en zomtyds ook wel binnen de engte op de droogten, als 'er opening was; ja mede wel geheel door de Straet heen zetten, een einde wegs, in de binnen Zee, maer zelden.

In den Jare zestien honderd vier en zestig, hebben eenige Schippers en Scheepsreders hier te Lande, by den Staet aengegeven, hoe zy op vier en zeventig en een halve graed waren geweest achter Nova Zemla, in hoope, dat zy de Noord aldaer gepasseert waren, en alleen Zuidelijk en Oostelijk hadden af te varen, om nieuwe ontdekkingen te doen, verzoekende daer toe eenige hulp, en voor-recht, doch is alles onverrichter zaken uitgevallen.

. In het Jaer zestien honderd zes en zeventig, heeft zijn Majefteit Karei de Tweede, Konink van Groot Brittanien, twee Schepen afgezonden, onder het geleide van Kapitein John Wood, om benoorden Nova Zemla een doortogt te ontdekken, na Tartarye, Sina, en Japan; doch de zelve komende aen de Kust van Nova Zemla, bevonden zy, dat de Zee geheel met Ys gestopt was, zoo, dat het Ys met de Kust van dat Eiland, Noord op, als een eenig Lichaem maekte, zonder de minste opening; gelijk uit het dubbeld van een gedeelte des Dag-lyft, op die Reize gehouden, en my in Engeland, ter tyd als daer het Gezantschap aen den Konink Willem, en Koninginne Maria bekleede, is mede gedeeld, word gezien, als hier volgt.

Van den zestienden tot den negentienden van Wiede-maend, des middags,⁺ was 't een heldere koude, West ten Zuiden, met Nevelachtig en Regenachtig weder. Des morgens zagen wy veel gevogelte van verscheide aert, 't welk een teken is dat men naby 't Land is, 't welk wy omtrent tien uuren zagen, zijnde eenige van de Eilanden, leggende ten Westen van de Noord-kaep. De rechte of behoude streek, welke deze laetste vier en twintig uuren gezeild hebbende, de veranderlijk heit aengemerkt zijnde, Was Oost-noord-oost, verschil van breete vyftig mylen, gegiste breete een en zeventig graden, en twintig minuten, Meridiaen afstant vyf honderd tien mylen. Des middags hadden het Land Zuiden ten Oosten van ons, omtrent acht of negen Duitsche mylen, zeer hoog, en meest met Sneeuw bedekt.

Zedert den negentienden, des middags, tot den twintigsten, des middags, was⁺ de streek, volgens 't Compas, tusschen Noord-Oost, en Oost-noord-oost. De rechte, of behoude streek, ter zake de variatie of verandering, vier en veertig graden Oostwaerts, verschil van breete een en negentig mylen, gevorderd Ooistwaerts acht en tachentig mylen, gegiste breete twee en zeventig graden en een en vyftig minuten, wyte vyf honderd acht en negentig myl, en zagen veele Zeevogels.

Van den twintigsten tot dezen middag⁺ den een en twintigsten, was de streek na 't Compas tusschen Noord-oost, en Oost-noord-oost. De rechte streek aengemerkt volgens de verandering, noordelijk veertig graden, Oostwaerts verschil van breete, honderd drie en negentig mylen, gevorderd Oostwaerts zes en tachentig mylen, gegiste breete vier en zeventig graden, en vier en dertig minuten, wyte zes honderd vier en tachentig mylen, de Wind uit den Zuid-westen, met een frissche Koude, Regen, en Mist, zagen menigte van Zee-vogels.

Zedert den een en twintigsten, tot dezen middag den twee en twintigsten, was⁺ de streek, volgens het Compas, Noord-oost; doch ter zake van de veranderinge, en het afzakken, was zy Noordelijk gevorderd negen en zeventig mylen, gegiste breete zes en zeventig graden, dik velachtig en zeer koud weder.

Des middags zagen wy een groot uitgestrekt stuk Ys recht voor ons uit, omtrent een myl van ons; wy zeilden naby het zelve, en vonden dat het lag Oost-zuid-Oost, en West-noord-west; zeilden langs het zelve Oost-zuid-oost, zonder dat wy echter het end konde zien; wierpen het Diep-loot, en vonden honderd acht en vyftig vadem water, groen en zachte grond, zijnde hef weder zeer koud, en vriezende met jacht-sneeuw.

Wanneer wy aen Ly van 't Ys quamen, vonden wy zeer stil water, en ontmoete op verscheide plaetzen stukken Ys, van het groot lichaem afgescheiden, omtrent een Duitsche myl daer van af. Het Ys vertoont zich geheel wit, als zijnde met

+ Breete een en zeventig graden en twintig minuten, verschil van lengte, zedert de laestrte meting een en twintig graden, en vyf en twintig minuten Oostwaerts.

+ Breete twee en zeventig graden en vyftig minuten, en de lengte zes en twintig graden twee minuten oostwaerts.

+ Breete vier en zeventig graden en vier en dertig minuten, en verschil van lengte dertig graden en dertig minuten.

+ Breete zes en zeventig graden, en verschil van lengte veertig graden en vyf en vyftig minuten oostwaerts.

[p. 908]

Sneeuw bedekt, uitgenomen eenen hoogen heuvel, welke zich heel blaeuw en glinsterende vertoonde: het overige gedeelte was zeer oneffen en laeg. Den Ys-heuvel was na mijn gissing zoo hoog als d'Abdy van Westmunster. Ik hebbe verscheide stukken Ys gesmolten, en bevonden, dat het water daer van zoet en goed was.

Van gisteren tot dezen middag den drie en twintigsten, zeilden wy langs het Ys, nu en dan in zeer diepe Baeyen van 't zelve, maer konden geen doortogt daer in vinden, wyl het gansch aen malkander gehecht was, met veel Baeyen en Uithoeken,⁺ als ware het Land: de rechte, of behoude streek was Oostelijk veertien graden, Zuidelijk toegevende twaelf graden voor de verandering, gegiste breete vyf en zeventig graden en een en veertig minuten, gevorderd Oostwaerts negen en tachentig mylen, Meridiaen wyte acht honderd twee en vyftig mylen, verschil van lengte een en veertig graden, en vyf en vyftig minuten.

Van gisteren tot dezen middag, den vier en twintigsten van Wiede-maend, was de Wind Noorden ten Westen, met weinig koelte: wy zeilden langs het Ys in alle openingen en Baeyen, maer konden geen doortogt daer in vinden: wy zonden Matroozen na boven, om te zien hoe verre het Ys zich uitstrekte, doch konden het niet overzien, noch het end daer van ontdekken. De rechte behoude streek van 't geene wy deze laetste vier en twintig uuren gezeild hebben, was Oostelijk vier en dertig graden, Zuidelijk verschil van breete vier en twintig mylen, gevorderd Oostwaerts vyftig mylen, gegiste breete vyf en zeventig graden, en achtien minuten, Meridiaen wyte negen honderd⁺ en twee mylen, nette breete, volgens de hoogte des middags genomen, vier en zeventig graden, en vyftig minuten, verschil van breete tusschen de gegiste en nette, en trwintig mylen; welk verschil was veroorzaekt door een harde stroom, welke volgens mijn ondervinding langs het Ys hep Oost-zuid-oost aen.

Des middags wierpen wy het Dieploot, en bevonden honderd acht en twintig vadem water, zijnde het heel koud, mistig, en vriezent weder; de Meridiaen wyte verbetert zijnde, was negenhonderd twee en veertig mylen.

Des namiddags zeilden wy onder verscheide stukken los Ys, 't welk zich in veelderhande gedaente opdeed, na de gelijkenis van Dieren, gevogelte, en andere dingen meer; maer een van deze stukken Ys zagen wy een Zegenprael-wagen gelijk te zijn.

Van den vier en twintigsten, des middags, tot dezen middag den vyf en twintigsten, hadden de Wind Noord-west toe West-zuid-west, met weinig koelte, stilte, en nevel, zoo dat wy het Ys niet dorsten naderen, maer leiden het by, of en aen zeilende, zagen wy het Ys wederom. De behoude of rechte streek van deze⁺ laetste vier en twintig uuren was Oostelijk zes en dertig graden, Zuidelijk verschil van breete dertien mylen, gevorderd Oostwaerts zeven en twintig myl, gegiste breete vier en zeventig graden, en zeven en dertig minuten, Meridiaen wyte negen honderd en negen en twintig twintig mylen. Ten een uur na de middag helderde de Nevel op: al ons Touw-werk en Want was vol Ys, want de gevallen Nevel was bevrooren zoo dra als de zelve neder quam.

Van den vyf en twintigsten, des middags, tot dezen middag den zes en twintigsten, hadden wy de Wind Noord-west en Noorden, met weinig koelte: wy zeilden langs het Ys, zonder echter eenige doorgang te konnen vinden. Het verschil van breete Noordwaerts vyf mylen, gevorderd Oostwaerts acht en vyftig mylen, gegiste breete vier en zeventig graden, en veertig minuten, Meridiaen wyte negen honderd en zeven en tachentig mylen Oostelijk, en verschil van lengte, twee en vyftig graden, en dertig minuten. Het was zeer koud weder.

Als wy langs het Ys zeilden, zagen wy iets zich bewegen, zonden een Sloep derwaerts, en bevonden dat het twee groote Zee-paerden waren; wy deden verscheide schooten op de zelve, konden ze niet dooden, maer dwongen haer de diepte te kiezen, en zich onder 't Ys te begeven. Op midder-nacht wierpen wy het Dieploot, en vonden zeventig vadem water, en groenachtige grond. Des morgens omtrent negen uuren zagen wy het Land van Nova Zemla, het Noorder gedeelte: het meerder deel van 't geene wy zagen, strekte zich uit van 't Oosten na 't Zuiden, en Zuid-oost, zijnde zeer hoog Land, met Sneeuw bedekt: wy wierpen het Diep-loot, en vonden honderd vyf en twintig vadem water. Het Land was omtrent vyftien Duitsche mylen van ons, zoo dat de geheele Meridionale wyte van Hitland tot deze plaets, is duizend en twee en dertig Engelsche mylen, en de verschillen van de lengte is vier^* en vyf-

+ Breete vyf en zeventig graden, en een en veertig minuten, verschil van langte, een en veertig garden, en vyf en vyftig minuten oostwaerts.

+ Nette breete vier en zeventig graden, en vyftig minuten. Verschil van lengte, zes en veertig graden, en negen en vyftig minuten.

+ De breete vier en zeventig graden en zeven en dertig minuten, en de lengte en veertig graden, en drie en twintig minuten oostwaerts.

* De lengte vier en vyftig graden, en een en veertig minuten oostwaerts.

[p. 909]

tig graden, en een en veertig minuten Oost-waerts.

Van gisteren tot dezen middag den zevenden, hadden weinig wind, en stilte: wy hielden 't dicht aen 't Ys, en bevonden, dat het zich te zamen voegde met het Land van Nova Zemla. De rechte of behoude streek was Oost ten Noorden, verschil van breete zes mylen, gevorderd Oostwaerts een en dertig mylen, gegiste breete vier en zeventig graden, en zes en veertig minuten. Des middags wierpen het Diep-loot, en vonden tachentig vadem water, groenachtige grond, op welke tyd wy omtrent zes of zeven Duitsche mylen van 't Land waren, en het Ys maer een Engelsche myl van ons. Wy vonden daer ter plaetzen veel Zee-paerden, leggende op 't Ys; wy deden verscheide schooten op de zelve, maer konden geen daer van bekomen; want zoo dra als zy gewond waren, begaven zy zich na de diepte onder 't Ys, waerom met Harpoenen de zelve trachten te dooden, maer de Harpoenen sluiten van wegen de hardigheit daer op af, en wierden stomp; doch eindelijk dooden wy een jong, bragten 't aen Boord, en kookten daer Traen van. Terwyl wy op't Ys waren, zagen nederwaerts in 't water, om de dikte van 't Ys te zien, en zagen de grond heel duidelijk, daer het tachentig vadem diep was. Het Ys was van veel stukken, zoo groot als klein, te zamen gevoegt, zommige zeer diep gaende. De Zee-paerden, of Walrussen, leggen op 't Ys en slapen, terwyl een van haer gezelschap de wacht houd, (zoo als de Zeeluiden zeggen) de welke eenig onraed vernemende, de overige wakker maekt.

Eenige van deze Dieren zijn zeergroot, omtrent twaelf of veertien voeten lang; haer Tanden wegen tien pond het paer, zijn beter als het alderbeste Elpen-been dat bekent is, en waerdig omtrent zeven of acht pond sterlings.

Van den zeven en twintigsten tot dezen middag den acht en twintigsten van Wiede-maend, hadden wy de wind van 't Noorden tot het West - noord - werten met weinig koelte en stilte: wy hielden het dicht aen 't Ys, en vonden dat het zich uitstrekte tot aen het Land. Des nachts zetten wy het van 't Ys af, dewyl het zeer mistig was.

Des morgens den negen en twintigsten hadden wy mist, met harde wind uit den westen, en West ten Zuiden, en het Ys ten beiden zyden van ons: wy zetten het Zuidelijk aen, om daer uit te geraken; ten tien uuren wierpen het Diep-loot, en vonden vyf en zeventig vadem water.

Des nachts quam onze makker, de Fluit,⁺ genaemt de Voorspoedige, recht op ons aenzettende, roepende, dat 'er ook Ys te Loefwaert van ons was, waer op wy het Roer hart te Loerwaerts op douwden, en draeiden rond over d'andere boeg; maer eer het Schip op de andere boeg was, stiet het aen een hoek van Klippen, welke onder water lagen, wy deden daer op verscheide schooten, om aen den Kapitein van ons ander Schip onze ongelegent heit bekent te maken, maer de zelve boven de wind van ons zijnde, ontquam dit gevaer, 't welk ons zeer verheugde: ondertusschen schooten wy veel Zein-schooten, en zonden een Sloep om rondsom het Schip de diepte te peilen, en vonden vyf vadem waters omtrent een Kabels lengte buitenwaerts, maer na binnen was 't gansch ondiep: wy wenden alle middelen aen, om een Anker en Touw uit te brengen, en waren van voornemen, om ons beste Boeganker en Kabel daer toe te gebruiken; maer de Zee hol gaende, en het water noch drie of vier voeten gevallen zijnde, konden wy het Anker niet uitbrengen, nadien de Boot zoude gezonken hebben; maer als het water wederom waste, verhefte zich de Zee, en het Schip begon te stooten, zoo dat het lek wierd, waerom wy de Mast kerfden; maer vindende dat het water toenam, harder als wy het konden uit pompen, begonden wy te denken op wat wyze ons best bergen zouden, zonden de Sloep na het Land, om te zoeken een plaets bequaem om uit te schepen, maer wierd ons geboodschapt, dat daer ter plaetze van wegen de Klippen en 't Ys onmogelijk was te Landen; waerom de Sloep voor de tweedemael zonden, en nadien het Godt beliefde dat het weder opklaerde, vonden zy een bequame plaets onder een Water-val, afkomende van het Sneeuw, en wederkeerende bragten ons daer van de vrolijke tydinge. Wy bragten het Timmermans-gereedschap, en andere noodwendigheden, in de Boot, met zoo veel Volk als de zelve konde voeren, en na dat de zelve behouden aen Land waren gebragt, en de Boot weder aen Boord gekomen was, bragten Mondkoft, Wapenen, Kruit, Loot, en andere noodwendigheden in de Boot en Sloep te gelijk, maer de Zee hol gaende met stortingen, deed de Sloep zinken, twee Matroozen verdrinken, en al het Brood en andere voorraed die wy daer in gebragt hadden, te gronde gaen: het Schip was ook reeds vol water, zoo dat geen Brood of ander voorraed meer konden bergen, doch quamen alle met veel moeiten ook

+ De plaets daer dit Schip bleef, is Lomsbaey genaemt, en zyn hier twee Riffen onder water, en op geene andere plaetzen aen deze kust heeft men tot noch toe, myns wetens, order water Riffen ontdekt.

[p. 910]

behouden den dertigsten aen Land, haelden de Boot met veel arbeid gezamentlijk op het drooge, en bragten ons geweer en andere zaken die wy gebergt hadden op de hoogte van een steenachtigen Heuvel, alwaer wy een grooten witten Beer zagen ons naderende, 't welk een van 't gezelschap verplichte daer op te schieten, en haer getroffen hebbende, liep de Beer weg. Wy begosten Tenten te bouwen van onze Riemen en Zeildoek, om de koude af te keeren, dewyl het hard vroor, en al ons Volk doornat waren, en zagen uit om hout tot branding, doch vonden niets; wy baden dan Godt de Heere, dat ons het wrak van 't Schip wilde laten toekomen, op dat wy brandinge mogten hebben, en hout om de Boot te vertimmeren, op dat eenige van ons het leven daer door mogten behouden, wanneer dat Kapitein^* Flaws achter bleef; en het beliefde Godt de wind zoo te bestieren, dat het wrak met Meel, Brandewyn, en Oly aen Land wierd gedreven, ter zelver plaetze daer wy geland waren; en indien maer de breete van zestig Ellen aen d'een of d'ander zyde waren aengekomen, zoude het ons onmogelijk zijn geweest het zelve te bergen, door dien de Sneeuw zeer hoog was, en boven het water over hong. Als wy nu Timmerhout, Planken, Zeilen, en veele andere noodwendigheden magtig geworden waren, begonden wy Tenten en goede vuuren te maken.

Op den eersten van Hooi-maend, de wind West-noord-west zijnde, waeide het zeer hard, en was het bitter koud; wy bergden echter meer Planken, Meel, Brandewyn, en andere noodwendigheden, en zonden eenige van ons Noord, en andere Zuidwaerts, om te zoeken een plaets bequamer om de Boot te leggen, de welke zulks niet vonden, dewyl het Sneeuw zeer hoog was, en van de Klippen overhing. Het was zeer moeyelijk reizen, want men gaet over de Sneeuw, of Klippen, of zeer weeke grond, 't welk word veroorzaekt door het Sneeuw-water, de gestadige Mist en Nevel, de welke veel water bybrengen, dat zoo haeft als het, neder valt bevriest. In deze onze togt zagen wy het spoor van Beeren, Vosschen, en Herten f en vonden een Tak van een grooten Herten-hooren.

Den tweeden was de wind West, met zware Nevel: al ons gezelschap wanhoopte van Kapitein Flaws weder te zien, meenende dat zijn Schip, als het onze, was gebleven. De Kapitein en verscheide Bevelhebberen traden den Berg op, maer vouden de weg zeer zwaer en moeyelijk, en verscheiden perzoonen verlooren haer Schoenen in 't Sneeuw en Slyk. Op de hoogte des Bergs gekomen zijnde, zagen wy andere zeer hooge Bergen, ook met Sneeuw bedekt, voor ons: wy gongen over eenige Klippen van Marmer-steen, waer van zommige aenmerkens waerdig. Onze Konstapel beneden aen den Oever van de Zee bezig zijnde om noch ietwes te bergen, quam een grooten witten Beer op hem toezetten, de welke, na dat hy hem met twee koogels geschooten en gewond had, noch echter tot hem naderde, zoo dit hy genoodzaekt was hem af te keeren met de kolf van 't Musquet, maer andere toeloopende, dooden hem met verscheide schooten: het vleesch van dezen Beer was zeer vet en goed, en dienden ons tot groote ververschinge.

Den derden van Hooi-maend, de wind West-noord-west zijnde, met zwaren Nevel, en zeer koud weder, overdachten wy onzen elendigen staet, indien Kapitein Flaws niet tot ons quam, zijnde in getale twee en zeventig Mannen, waer van de Boot, na dat een dek over de zelve zoude gemaekt zijn, niet boven vyf en twintig of dertig konde voeren, behalven de noodruft, noodig om twee honderd Duitsche mylen te zeilen, namentlijk van die plaets tot Archangel: een iegelijk maekte staet om in de Boot te gaen, of te sterven.

Den vierden hadden de wind West-noord-west, met zware Mist, en een frissche koude. De Kapitein besloot de Boot te doen verlangen tien of twaelf voet, op dat zy mogt bequaem zijn al het Volk te voeren; maer alzoo de Timmerman zeide, dat hem noodige stoffen zouden ontbreken, dat een van zijn gezellen kreupel was, en hy zelf ziekelijk, wilde den meesten hoop niet toestaen, dat de Boot zoude gebrooken worden, zeggende, dat een gedeelte van haer zouden trachten na Waigats te gaen, hoopende aldaer Huizen te zullen vinden. Daer op wierd beslooten de Boot te verhoogen, en met een dek te voorzien: een ieder begon zich te laten verluiden dat hy wilde in de Boot gaen, al zoude het zijn leven kosten. Als de Matroozen den Kapitein met eenige Beampten zagen wandelen, zeiden zy, dat men bezig was te overwegen, op wat wyze zy met de Boot zouden doorgaen, en een iegelijk was op zijn hoede, zijn geweer vaerdig hebbende.

Den vyfden der zelver Maend was de wind West, met geduurige Mist en groote koude: men hield zich beezig om koeken te bakken voor de Reis, en de Tim-

* Deze was Opperhoft van het tweede Schip.

[p. 911]

mer-luiden werkten hart aen de Boot. Veertig Mannen een Duitsche Kaert van Kapitein Wood gevonden hebbende, die aen Land gespoeld was, verklaerden dat zy na Waigats wilden trekken, dewyl deze Kaert melde, dat aen 't Zuid einde van Nova Zemla Huizen waren.

Den zesden de wind West-zuid-west zijnde, met dikke Nevel, waren de meeste handen aen 't werk, zoo tot hulp der Timmer-luiden, als gereedschap te maken om de Reize te Land aen te vangen, en veele wilden reeds niet langer wachten na de komste van Kapitein Flaws; maer Kapitein Wood bewoog haer noch om de komste van Kapitein Flaws te gemoet te zien, zeggende, verzekerd te zijn dat hy zoude komen zoo dra als het weer maer opklaerde.

Den zevenden de wind Zuid-west, en het weder helder zijnde, zagen wy Kapitein Flaws, maekten aenstonds een groot vuur, en zonden onze kleine Jolle hem te gemoet, waer op hy aenstonds na ons toe quam. Wy braken dan wederom af, gegeven 't geen aen de Boot gemaekt hadden, en bragten haer wederom te water Kapitein Flaws zond zijn Boot ook om ons af te halen, en omtrent den middag raekten wy alle aen Boord, en zoo voort, spoedelijk na London.

Wat my schryft de zeer ervarene Piloot, Kapitein Collins, die^* het Engelisch Koninklijke Jacht de Maria voerde, over deze Reis, die hy bygewoont heeft, en varen Noorden om, uit de volgende Brief kan worden gezien.

* In 't Jaer 1691. heeft deze wakkeren Zeeman, nu overleden, in het licht gegeven een zeer volmaerkt kaert boek, van de Engelsche Zee kusten, waer inne hy zyn bequaemheit, kennis, en groote ervarentheit, ten besten van 't gemeen, heeft doen blyken.

Sir;

THE last time I had the Honour of seeing you, you were pleas'd to defire my opinion concerning the probability of finding a Paffage to Japan by the North.

My Inclinations from my youth have bin bent on Discoveries, and in the year 1669. I had the Honour to be wit Sir John Narborough in the Soutsea, whose noble design was most unfortunately frustrated by the Cowardise of our Confort, who most Bafely left us in a storm, before we got to the Straits of Maggalenna, and return'd back for England; reporting, that we were lost in a storm. This ship was loaden With stores and provisions, and all manner of Necessaries for such a Voyage; with materials for Building a small stoop in the South sea, being more Convenient for Discovery. And had not this Misfortune happen'd our design was to have failed to Callifornia, and from thence to have seach'd she North Coast. But, to our great grief, we were forc'd to return from Baldivia in the South-sea to England. King Charles was pleas'd to say, that he would have the same voyage prosecuted again.

In the year 1676. Cap. Wood, a very Ingenious Seamen, and a great Mathematician, was Resolv'd on a Discovery between Greenland and Nova Zemla, his Majesty having provided him with two ships. My self was Master under the said Cap. The proceedings of that voyage you have by you; which voyage hath given me full satisfaction, that there is no Passage between Greenland of Spitsbergh and Nova Zemla.

As for Mr. Moxon's opinion of finding a Passage between Greenland and Greenland, that is on the west-side of Spitsbergh, I leave that to your own Judgment, your Countrymen Every year much resorting there for whale-fishing, who are the only Judges how far a ship may sail that way.

As for a Passage through the Vygates, all our English endeavours prov'd ineffectual; and what may be yet farther done, I know no man that knows more than your self.

But since it is my great misfortune, that I cannot make any more Discoveries abroad, I have for these ten years past imployed my self in making a new and Exact survey of Great Brittain's Sea-Coast, which I hopt will prove very useful to Navigation, especially to England and Holland; which Nations God Almighty Prosper by Sea and Land; which is the Cordial Prayer of,

SIR,

Your most obedient

humble servant,

Greenvile Collins,

Hydrog^r: to their Majesties.

From on Board their

Majesties jacht the

Mary, June the

10^th. 1691.

Dat is:

Myn heer;

WAnneer ik laestmael de Eer had van van U Ed. te zien, beliefde het U Ed. my af te vragen mijn gevoelen omtrent de waerschynlijkheit van een doortogt Noordwaerts na Japan.

Van mijn Jeugd af ben ik tot ontdekkingen zeer genegen geweest; en in den Jare zestien honderd negen en zestig, heb-

[p. 912]

be ik de Eer gehad van met den Ridder John Narborough in de Zuid-zee geweest te zijn, welke Edelmoedige onderneming zeer beklaegchelijk is verydeld, door de lafhertigheit van onze mede-reiziger, de welke ons in een storm schandelijk verliet, eer wy aen de Straet van Magellaen gekomen waren, en na Engeland keerde, verhalende dat wy in dat onweer gebleven waren. Dit Schip was geladen met voorraed van mondkosten, met de stoffe en 't gereedschap, om in de Zuid-zee een klein Vaertuig te bouwen, 't welk bequaem is om ontdekkingen te doen: en ten ware dit misval ons was overgekomen, zouden wy gezeild hebben na California, en van daer de Noord-Kust langs heen bezocht hebben; maer tot ons groot leetwezen wierden wy genoodzaekt van Baldivia in de Zuid-zee na Engeland weder te keeren. Het beliefde Konink Karel te zeggen, dat hy deze Reize nochmaels wilde ondernomen hebben.

In den Jare zestien honderd zes en zeventig had Kapitein Wood, een zeer ervaren Zee-man en Wiskonstenaer, voorgenomen een ontdekkinge te doen tusschen Groenland en Nova Zemla, zijnde door den Konink voorzien met twee Schepen. Ik zelf was Schipper onder gemelte Kapitein. Den voortgang en uitslag van die Reize is onder U Ed. berustende; maer door defce togt ben ik volkomentlijk overtuigt, en verzekerd, dat tusschen Groenland, of Spitsberge, en Nova Zemla, geen doorvaert en is.

Aengaende Mr. Moxons meeninge, om een doorvaert te vinden tusschen Groenland en Groenland, dat is aen de westzyde van Spitsbergen, laet dat aen U eigen oordeel, dewyJe U Lands-luiden Jaerlijks in grooten getalle derwaerts varen na de Walvisch-vanst, die best konnen weten hoe verre men die weg kan zeilen.

En belangende een doorvaert door Waigats, alle de ondernemingen door de Engelschen tot dien einde gedaen, zijn vruchteloos geweest, en ten opzicht van het geene noch zoude mogen, of konnen ondernomen worden, is my bewust, dat niemand meer weet als U Ed. zelf.

Maer nademael het mijn ongeluk is, dat ik geen wyder Uitlanddche ontdekkinge kan doen, hebbe ik my tien Jaren herwaerts bezig gehouden met een naeuwkeurig onderzoek van de Zee-kusten van Groot Brittangien; 't welk ik hoope dat zeer dienstig bevonden zal worden voor de Zee-vaert, byzonderlijk van Engeland en Holland, welke beide den Almogenden Godt te Water en te Lande wil voorspoedig maken. Dit is de beede van

U gansch gehoorzamen en ootmoedigen Dienaer,

Greenvile Collins,

Zijn Majesteits Zee-kustbeschryver.

Van Boord aen zijn

Majesteits Jacht

de Maria, den

10 Juny, 1691.

De boven gemelte Noorder Reis, is als gezegt, ondernomen op bevel en kosten van zijn Brittannische Majesteit, Konink Karel de Tweede, die altoos grooten iever tot de Zee-vaert, en ontdekking vreemder Landen heeft getoond, en zulks op vertoog aen hem gedaen, als of 'er door zeker Hollands Schip niet alleen tot onder de Noord-pool, maer zelve twee graden daer over gestevent zoude zijn. Als mede, dat een ander Nederlandsch Schip van Japan tot omtrent de Noord-pool zoude hebben gevaren, gelijk zulks is te zien in een bericht, dat dies aengaende in 't Jaer zestien honderd vier en zeventig tot London is in't licht gekomen, en gevolgelijk dat 'er doortogt te vinden zoude zijn, Noordwaerts eenige mylen in Zee, boven Nova Zemla; daer noch by is gevoegd zeker Brief als uit Amsterdam na London, in 't Jaer zestien honderd een en zeventig van een kundig perzoon geschreven, waer in geoordeeld word, dat Nova Zemla geen Eiland, maer Oostelijk aen het vaste Tartarye is gehecht, dies dat de doorgang tusschen Nova Zemla, en de vast Kust van Siberie ondoenlijk zoude zijn; wordende daer in gevolgelijk geoordeeld, dat dewyle op die grond, binnen door, geen doortogt is, en dat zoo 'er een, zonder echter zulks te verzekeren, zoude zijn, dat het buiten om moeste wezen. Deze stukken, met een bygevoegd Kaertje van de Landen rondsom de Pool, en het Nova Zemla gehecht aen 't vaste Land, wierd zijn Majesteit van Mr. Moxon, met aenrading van wylen den hoog geleerdeft Heer J. Vossius, aengeboden, daer hy de boven gemelte twee Schepen op afzond, om Noordelijk boven Nova Zemla den doortogt te onderstaen, hoe wel by de zeer ervarene en dapperen Kapitein Collins, aen wien zijn Majesteit deze berichten vertoonde, de onmogelijkheit van de Reis wierd voorzien.

[p. 913]

Wat belangt de twee eerste Leden daer deze Reis op gegrondvest was, namentlijk dat een Hollandsch Schip rot over de Noord-pool, boven Groenland, zoude hebben gevaren, en een ander achter Japan, insgelijks tot dicht aen de Pool, het door zoude hebben gezet, zijn loutere verdichtzelen geweest, gelijk zijn Majesteit namaels zelve heeft bespeurd gehad, en zijn ongenoegen aen den Heer Vossius daer over betuigd, bestuitende nimmer deze doorgang te doen zoeken, zoo als zijn Ed. kort voor zijn afsterven tot London, in den Jare zestien honderd negentig, my zelve heeft believen te zeggen. Wat de Brief^* aengaet, de zelve is door my in 't Latyn wel eer geschreven geweest, edoch in het Engelsch namaels vertaeld, is zy eenigermaten geschikt na het gevoelen, dat men wilde ingang te zullen nemen: wel is waer, dat men my in 't Jaer zestien honderd zes en zestig hadde bericht, (waer van naderhand volmaekter kennis heb bekomen) dat de Oost-hoek van Nova Zemla aen Tartarye, zoo niet vast, ten minsten naby gelegen was, gelijk in der daed het vaste Land van Siberien niet zoo zeer wyt van de Oost-hoek van Nova Zemla, of des zelfs Voor-eilanden afgelegen is; edoch in zeer veele Brieven, die van mijn aen den hoog geleerden Heer Vossius, over deze stoffe zijn geschreven geweest, hebbe ik altoos het varen Noorden om afgeraden, der ondoenlijkheit, wel bewust zijnde, gelijk ik zijn Edele daer van kort voor zijn afsterven hebbe erindert, met betuiginge van mijne verwondering, waerom hy tot zoo een gevaerlijke Reize aenleidinge gegeven hadde.

Op den Jare zestien honderd vyf en zeventig, en zestien honderd zes en zeventig, vind men in de Dag-lysten der geleerden tot London, beknopt bericht, van 't geene tot die tyd ontdekt was, noopende de doortogt by Nova Zemla, om na Japan en Sina te varen, waer in buiten andere misgrepen, gezegt word, onzeker te zijn, of Japan aen Jeso vast is; daer word voor zeker ter neder gesteld, dat het Noord Tartarye niet alleen zich niet hooger als Nova Zemla strekt, maer ook beoosten Nova Zemla afvalt, Zuidwaerts; mede dat Nova Zemla aen Tartarye vast is, als ook dat men van de Groote Sinesche Muur aen de Noord,- of Ys-zee, in veertien dagen reizen kan: dat 'er in't Noord-Ooster Tartarye voorby de Samojeden, aenzienlijke Steden zijn, en dat de lucht daer zacht is, en wyders een doortogt te zijn boven Nova Zemla op negen en zeventig graden. Doch hoe verre deze zaken van de waerheit afwyken, kan in 't beschouwen mijner Geschriften en Kaerten, worden bespeurd.

De Jezuit Avril oordeeld met my, dat het varen achter Nova Zemla om, na Indien, onmogelijk is; hy zegt, dat de mond der Riviere Oby gevaerlijk is te gebruiken, vermits het aldaer meest altoos vol Ys is: de Rivier Jenisea zegt hy, vol Steenklippen, en afvallen te zijn, en de Lena niet beter vaerbaer, zoo ter oorzaek van de Ysschollen, als menigte van Steenklippen: voor de Rivier Amur, of Yamour zegt hy te zijn, in Zee, een Veld van Riet, zoo dik, als een Mans middesl, 't geen de Scheepvaert aldaer genoegzaem ondoenlijk zoude maken.

Rodivan Ivanof, Stuurman van een Rusch Vaertuig, die veele Jaren achter een, van Archangel aen de Kust van Nova Zemla, en door het Waigats, op de Robbe Visschery heeft gevaren, verhaelde my, dat hy in den Jare zestien honderd en negentig, den eersten van Herfstmaend; met noch twee Vaertuigen, Schip-breuk heeft geleden, aen het Eiland Serapoa Koska, alwaer hy gekomen was, om Zee-robben te slaen: het Ys dreef aldaer dertig vadem dik, en schiet des Winters als Bergen op malkander, met zoo een gekraek, dat de Waereld schynt te vergaen, doch des Zomers, zegt hy, dryft het wel, maer, stil, en schiet zoo niet tot Bergen om hoog, konnende dan worden gemeid.

Het boven genoemde Eiland kan in een Etmael van Waigats bevaren worden, in een dag by goede wind, omgezeild, en in vier dagen rond gegaen worden: by hooge water- vloed en harde wind, loopt het meest onder, alleen blyven dan eenige Heuvels boven, daerom heeft het de bynaem van Koska, dat wel een Kat, en ook Sterkte, doch onder de Russche Zee-luiden, een Zant-plaet in Zee, die zomtyds meest onder loopt, gezegt is: noch twee of drie diergelijke platen strekken daer omtrent Noorden en Zuiden van Land af, die in de Kaert niet hebbe gebragt, om dat zomtyds geheel onder loopen, en daerom voor geen Eilanden te boek konnen worden gestelt.

Dit Eiland word zelden bezeild, om dat aldaer veeltyds een opstopping, en verzameling van veel Ys word gevonden, 't geen de reden is, dat het dus lange onbekent is gebleven.

Bovengenoemde Zee-man was dan met zijn makkers, een getal van vyftien perzoonen, aldaer overwinterd, vier, daer

* Deze myne Brief is in 't Italiaens overgezet tot Parma, mede is zy gedukt, in 't Hoogduitsch tot Hamburg, en in andere Talen elders.

[p. 914]

onder hy, bragten 't leven daer van, want de Scheur-buik overviel deze Menschen, zoodanig, dat zy op vier na, als gezegt, alle stierven, veroorzaekt door het stil zijn in de Huiskens, en te weinig beweging: die zich het meest beweegden leefden het langst: zy richtede ten eersten een Kruis te midden van dit Eiland op, aen de hoogste plaets, 't geen daer na door de Samojeden is verbrand.

De gestrande vyftien Moskoviten hadden op een Heuvel, in dit Eiland, twee Huiskens opgerecht, van Kley-aerde, die zy aldaer vonden, gebruikende het bloed van de Walrussen en Robben, en het haair, 't geen zy door malkander klensten, en zoo een stof maekten, die gedroogt zijnde, een harde en sterke muur verschafte, daer zy de planken van de gebroken Schepen mede toe gebruikte, 't geen zoodanigen sterkte maekte, dat daer de Beeren geen leet aen konden doen: deze acht voeten dik zijnde, veroorzaekte een warm verblyf, te meer, dewyl zy daer een Oven in maekte, welke met hout dat aengedreven quam, en op de Oevers wierd verzameld, aenstookte. De grond van dit Eiland, dat beter een Rif mag genaemt worden, is meest van beweeglijk Zant, dat met de wind verdreven word: behalven dit Zant vond men zoo hier en daer, mede streeken, daer Turf-land was, 't geen echter door onkunde tot de brand niet wierd gebruikt.

De Stuurman boven genoemt, die van de jongste was, wierd gebruikt om rondsom het Eiland hout te verzamelen, 't geen hem steeds geheel frisch dede zijn: de eerste acht dagen nuttigde deze Menschen niet als Zee-kroos, of Zee-kool by die Lands-luiden genaemt, dat onder op de grond van de Zee wast, en dat zy met het Anker op visten, 't geen weinig geweekt, en met wat Meel, dat zy overig hadden, dus wierd gegeten: vorders hebben zy zich erneerd, en onderhouden met het vleesch van Robben, en Walrussen, en des Winters met Beeren, en Vollen, die zy quamen te vangen: het getal der Walrussen en Robben die zy vongen, was zeer groot, de zelve opgehoopt, en by een gelegt, maekte een beslag van negentig vadem lengte, en breete, hoog omtrent zes voet.

Omtrent vyf weeken hadden zy nacht op dit dorre Eiland: het meeste gedierte vongen zy by Maneschyn, en schemeravond, of morgen - stond: wanneer zy een witte Beer hadden gevangen, brieden zy een stuk vleesch daer van, hangende het zelve in de lucht, op welke reuk meerder gedierte quam toeschieten: zy slachtede maer een Beer teffens, hoopende steeds ontzet, van ander leeftogt te zullen bekomen, want Beeren den Russen onrein zijnde, aten zy 'er geen meer als acht, en zulks by groote hongers nood, gelijk ook het Walrussen vleesch onrein by hen is: drie honderd Vossen, die zy vongen met vallen, waren van beter smaek, die zy inzouteden, doch de vellen zeer slecht van bont. Wanneer het donker was hielden zy zich binnen de Hutten. t'Eeniger tyd was de honger zoo groot, dat zy het leer van Pelzen, en hun Laerzen aten, wat geweekt in versch water, 't geen zy uit kuilen, die met groote moeite gegraven hadden, acht voet diep, vongen; en des Winters van Sneeuw maekte.

De Beeren wierden gelokt tot voor de Hut, door de boven gemelte reuk, en ook door een vlag die zy van de hemden hadde gemaekt, en boven van de Hut af waeide, daer zy dan met Harpoenen en Bylen aengevallen, en gedood wierden, op gevaer van 't leven, alzoo het sterke, booze, en zeer verwoeste Beerten zijn.

Om Licht te hebben, rafelden zy eenige harer hemden uit, en ook de Scheepstouwen, en het Zeil, doopende die in Traen, welke zy van de Robben hadden, gebrand.

Het gewigt Walrusch-tanden die zy daer van de gedoode Walrussen bequamen, had de zwaerte van veertig poeden, waerdig te dier tyd, vyftien Roebels de Poede.

Zy vonden daer een gestrande Walvisch: het vaste Land word daer genaemt Saraposki Kooski.

De Oevers en de Landen naest by de Zee, zijn maer Rotzen, die half onder water leggen.

De Zee kan van dit Eiland, tot aen Nova Zemla, by mooy weder overzien worden.

Het getal der Robben en Walrussen aen dien oord, is zeer veel, zoo dat nergens zijns gelijken heeft; doch gevaers halven, word niet veel bezocht, want het meest altoos daer mistig en dampig is, behalven zeer veel zanden, en droogtens, die daer zijn.

Benoorden dit Eiland zegt Rodivan Ivannof, is weinig vaert, onkundes halve, en om dat zy het zware Ys schroomen.

Wanneer de Winter afnam, quamen de Samojeden van't vaste Land, op 't gemelte Eiland, daer zy de gestrande Moskoviten vonden: zy ontstalen veel van hun Walrusch-tanden, en sleepten veel vleesch der gevangene Walrussen weg, 't geen hen tot Spys verstrekt.

[p. 915]

De Russen dorsten zich onder deze Menschen aen 't vaste Land niet begeven, wes zy afwachte tot dat eenig Vaertuig hunner Lands-luiden ter Visscherye uitgevaren, aldaer gevallig belande, 't welke de vier overgeblevene Mannen binnen Boord nam, en verloste, na verblyf van bykans een Jaer tyds.

Tusschen dit Land, en de vaste Kust, kan men varen, doch het is daer zeer ondiep.

Een ander Vaertuig, in het voorig Jaer ter Walrusch vangst uitgevaren, strande beoosten de Oby, aen de vaste Kust: hier op hadde boven genoemde perzoon een Zoon gehad, wes hy met een Jol de mond van de Oby had over geroeid, en een dag of twee langs de strand geloopen, om den zelven, of zijn Lichaem by Gornaia te zoeken, dien hy niet en vond, maer wel verscheide Lyken door het wild gedierte verscheurd.

De Walrussen die in de Binnen-zee gevangen worden, zijn zoo. groot niet als die, welke aen de buiten-kant van Nova Zemla worden gevonden.

Des Winters is al het gedierte en gevogelte op Nova Zemla verhuist, behalven de Beeren en Vossen: zy trekken omtrent den tienden van Wyn-maend weg.

De Reis die de Robbe-visschers van Archangel doen, neemt gemeenlijk zijn aenvang, half Bloey-maend, of omtrent Pinxster, en men make tegen Herfstmaend te rug te zijn, hoe wel zomtyds deze togt in zeven weeken word gedaen.

De Tartarische Zee, achter Nova Zemla, word by de meeste aengelegene Volken, de Mangasesche Zee genaemt, doch by andere is de Mangasesche Zee, eigentlijk de Binnen-zee, aen de uitgang van de Vliet Oby, die zoet water heeft, en by de zommige grooter word gezegt te zijn, als by my is vertoont; waer van echter geen zekerheit hebbende de, zelve late zoo als by de meeste getuigen aen my gezegt is, die te zijn, en door ons alzoo gebragt in de Kaert.

Daer zijn 'er mede, die de Mangasesche Zee, een Arm van de Oby noemen, om dat zy niet wyt van de Zee-oever, ter zyde van de Oby gelegen zoude zijn, en zijne uitwateringe in de zelve hebben.

Gelijk men zegt, dat op Nova Zemla veel Antimoni valt, zoo wil men dat op Golosiki, goed Marmer-steen gevonden word.

Op het Eiland Mathys word steeds des Zomers een wacht gehouden van vyftig Man, die aldaer van Poest-osor worden gebonden, en dit om acht te geven, dat daer voorby, buiten, en behalven Visschers, geen andere Vaertuigen en zetten, na Watigats, en den Oby; want hunne Tzaersche Majesteiten begeerte is, dat de Koopwaren te Lande worden gevoerd: dit Volk houd op dit Eiland zich in een kuil, daer een houten dak boven is gebouwt: zy vangen veel Visch, en byzonder Zalm, welke met het Vaertuig dat hun Brood, en Leeftogt brengt, na het vaste Land word gevoerd.

Deze wacht wierd wel eer op het Eiland Waigats gehouden, ten welken einde aldaer een Huis was gebouwt, 't geene nu af is gebrand, en de wacht geplaetst als boven is gezegt.

De vaert tusschen de vaste Kusten, en 't Eiland Waigats, dat zijn naem heeft van Ivan, of Jan Waigats; word by de naest aengelegene Volken Jungorski Tsiar genaemt. Aen het vaste Land by Waigats, is des Zomers een wacht van Zoldaten, om de Tol van de Visschers Vaertuigen te ontfangen, die daer by langs varen: deze worden mede uit Poest-osor gezonden.

Aen Nova Zemla zijn veel Voor-eilanden, men teld zoo ver de Russen komen, tien groote, en meerder kleinder Eilanden. Het Land is daer immer zoo hoog, als aen de Lapsche en Noordsche Kust, en gelijkt daer na.

Op de drie Eilanden Gorbowo, dat is gebochgelde Eilanden genaemt; anders, Martelaers Eilanden gezegt, by de Ruszen dus genaemt, om dat daer veel Schepen blyven: ook hadde ter tyd van hunne Tzaersche Majesteiten, Alexi Michailowits, eenig Rusch Volk met zeven Vaertuigen, getracht aldaer te overwinteren, doch bleven meest dood, waer van ook de boven aengeroerde naem herkomstig is. Op de twee Britwin Eilanden, gelegen niet verre van Waigats, werpen de Walrussen veel jongen: deze Eilanden leggen omtrent twaelf myl van malkander, van 't grootste kan men tot op 't vaste Land schieten; een Rusch Zee-man heeft my verhaeld, op eene reize aldaer twee en negentig, en noch eens dertig Walrussen te hebben gevangen. In de Meiren op de Eilanden Britwin, is veel Visch, byzonder Omil, en Goleets, dat een Visch is zonder schobben. Nova Zemla heeft daer aen de vaste Kust, hoog Land, en op het grootste Eiland zijrt twee staende wateren. De Zee aen deze Kust schiet met korte Baeren, als in de Noord-zee,, en binnen Waigats: tusschen de Rivier Oby en Nova Zemla, is het water veeltyds bleek, en troebel, maer by Jenisea blaeuw: de diepte aldaer, is omtrent veertig vadem,

[p. 916]

doch is dit te verstaen onder de Tartarische Kust daer de Russen hunne meeste vaert hebben.

Daer plagt van ouds vry groote vaert te zijn, uit de Rivier Oby, Waigats door, tot aen Meseen, wanneer het vaste Ys zulks niet verhindert, alwaer de ervarentste Russche Zee-luiden woonen, langs welke weg Pelteryen, en andere Koop-waren wierden gevoerd, doch nu is zulks verspart, en verbooden, als reeds gezegt, ter oorzaek van de Sluikerye in den Tol; dies de Goederen nu langs de Rivieren over Land, en de Binnen-meiren worden gebragt, alleenlijk word deze vaert wegens de Robbe-vangst en Visscherye noch Jaerlijks gebruikt: men houd meest de vaste Kust in 't gezicht, en word de engste doortogt meest gebruikt, en is de voornaemste.

De Omil is niet ongelijk aen Makreel, doch heeft geen streepen: van 't Martelaers Eiland, dat in een dag omgeroeid word, ontmoet men benoorden Costint Sarch.

Als men op 't Eiland Waigats staet, kan men de Eilanden by de Russen Garbowie, of Gorbowo genaemt, zien: van waer benoorden buitewaerts, een Etmael zeilens, bejegent men Britwins Eilanden, boven genoemt. Om het grootste rond te gaen, heeft men een dag noodig, van waer verder Noord opvarende, men de boven genoemde Martelaers Eilanden ontmoet.

Het Eiland Maxiemko, of Maximoque, legt in 't gezicht van Nova Zemla, en is wel de verste afgelegen plaets, daer de Russen op de Walrusch en Robbe Visscherye gaen: zy bezeilen het zelve, van Colgoy in acht goede Etmalen: zeker Rusch Stuurman heeft my verhaeld, dat hy van daer door een zware storm uit den Oosten, afdreef in drie Etmalen, tot aen de Eilanden van Joekena; en twee zijner makkers quamen met haer Vaertuigen in de zelve tyd, omtrent het Nagel-eiland te Land; doch deze benamingen op het Rusch, en kan ik niet wel toepassen aen de Eilanden die op de Kust van Nova Zemla, door de Hollanders zijn benoemt en aengewezen, om dat de Russche Stuurman het begrip van onze Kaerten niet konnende krygen, zulks niet wist aen te wyzen.

Tusschen het Eiland Mathys en Waigats, is een Eilandje Kotjol, of Ketel genaemt, gelijk ook daer een Rivier van de zelve naem is. Dit Eiland, dat voor de mond van de Rivier legt, is gelegen twee Etmael zeilens beoosten Colgojen, of een Etmael zeilens bewesten Waigats; de Bergen daer op, zijn alle blinkende van Markesiet, want het geheele Eiland en is niet als Markesiet, welke stoffe wel uiterlijk ryk schynt van Goud en Zilver, doch is van geen waerden, en zijn onder my daer van noch proeven te zien. Daer wast Loover noch Gras, veel min dat daer geboomte of Menschen op zijn: men vind door de Smelt-kroes veel Antimony in 't gemelte Markesiet, wezende het zelve anderzins van geene waerde: de Russen die zulks eerst ontdekte, waende een Schat gevonden te hebben, waerom zy hunne Schepen daer van opvulden.

Hier vind men een Klok, zes vadem in 't rond groot, in de Aerde, die een span breet of twee boven de Aerde uitsteekt: zeker oog-getuige, een Rusch Zee-man, heeft my gezegt, daer aen Land geweest te zijn, en den zelven te hebben gezien, oordeelende die van gegooten Metael, en een ware Klok te zijn, hoe wel waerschynlijk is, dat het een van zelf gegroeid Metael, 't zy Markesiet, of iets anders is, en misschien door de een of d'ander, die daer te Lande mogte zijn geweest, een wemtg geholpen.

Onder de Russche Zee-luiden is een overgeloovigheit, dat de Duivel aldaer met uitnementheit heerscht, wes zy het zelve niet rond derven varen, zy zeggen aldaer een geduurig geraes te hooren: een van de Matroezen uit het Vaertuig, waer mede mijn getuigen daer aen Land was gekomen, raekte, en bleef verlooren, en men dorst zoo lange niet verwylen, dat hy gevonden wierd. Het is daer een ongezonde streek: eens des Jaers komen daer de Samojeden ter Jacht, die des Winters daer omtrent de stranden verlaten.

Van 't vaste Land af, kan men dit Eiland zien : de Samojeden komen ook zomtyds op dit Eiland om te Offeren, 't geen zy genegen zijn op Eilanden te doen.

Voor de Rivier van Poest-osor, heb ik in mijn Kaert aen Zee, drie groote Eilanden gemaekt, doch en kan niet verbergen, dat my nu word bericht, dat 'er vier zoude zijn, maer alzoo daer toe enkelijk een getuige hebbe, en derf zulks tot noch toe niet veranderen. Een Eiland legt in het Meir Poest-osor.

Het Eiland Dolgoi, word geacht een dag omreizens groot te zijn: hier worden veel Walrussen gestagen, zeker Rusch Zee-man had 'er aldaer binnen de tyd van twaelf dagen, honderd en vyfrig gedood, zoo als hy aen my zelve heeft bericht.

Van dit Eiland, en van Mathys Eiland, kan men met een Sloep van tien Man, in twee uuren, tot aen het vaste Land roeyen:

[p. 917]

daer rondsom zijn noch vyf kleine Eilandekens, doch te klein om in de Kaert te brengen; het is daer meest altyd mistig.

De mond van de Rivier Oby, zoo als my oog-getuigen berichten, is zoo wyt dat men by helder weder, de Vaertuigen van de eene zyde tot aen den anderen Oever pas zien kan, 't geen op vyf wurst word gerekent.

Op de Eilanden die voor deze mond in Zee leggen, gaen des Zomers de Samojeden uit Visschen, en des Winters over 't Ys ter Rhee-vangst.

Ter wederzyde worden daer de Oevers door Samojeden bewoont.

De Ooster Oevers van de Oby, benoorden, zijn met Samojeden beslagen, die onder een eigen Prins of Heer staen, en geven Schatting, zoo gezegt word, aen het Russische Hof, betalen, zoo veel als de Wester Samojeden doen, die buiten dat, hoch aen hun Overste, Jaerlijks iets hebben op te brengen. Deze zijn zeer kleine Menschen, en de meeste niet boven vier voet hoog: zy spannen zes Rheen voor hare Sleeden, doch de Westersche gebruiken daer toe maer twee van die Dieren.

Men reist te dier geweste in de Nabuurschap van de Zee, met kleine Booten, te Landewaerts, tot den Bever-vangst, door Rivieren en Meiren, wordende de gezeide Vaertuigskens over Land gesleept.

De Zee tusschen Nova Zemla en Tartarye, word daer Neremskoy genaemt, 't geen een Samojedische benaming is.

De Vliet Kara stort in de Ys-zee uit, een dag gaens, langs strand, bewesten de Oby; zy is vaerbaer met tamelijk diepgaende Vaertuigen.

Daer valt veel Visch Omil, die rood is als Zalm, en zeer smakelijk, wegende wel zes of acht pond ieder.

Tusschen Waigats, en de Rivier Oby, storten drie Hooft-rivieren in de Zee, die alle met Schepen vaerbaer zijn, behalven noch een groot getal kleine Vlieten, die my niet benoemt en zijn.

Op de Voor-eilanden van Nova Zemla vind men alderhande steenen, zoo witte, geele, als zwarte, en van de zommige kan bequame Gips worden gemaekt, ook leveren eenige Verw uit.

Na het ontwerpen van mijn Kaert, omtrent de gewesten van Nova Zemla, is my dit volgende bericht, over dien oord in handen gevallen.

Het Eiland in de Waigats, is omtrent tien wurst, of twee myl lang: de Samojeden komen daer van de vaste Kust, hebben een Schuitje, gemaekt van basten, daer zy eenige Rheens voor spannen, waer mede zy dat water over zwemmen: de zelve gaen daer in de Zomer, om te bidden.

Van dit Eiland loopt de Inbocht Zuid-oost, leit zoo eenige meenen veel dieper als in de Kaert is aengewezen; met een goede wind en brave voortgank, heeft een Rusch Vaertuig een geheel Etmael werk, eer de zelve aen het einde van de Inbocht komen kan; dan strekt de Kust weder Noorden na Zee toe, of na de Oby: deze Inbocht kan ook over gezeild worden, in een Etmael, te weten, tot Serapowa Koskoy; van Serapowa Koska, hebben zy in een Etmael over geroeid, met acht Riemen, tot aen de Oby.

De Kust, (gelijk een Monnik verhaeld heeft, die voor twee Jaren is gestorven, en ettelijke Jaren omtrent die Kusten gezworven heeft, ja tot de Ys-kaep toe,) leit van de Rivier de Oby, tot de Ys-kaep, recht, zonder veel hoeken of Kapen, Oost-noord-oost.

De zelve Monnik heeft met vier rotten Menschen, in byzondere tyden, op de Rivier Jana, Zabels gevangen: van daer is hy met zijn gezelschap gezeild langs de Kust, Oost-noord-oost aen; omtrent een groote Zomersche dag zeilens gezeild hebbende, zagen zy van de vaste Kust dat hoog Land is, t'Zeewaerts Land, daer twee Jaren achter een, aen gevaren hebben, en gehandeld: deze Menschen heeten Tzoechzie, zy verhaelden dat 'er noch meer Menschen verder woonden; zy maken steene Bylen, en hebben een Jaer, of meer werk aen een klein Vaertuigje te maken. Yzere Bylen, Naelden, enz. is daer goede Koopmanschap: zy hebben daer veel Walrusch Tanden, Vossen, Wolven, enz. daer is veel Bosschagie op dat Land; zy gaen gekleed als de Samojeden met Rhee vellen, kooken haer Eeten in Baste Ketels en Potten; voor een Koopere Ketel, geven zy zoo veel Zabels, als daer in konde leggen.

Het is gebeurd omtrent dertig Jaren geleden, dat 'er een party van vyftien Russen, die in de laetste, of meest Oostelijke Winter - wooning zouden overwinteren, voor namen Landwaerts in te reizen; de zelve quamen gereist op een Compas, aen 't Riviertje Lama, daer groote Rykdom van Zabels, als ander Bont, byna voor niets inhandelden. In 't Voorjaer maekten zy een Vaertuig, in gedachten haer Schat, die ze niet dragen konden, de Ys-kaep om, of schoon het omvaren van dit Hooft twyfelachtig is, na Siberie te

[p. 918]

voeren. Maer toen de Lamotkie, of Lamuti, die aen de Rivier woonden, zagen dat de Russen vertrokken, berouwden het haer, dat die kostelijke Pelterye zoo weg gevoerd wierden, vreezende door dit gerucht haer Land te zullen verliezen, om dat omtrent de Rivier Lama de beste Zabels vallen; zoo zijn zy het Vaertuig te Land na gevolgt, en hebben de Russen, die open in haer Vaertuig stonden, met Pylen dood geschooten, en de buit weg gevoerd; dit hebben ty eenige Jaren daer na, als 'er eenige van die Menschen gevangen wierden, beleden.

Het Ys dryft door Nova Zemla heen, en komt by Costintsarch, of Constantint zaar uit. Dus verre dit bericht.

In den Jare zestien honderd vyf en zeventig, is Cornelis Pietersz. Snobbeger, Schipper van Vlieland, op de Walvischvangst uitgerust geweest; hy heeft op de Kust van Nova Zemla drie Walvisschen, en zes honderd Walrussen gedood, en zoude aldaer waerschynlijk meer Visch gevangen hebben, zoo als hy 't Jaer te vooren aldaer negen Visschen gevangen hadde, maer te Lande komende, op twee en zeventig, en twee en zeventig en een halve graed, ontmoete aldaer Bergen van zeker steen, dat Minerael Ertz scheen te zijn, en aen de schitterende glans zich verbeeldende, aldaer Zilver, Goud, of eenig ander Metal in verborgen te zijn, hakten zy uit het gebergte een groot deel van die steen, en beladede aldaer mede hun Schip: hier van eenige stukken tot my overgebragt zijnde, hebbe die ter proeve gebragt, en is uit het honderd pond getrokken, twee loot Zilver, bedragende de waerde van drie gulden, 't geene de onkosten om te bewerken niet kan ophalen, en dies van geene waerde: het hadde een uiterlijke gedaente van Noords Minerael, en op 't oog wierd het van den Proef-meester goed gekeurd; het was ryk van Zwavel, en brande sterk, zoo dra als het ten vuur quam, bruin graeuw van verwe, met geele en witte schitterende deeltjes: deze Steen-bergen leggen op drie en zeventig graden, en dertig minuten.

En hebalven dit Minerael, zijn aen my van daer toegebragt verscheidene stukken Marmer-steen, de zommige ros en zwartverwig, gemengt met witte lagen, andere pik awart, en wit, ook geel, en wit, glinsterend met stippen als Zilver en Goud, en schoon in 't aenzien, hard en bequaem, om Tafels, Vloer-steenen, en andere Werken van te maken: eenige dezer hebben een Mineralige aerd, en branden sterk; men kan de Zwavel aen dit gebergte met handen vol vatten, en ten vuur gebragt, heb ik bevonden, dat honderd pond van deze steen, uitbragt in Zilver een loot, waerdig een gulden en tien stuivers, en dan noch aen Goud, een half loot, waerdig elf gulden en tien stuivers, welk Zilver en Goud daer uitgetrokken, onder my is bewaert; doch dit en kan de kosten om te verwerken, niet afdragen, alzoo 'er hier te Lande omtrent dertig gulden toe noodig is, en dies deze Mynen ons aldus, van geender waerde. Edoch het verdiend zijn aendacht, dat misschien dieper in de Aerde komende, de Myne ryker zoude zijn.

Men zag aldaer mede veel Kristal tusschen de klooven der Bergen gewossen, waer van proeven onder my berusten.

Aen de Noord-west zyde, zeggen my oog-getuigen, dat de geheele Kust van Nova Zemla, veilig en schoon is, met verscheide Havens en Baeyen.

Op de Kust van Nova Zemla, byzonder omtrent op twee en zeventig graden, vind men veel Walvisch, doch zy is 'er kleinder in 't gemeen, als by Groenland, en Spitsbergen; deze Visschen komen aldaer in de Baeyen, waer stil water is, 't geene zy beminnen, te slapen, tegen 't Land aen: volgens getuigen van Schipper Snobbeger de Jonge, aen my mondeling gedaen, zoo wast daer veel Gras, en alderhande gebloemte in overvloed: deze Man oordeeld mede, Nova Zemla verdeeld te zijn in Eilanden, en dat by Kantshoek een doorgang is: hy hadde twee Etmael met een Sloep de Rivier, of Vaert aldaer opgevaren, en konde geen einde zien: 't water was wit en zout, ook drabbig; hy zag 'er alderhande gevogelte in grooten getal, die men met de handen op de nesten zittende, vatten konde, en Walrussen.

By Costintsarch, scheid het hooge van 't lage Land; benoorden zijn 't zeer hooge Bergen, en bezuiden, als de Engelsche of Schotsche Kust, ook zandig en vlak Land, als de Duinen hier te Lande.

In 't Jaer zestien honderd negen en negentig, heeft het omtrent Nova Zemla zoo grooten koude gemaekt, dat alles daer toe gevrooren was, en dat het minste Vaertuig, Waigats niet heeft konnen door komen, zoo als oog-getuigen my hebben doen berichten.

Den Abt Baudrant spreekt van Nova Zemla, in zijn Geographia uit gegeven tot⁺ Parys, in 't Jaer zestien honderd een en tachentig vertaeld, als volgt.

Nova Zemla is een groot Landschap in Europa, liggende dicht aen het Noorder gedeelte van Moskovie, daer van afgescheiden door de engte Waigats, of de Straet

+ Zemla is op 't Rusch Aerde gezegt.

[p. 919]

Nassauw; het legt in de Ys-zee; men gelooft dat het een gedeelte is, van 't onder-poolsche Land, doch men wete niet zeker of het vast Land, dan een Eiland is, hoe wel het laetste gemeenlijk word gelooft: het is alleen bezocht, aen de Wester-oever, daer noch Stad noch Dorp mijns wetens is; het is aenmerkelijk dat Nova Zemla een Russche naem is, betekenende Nieuw-land. Eenige nieuwe Schryvers willen, dat dit Landschap een gedeelte is van 't Groot Tartarye, en aen het zelve ten Oosten gehecht te zijn, en zulks zoude men uit de Reis-beschryvinge der Zee-luiden hebben verstaen. Dus verre Baudrant.

In de Straet Davids zijn de Menschen vry wild, niet ongelijk den Samojeden en Nabuuren van Nova Zemla, waer van zy in Polus hoogte niet veel verschillen, gelijk zeker oog-getuigen my heeft bericht, zoo eeten die Menschen de Spys raeuw: hy hadde gezien dat men in een Visch, zoo als hy levendig uit Zee op was gehaeld, beet, en die zoo at, gelijk mede dat als zy met Javelynen in Zee uit hunne kleine Schuitjes zwemmende vogels troffen, en die bequamen, dat zy de zelve het vel aenstonds af stroopten, de huid om te touwen, en hemden of kleeders daer van te maken, bewaerden, en het vleesch als hun hongerde, zoo ten eersten nuttigden: zy varen tot negen of tien myl toe, in Zee, met kleine Schuitjes, welke om haer lyf toegebonden zijn; als zy zoo ver t'Zee zijn daer de golven hoog gaen, bedienen zy zich van een groote blaes, die ze weten op te blazen, en te sluiten, bindende de zelve boven op haer Schuitje, op dat, als het zelve omslaet, door de blaes weder kentert, en opdryft. Onder dit Volk ziet men mede, behalven de kleine Zee-schuitjes, noch grootere Vaertuigen, welke Vrouwen-schuiten worden genaemt, deze zijn boven open, hebben dwers-balkjes, en doften, wezende echter mede van uitgespanne Robbevellen gemaekt, dertig perzoonen konnen daer in varen, zy dienen hun tot vervoering, zoo op Rivieren, langs strand, als van het eene Land op het ander, hunner kleine Huisraed, als Kleederen, Spys, en tuig tot de Tenten, want by de Zomer in Tenten woonen, verhuizende van den eenen plaets tot den ander, na dat zy het meeste Aes vinden, want dus mag men van deze Menschen spreken, daer zy een dooden aengedreven Walvisch vinden, daer zetten zy zich rondsom, of naby, en nuttigen raeuw, het vleesch of spek: dit Volk drinkt geen Bier, en veracht het Brood, veel min dat al hun Spys zoude bereiden door het vuur; wordende zulks ingeslokt als de Honden doen, drinkende water, en voor lekkernye, Traen: het hooft-haair draegt dit Volk met beene Zaegjes afgesneden, zeer kort, en als by de kam af.

Als 'er Koopmanschap word gedreven, geschied zulks meest door de Vrouwen, die met een hunner oudste Mannen aen Boord van de Schepen komen, en met wyzinge den handel doen: zy schoolen met dertig, veertig, min en meer perzoonen by malkander, en zwerven zoo herom, de vangst dezer alle word aen de Tenten gebragt, daer den oudsten die Leidsman en Gezaghebber schynt te zijn, de verdeelinge van doet: hy bewaerd ook de Vrouwen: by koude tyd houden zy zich op, in Huiskens van Klip-steen, by een gezet, daer het binnewaerts dan zeer warm is.

Abe is ja, en Noge neen in die Tael gezegt.

Keiksa Niepow, beduid, neemt op, en laet zien.

Koekelmik is een Speld, en Mickkemik een Naeld.

Zeker Schipper heeft my verhaeld, dat als hy in de morgenstond met een dezer Barbaren gewandeld quam, en een Roer op schouwder hebbende, een Vogel meende te schieten, juist na die plaets toe de tromp wendende, daer men de Zon tegen 't gebergte zag opgaen, dat deze Wildeman met wyzen na de Zon toe, bad, dat hy niet derwaerts schieten zoude, herhalende als hy na de Zon wees, het woord Manuel, of Emanuel, 't geen mijn Zee-man oordeelde een benaminge te zijn van de oude Christenen ontleent, en dat hy daer mede Godt verstond, het Schepzel de Zon daer voor aenmerkende: de Schipper liet dan af derwaerts te schieten, 't geen den Wilden aengenaem scheen te zijn; zoo dat waerschynlijk dit Volk de Zon aen bid, en deze zijn misschien afzettelingen van de oude Noorweegsche Volkplantingen die aldaer voor veele honderd Jaren zijn geweest, doch nu verbasterd, vermits de vaert derwaerts is gestaekt, en het Land als verlooren, waer door den Christen Godsdienft aldaer, geen voortgank heeft konnen hebben, en de Menschen die de zelve beleden, of verstorven, of verwilderd zijn, welk gevoelen daer door mede onderschraegt word, dat men eenige woorden onder deze Luiden vind, die zoo wel Yslandsch als Noordsch zijn.

Het is onzeker, hoe wel waerschynlijk, dat deze Menschen met de genoemde

[p. 920]

Vrouwe Schuiten overvaren, na de vaste Amerikaensche Kust, en mede des Zomers zich meer Noordelijk Groenland in, na de Làndstreek achter Ysland begeven, en met de koude ruglings wyken: men vind ze op de hoogte van vier en zestig graden des Zomers, als onze Zee-luiden aldaer zomtyds aenkomen: de meeste Menschen, zy zijn sterk van Leden, doch niet hoog van stal, hun haair, als zy het lieten Wassen, zoude zwart, en niet krullende zijn: van Ysland word de vaert op het naest aengelegene Groenland, door het Ys dat daer reeds voor onnadenkelijke tyd vast gezeten heeft, verspart, en hier meent men het oude verloorene Groenland te zijn geweest: onder Spitsbergen plagt het Ys zeer breet in Zee te leggen, doch achter Ysland, en westelijker op, smalder.

Tas is een Rivier tegen over Nova Zemla, dat Mongasei by zommige geheten word, gelegen.

De Moskoviters, welke van Archangel en Meseen, Jaerlijks op de Walrusch-vangst varen, zoo aen de buiten als binnen Kust van Nova Zemla, zetten het zomtyds tot voorby de Oby, omtrent veertig myl, en tot aen de uitgang van de Rivier Jenisea, doch zeer zelden komen zy zoo verre, schuuwende die vaert, om dat aldaer zeer veel Zanden, en Riffen zijn, waer van'er veele met laegwater droog loopen, 't geen hun daer des Zomers meerder hinderd als de Ysschollen, want zy die weten te meiden.

Het Land daer omtrent is weinig van de stranden af, hoog, doch loopt schuins af, met een vlakte, die ongelijk is.

Voor aen de Zee wast Kreupel-bosch, en lang Gras, doch wat meer te Landewaert, op het hooge Land, zijn groote Bosschagien, daer veel Elanden, en Herten zijn.

De Zee is in de Nabuurschap van de Oby zeer zout.

Van de mond der Riviere Oby, tot aen Nova Zemla; kan in een Etmael, met goede wind, overgevaren worden. Het word geacht aldaer omtrent veertig myl breet te zijn.

Deze Rivier spouwt steeds veel hout uit, gelijk ook andere Rivieren daer omtrent, 't geen dan zich zet, tegen het Land van Nova Zemla aen, en op de Eilanden daer omtrent.

Als men door de Noorder-vaert tusschen Nova Zemla, en het Eiland Waigats komt, ontmoet men ten Noorden eenige Eilanden, volgens bericht van Russche Schippers, doch zijn de zelve niet benaemt, en om dat men my de rechte slip waer zy leggen, niet aengewezen heeft, zoo en hebbe die voor als noch, in de Kaerte niet gebragt.

Op Nova Zemla wast zoo hier en daer eenig Kreupel-bosch, en Kruiden, die men branden kan.

By de Eilanden Britwin, aen Nova Zemla, heeft men onlangs overblyfzelen van een Huis, of Hut gevonden; het was een gegraven kuil, boven gedekt, als een Huis, rondsom met een opgeworpen Schansje: men vond'er Zeilen, Ankers, Touwen, en een yzer Geschut, 't geen noch heden tot Archangel is te zien, maer geen levendige Menschen.

In het Jaer zestien honderd acht en negentig, is een boven gewoone groote Walvisch-vangst geweest, zoo dat in twintig Jaren diergelijke nooit is gezien; de reden daer van word by onze Zee-luiden gegeven, dat het Ys van achter Nova Zemla, uit den Zuiden en Oosten is komen opschieten, 't geen de Walvisschen mede voerd, of hare drift, van verre uit de Oost, misschien van achter Japan, Jeso, en Indiën, zoo daer opening is, voort zet.

Op de lengte van Nova Zemla, en de hoogte van vier en tachentig graden en een half, of vyf en tachentig, word my in't zeker bericht, dat Schipper Cornelis Roule, hoog gebroken Land gevonden heeft, daer hy tien myl verre door voer, en achter een groote Zee zag: wanneer op een hoog gebergte klom, in zeker Inham, daer hy met de Boot in roeide, oordeelende, dat noch wel een Etmael of drie, benoorden zoude hebben konnen varen; hy vond aldaer zeer veel gevogelte, dat byster tam was.

De Russche Zee-luiden van Archangel, en Meseen, komen zelden verder, als tot dicht aen de Oby, werwaerts zy alleen ter Robbe, en Walrusch - vangst uitvaren; zomtyds echter gebeurd het, als de wind en het weer hun diend, dat zy tot aen de Jenisea komen, maer verder nooit: doch de aenwoohende Volken, by de Lena, het meerder Oostwaerts opzetten, om Walrusch^* Tanden aen de Oevers te zoeken, en ter Visch-vangst.

Het is byzonder, dat die van Archangel en Meseen berichten, hoe wel van hooren zeggen, dat het Land voorby de Je-

* Walrussen zyn gediertens die meest in 't Water leven, maer ook zomtyds zich te Lande begeven, zy hebben twee groote Tanden in de mond, waer van'er een onder my word bewaert, welke drie groote span lang is, en een handgreep dik, wegende vyf pond. Het been is waerdiger als Elpenbeen, byzonder het Pit, of het alderbinnenste van de Tand, daer hechten tot Messen van worden gemaekt, het is vlamig, wit-geelachtig van verw, hard, en aengenaem in het gezicht.

[p. 921]

nisea Oost en Zuid-oost afloopt; zegge dan Zuid-oost, en dan weder Oost, cn ook weder Zuidelijk, ja de zommige zouden met een goede wind, van de Oby af, acht dagen Oostelijk hebben gezeild, en dat de stroom schiet heen en weder, Zuidoost, en Noord west, en dat Zuid-oostelijk goed Land gevonden word; en dat daer en tegen die, welke uit de Lena Oostwaerts op varen, zeggen, dat het Land Noord-oost opschiet, gelijk Vaertuigen, die op bevel hunner Tzaersche Majesteiten gewilt hebben, de Ys-kaep om te varen, onverrichter zake, wegens de koude, en het hoog opschieten van 't Land, Noordelijk, te rug zijn gekomen; dit zoude te zamen konnen worden gebragt, indien de Archangelsche Zee-luiden door het afvallen ten Zuiden verstonden, de bocht, welke omtrent de Jenisea, Zuidelijk inschiet, of dat zy, vermits meest van hooren zeggen, spreken, verstonden voor het Zuid-oost afvallen, de afvallende Kust voorby de Ys-kaep, want het meest geloof gegeven moet worden aen de oog-getuigen dier Menschen, welke uit de Lena varende, de Kust dus Noord-oost op te schieten, hebben gezien.

Het Water by Jenisea in Zee, en weinig t'Zeewaerts in, is matelijk diep, en word bericht, dat aldaer grooter deiningen gaen, als tusschen Nova Zemla, en de Tartarische Kust.

De Moskoviten schouwen de vaert benoorden 't Eiland Waigats, na de Binnenzee, maer gebruiken meest altoos de doortogt naest aen de vaste Kust, en houden 't Land zoo veel in 't gezicht, als haer mogelijk is, hoe wel de Noorder Straet het diepste is; zy zijn vreesachtig, dat van die zyde meer gevaer is, om dat aldaer de meeste Ys-schollen zoude zijn, waerom zy ook de Zuider Kust van Nova Zemla meiden: zy oordeelen dat'er onderscheidene doortogten zijn, van de Noorder zyde van Nova Zemla, na de Zuider Oever; gelijk voor drie of vier Jaer een Rusch Vaertuig, dat in de binnen Zee trachte te wezen, en de grootste doortogt, beneffens het Eiland Waigats geslooten vindende, het langs de buite Kust van Nova Zemla opzettede, en een doortogt vond. Zomtyds, zelf des Zomers, vind men de Noordelijkste Straet van Waigats geslopt, en zomtyds niet; met zware Schepen, kan de Zuidelijkste Straet niet worden gebruikt: het meeste Ys ontmoet men aldaer met Noorde, en Noord-ooste winden, die het zelve daer doen opstoppen, en vast zitten: zy hebben het Land Nova Zemla nooit rond gezeild, hoe wel het weinig scheeld, of zy hebben 't te wederzyde, doch op verscheide tyden, door verscheidene perzoonen, bezocht.

Men heeft bespeurd, dat by Costintsarch veel Robben in zwemmen, en niet te rug komen, behalven dat de stroom daer sterk ingaet, en niet zoo weder te rug komt, oordeelende voor vast, de oudste Archangelsche Schippers, aldaer een doortogt te zijn, hoe wel de zommige als elders gezegt, van ander gevoelen zijn: van hier heeft men onlangs duigen gebragt, daer een Hollandsch Schipper zijn naem op had geschreven, meldende de tyd, wanneer hy aldaer was geweest.