Noord en Oost Tartarye

Korte beschryvinge Van der Samojeden leven, wooningen, en zeden, zoo als zulks tot Archangel van zeker Engelsch Koopman ter neder is gestelt, en my toegezonden.

HEt is een wild Volk, levende zonder beschreven Rechten, of Wetten: konnen noch Lezen noch Schryven, en weten ook nooit haren ouderdom. Zy woonen met hare Rheetjes, dat haer meeste schat is, omtrent de Zee, op woeste en dorre plaetzen, omtrent staende waters gelegen. By Candenoos leven zy alle onder Tenten, gemaekt van Berke-basten, en boven die bekleed met Rhee-velletjes, die kegels-wyze opgaen, waer boven in een gat is, daer de rook van 't vuur uit trekt; zijnde het zeer warm in hare Hutten, zoo dat ze des nachts meest naekt slapen, op schaefzel van Berke-boomen, daer ze haer Rhee-vellen op leggen, die hun kleeding en deksel zijn. Hare kleederen, op dat ze niet na den rook zouden stinken, leggen ze des nachts buiten hare Tent, of Hut; want de rook zoude haer verhinderen in 't vangen van wilde Rheen, alzoo die zeer scherp van reuk zijn. Hare tamme Rheetjes, die de een minder als de ander heeft, spannen zy in kleine Sleetjes, meest twee of drie voor een Sleetje, voor malkander loopende, die ze met een lange riem van voornoemde vellen weten te bestieren, hebbende een lange stok van twee of drie vadem in hare handen, daer ze de Beesjes mede voort stooten, en ryden zoo dikmael na de Zee-kant, daer ze veel doode en opgeworpene Walrussen en Walvisschen vinden, die ze tot haer spyze gebruiken; als mede alderley aes, zoo 't geen uit de Zee opgeworpen word, als dat op 't Land gevonden is; dat ze kooken, en met wat Meel, 't geen ze van de Russen koopen of mangelen, mengen. Hare Rheetjes laten ze des avonds los, op plaetzen daer veel Mos is, die zich zelven voeden, en des Winters weten ze het onder de Sneeuw van daen te halen, dat ze met haer klaeuwen weg schrabben, zijnde meest schoon wit Mos. Aen veele Russen, die omtrent en op de Kusten van Nova Zemla uit Visschen varen, zijnde daer veel brave Rivieren, daer ze schoone Zalm vangen, waer ze tot de Herfst meest blyven, en alzoo met donkere nachten na Meseen moeten, gebeurd het menigmael, dat ze met hare kleine Bootjes hier en daer op de Kusten komen te stranden, zoo dat ze dan van de Samojeden met Sleetjes, die ze huuren, gevoert worden tot Meseen toe: zy konnen op hare Sleetjes voeren tien of twaelf^* Poeden zwaerte, en zijn menigmael twee, drie, weegs, van een plaets genaemt Petsora, leggende heel in 't Noorden tot aen Meseen: zy gaen gemeenlijk met haer tien of twaelf Sleetjes in gezelschap: de Vrouwen of Kinderen leiden deze Sleetjes, een perzoon tien of twaelf, en meer. Zy voeren hare Tenten met zich over al waer zy reizen, en haer spyze is op weg alderley aes van Koeyen, Paerden, Schapen, Wolven, Beeren, Vossen, en Vogelen; maer de Vrouwen eeten niet van de Beeren, om dat zy die Heilig houden, en als haren Godt eeren. De spyze eeten zy veeltyds raeuw, en zomtyds een weinig gekookt. De Rykste onder hun worden genaemt Fojany en Keetsy. De Dochters die ze trouwen, koopen ze voor Rheetjes, tot twintig, dertig, vyftig, honderd, ja vyf honderd, en meer, na dat ze ryk zijn; en na drie Jaren geven de verkoopers van de Dochter, 't zy Ouders, of naeste Magen,

* Dat is drie en dertig en een derde pond.

[p. 896]

veelmael aen de Ouders van de Man weder geschenken, zoo ze het konnen doen, zoo veel omtrent als de Rheetjes, die ze voor hare Dochters ontfangen hebben, waerdig geschat zijn, en deze geschenken worden gevoerd op twintig, dertig, en meer Sleetjes, bedekt met Rheen, en andere wilde Dieren-vellen. Zy houden twee of drie Vrouwen, elk na zijn believen, en hy betalen kan: de Rykste wel vyf of zes. Zy slapen by hare Vrouwen met beurten. Wanneer ze op andere plaetzen vertrekken, alzoo ze geen bly vende stede hebben, zoo nemen zy alle hare Tenten en Meubelen mede, en de Sleetjes, daer hare Tenten en Huisraed op leggen, noemen zy onreine Sleeden. Wanneer zy des avonds ter plaetze komen daer zy vernachten willen, zoo moeten de Vrouwen de Tenten opzetten, en hout gereet hakken, om hun vuur in de Tenten te stooken, en hare kost by te bereiden: 't eerste brandende hout brengen zy onder hare Sleetjes, en zoo worden die gereinigt; en reinigen zich zelven mede, met het gaen verscheide malen over 't vuur. Wanneer by haer een Vrouw van 't Kind bevalt, zoo brengen ze het Kind uit de Tent, en werpen het in de Sneeuw voor een kleine tyd, het zelve daer mede schoon wasschende. De namen van hare Kinderen geven ze zelf, en dat na 't geen haer eerst ontmoet, of daer ze eerst op zouden mogen zien: de namen van Zoons zijn Noxtke, Opothe, Goos, Oevanoy, Polko, enz.

Zoo wanneer dat onder haer krakeel valt, of eenig onderzoek van zaken te doen zy, 't zy dat ze malkander t'onrecht beschuldigen, of zoo 'er iets gestolen is, zoo vergaderen zy by een, en zweeren dan by de neuzen van Beeren, Wolven, en Vuil-vraten, die ze op haer Spraek Miendofk noemen, welke zy in 't Sneeuw met de neus steeken, en kussen: de wegen die ze dan reizen, besteeken ze met Messen, douwende ook de Messen in hare monden, al hippelende en springende; ook roepende, en schreeuwende als dolle Menschen, zeggende daer by, zoo ik in eenige der voornoemde zaken schuldig ben, dat my als dan onze Goden zoo mogen martelizeeren, en snyden; en by deze Eed-zweeringe worden ze by de Russen gelooft; en dit word gedaen in 't byzijn van de aenzienlijkste Lieden die onder haer gekooren worden; en wat Samojeed op deze wyze niet wil zweeren, die word als dan beschuldigt, en voor de misdader gehouden. Wat Samojeden dat 'er sterven uit de Aenzienlijkste, of Toovenaers, die ze onder haer geslacht hebben (reizende een ieder met zijn geslacht,) die word aen de Boomen gehangen, met het geene dat hy heeft, zoo Byl, Boog, Pyl, Mes, en een Rhee, met het Sleetje; en als hy al hangende droog is, en dat 'er maer alleen het gebeente over blyft, zoo voeren ze die met zich, waer ze reizen, op haer Sleetjes, by hare Afgoden, welke van Tin, Kooper, en Loot zijn gemaekt; ook van Hout; de zelve worden dan by haer ge-eerd, als hare Afgoden zelf. Wanneer iets weg raekt, of gestoolen word, of dat haer tamme Rheetjes van andere worden weg gedreven, of zoo 'er iemand ziek is, en dat men twyfeld of hy sterven zal, of iets verlooren is; ook zoo ze haer Begraefplaetzen, of Afgoden komen te besteelen, zoo moet haer Toovenaer met zijn Tooverye weten te zeggen, of raden, wie zulks heeft gedaen, of wat van de zake zy. Op de zelfde wyze als dit zweeren en steeken van Messen toegaet, zoo Tooveren, of liever voorzeggen zy; mede door het hakken der takken van Boomen, die zy dan op 't water, of des Winters te midden in 't Ys zetten, waer rondsom zy haer werk doen, en nemen dan een Houw-mes, of Pyl, in de hand, makende veel misbaer met springen en schreeuwen, trommelende op een klein Trommeltje; waer na de Waerzegger zich dan ook mede dapper in 't lyf steekt: veele Samojeden staen rondsom hem, van gelijken te schreeuwen. De Toovenaer zich dus quetzende, valt al springende in zwym; en na een wyl gelegen te hebben, gelijk als uit den slaep opryzende, begint van alle de voorgaende zaken als te waerzeggen; en dit is de geachtste Waerzeggery by haer: kleiner dingen worden de Waerzeggingen met minder moeiten gepleegt, en onderzocht; doch niet zonder Tooveren op haer wyze, echter zonder afhouwen van Boomen, alleen binnens Tents, of in de Stooven. Men vind zommige Christenen, die aen haer veeltyds als aen den Duivel raed vragen, en daer door haer verlooren, of gestoolen goederen, zoeken weder te krygen. Zy reizen met haer Rheetjes en Sleeden aen staende wateren, om Visch te vangen; als mede Ganzen en End-vogels, die in 't ruiden zijn, welke zy als dan inzouten, en met menigte aen de Russchen verkoopen.

Voor veertig Jaren is 'er een Samojeed geweest, genaemt Coebe, die vyftig Vrouwen hadde, en by die Vrouwen zeventig levendige Zoons, behalven noch menigte van Dochteren. Haer meeste rykdom be-

[p. 897]

staet in tamme Rheetjes, die zommige over de vyftig, zeftig, ja honderd, duizend, en meer, hebben, daer ze by wylen een van slachten, ten Offer, als wanneer zy het vleesch met malkander eeten, maer het hooft hangen ze aen een Boom, 't welk, zoo zy zeggen, voor haer tot Godt bid.