Noord en Oost Tartarye

Beschryving van Siberien,

Door zeker Hooft-man, die by bevel van zijn Tzaersche Majesteit, zeventien Jaren aldaer zich opgehouden heeft, ter neder gesteld, en aen my overgezonden, op het Jaer zestien honderd drie en zeventig.

DE Grenzen en Land-scheiding tusschen Rusland en Siberie, zijn achter het Stedeken Solkamskoy, 't welk drie honderd mylen van der Moskou aen de groote Rivier Cham, of Kama, (die vyf honderd mylen wegs lang, onder Kasan in de Volga valt,) gelegen, en de laetste Russche Stad is, alwaer zijn Tzaersche Majesteit ook Zout maken laet.

Hier legt een groot Steen-gebergte, dat omtrent vyftig mylen breet is, en van de Russen Poyes Nice, of Pojas Semino genaemt word.

Dit gebergte begint van de Noordsche Ys-zee, en scheid Rusland van Siberie, als ook van Kasan en Astrakan, en strekt zich uit tot in Moegalen tot aen de Zuid, of Indische Zee, en door Moegalen tot in Katayen, en scheid ook de Kalmakken.

Op de Grenzen by deze steene Bergen is een enge Pas, daer van de Russen op bevel van zijn Tzaersche Majesteit, sterke wacht word gehouden, op dat niemand van de Russen in Siberie, of uit Siberie in Rusland, zonder bewilliging van zijne Tzaersche Majesteit, zou konnen komen.

Van de voorschreve Pas des Bergs komt men in de eerste Stad van Siberie, genaemt Vergaturia, na de naem van de Rivier, aen welke zy gelegen is.

De⁺ tweede Stad is genaemt Aponzoy, na de Rivier Aponzoy, in welke aldaer de Rivier Vergaturia vloeid.

Daer op volgt de Stad Tumen, dus genaemt na de Rivier Tumen, in welke de Rivier Aponzoy in vloeid.

Daer na volgt de Hooft-stad van Siberie, Tobolsky, genaemt na de Rivier Tobol, die met de voornoemde Rivieren in de groote Rivier Irtis in vloeid.

De Rivier Irtis is byna eene myl breet, komt uit Kalmakken en Bulgarien, en valt op eenige honderd mylen in de Rivier Oby.

Hier is aen te merken, dat meest alle Landen, door welke de Rivier Irtis loopt, tot in Herfst-maend meest in 't Water leggen, tot dat het Ys door gebrooken is.

Aen deze Rivier Irtis zijn ook Steden, zoo als mede aen de voorschreve Rivieren, te vinden zijn.

Maer de Rivier Oby, die onder alle in Siberie de voornaemste is, neemt zijn begin van 't Zuiden uit Katayen, en Groot Moegalen, tot dat hy in de Ys-zee valt, alwaer men nochtans wegens het vlotte Land, en veel Eilanden, niet zonder gevaer kan in varen.

Vermits nu deze Rivier zeer breet is, zoo vloeyen in de zelve verscheide andere tamelijke Rivieren, aen welker monden of invloeyingen, verscheide Steden gebouwt zijn, die hunne namen van die Rivieren hebben: als daer zijn eerst Mangaseé, de tweede Beresoa, de derde Surgut, de vierde Narim, de vyfde Keth, de zesde Thomsko, met de naest daer by gelegene Kusneetz, die de laetste, en aen de Kirgizen gelegene Grens-stad is.

Boven de voorschreve Rivieren, waer van de voornoemde Steden hunne namen hebben, vloeyen noch eenige andere Rivieren in de Oby, als wat wyder onder de Thom de Rivier Zulin, die tamelijk groot is, de Rivier Wach, de Rivier Merith, daer de Oby op het smalste is, zijnde maer een half myl breet.

Voorts is noch een ander geweldig groote Rivier, zoo als de Oby, genaemt Jenisea⁺, die in de Ys-zee loopt na 't Noorden, en komt op zommige plaetzen zoo na aen de Oby, dat men te Paerd op een dag-reize, van de een tot de ander zou konnen komen. De mond of uitgang van deze Rivier is zeer diep, zoo dat men die beter, als de Oby bevaren kan met groote en zwaer beladene Schepen.

Aen deze Rivier Jenisea legt voor eerst de Stad Jenisea, daer na Krasnoyar.

De derde Hooft-rivier, die in de Zee⁺ loopt, word genaemt Lena, aen wiens mond de Stad Lin gebouwt, daer Van haren naem heeft; en heeft nevens haer een andere Stad Nalin genaemt: als ook noch een andere, genaemt Jakutskoy Oostrog.

Noch is in Siberie een Hooft-rivier, genaemt Daursky^*, van welke zijn Tzaersche Majesteits Stad Daur^§, haren naem heeft: deze Rivier loopt tot in Katayen. De voorschreve Stad is de laetste Stad in Siberie, daer het Kooren tweemael des Jaers ingeoegst word: voorts voorzien

+ Dit Aponzoy, zoo Stad en Rivier, word genaemt, vermeine maer een Dorp en kleine spruit te zyn.

+ Dit is misverstandelyk gezegt, want deze twee Rivier verder van malkander vloeyen.

+ Dit Lin geloove ik maer een Dorp te zyn, en is in myn Kaerten onbekent, zoo ook Nalin.

* Amur.

§ Op 't Sineesch Nipeheu, anders Nertsinskoy.

[p. 886]

van alderhande Vruchten, Wyn, Nooten, enz.

Zoo veel van de Hooft-steden en Hooft-rivieren in Siberie: wat de Inwoonders en hunne namen aengaet, die willen wy volgens de rang der Rivieren en Steden, kortelijk verhalen.

Voor eerst dan, zoo worden die Volken, die aen de voorverhaelde Grens-steden woonen, genaemt Wagullen; weten noch van Godt, noch zijn Woord: kennen geenen Akkerbouw, erneeren zich slechts met hun Boog, waer mede zy de Zabels, en ander wild Gedierte schieten: maken hunne Huizen zelfs, van struiken te zamen gevlochten, die zy Jurten noemen, in welke zy aerdig hunne Schoor-steenen weten in te sluiten, want zy gebruiken geen Ovens of Kachgelen.

Na deze volgen, welke de naem van Tarters dragen, die tot onder Tobolsky zich uitstrekken, zijnde Mahometaensch van Geloof, laten zich besnyden, hebben hunne Schrift of Letters, bouwen hun Land, maer woonen ook in Jurten, doch çierelijker en beter gemaekt, als de bovenstaende: erneeren zich met de Vee-tucht, inzonderheit met goede Paerden.

Na de Tarters volgen aen de Rivier Oby, de dus genaemde Astakken, een zeer rouw Volk, met Visch-huiden bekleed: erneeren zich met Visch-vangen: kennen Letters noch Boeken, bidden den Duivel aen: zy zijn verdeelt in drie Verscheide Volken, waer van de eene, de andere qualijk verstaen kan.

Alle deze Volken, met de voorschreve en volgende, voor zoo veel zy onder zijn Tzaersche Majesteit van Moskovien staen, moeten Jaerlijks een merkelijke Schatting van Zabels opbrengen, die zy zonder faelen, zoo niet van hen zelfs geschooten, ten minsten voor hun geld gekocht, moeten leveren; en dat op volgende wys.

Wanneer iemand tien Jaer oud is, zoo moet hy 't eerste Jaer aen zijn Tzaersche Majesteit opbrengen twee Zabels, in het tweede Jaer drie, in het derde vier, en zoo voorts alle Jaren een meerder, tot in het twintigste Jaer, als wanneer het tot op twaelf Zabels komt, welk getal voorts alle Jaren staen blyft, tot in 't vyftigste Jaer, wanneer het getal allenkskens, volgens den aenwas der Jaren, weder afneemt en verminderd word.

Vermits wy nu van de Zabels gewag maken, moeten wy ook iets van de Zabel-vangst byvoegen, waer van men tot nu toe zoo verscheidentlijk geschreven heeft, voor zoo veel ik het zelf bevonden en gehoort hebbe. De Zabels, die de, groote zwarte glimmende Katten niet ongelijk zijn, met dat onderscheid, dat hunne haairen langer en zachter zijn; worden best en gevoeglijkst gevangen in Slacht-maend, en Winter-maend, tot den achtiende van Louw-maend: maer die in de eerste twee Maenden gevangen worden, duuren langer, en zijn veel beter, als die in de laetste Maend betrapt worden. Want in Louw-maend begint de Zonne weder warmer te worden en te naderen, welke veroorzaekt, dat de haairen als dan wel uitvallen, en de Zabel-vellen ondeugender worden. Men speurd hen met daer op afgerechte Honden naerstig na, en wanneer zy, volgens hun aert en gewoonte, zich in Bosschen, Struiken, en bedekte Houten of Balken, versteken hebben, word om hen heen, een Net gespannen, en zy dus gevangen, en met knuppels dood geslagen. Maer zoo zy het Net ontloopen, en zich op de hier en daer staende Boomen begeven, of ontvluchten, worden zy gestadig van de beneden staende Honden aengeblaft, en van de Jagers met houte voor aen stompe Pylen, en stokjes, daer af geschooten, en van de afgerechte Honden, zonder quetzing van de huid, opgevat, en tot de Jager gebragt, die op twee daer toe gemaekte Eike plankjes, of houtjes staet: deze houtjes zijn ten naesten by, als onze duigen van de Bier, of Wyn-vaten, omtrent twee en een half Elle lang, en omtrent vier en een halve vinger breet: in 't midden van ieder plankje is een uitgegravene en na de voet geschikte holte, een halve vinger breet diep: deze holte is op beide zyde met een gat doorboord, waer door deze plankjes, zoo als onze Schaetzen, aen de voeten vast gemaekt, en met touwen toegebonden worden, welke in der Stollitze, of Moskou, op de Markt verkocht worden. Voorts heeft de Jager een stok in de hand, die beneden plat is, met een kleine voor uit staende yzere pen, op dat de stok niet te diep in de Sneeuw zinke: met deze stok slaen de Jagers hunne Honden, die zy aen hun gordel om het Lyf met een strik vast gemaekt hebben, of aengespant; of ook hunne Rheen, of Ren-dieren: ook bestieren zy met die stok by andere gelegentheit hunne Sleeden: want wanneer de wind goed is, gebruiken de Jagers een aert van een zeer lichte Sleede, die men met de eene hand opbeuren kan, in wiens middel een linnen zeil opgerecht is. Dus bestuuren zy lieden, leggende of zittende, van achter hunne Sleede met de voorschreve stok op de zyden. Men zegt ook, dat ze de Zabels met bereide, en aen ze-

[p. 887]

kere plaetzen gelegde stukken Broods, waer aen zy sterven moeten, aerdig weten te vangen. Maer de voorschreve Zabels worden nu in zulk een menigte in Siberie niet meer gevangen, als voor heen, maer op een andere plaets, en by andere Volken, die Mogallen genaemt zijn. De meeste handel van de Peltery, als van Zabels, zwarte Vossen, witte Hermelynen, word t' Archangel gedreven, en van daer door ruiling voor andere Waren van de Koop-luiden elders verzonden: edoch moeten de Koop-luiden, die in Siberie handelen, aen zijn Tzaersche Majesteit, in plaets van den Tol, van tien Zabels eenen geven; welke Tol, benevens het geene die in Siberie zijn Tzaersche Majesteits t'ondergebragte Heidenen leveren moeten: aen zijn Tzaersche Majesteit Jaerlijks een groote zomme opbrengt. Dus ver van de Zabel-vangst: want het zijn maer praetjes en verdichtzels, dat men zegt, dat ze juist met scherpe Pylen aen de neuze moeten getroffen worden.

Op de Astakken volgen vorders boven aen de Rivier Merith, de Kalmakken; en by de Rivier Thomsko heeft men weder Tarters: deze laetste laten zich besnyden; maer de Kalmakken hebben hunne eigene Godsdienst, laten zich niet besnyden, eeten ook Zwyne-vleesch: zy lieden⁺ hebben een zekere Heilige Man, dien ze hunnen Patriarch noemen, tot wien zy lieden Jaerlijks gaen Bedevaerden, bidden en boete doen. Dit Volk strekt zich uit tot aen de Kataische Muur: 't is een groot en sterk Volk, woonende in geene Steden, zich erneerende met de Vee-tucht, geen Kooren-land bouwende.

By de Rivier Thom zijn ook Volkeren, die Kirgisen genaemt worden, hebben geene Letters; bidden hunne Pylen en Geweer, of Wapen aen, als ze gezont te rug komen, of wat gevangen hebben: zijn alle te Paerd wel geoefent in den oorlog: zy strekken zich uit tot aen de Mogallen, hebben hunne woonplaetzen in Rotzen en Steen-klippen, die aldaer veel gevonden worden.

By de andere Riviere Keth en Zulin, woonen Tarters en Astakken door malkander: 't is een Roofgierig Volk, 't welke niet te betrouwen is, alzoo ze niemand woord houden.

Benedewaerts aen de Oby, na de Zee toe woonen de Samojeden, een Volk als de Lap-landers, ook alzoo gekleed, ryden des Winters met de Ren-dieren, bidden den Duivel aen, als de Astakken.

Aen de groote Rivier Jenisea woonen Volken, die zich van 't Water en Vissen erneeren, genaemt Tungoesen: hunne Schepen zijn gemaekt van basten van Berke-boomen, die ze met Pik zoo vast aen malkander weten te hechten, dat 'er geen water in kan loopen, en zijn daer mede op het water zoo gezwind, als een Vogel.

Wat meer na beneden woonen de Jakuten, die, zoo als de voorgaende, noch van Godt, noch van Duivel iets weten.

By Krasnoyar woonen alderhande aert van Heidens, die zich na hunne Vorsten noemen. De voornaemste heeten Tubyntzen; hebben geene Letters, zijn wel geoefent in den oorlog. Zommige zijn onder zijn Tzaersche Majesteit, zommige vry, zommige geven Gyzelaers, tot teken, dat zy met zijn Tzaersche Majesteit willen vrede houden.

Na de derde Rivier Oostwaerts, Lin⁺ genaemt, woonen Heidenen, klein van statuur. Deze Rivier valt in de Noordzee, daer men niet wyder over kan, om dat by onstuimig weder, de wolken tot op het water naderen. Aen de Rivier Daursky, woonen de Volken, genaemt Dauren. Noch is in Siberie een groote Rivier⁺, die uit Kalmakken Land komt, zeer Vischryk, en loopt in de Ys-zee, door vervaerlijke groote Velden, zonder eenige Bosschen. Daer woonen alderhande aert van Heidens, die noch Schrift noch Letters, of Godsdienst en hebben, zijn zeer rebel: de voornaemste onder hen lieden worden Barbantsi genaemt.

Ieder van de voor verhaelde Volken heeft zijn eigen Heer; maer een zeker Heer in Siberie^* trekt dan met de Kalmakken, dan met anderen, of op dees, of op geene plaets, en wat hy dus betrapt, daer van leeft hy. Deze voert grooten oorlog met de Moskoviten, dan op Astrakan, dan op Kasan, dan op Tobolsky, dan op Thomsko. De Lieden die deze Vorst by zich heeft, heeten Baskiren. En dus verre deze korte Beschryvinge.

+ Is de Katoegta boven genoemt.

+ Of Lena.

+ Deze Rivier schynt een der boven-takken te zyn van de Rivier Oby, of Jenisea, en dies middelyk in de Ys-zee uit te storten.

* Deze wierd gezegt van de oude Siberische Vorsten afkomstig te zyn.