Noord en Oost Tartarye

Bericht,
Noopende Tartarische Volken, die voor het grootste gedeelte de Siberische Landschappen bestaen, en onder de gehoorzaemheit van hunne Tzaersche Majesteiten staen;

beschreven door zeker Heer van aenzien en geleertheit, welke alle de hier in vermelte Landen in eigene perzoon heeft bezichtigt, en aen my dit mede gedeelt.

DE Volkeren die met de eigentlijke naem van Tartaren bekent zijn, hebben eertyds een groot gedeelte van Asia en Europa bezeten, maer heden zijn zy beslooten, meest alle binnen de palen van Europa, en wel eigentlijk in, en omtrent het half Eiland Crim, anders Taurica Chersonesus geheten; doch zoo wel deze, als andere Tartaren, zijn gesplitst geworden: hebben onderscheidelijk van Naem en Heerschappye verwisseld, schoon in 't algemeen onder de naem van Tartaren, behalven hunne byzondere benamingen, blyven bekent te zijn.

De Tzaeren van Moskovien hebben een groot gedeelte van deze Volkeren t'ondergebragt, hunne Landstreeken en Heerschappyen beslagen, en aen haren Kroon gehecht; te weten, het Astrakansche, Kazansche, en Siberische Koninkryk, welke laetste zich bykans tot aen den drempel van de zoo zeer vermaerde Sinesche Muur uitstrekt, begrypende onder zich verscheidene Tartarische Volken, die zoo in Tael als in wyze van leven van malkander verschillen: gelijk mede onder het Kazansche Ryk gehooren eenige Tartarische Volken, die zoo in spraek als omgang van malkander verschillen.

De Tartaren die zich in het Kazansche gebied, en in verscheidene Nabuurige gewesten van het Moskovische Ryk, zoo in Steden, Vlekken, als Dorpen ophouden, en oulinks het meeste gezag hadden, en in getal, als noch heden, andere Tartaren buiten de Crim te boven gaen, hebben tot op den huidigen dag hunne Spraek en Schrift behouden; en of zy schoon Mahometaensch van Geloof zijn, en hunne eigene Hotzas of Priesters, en Moskees gebruiken, zoo leven zy in volkomene vryheit. Zy gebruiken Pyl en Boog, en dienen by oorlogs-tyd hunne Tzaersche Majesteiten te Paerd. Als deze door het Russische Ryk verstrooide Tartaren, die eens afkomsts met die van de Crim zijn, en de Edelmoedigste al'er Tartaren, onder eenen Leidsman vergaderd waren, zy zouden een groot Leger by een brengen.

De tweede aert van Tartaren in rang, zijn de Baskiren, die de zelve vryheit gebruiken in het Moskovische gebied, als de boven genoemde; zijn ook van het zelve Geloof, en bedienen zich van de zelve Tael. Deze zijn de stoutste ten kryg, en dapperder als eenig Europiaensch, of Asiatisch Tarter; ja zelve zijn zy den Kalmakken, en alle Veld-Tarters, tot een schrik, en worden die door hen veracht. Zy gebruiken, behalven Pyl en Boog, ook Lançen, en Schiet-bussen, en een groot gedeelte is gansch in 't Harnas: konnen een Leger van dertig duizend Mannen by een brengen: houden zich op omtrent de Stad en Rivier Ufa: zijn onderdaen aen het Moskovische Hof; doch zomtyds, wanneer na haer zin niet wel en worden gehandeld door de Gezaghebbers van Ufa, stellen zy 't aen 't muiten, en doen dan veele schade. Zy woonen in verscheide Vlekken en Dorpen, zich ernerende met Vee-drift, dat den Huisraed en Tenten harer Meesters omdraegt, wezende daer toe de ruime Velden omtrent Ufa zeer bequaem. Zy gebruiken de Tartersche Letter en Tael, hoe wel eenigzins van de Kazansche en Crimsche verschillende.

[p. 883]

Deze twee opgemelte Tartersche Volken overtreffen, zoo in getal, kracht, als dapperheit, de Astrakansche, en Cirkassische Tarters, die omtrent de Stad Tark, en de Oevers van de Kaspische Zee zich ophouden, welker laetste veele den Heiligen Doop hebben ontfangen, en als dan toegelaten worden tot gezag en 's Lands bestiering by de Moskoviten, welke zy erkennen, en zelfs zomtyds eenige als Leden in de Raed treden.

Behalven deze, komen verscheidene Volken te vooren, die of verbasterde Tartaren zijn, of eerder aen de zelve onderhoorig, en nu ter gehoorzaemheit van hunne Tzaersche Majesteiten leven. Men ontmoete dan eerstelijk het talryke Volk Mordua genaemt, dat gebrooken Tarters spreekt, edoch geen Schrift en kent; buiten alle Godsdienst, en zelfs geene Beelden of Afgoden kent, behalven dat zy den hoogen Godt zeggen te erkennen, wien zy in de duistere Bosschen en Dorpen Offerhande doen, en met Feesten eeren; gelijk zy mede den Heiligen Nicolaes (van wien zy by overlevering hebben gehoort) in hare Zweeringen, Offerhanden, en Drink-feesten eeren, en als Schuts-heilig aenroepen. Wyders zijn zy zeer grof, en krygs-haftig.

Noch worden onder Tartersche geslachten getelt de Ceremissi, Tzuvassi, Votiaki, en andere Volken, die alle eens Geloofs in 't Goddelijke met de Morduinen zijn. Daer zijn eenige Menschen onder opgemelte Volken, byzonder onder de Ceremissi, die het Tartarische Geloof (dat is het Mahometaensche) omhelzen. Deze Volkeren en worden tot de Moskovische krygs-togten, hoe wel zy hunne Tzaersche Majesteiten erkennen, en hem Schatting geven, niet gedwongen: zoo als gelijk 'er onderdanigheit en dienst de Samojeden zijn, en andere aen de Ys-zee gelegene Volken, die elk door byzondere Spraek en Godsdienst onderscheiden zijn: en deze aengeroerde Volkeren strekken zich tot aen het zeer hooge gebergte, dat aen Siberie stoot.

Wyders zijn binnen het Siberische Ryk verscheidene, ja ontallijke Volken, die ieder een byzondere Tael spreken, alle Heidenen, en Afgoden-dienaers, behalven verscheide Tarters, die omtrent Tobol, de Hooft-stad van Siberie, woonen in Dorpen, en ter krygs-dienst opgeschreven zijn, wezende Mahometanen in 't Geloof, gelijk als de Tarters van Kazan.

De eerste Volkaert die in het Siberische Ryk, en in het hooge Siberische gebergte, welk zich uitstrekt van de Ys-zee tot aen de woeste Velden, diep ten Zuiden Landwaerts⁺ in gelegen, ontmoet worden, zijn de Vogultzi, een Volk gelijk de Mordua, of Morduinen, dat den Godt des Hemels eert. Deze erneeren zich met den Zabel, en andere Wild-vangst, waer van zy den Moskovischen Ryke Schatting betalen. Na dezen volgen Oostwaerts de boven genoemde Tartaren, tot aen de Vliet Oby.

By en omtrent de Rivier Oby, onthoud zich het groote Volk Ostaki geheten, dat aen de Oevers van veele Rivieren, welke in de Oby uitstorten, en in de dichtste Bosschagien woonen. Deze voeden zich niet alleen van versche Visch, maer eeten in plaets van Brood gedroogde Visch daer toe; ja zelve hunne kleding, hoeden, schoenen, en haren ganschen huisraed, zijn van Visch-vellen en Visch-gebeente gemaekt, zoo dat zy ten rechten Visch-eeters worden genaemt; 't geen waerlijk een wonderlijke zaek is, en ongelooffelijk, ten ware oog-getuige daer van hadde geweest. Zy dragen dubbele Rokken, en Vild-mantels, van afgestroopte Visch-huiden, of Boom-bast bereid. Hun gedaente van aenzicht is meer breet als hoog, ja zy zijn schier vierkant, weinig verscheelende in wezen en gelaet van de Samojeden. Zy zijn geheel woest, bidden Beelden aen, en hebben een byzonderen Spraek: kennen geen Letters noch Schrift. En hier is het, daer veele der oude Schryvers van aengeroert hebben, dat een Beeld, vertoonende een Goud oud Wyf, wierd aengebeden. Wel is waer dat zy verscheidene Afgoden hebben; gelijk mede de Sinezen, welke uit onderscheidene Stoffen en Metallen zijn gesneden, bezonder omtrent de Stad Berezova, aen de Rivier Oby gelegen; doch het gemelte oude Wyf hebbe niet gevonden. Zy zwerven op de binne-wateren, in ontallijke menigte van Vaertuigen: elke Bark heeft een gesnedenen Afgod op de hoogste plaetze van het Schip hangen, en daer voor, een of meerder Zabel-vellen, of eenig ander Bont-werk; en dit Volk strekt zich uit tot aen de Rivier Jenisea, en de Stad van de zelve naem, in het midden van Siberie gelegen. Langs de Noorder stranden aen de Ys-zee, woonen Samojedische Volkeren, van dicht by Archangel af de geheele Kust langs, tot de Rivier de Amur toe, die malkander, hoe wel in verscheide byzondere Volken en Heerschappyen onderscheiden, genoegzaem gelijk zijn; doch in Spraek byzonder.

Na de Ostaki, over de Vliet Oby, ontmoet men de Rivier en Stad Jenisea, al-

+ Veele dezer zyn loutere Heidenen.

[p. 884]

waer zekere Tartaren woonen, die aen de voorige gelijk zijn, welke in Dorpen verdeelt zijn. Aldaer langs de Rivier Jenisea, en andere Rivieren, woont het Volk Tungoesi genaemt, die zich met de Jacht en Visch-vangst erneeren: hoog van stal, bruin van verw, droog, als de Indianen: zijn goede Boog-schutters: hebben een byzonderen Spraek, en dienen verscheidene gemaekte Afgoden: kennen geen Letteren; en deze twee opgemelte Volkeren zijn talryker en ruchtbaerder als alle andere Siberische Volkeren van minder naem en kracht. Deze alle betalen Schatting Jaerlijks aen het Moskovische Hof, in Zabel-vellen, en andere Pelterye.

Na de Tungoesi, om laeg, bykans aen de oorspronk van de Vliet Jenisea, of Geinisei, doen zich op de Volkeren Brati genaemt, dat een Veld-volk is, die Vee hoeden. Zy zijn goede Paerd-ryders, en Boog-schutters: hebben groote kudden, Schapen, en ook eenige Paerden. Deze Brati zijn verdeelt, en onderscheiden in Horden en byzondere verzamelingen, die veele duizende Menschen begrypen, staende onder hunne Taissi, of Koninkskens, waer van de zommige hunne Tzaersche Majesteiten erkennen, en andere vry te Velde trekken, en Grazen: een groot gedeelte is onder de gehoorzaemheit van den Moegaelschen Cham Otziroisain genaemt, die de naem van de Grootste draegt; want deze heeft zoo veel Horden en Koninkskens die hem gehoorzamen, dat hy boven twee honderd duizend Man te Paerd te Velde kan uitrusten: hy hout zich op by de Grens-scheidinge van Siberie, en het Sinesche Ryk, buiten de Groote Muur, alwaer de groote woeste Velden een aenvang nemen.

De Moegalen zijn langs Veld en Rivier verspreid, welke de Sinesche magt niet zoo zeer plagten te ontzien: zomtyds leven zy met de Moskovische krygs-knechten in die gewesten in vriendschap, zomtyds in onmin en oorlog, en hebben deze onlangs aen de Vliet Selenga een Sterkte van de zelve naem gebouwt; welke Vliet bykans Oost en West gestrekt is. Behalven de gemelte voorname Sterkte, zijn 'er noch andere mindere vastigheden gesticht, en veele Dorpen aen gebouwt, en bevolkt. Zoo langs genaemde Rivier, als omtrent het Meir Baikal, en dit is het einde van Siberie, wanneer men uit Rusland in een rechte streek derwaerts reist; behalven dat ter zyden af, na het Noorden, daer de zeer groote Rivier de Lena is, noch zeer veele Volken zijn, met byzondere benamingen, tot aen de Ys, of Hyperboreische Zee; waer langs, als mede op de Vlieten die in de zelve Zee uitstorten, de Jakuti zich ophouden, die een Tartersch Volk zijn, en een zeer gebrooke Tartarische Spraek spreken. Deze zijn goede Paerd-ruiters, en onder hun worden veele duizende Paerden gevonden. Zy erkennen hunne Tzaersche Majesteiten, en betalen in Zabel-huiden de Schatting.

Behalven deze Jakuti, zijn noch in de Bosschen en Wouden, als ook op den uithoek, die gelegen is tusschen de Vliet Amur en Lena, veele mindere Volkeren. Deze uithoek is tot noch toe onbekent, om dat het Ys niet toe en laet dat de zelve omvaren word. Op dezen uithoek woonen verscheidene Volkeren, en worden aldaer de beste Zabel-dieren gevangen: een weg meer als tien dagen ver, word de zelve bewoont, en betreden. Eenige⁺ meenen dat deze hoek vast Land is, en gehecht aen het Noorder Amerika; maer dit is onzeker, alzoo noch te Water noch te Lande daer een proef van genomen is, en het einde van de zelve onbekent is. Visschers, of andere, die uit de Rivier de Lena by Zomer-tyd varen, komen zomtyds aen de Wester-oever van dezen uithoek, en zoeken aldaer Visch-tanden; maer aen de Ooster-oever, of van de zyde van de Vliet Amur, is de toegank onbekent, zoo te Water als te Lande.

Aen de mond van de Rivier de Amur, die zeer groot is, woont een woest Volk, Gilaki genaemt, dat veel Beeren en Honden aenhout, om daer dienst van te trekken. Deze Vliet stort uit, in de Orientaelsche Zee, en vriest de zelve aldaer niet toe: en hier is het einde van 't Siberische Ryk van deze kant, niet verre van de zoo zeer vermaerde Muur, die Sina van Tartarye scheid. De Volkeren die omtrent de Amur en instortende Vlieten woonen, gebruiken buiten hun Vee ook Kamelen: zy vangen mede Zabel-dieren, en betalen daer van Schatting, of aen het Moskovische Ryk, of aen Sina, want zy houden zich mengelings op, zoo onder deze als geene Heerschappye; en dit is de reden, waerom heden oneenigheden zijn⁺ ontstaen, tusschen de Moskoviten en Sinezen. Wyders zijn de gewesten hier rondsom noch niet te recht bezocht, behalven dat de Moskovische krygs-magt de Rivier Amur zomtyds afgevaren is, tot aen de mond die in de Orientaelsche Oceaen stort, in welke Zee verscheide Eilanden zijn, en na het schynt is niet ver van daer gelegen het Eiland^* Japan. De Russische krygs-knechten verhalen, dat

+ Hier van boven breder.

+ 1688.

* Iapan is een te zamen stooting van veel Eilanden.

[p. 885]

aen de mond van deze Rivier gevonden is het overblyfzel van een gebrooken Nederlands^* Schip, doch waer van daen het zelve gekomen was, is hun onbekent.

* Indien dit waer is, gelyk ik zulks van verscheidene getuigen heb verstaen, zoo kan het zyn dat een Schip tusschen Korea en Iapan door gezeild zynde, achter Iezo, en omtrent de mond van deze Rivier is gestrant en vergaen.