Noord en Oost Tartarye

Volgt
Eenig ander byzonder bericht, noopende de afgelegentheden zommiger plaetzen in de boven gemelte gewesten, dat my uit Denemarken schriftelijk toegezonden is.

VAn Thomska, opwaerts op de Thoma-stroom, tot de Stad Kusnetskoy, met Lodgien is drie weeken reizens; maer met kleinder Booten acht of tien dagen; en over de Bergen te Paerd zes dagen, wezende omtrent duizend wurst. Op de zelve zyde van Thomska, leit het Bolwerk Kusnetzkoy: hier woonen veel Smids van Yzer, 't geen men daer vind, en zoo goed gehouden word als het Sweedsch Yzer.

Daer van daen reist men te Paerd door Heide, drie weeken: hier zijn zware en groote Bosschen, en Bergen; ook woonen hier Tarters, die gelijk bezoekers zijn, om van de daer woonende Onderzaten, Tzaerens Tol in te vorderen.

Van de Stad Thomska, door het Kirginska en Moegalska Land, van den Vorst Saing Lodschana, Chan Altinows Zoon, de Land-weg te Paerd, voltrekt men in een Maend: daer van daen, tot Muchalska Otschiroia Chan, reist men in tien dagen; en verder daer van daen, tot het Kataiska, of Sinesche Ryk, in drie weeken en vyf dagen.

Noch van Thomska, voorby het Kirgisnaia Land, door de Schans Krasnoyarska, of Krasnoyar, tot de Stad Jeniseiska, de Land-weg te Paerd in drie wecken. De

[p. 880]

Schans, of het Stedeken Krasnoyarska, leit van het bovenste, daer de Jenisea begint, drie dagen reizens.

Van de Stad Thomska, en van de Thom-stroom, daer hy in de Oby valt, opwaerts, tot Bijaock, Katunia, met Lodgien, is zes weeken reizens.

Van de Samorofska Jam, de Oby opwaerts, tot de Stad Surgut, met Lodgien drie weeken, daer na de Oby-stroom noch verder opwaerts, met Booten die men zomtyds over 't Land moet slepen, tot Narim, vier weeken. Van Narim, tot de stroom Keta, vaert men op de Oby in een week: daer na dan opwaerts, tot de Stad Thomska, die leit aen de Thom-stroom, met Lodgien in twee weeken.

De Bija en Katunia komen in de Oby-stroom: Katunia loopt uit het Podmungalske Landschap; maer Bija uit het Meir Altin.

Van de Rivier Keta, tot de Stad Ketska, reist men met Lodgien in drie of vier dagen. Hier van daen de zelve stroom opwaerts, tot de Stad Domakofska, of Makofskoy, en de Jeniseiska overvaert, zes weeken. Deze Stad Domakofska leit aen de stroom Keta.

Van Makofskaga, tot Jeniseiska, de Land-weg, en door eenige stroomen, drie dagen: deze leit by de groote stroom Jenisea.

De stroom Jenisea nederwaerts, dryft men dag en nacht met de Boot af, tot de Stad Turuganska, in drie weeken: deze leit op een Eiland, tusschen de stroomen Jenisea, en Turugan. De stroom Jenisea valt van hier in den grooten kouden Oceaen, alwaer, zelf des Zomers, groote Ysbergen, dan hier en daer dryven. In de Jenisea vallen voorname stroomen, als Elogui, Podcamennaja, Ilem, en noch een andere Podcamennaja, enz.

Van de Stad Jeniseiska, de stroom opwaerts, in de Angara, tot de Stad Bratskogo, met de Boot, is vier weeken varens: daer na de Angara hooger op, tot de Stad Balaganska, zes weeken. In deze stroom Angara valt de Unga, Velikaja, en meer andere Vloeden.

Van Balaganska, tot Irkutska, te Water opwaerts in vyf weeken.

Van Irkutska, tot het Meir Baikal, in vyf weeken: de Angara valt uit het Meir Baikal. In de stroom Angara zijn veel groote en gevaerlijke Klippen, eenige vier, en andere twee wurst in de lengte groot.

Aen dit Meir Baikal is een Haven, die genaemt word Dosolskimis, zy is breet negentig vadem, legt aen de slinker zyde, wanneer men uit ht Noorden komt.

Bewesten het Meir Baikal zijn Bergen, die altoos met Sneeuw zijn bedekt, hoe wel op de lage Landen aldaer zeer goed Kooren, en schoone vruchten vallen.

Over het Meir Baikal, tot de Selenga-stroom, en opwaerts, tot de Stad Selenginska, op de Selenga-stroom, vaert men in drie weeken. Selenga-stroom komt uit het Moegaelsche Land.

In Selenga-stroom valt de Tola, en Chilok de laetste komt uit een Meir. Aen de Chilok leit de Stad Irgenska. Behalven Uda en Tontsa, vallen verscheide stroomen zonder naem in de Selenga. Selenga valt, nevens veele andere, als Prorwa, Meschicha, Manturicha, Peresemnaja, Sneschnoja, in het Meir Baikal. Boven, waer de Angara begint, is een Klip, Porog Angarskoj genaemt: ook valt de Barbusa-stroom in het Meir Baikal, en by de zelve leggen twee Steden, als Barbasinskoy, en Telembinskoy.

Van de Stad Selenginska, door 't Moegaelsche Land, 't geen verscheide Vorsten toebehoord, reist men met Paerden of Kamelen tot Kataia, of Sina in een Maend; doch zoo men spoedig wil reizen, kan men in twee weeken en een half derwaerts komen. Dus verre dit kort Deensche bericht.

Het Water in 't Baikalsche Meir, is zeer zoet, en byzonder klaer, voornaem omtrent de Rivier Angara, welke nooit vast en vriest.

Men neemt de Reis na Sina over het Baikal, en langs de Selenga, om de veiligheit der wegen, want anderzins korter wegen zoude konnen worden gebruikt.

Oog-getuigen hebben my verhaelt, niet verre van het Baikalsche Meir, Vuur-poelen te hebben gezien.

Rondsom het Meir Baikal is op veel plaetzen hoog gebergte, en vermits het Jaerlijks, aldaer op Sneeuwt, en dus daer, lagen Sneeuw komen, en dat die Sneeuw alle Zomers niet geheel smelt, zoo kan men, een ongeloofelijk getal Jaren te rug tellen, in welk dat deze lagen Sneeuw zijn gemaekt.

Sivera is een Voor-eiland van die naem beoosten de Rivier Ustia, en Idituria, of Idchiria, die in de koude Zee storten, niet ver van de Oever van de Zee gelegen, mede aldaer Eilanden zijn; edoch alzoo, de rechte plaetzen my onbekent zijn, zoo hebbe de zelve in mijne Kaerten, voor als noch niet derven brengen.

Als men in 't Meir Baikal komt, uit het Noorden, dicht aen de Wal, ontmoet men een Eilandje, 't geen om zijn kleinte niet kan aengemerkt worden.

Poyas, gelijk het gebergte dat uit het

[p. 881]

Noorden, door Siberien, na het Zuiden loopt, word genaemt Rugge, Band, of Gordel: dit gebergte neemt zijn oorspronk by het Petzenkaja Ozer, of Meir, of de Pezersche Lauis, dat een stil-staent water is, het erstrekt zich zonder afdelingen door het Vergaturische gebied, daer onder de Vergatursche Wolock, of overgank begrepen is, die men over moet, als men in dit gewest reizen wil: van hier schiet dit gebergte na 't Zuiden, voorby het Kasteel Utka, en tot aen de Grenzen van 't Ussimer-Tarters Land, uit welk gebergte de Rivier Usso, en na 't Oosten de Vlieten Nitza, en Tura spruiten, vallende dit water in de Rivier Kama; van hier loopt het gebergte voorts na het Zuiden, en de Kalmaksche Grenzen, uit welk mede na het Westen de Vischryke Rivier Jaick schiet, en in de Kaspische Zee stort, als mede de Vliet Tobol in 't Noorden, spattende voort dit gebergte Oost op, langs de Grenzen van Siberie, voorby twee staende Meiren, Saisan genaemt, daer de stroom Irtis uit schiet, gelijk het Meir daer de Oby uit valt, Kankutan mede word genaemt: van dit Meir Kankutan loopt de Poias weer Zuidelijk, en heeft de Rivier Jenisea al mede uit dit gebergte zijn oorspronk, verdeelende zich in een elleboog, na 't Noord-oosten, en na 't Zuiden, benoorden schiet zy langs de Rivier Jenisea, en Zuidelijk aldaer, voorby het Meir Kosogol, daer de Rivier Selenga mede zijn oorspronk neemt, die in 't Baikal stort, schietende vorders dit gebergte tot aen de Zant-woestyne, in 't Moegalen Land, alwaer hy eenige dagen reizens verdwynt, en dan weder Zuidelijk zijnen voortgank neemt, tot aen de Sinesche Groote Muur, en dan Oost af tot dicht by de Koresche Zee.

Uit deze en voorige aentekeningen der afgelegentheden van plaetzen in Siberie, en de Nabuurschap; mitsgaders de benaminge of speldinge der zelven, is te zien, dat de zelve zoo onder zich, als met mijne Kaerte verschilt: het onderscheid, noopende de tusschen-stant, kan veroorzaken, vermits die geene, welke deze reizen doen, den eene langer, en den anderen korter tyd op weg is, na dat haestig reizen, of na den toestant der wegen, in de byzondere tyden des Jaers; mede ter oorzaek dat in de aentekeningen der afstanden, alzoo zulks niet op de plaets gemeten word, maer alleen uit geheugenis, in zoo woeste Landen, en meest van onbedreven Menschen, by gis ter neder gesteld, lichtelijk kan worden verschilt. Ik hebbe de zelve in de Kaerte zoo geplaetst, en benaemt, als van de meest geloofwaerdige getuigen kon verstaen; waer op echter zoo zeker in alles niet en ga, of mijn zelven vleye, dat 'er geene kleine dwalingen zouden zijn begaen, welke door vervolg van tyd zullen konnen worden gebetert; gelijk de speldinge der woorden, en benaminge der plaetzen, de verscheidentheit onderworpen zijn, om dat de klank, door verscheidene tongen in verscheidene spraken uitgesprooken, van onbekende en ongewoone plaetzen of zaken, zeer lichtelijk verschil in 't ter neder zetten kan veroorzaken.

Over de Reis-weg van Moskou na Sina, is my het volgende kort bericht toegezonden van zeker Hoogduitsch Heer, die deze togt ten deele zelve hadde gedaen. Van Moskou tot Tobolsky, was ons vyf weeken reizens; van daer zijn wy afgevaren de Rivier Irtis, vyf dagen, als wanneer op de Oby quamen, varende de Rivier op, tot aen de Stad Naryma, alwaer de Vliet Keta begint, wezende drie weeken opvarens, daer toe by ons gebruikt, van waer tot de Rivier Jenisea, de Rivier opvarende, wy zeven weeken bezig zijn geweest: men ontmoet de Rivieren Jenisea, Tunguska, en Angara, langs de Jenisea; tot in 't Meir Baikal, was men op weg zeven weeken: hier eindigt Siberie. Dit Meir is breet twee dagen varens; van het Meir zijn wy gekomen op de Rivier Selenga, die wy zeven dagen varens opgetoogen zijn, tot aen de Sterkte Udinskoy, die de deur van Taur, of Dauria is: van hier quamen wy tot de Stad Nertsinskoy, in 't Sineesch Nipeheu genaemt: men doet deze weg met Kamelen, in zes weken; dan vind men de Rivieren Uda, Plodbischa, Tschitta, en Ingoda, of Amur: van Nertsinskoy tot de Sterkte Argounia, is twee weeken rydens met Kamelen; daer bejegent men de Rivier Argun: hier zijn de Grenzen tusschen Rusland en Sina, of Oost Tartarye: van Argun tot aen de Rivier Ghan is vyf dagen reizens; van Ghan tot aen de Rivier Kaylar, zes dagen: van Kaylar tot Mergoen drie dagen; en van daer tot aen de Rivier Sadon drie dagen; en van hier tot aen het gebergte Jalsky zeven dagen, daer de Tartarische Rivier Jallo is: van hier in tien dagen, komt men in 't Landschap Targassima, en de Stad Targassyn vyf dagen verder is Naunda.

Men merke aen, dat van Argun tot aen Targassyn het eene Woestyne is daer men geen levendige Ziel vind: van Naunda door Schitschigar, ziet men Moegaelsche Horden: vyf dagen reizens, en noch

[p. 882]

drie dagen reizens verder, bejegent men de Rivier Scharamoryn, dat is gezegt, Geele Paerd: van Scharamoryn tot Kara Kotton, of Zwart-stad, is elf dagen reizens: van Kara Kotton tot Kalcha, of Tchahankrim⁺, dat is de Groote Muur, een dag reizens, kort onder de Muur binnewaerts vind men de Stad Kallachan, en van daer tot Peking, is noch acht dagen; men ontmoet op weg de Steden Schanton, en Tschongatschon, daer zeker Klooster op een Klip staet, genaemt Jonigangon; hier ziet men een Graf-stede, zeker 'er Prins van Oulan Kotton, of Rood Stad: noch bejegent men de Stad Tongtschon, op de Vliet Tongo gelegen, die zich in de Ooster-Indische Zee uitstort, van waer men in zes dagen tot aen Japan kan varen.

Het is ruim dertig of veertig Jaer, dat het⁺ uiterste gedeelte des Landschaps Dauria onder het Moskovisch gezag is gebragt. De Oevers van de Rivier Amur worden nu van de Sinezen, of liever van hare çynsbare Tarters beslagen, benoorden strekkende, omtrent dertig mylen Landwaerts in. De Sinezen ter tyd van de laetste Grens-scheiding beoogden hun gezag Noordelijk aen Zee, tot de Ys-kaep, of steene Uithoek, uit te strekken, 't welk zich nu bepaelt, zoo men zegt, tot aen de Vliet Oetka, of daer omtrent, welke vaerbaer, en vry groot is.

+ Is aen te merken dat de afstanden dezer plaetzen, waerlyk zoo verre niet en zyn als hier word gemelt, maer dus door een Gezantschap met zeer veel Bagagie, Volk en Tryn, lanzaemlyk is bereist.

+ Na raming in 't Jaer 1659.