Noord en Oost Tartarye

Kort begrip, Uit de Reize des Gezantschaps,

welke hunne⁺ Tzaersche Majesteiten van Moskovien, in 't Jaer zestien honderd vier en vyftig na Christus geboorte, en na der Russchen Jaergetal zeven duizend, een honderd en twee en zestig, aen den Grooten Tartarischen Cham, in de Sinesche Zetel-stad Peking, welke de Russen Kombalik noemen, gezonden hebben.

IN Wiede-maend is Feodor Isaacowits Baikof, als Gezant, van Tobol in Siberie, te Water, langs de Rivier Irtis afgevaren, en den zeven en twintigsten

+ Deze Reisbeschryvinge is bredelyk in het Hoogduits tot Hamburg, en in 't Fransch tot Parys in 't licht gekomen, en in schrift zeer net ter neergestelt, onder my berustende.

[p. 858]

van Hooy - maend, in de Stad Tar, of Tara aengekomen, na dat hy vier weeken en drie dagen tusschen beide op weg was geweest.

Den eersten van Oogst-maend, is hy weder van Tar de Rivier opgevaren.

Den zesden van Wyn-maend, reisde hy met veertig Kamelen, en vyftig Paerden, die hem de Bucharen, en Prins Taischa Schablaey genaemt, toegezonden hadden, na Habalgakma, alwaer Kalmakken woonen, die Huizen van gebakke steenen hebben, en was drie weeken onderwegen.

Den negen en twintigsten der zelver Maend van Habalgakuna na Dolonkanaghajou, op Duitsch de zeven Boomen, zijn twee dagen reizens.

Den eersten van Slacht-maend, van Dolonkanaghajou tot de Rivier Jelkula, is een dag reizens. Deze Rivier komt uit 't gebergte, en valt in de Irtis.

Den tweeden der zelver Maend reisde hy van Jelkula op de rechter zyde, langs de Irtis, na den Kalmakschen Bevelhebber Laby, zijnde die weg drie dagen reizens. Deze Bevelhebber woont ter linker hand van de Rivier, in twee steene Paleizen, of groote Huizen. 't Land word van de Bucharen gebouwt, en de vruchten zijn meerendeels Gerst, Hirs of Milie, en Erten. Van Dolonkanaghajou tot hier toe, staen op de linker hand aen de Irtis, Dennen, Cederen, en Berken-boomen.

Den achtsten der zelver Maend trok de Gezant wederom van Laby weg, en reisde op de rechter zyde van de Irtis, na Ablawigh, of Ablajewigh, of de Buchaersche Kooren-kelder: 't is een weg van twee weeken, door hooge Bergen: op beide zyden wasschen Berken-bosschen. De Heerscher of Bestierder in Ablawigh, is genaemt Abla Taischa. De stooven of kamers zijn daer van Leem gemaekt. De Inwoonders hebben menigte van Vee, en 't gewas is meest Gerst, Milie, en Erten. Tusschen deze Kooren-kelder loopt de Rivier Karbugha, komt uit de Bergen, en valt in de Irtis. Hier in Ablawigh heeft de Gezant over-wintert.

In't Jaer zestien honderd vyf en vyftig, den derden van Gras-maend, hadde hy van gemelte Kooren-kelder, tot een kleine Rivier Beschki, of Besca genaemt, twaelf dagen reizens. Dit water komt uit het gebergte, en loopt na de Irtis. Op de zelve laet Abla Taischa twee Huizen van gebakkene steenen op een vaste plaets bouwen^*.

Den dertigsten van Wiede-maend, reisde hy weer van de kleine Rivier Beschki, tot de plaets daer de Kinderen van Koltaischinig zich ophielden, aldaer de Gezaghebber Cengeja Taischa was genaemt, zijnde die weg veertien dagen reizens groot.

Van daer na het Stedeken Koltaischina, zijn wederom vyf dagen reizens. Dit plaetsje leit diep tusschen 't gebergte: de muuren zijn van Leem; en in de Stad staen twee Paleizen, van gebrande steen gebouwt, welke van eenen Laby, en Kalmaksche Paep bewoont worden.

Van dit Steedje, na 't Meir Jesan, of Meea, zijn vier dagen reizens: 't zelve is Visch-ryk; heeft Zout, en gansch groen water, en de Irtis loopt 'er door. Een dag reizens van hier, gong de Gezant over de Irtis, en quam in een Land daer weinig Bosch en Weiland was, en hield zich hier na langs de stroom. Men spreekt hier ook de Kalmaksche Spraek.

Van daer hadde hy twee dagen reizens⁺ tot Muganskogo Taischa, en weder zeven dagen reizens door 't gebergte, in welke zich een Mugalinski Taischa ophout, en gebruiken de Luiden hier Moegaelsche en Kalmaksche Spraek.

Van deze Taischa, tot de Mugalsko Taischa Zemschi, zijn acht dagen reizens; en van hier tot de laetste Mugalinski Taischa Dobrona, zijn drie dagen reizens. Deze Dobronaes grenzen strekken byna tot aen het Kathaische Land, en zijn vyftien dagen reizens van de laetste af gelegen. Tusschen deze Mugalinski Taischen woonen ook noch veel andere, doch kleine Taischen.

In 't Kathaische Land reist men twee⁺ Maenden, eer men aen de eerste Stad Kokotana komt, en des Gezanten aenkomst aldaer, was den twaelfden van Louwmaend, in 't Jaer zestien honderd zes en vyftig. De Muuren van deze Stad zijn van Leem, maer de Toorens van gebrande steen gebouwt; de Poorten zijn van Eiken-hout, en in haer doorgang zes vademen wyt. De Markt beslaet een groote ruimte, en achter de Winkel-ramen, die van steen gebouwt zijn, woonen de Koopluiden: de zelve handelen met Zilvere Munt, die Lall, en Bugschei genaemt worden: een Lall weegt negen Moskovische Copeken, en veertien Bugschei maken⁺ een Lall. Zy verkoopen alderhande Kathaische Stoffen, veel Zyde, en Tabak. Haer Landbouw bestaet in Milie, Garst, Haver, Erten, Hennip, enz. Hebben ook overvloed van veelderly Boomen, en Boom-vruchten; ook Hout, als Eiken, Berken, Dennen, Cederen, enz. en rondsom is een vruchtbaer Land. De Stad leit diep, en is in 't lang aen een kleine Rivier, volgens haer loop gebouwt.

* Te weten wanneer deze reis wierd gedaen.

+ Taischa is Prins gezegt.

+ Te verstaen het Kataische Land buiten de Groote Muur gelegen.

+ Copeken is de waerde van een stuiver.

[p. 859]

In 't Jaer zestien honderd zes en vyftig, den een en twintigsten van Louw-maend, reisde de Gezant met twee weg-wyzers van Kokotana, na de Stad Kapki, zijnde twaelf dagen reizens. Hier tusschen woonen wederom Mugalinski Taischen, of Taisi; doch deze zijn van de voorige afgevallen, en den Kathaischen Grooten Heer onderdanig: zy noemen zich Trobetzami, en reizen met Kamelen en Offen. Des Gezants aenkomst te Kapki, was den tienden van Sprokkel-maend. Des Stads muur is van gebakken steen en kalk gebouwt, en de Stad leit tusschen twee Klippen, over welk heen, op beide zyden, de Stad een muur, omtrent drie vademen hoog, anderhalf vadem breet, en ieder vadem tot drie Moskovische Arsin^* gerekent, van ruuwe steen opgevoerd heeft; doch welke niet met kalk, of anders aengesmeerd en gemetzeld is. Men zegt, dat zy haer begin neme aen de Stad Revensko, of Suchtseac genaemt, alwaer de Kathaische Rhabarber in menigte groeid. De steene Toorens langs de Muur die Sina van Tartarye scheid, zijn niet aen de Muur gehecht, maer zijn een vadem twee, drie, of vier wytte daer van af, en honderd vademen van malkanderen: zy zijn hoog van gebakke steenen, en met kalk gemetzeld. De Muur zoude tot aen de Zee loopen. In deze Stad is alle voorraed duur.

Den een en twintigsten van Sprokkelmaend, van Kapki, na des Grooten Tarterschen Bogdi Chans Zetel-stad Peking, welke de Moskoviters Kambalik noemen, zijn zeven dagen reizens. Tusschen deze twee Steden leggen noch achtien andere Steden, welker eenige met muuren van gebakke steenen, doch andere met muuren van bloote leem, en met wat kalk overstreken, omringt zijn. Geschut is daer nergens te vinden. Aen de Poorten houden de Zoldaten wacht, en hebben Roers met drie loopen, anderhalf Arsin lang, maer zonder slooten; gelijk ook Spiessen en Zabels.

Den veertienden van Herfst-maend, in 't Jaer zestien honderd zes en vyftig, reisde Baikof met een Keizerlijk antwoordschrift weer van Peking, den voorigen weg na Siberie en Rusland. Men gaf hem geen Reis-tuig, of eenige gelegentheit om voort te komen; doch een dagelijks onderhoud van levens-middelen; gelijk ook een Leidsman, met twee Bevelhebbers, en drie gemeene Knechten. Kamelen kocht de Gezant zelfs, tot dertig of veertig Lall^§, en Paerden tot tien of twaelf Lall, daer van de Kathaijers onderwegen zeven Kamelen, en veel Paerden hebben laten verwaerloozen. Een Schaep koste twee of drie Lall. Weinig Menschen vond men op de weg, dewyle die gewoon zijn zich tegens de Winter in het gebergte te begeven.

Baikof quam den vierden van Lentemaend, in 't Jaer zestien honderd zeven en vyftig, wederom tot Ablawigh, en had onderwegen een moeyelijke en bezwaerlijke Reize. Abla Taischa trof hy toen aldaer niet aen, dewyle die doen maels over-winterde in een plaets, vier weeken reizens daer van daen. Hier lag anderhalf Arsin hoog Sneeuw, 't welk de Gezant verplichte vier weeken en twee dagen stil te leggen. De Inwoonders des Lands begonnen den eersten van Gras-maend te ploegen.

Den vierden van Gras-maend, reisde Baikof te Water voort, en trof den elfden der zelver Maend Abla Taischa op de Rivier Beschki aen, van welke hy alle Maenden twintig Schapen en tien Bokken bequam.

Den vierden van Wiede-maend, nam de Gezant van Abla Taischa wederom afscheid, en quam den zestienden van Hooimaend te Tar aen.

Den twee en twintigsten van Hooimaend reisde hy de Irtis af, en quam den een en dertigsten wederom in Tobol, de Siberische Hooft-stad, in welke Baikof Waiwode of Bevelhebber was. Dus verre uit de Reis-beschryvinge van Baikof.

Tzar Alexy Michalowitz, roemruchtbaer, en loffelijker geheugenis, gaf bevel in den Jare zestien honderd zeven en zestig, den vyftienden van Slacht - maend, aen den Bevelhebber van Tobol, Pieter Goudonou, en zijn metgezellen, een onderzoek te doen, zoo by de Kalmakken, Tarters, als Siberianen, aengaende de afgelegentheden der plaetzen in Siberien, en van daer tot in Sina toe. Zy stelden een Kaert op, die in hout-snee binnen Moskou is gedrukt, met een Beschryvinge van de afgelegentheit der plaetzen zelve.

Faedor Alexewits Golowin, ging in 't Jaer zestien honderd zes en tachentig, uit Moskou na de Sinesche Grenzen, met bevel en volmagt over de Grens-scheidinge hunner Tzaersche Majesteiten Landen, en die der Sinezen, op den bodem van Dauria, welk Landschap de Sinezen eenigermate hadden overloopen, trachtende te beletten aen de Russen, na haer gewoonte, aldaer Zabels te vangen, en de zelve uit hunne bezittingen te doen verhuizen, gelijk men daer over in vriendschap was⁺ verdragen; zoo als boven onder 't Hooftstuk van Moegalia, reeds van deze ver-

* Is een Elle.

§ Hoe veel hier door Lall verstaen word is my niet volmaekt bewust, als dat het negen Russche Copekes zwaer zouden zyn als boven gezegt, zoo dat misschien het zelve is met een Teil, dat is eens ons en een vierendeel ons Zilver, of vier gulden in waerdye; doch anderzins word door het woord Lall in het Persiaensch verstaen een Robyn Baleis, of wel een fyne Robyn.

+ Ziet pag. 243.

[p. 860]

schillen Landscheidinge, en Vrede, is gewaegt, welke zaek breeder zal ontleden, ter voorval dat van de Reis-wegen, en Plaetzen, daer dit is voorgevallen, hier gesprooken is. Hy deed wel blyken, door zijn spoedige reize, dat, om de zelve haest te volbrengen, maer een goed overleg noodig was; en echter had hy tot aen Jenisea (daer hy zijn Huishouding liet) Vrouw en Gezin met zich; maer als hy daer ter plaetze quam, stonden de Sinezen hem na eenige stribbelingen, voordeelige voorwaerde toe; en wierd de plaets van verschil gesloopt, en tusschen haer de Vrede hersteld, dewyle geen van beide partyen tot den oorlog zeer genegen^* waren.

Uit de mond van Kozaksche krygsluiden, die den Russchen, dienst verlatende, in Peking zijn gekomen, heeft men verstaen, zoo als my van daer in een Brief is bericht, dat in 't Jaer zestien honderd vier en tachentig, onder de Albasinsche Sterkte, eenig vyandlijk Kataisch, of Sineesch Volk, quam te water, op Boesen, dat zijn Schepen, en te Land, te Paerd met groote magt van Stukken, en alderhande toebereidinge, van Vuur-werken, om een Stad aen te tasten, en hebben de Albasinsche Sterkte ingenomen, maer den Gezaghebber Alexy Tolbosin, en zijn Volk, hebben zy met verdrag afgelaten, de welke van daer gekomen is. De Albasinsche krygs-luiden, eenige Luiden van Burgerlijken stant, en zommige Boeren, die met hem Alexy gekomen waren, baden dat zy zonder ophouden van Nertsinskoy, om hare schade voor te komen, en om 't schoon Kooren-lands wille, mogte afgelaten worden: doch op dat het Dauersche Land niet mogt verlooren gaen, ook om ter vlucht daer van uit Nertsinskoy geen gerucht te maken, zijn zy over Kamenwoedienske niet door gelaten, maer zijn uit Nertsinskoy verzonden met een Hooft-man over tien te Paerd, en zeventig Man, na beneden langs de Rivier Szielke, in vyf lichte Vaertuigen, en is belast aen die krygs-luiden, dat ze zoo lang zoude voorttrekken, tot datze het vyandlijk Kataisch Volk aentroffen, op dat men om kondschap, een gevangen bekomen mogt, waer door men haer vyandlijk voornemen konde weten: boven gemelte Hooft-man dan, en Volk te Nertsinskoy weder gekomen zijnde, en een Man van Nikansche geboorte mede gebragt hebbende, berichte dat het gezaeide Kooren in 't Albasinsch gebied in zijn geheel was, en dat ze van 't Kataische Volk, behalven de gevangene Man, geen Mensch meer gezien hebben, waerom men niet willende dat gezaeide Kooren verliezen, op dat 'er zijn mogt, waer mede men het krygs-volk te spyzen had, ook op dat den Landbouw, 't Arbeids-volk en Boeren, in 't toekomende niet verwilderen mogte, en alderley Inwoonders, ook bouwende Boeren, met Vrouw en Kinderen niet gescheiden mogten worden, is een Overste der Kozakken, met krygs-volk daer heenen gezonden, den welke aenbevolen is, te beletten, dat van het Kataische, of het Moegaelsch Volk, niemand quame, en het Kooren vertrade of verbrande. Ook zijn weder in de Oogst-maend op verscheide dagen, Albasinsch krygs-volk, en andere standslieden, ook Boeren die Land bouwen, om 't Zaed en Kooren te verzamelen, als ook om zich daer te plaetzen, uit Nertsinskoy afgelaten, en op 't verzoek van 't Albasinsch krygs - volk, is met haer afgezonden de gewezene Gezaghebber, Alexy Tolbosin, met Stukken en alderhande hand-geweer, en hem is bevolen dat hy met het krygs-volk tot de plaetze daer de Vesting Albasinskoy geweest is, en tot de laetste Inhammen van het Albasinsch gebied, spoedig zoude gaen, zich nergens een uur op houdende, en gekomen zijnde in 't Albasinsch gebied, is hem belast te maken een Sterkte, al was 't maer een kleine Vesting, daer het best paste, en van achter die Vesting, al was 't de

* Van elders word dit voorval klaerder aldus verhaeld.
Op den acht en twintigsten van Herfst-maend, des Jaers zestien honderd zes en tachentig, quam deze bezending tot Oedinskoi, 't geen de eerste Sterkte is aen het Dauersche gewest, by de Rivier Selengoi, die in 't Meir Baikala stort, welk de Poort van Dauria word benoemt. Hier wierd overwintert, ter oorzaek dat naricht was bekomen, hoe de Sinezen uit het Dauersche Landschap geweken waren.
Den zesden van Louw-maend, quam den Moegaelschen Cham Azoroi, met vyftien duizend man op het Russche Gezantschap, en haer bygevoegde krygs-magt, bestaende in vyftien honderd Zoldaten, aenzetten: de dappere Moskoviten, hoe weinig zy in getal waren tegen zoo groote Benden, leverden aen deze Mongaelsche, of Moegaelsche Tartaren slag, niet ver van Selenginskoi: der Moegalen bleven veel duizend in de steek, doch van de Moskoviten weinig of geen: de overige sloegenze op de vlucht, en weken tot vyf en twintig of dertig myl op 't Russche gebied, en onder Oedinskoi; waer van de Moskoviten verwittigt, de zelve hebben nagezet, en op de plaets vyf honderd man gedood, de overige verjaegt, waer van veel Vrouwen en Kinderen gevangen wierden, en ontelbare Paerden, Kamelen, en Schapen bekomen. Hier op begaven zich vyf, of zoo andere schryven, vyftig duizend Moegaelsche huisgezinnen, met hun Land, dat wyt uitgestrekt is, en haef, onder 't gezag en de gehoorzaemheit hunner Tzaersche Majesteiten, mits dat getrouwigheit zwoeren, en schatting op te brengen beloofden.
Den twintigsten van Bloei-maend, quam dit Rusch Gezantschap en deze krygs-magt aen de Hooft-stad van Dauria, Nertsinskoi genaemt, daer wel eer zeker Dauersche Vorst, dat een Tungoes van geboorte was, zyn Zetel had. Hier verscheen de Sinesche krygs-magt, sterk dertig duizend man, by zich voerende zeventig Metale Stukken, en een Mortier; drie duizend man te voet voerden Vuur-bussen, de overige Boog en Lans te Paerd. Golowin, die het Gezantschap bekleede, en bevel over de krygs-magt voerde, hadde zich met zyn krygs-luiden beschanst, en weerde zich heldhaftig tegen alle aenvallen, zoo te Water als te Lande, tot dat na zestien weeken een gloor-ryke Vrede wierd getroffen, tot behagen wederzyts, en roem hunner Tzaersche Majesteiten Benden.

[p. 861]

helft vah het Kooren te beschermen, zonder tyd te verzuimen, met sterke uitgezette wachten, op dat het vyandlijke Volk aenkomende, met geweld, zoo wel aen het krygs-volk, als Arbeids-volk geen schade en konde doen; is hem Alexy bevolen, langs de Amur na beneden aen de slinker hand een vaste wel gelegen plaets uit te zien, dat dicht by 't water, en by 't Bosch is, om een weering, of Steedje te bouwen, en was 't mogelijk daer in een Put te graven, voor de tyd van belegering; en de weering is belast te bouwen mer alderhande vastigheden, die aen een Stad behooren, wat lager als de plaets van de oude Albasinsche Vesting, dat het voor de vyand niet in te komen zy.

Op den achtiende van Slacht-maend, in 't Jaer zestien honderd vier en tachentig, heeft hy Alexy bericht, als volgt; dat hy was gekomen op de Rivier Amur, aen de verwoeste plaets, alwaer de Albasinsche Vesting geweest was, met gewapend, en oud Albasinsch krygs-volk, en hebben van 't voorledene Jarig gezaey, de helft genomen, zoo na boven als na beneden de Rivier Amur: in de verre afgelegene Dorpen, is 't niet waerdig gevonden, om dat de tyd verloopen was, en in dit Jaer zestien honderd vier en tachentig, op de plaets, alwaer de Albasinsche Vesting geweest is, heeft hy een aerde Wal tot een Stad opgeworpen, van vier vadem ge-eikte maet, en anderhalf vadem hoog, hooger als dat, konde niet vaerdig worden, om dat de Aerde bevrooren was.

In het zelve Jaer, in de Winter-maend, door kondschap van het Nertsinsche en het Albasinsche krygs-volk, is bericht dat in de Hooi-maend, de Albasinsche Stad voltooit was, alleen dat de Rondeelen niet onder dak waren.

In een andere Brief uit de mond van een der boven gemelte perzoonen, is my uit Peking geschreven, het volgende: Op den zevende van Hooi-maend zestien honderd vyf en tachentig, zijn onder de nieuwe Albasinsche Sterkte, vyandlijk Kataisch Volk, op Schepen aengekomen, met Vuur-werk, om de Stad aen te tasten; zy landeden met veele Paerden. Op den weg na beneden, van de Rivier Amur, stelden zy wachten uit, en hebben van het Albasinsche krygs-volk, twee en twintig Man geslagen^* en verwond, ook is de Gezaghebber Alexy, met het Albasinsche krygs-volk, in de Alabsinsche Sterkte, van de Kataische vyanden berend. De Landeryen rondsom de Vesting waren bezaeid met alderhande Kooren; en zijn daer verscheenen in honderd en vyftig Vaertuigen, die elk op hadden veertig, dertig, en twintig Man, daer onder veele Niuchers en Nikansche Slaven, die geprest waren, zonder geweer: deze magt hadde by zich veertig stukken Geschut, weinig Handbussen, en voorts een Pyl en Boog; het Paerde-volk wierd geschat, drie duizend sterk te zijn, die het Voet-volk voort gedreven hebben, zy waren voorzien van Zikkels, om het gezaeide Kooren te maeyen. In het van nieuws opgebouwde Albasin, waren toen acht honderd zes en twintig Man, en acht koopere Stukken, eenige Musquetten, een Mortier, en dertig zware Granaten, behalven noch vier honderd en veertig Hand-granaten, Stink-potten, Kruid en Loot na gelang: den opbouw was geschied door vyftien honderd Man, onder 't beleit van Alexy, de zelve Gezaghebber, die het Jaer te vooren, de plaets verlooren had.

De Stad Albasin wierd dan weder belegerd van de Sinezen, op den vyf en twintigsten van Slacht-maend, en vervolgens opge-eist; men ried de bezetting dat zy aftrekken zoude, als voor dezen was gedaen, en al wie lust had den Sineesch te dienen, hy zoude zeer welkom zijn, en wel ontfangen worden; dit was door eenige overgeloopene Russen, in een Brief geschreven, die men binnen de Sterkte zond: Water en Brood was 'er nu geen gebrek: alles was in behoorlijke toestant, behalven dat de Rondeelen noch niet overdekt waren.

Doch de Sinezen plaetsten zich aen de overzyde van de Vliet Amur met hunne Vaertuigen, en quamen te Lande, door een omweg, staende hooger als de Stad, de Ruiterye besloegen het Veld, en ook naby de Stad, beschietende zonder ophouden, dag en nacht, zoo van boven, de Stad uit de hoogte, als van beneden de Amur; de Schild-wachten hadden zy zomtyds op zes plaetzen uitgezet; de meeste Vaertuigen lagen hooger als de Stad, ter slinker zyde van de Rivier Amur. Kooren, dat in kuilen verborgen was, hebben zy gevonden, uitgeworpen, en verbrand, zoo ook, dat noch op 't Veld stond. Zy hadden de Stad door Schans-korven omzet, van waer zy uit drie plaetzen met Stukken op drie Rondeelen, dag en nacht schooten. Dus verre het bericht van Albasin, uit Peking aen my gedaen.

Van den toedragt der laetste Albasinsche belegering, is aen my bericht uit Nertsinskoy, te dier tyd toegekomen, als volgt.

In 't Jaer zestien honderd vyf en tachentig, den zevende van Hooi-maend, heb-

* Dit berigt was uit de mond van eenige der geslagene Kozakken, welke in Peking waren aengekomen, en onder den Sineesch dienst hadden genomen, zoo als mede door hen, my meest den ganschen toedragt in Albasin. Nertsinskoy, en de Nabuurschap, kundig is geworden.

[p. 862]

ben de Sinezen de nieuw opgebouwde Stad Albasin belegerd gehad, en op de zelve met Geschut geschooten, doodende op den vyfden dag, den daer binnen zijnde Russche Bevelhebber Alexy Tolbosin, die met een zware kogel getroffen, en 't rechter been afgeschooten wierd, zijnde op den Toorn, om het oog over des vyands magt te laten gaen. De Russen vielen vyf mael uit, doodende op eenmael honderd en vyftig Man, waer onder twee Bevelhebbers, waer en tegen het verlies der bezettelingen niet meerder was als een en twintig Man. Het Leger der Sinezen was niet verder als op een lengte van twee honderd vadem van de Stad ter neer geslagen; zestig vadem van de Stad hadden de Sinezen zich verschanst, en een Bolwerk opgeworpen, daer Schans-korven opgezet zijn, die zes vadem hoog waren, op ieder Bolwerk stonden twee Stukken, behalven noch vyftien Stukken daer benevens, die op de Bateryen stonden; zy hadden rondsom de Stad mede graften gegraven, en onderscheidene wooningen, achter, onder, en in de Werken, of Vestingen gebouwt.

Binnen Albasin waren toen acht zware Stukken, drie Gootelingen, met twee duizend pond Kruid, en zeer veel Loot, een Mortier, vyf Bomben, zeventig Hand-granaten, ieder drie en twintig pond zwaer, en acht honderd Man: doch, vermits men noch geen Putten in de Stad of Vesting had gegraven, was daer gebrek van water, zoo als 'er mede noch weinig Huizen waren volbouwt.

De Schepen waer mede de Sinezen onder deze plaets waren gekomen, hebben zy boven haer Leger de Rivier op, en aen een Inham gebragt.

Op den elfden van Wyn-maend, des boven gemelten Jaers, gong reets veel Ys op de Rivier Amur, en bevroor kort daer op zeer dicht.

De Sinesche gevangenen, die men in de Vesting bekomen hadde, getuigde, dat het Sinesche Leger, 't geen voor de plaets lag, vyf duizend Man sterk was, daer onder vyf en twintig honderd Nikansche, of Niuchische Werk-luiden, en dat zy by zich hadden veertig stukken Geschut: zes Vaertuigen hadden zy geladen met, Kruid en Kogels, de Boogen en Pylen bragten zy af in twee Schepen, Roers hadden zy niet meer als vyftig; buitewaerts en was de vyand altoos niet beschanst, maer lag een geruime tyd na de zyde van de Rivier, en van achteren gansch bloot.

Aen de overzyde van de Stad, over de Rivier de Amur; hebben de Sinezen een Aerde Wal, met Graften gemaekt.

Men schoot met Boogen uit het Sinesche Leger, Russche geschriften in de Stad, biedende aen, veel gunst, voor den geenen, die den Sineschen Keizer wilde dienen, vry geley, en Spys, den geenen die heimwaerts wilde aftreden: maer de Moskoviten beslooten zoo lange deze Vesting te beschermen, tot dat alle levens onderhoud zoude zijn verteert, en dat zy als dan het Geschut wilde smelten, alle noch overige krygs-tuig verderven, en met enkel Hand, en Zyd-geweer, zien af te trekken, en door te geraken.

En dit was de tweede mael, dat deze plaets door de Sinezen aen wierd getast, want het Jaer te vooren, de zelve door den Sineesch is verwoest, en verbrand, aflatende den Bevelhebber met zijn Volk na de naeste Russche plaets Nertsinskoy, (als boven is gezegt) behalven, dat veele der krygs-knechten, die zorgden, dat zy by den haren onthalst zouden worden, om dat geen genoegzame bescherminge hadden gedaen, hoewel de Sineesch honderd tegen een was, zich⁺ in dienst van Sina begaven, alwaer zy noch heden zich ophouden, en wel worden gehandeld.

Na dat dan deze verjaeging, en verwoesting voor de eerste mael was geschied, en de Bevelhebber na Nertsinskoy afgeweken, zoo keerde hy te rug als boven gezegt, met vier honderd Man, en herboude die plaets, vangende aen als vooren, de Schatting te vorderen, en Jacht aen testellen, dies, daer mede bezig zijnde, rukt de Sineesch ten tweede mael voor de plaets, en dat is deze belegering.

Wanneer den Sineschen Chan had verstaen, dat hunne Tzaersche Majesteiten Gezanten af hadden gezonden, op de Grenzen, gaf hy bevel, dat men van dit beleg zoude afhouden, en den belegerden opschorzing van vyandschap verleenen, ter tyd toe, deze Gezanten by malkander zouden zijn, en de geschillen vereffent hebben; 't geen geschiede, maer de Vaertuigen konden niet weg gebragt worden, om dat de Rivier bevroozen was. Aen de Moskovische bezettelingen wierd vryheit gegeven, om water te halen, aen de Rivier, en in klein getal, in en uit te gaen, na Nertsinskoy, en andere hunner Tzaersche Majesteiten plaetzen, om leeftogt, en behoeften te halen, maer in de omleggende Bosschen, wilden zy niet dulden, of op de Wild en Visch-vangst, waer van overvloed aldaer is, te gaen, of hout te hakken buiten noodzakelijken brand,

+ 1700.

[p. 863]

op dat zy den Inlanders, die zich de Sinesche bescherming onderwierpen, geen overlast mogte doen: beladen Kamelen wilden zy mede niet binnen laten; doch zy Sinezen booden aen, alle noodwendigheden tot levens onderhoud, binnen de plaets te bezorgen. De krygs-tuigen wierden dan van de Stad afgebragt, doch de Benden bleven in de naeste verblyf-plaetzen toeven: Brand-wachten wierden in getrokken, en Schans-korven afgevoerd; daer geschiede dan onderlinge mijnlijke aenspreken, en men hinderde de bezettelingen niet; onder en tusschen was het Volk binnen Albasin van acht honderd, op honderd en vyftig Man gesmolten, die alle bykans ziek waren, aen het Scheurbuik, dertig hielden noch de wacht, en vyftien arbeide aen de Werken. Men konde mede boven de vyftien honderd der belegeraers tellen die gesneuveld waren.

De reden dat 'er oorlog was ontstaen, tusschen hunne Tzaersche Majesteiten krygs-knechten en het Ryk van Sina, omtrent de Rivier Amur, en dat Albasin belegerd wierd, was, om dat de Sinezen oordeelden, zoo als men my uit Peking heeft bericht, dat den Russche krygsluiden niet toestand, op gemelte Rivier een Sterkte te bouwen, veel min de Zabel en ander Jacht daer rondsom te hebben, en de Inlanders die den Sineesch erkenden, leet aen te doen, ja zommige te dooden, en Schatting te vorderen, 't geene de Sineesch, zoo voorgaf, oordeelden uit eigen beweginge der krygsknechten, zonder bevel van hunne Tzaersche Majesteiten te zijn geschied, zeggende de Sinezen Nertsinskoy de laetste pael des Moskovitischen gebied, in deze gewesten te zijn, niet willende dulden, dat die Volkeren zich op de Rivier Amur versterken, en 't gezag daer voerden.

De Keizer van Sina heeft betuigt gehad, verblyd te zijn, ter tyd, wanneer Albasin door zijn Volk was belegerd, dat 'er in Moskou vrede lievende gedachten gedachten waren, op dat het bloed vergieten mogte een einde nemen, alzoo hy met geenige omleggende Vorsten in oorlog was, dies hy aen zijne krygs-luiden gelastede, van de Stad af te wyken, als gezegt, gelijk zy daer op, mede hun Geschut, en alle krygs-tuigen hebben afgevoerd, en van de Bateryen afgeligt, waer en teggen weder vrye ingang aen den Sinezen binnen Albasin wierd verleent; zoo als Sinesche Overheden, verzelt met dertig Man, daer binnen zijn getreden, en hebben alle de Werken beschouwt; Visch en Brandewyn wierd binnen de Vesting door de Sinezen te koop gebragt: daer was een zeer groote menigte Volk door de Sinezen tot arbeid aen de Werken buiten de Stad gebruikt, dat zeer veel het getal hunner krygs-luiden overtrof. Men heeft aengemerkt dat deze Sinezen in hunne belegering, altoos geene buiten-wachten uitzetteden.

Het was den dertigste van Slacht-maend zestien honderd vyf en tachentig, als wanneer de Keizer van Sina de stilstant aen de belegeraers van Albasin beval, ter tyd en wyle toe, de tusschen spraek wederzyds Gezanten zoude zijn gehouden, binnen welke tyd daer binnen waren gesneuveld honderd Man, zoo door quetzuuren van binnen bekomen, als door uitvallen; de overige bezetting was meest aengetast door eene byzondere Landziekte, daer 'er namaels noch veel aen storven, zoo dat de elende die daer uitgestaen wierd, al groot was, wezende op boven gemelte dag, niet meer overig als honderd en vyftien gezonde Mannen, Vrouwen en Kinderen vyf en vyftig, Kruid vier honderd en tachentig pond, ook zoo veel Loot, en Levens-middelen, van Brood was 'er toen voorraed tot Slacht-maend zestien honderd zes en tachentig.

De Sinezen smolten ook zeer voor deze plaets, zoo door ziekte, als zwarenarbeid, want de helft moest mede steeds aen de Werken arbeiden: men zag in haer Leger een groote Galge opgerecht, tot straffe der misdadigers.

Het was op den zesde van Bloei-maend zestien honderd zes en tachentig, dat de Sinesche magt van voor Albasin afweek, beneden de Rivier Amur, omtrent drie wurst^*, by een stilstaend water, daer zy weder graften maekten, tegen de aenkomst der Russche krygs-magt, en zy haer Geschut rondsom geplant hebben; doch den dertigste van Oogst-maend, zijn zy verder afgeweken, en hebben zich gezet aen de Rivier Karma, daer een Eiland legt, waer wel eer Dauersche Volken, die zijn Tzaersche Majesteit erkende, hebben gewoont: het ligt ter rechter hand als men afvaert; en wat later wierd het krygs-volk ingelegert, by de Boeren, in de naest gelegene plaetzen des Chans van Sina, en der Soetsianen, en Gilanen, doch de Bevelhebbers togen na Peking: zy hadden zich in 't begin hunner afwykinge omgraven met aerde Bolwerken, en was aen de Albasinsche bezetting toen aen de boven kant vry om hare nootdruft, en alderhande behoeften, te mogen erlangen; doch aen de beneden kant wilde de Sinesche Gezaghebbers niet toelaten, de vryheit van

* Vyf wurst maekt een myl.

[p. 864]

de Landbouwerye, en op die tyd waren 'er binnen Albasin maer over gebleven zes en zestig Man, vyf baren Loot, een Mortier, vier Stink-potten, vyf en dertig Hand-granaten, twaelf stukken Geschut, een stuk was 'er gesprongen in de bestorming.

De Sinezen, als zy van de Stad afvoeren, hadden zy honderd en veertig Schepen: onder het Sinesche krygs-volk was groote hongersnood geleden: een overlooper, genaemt Ocirka, heeft bericht, dat in 't einde des belegerings, veele Menschen in 't Sinesche Leger van honger waren gestorven, ja dat men malkander op at, niet tegenstaende als de Gezaghebber binnen Albasin, eenmael twee stuks Vee voor geschenk na buiten zond, dat zy zulks weigerde aen te nemen, waer uit te besluiten is, zoo die schaersheit waerachtig is, daer aen twyfele, dat in de omstreek aldaer niet veel leeftogt te bekomen is, want het gansche Land voor de Sinezen open was, en de Landsdouwe aldaer zeer vruchtbaer is; zoo dat 'er, of weinig Menschen moeten zijn, of weinig Landbouwerye wezen: het getal der Menschen die door het Zwaerd waren gevallen, of in 't stormen op Albasin gebleven, volgens voorgeven van boven gemelte perzoon, beliep tot op vyf en twintig honderd, en meer, behalven veel van 't Nikansche Arbeids-volk: hunne gansche magt hadde bestaen op de eerste aenkomst in vyf en zestig honderd Man, zy hadden honderd stuks Geschut, en veel klein Hand-geweer, dat gemaekt was by de Nikansche, of Niuchische Volken, waer uit te besluiten is, dat die Hand-werken in het Landschap Niuche geoesent worden.

Alle Werken buiten de Stad wierden by hun zelve op den aftrek gesloopt, en verbrand, te weten, die vuur konde vatten, doch de Graften en aerde Werken, hebben zy gelaten, en niet gewild dat de Russen die zoude slechten, of schenden: op anderhalf wurst beneden Albasin, alwaer een Klooster, Spaske genaemt was geweest, hielden de Sinezen een wacht van twintig Man, daer twee Hooft-mannen over honderd het gezag hadden: na dit verlaten zijn 'er binnen de Stad weder negen en twintig nieuwe krygs-luiden van Nertsinskoy gezonden, als mede leeftogt volgens den eisch.

De Sinezen gaven voor, dat zy zich zoo dicht onder Albasin zettede, om het Land ploegen, en bouwen te verhinderen, zoo als zy zulks den Albasinschen Gezaghebber deden aenzeggen, gedenkende dat 'er gebrek zoude komen, maer zy wisten niet hoe 'er binnen Albasin, en daer kort buiten noch veel Kooren begraven lag, 't geen men zoeken moest, om dat de eigenaers veel verstorven waren, waer uit te besluiten is, hoe men in die Landstreke het Kooren, een geruime tyd onder de Aerde bewaren kan.

Het is byzonder hoe uit het verhael dat my van die belegering is gedaen, heb verstaen, dat de Sinezen niet wilde dat de Aerde rondsom Albasin na haer vertrek zoude worden geroerd, 't zy met de Ploeg of anders, om dat aldaer veele van hunne verstorvene, of verslagene mede Broeders, en verwanten begraven lagen, 't geen zy met groote drygementen den Ingezetenen van Albasin, en Nabuuren verboden, waer uit te besluiten is, dat zy de begraef-plaetzen hunner verwanten, en vrienden, als heilig houden; doch ter Jacht te gaen en Visch-vangst, was hun vry. Zy wilden mede niet dat de Moskoviten na haer vertrek, Huizen buiten de Vesting zouden bouwen.

Wanneer een Brief in 't Sinesche Leger voor Albasin, van den Konink uit Sina quam, en dat de zelve gelezen wierd, stonden alle Bevelhebbers, en het krygsvolk blootshooft, waer uit te zien is, het groot ontzag die Luiden voor de bevelen hunnes Koninks hebben: in dezen Brief wierd bevolen van Albasin af te trekken, 't geen zy in de Winter, als den Brief quam, niet konden doen, om dat de Rivier de Amur bevrooren was: men spyzigde in 't Leger de Niuchers met Gort, en het Sineesch krygs-volk met Verkensvleesch, zijnde van Brood groote schaersheit. En dus verre uit het bericht over de belegering van Albasin, van Nertsinskoy my toegezonden.

Behalven dit bericht, zoo is my, nopende deze zelve togt, het volgende verslag toegekomen, waer uit omstandelijker verstaen word, hoe zich die zaek toegedragen heeft.