Noord en Oost Tartarye

Zeker onbekend Engelsch Schryver, in 't Jaer zestien honderd een en zeventig tot London, door John Winter in 't licht gebragt, spreekt van Siberia, Samojedia, Crim, en Kalmaks Tartarye, aldus.

SIberien is een wytstrekkent onbekent Landschap, en reikt tot aen de muuren van Kataya. Ik hebbe met eenen gesprooken die aldaer was, en met de Sinezen Handelde: en ook met een ander, die zeide, eene Zee voorby Siberien gezien te hebben, waer op Schepen waren, en Mannen in vreemt gewaet, hebben de geen baerd, als aen de boven-lip. Van daer bragt deze laetste Chay en Bourdian: de Chay is het geen dat wy Teah of Thy (Thee) noemen, en Bourdian is Indische⁺ sters-wyze Annys. De Koop-luiden zeggen, dat zy die gebruiken (als wy in Engeland de Annys doen) met Zuiker, en houden het voor een treffelijke Artzenye in de long-ziekte, zy-winden, en in ongetempertheden der maeg. Het word in papieren over gebragt, van een pond zwaer, beschreven met Sinesche letteren.

Die in deze gewesten reizen, zijn meer als een Jaer op weg, wachtende om het Winter-weer in zommige plaetzen, en om de tyd des Zomers, in andere plaetzen.

De hooft-stad van Siberien is Zambul (Tobol,) de verblyf-plaets van den Opper-Waiwod.

Men handele daer in Pelteryen, en voornamelijk in Zabels, die, zoo nfert zegt, in geen andere deelen van de Waereld gevonden worden. Zy eeten geen Kernen of Nooten, welke aldaer overvloedelijk veel aen Boomen groeyen^§.

Zy jagen zes of zeven weeken, en worden op Wagens getrokken van Honden, die zy met Visch voedert, daer hunne Meiren en Rivieren van overvloeyen. Zy stellen veertig of vyftig Honden voor een Slede, en zijn gekleed met drie-dubbelde bonte rokken. Zy leggen alle nachten uit in het koutste des tyds, en maken vuuren, by de welke zy hunne Visch bereiden, of braden.

De Honden zijn op de Zabel uit te vinden afgerecht, en het Man-volk alzoo vaerdig met die in de neus door een Pyl te schieten, waer van zy tot een roof voor de Honden worden: ten ware zy de Zabel in de neus troffen, zy zouden hem quyt raken; want het is een hart en stout Beest, en zou met de Fyl in 't lyf weg loopen.

Het is 'er op zommige plaetzen zoo buiten gemeen koud, dat water in de lucht opgesmeten, tot Ys neer komt.

De Noordersche gewesten geven geert Brood, maer Visch in overvloed, die zy droog eeten, in plaets van Brood. Zy voeden hunne Koeyen met Visch, geduurende de Vorst, die de Melk Vischachtig van smaek maekt.

De Rivier Oby is een groote Rivier,⁺ welker einde noch onbekent is.

Daer is een groore menigte van Visch, genaemt Beluga^*, zeer gelijk aen een Wavisch, maer beter om te eeten; uit wiens kuit, en die van de Steur, zy Kavejaer te Astrakan maken. welke zy in groote Zout-hoopen leggen, en na een kleine gesting, perssen zy die, en kuipen ze in Tonnen. Men heeft 'er ook ongeperste. Het is een groote lekkernye, maer kan niet bewaert worden.

Het Noorder deel van Siberia is genaemt Samogeda, of Tsamoeida, welke bediet Kanibals, of Mensch-eeters^§; want zy eeten den geenen, die zy in een gevecht gevangen krygen. Hun spyze is meest Visch. Hun rykdom Dieren, waer, van zy groote Herten hebben, en zoo tam, dat die op 't gefluit by de hand zullen komen, en zich zelfs laten by paren voor de Slede spannen, die zy gezwind als de wind voort trekken, twintig Duitsche mylen des daegs.

+ Dit Annys my uit deze gewesten toegebragt, is grooter veel krachtiger, en smakelijker als gemeene Annys.

§. Cederappels.

+ Myn kaetten betuigen dat deze Vliet van de mond tot den oorspronk bekent is.

* De beluga heert weinig gelijkenis aen den Walvisch.

§ Die Mensheeten was wel eertyds gebruikelijk, maet nu in ongewoonte.

[p. 840]

Wanneer zy ter Jacht op de Dieren trekken, dan raedplegen zy met den Priesier, die na veele plechtigheden en bezweeringen, hun zegt na wat oord zy gaen moeten; en gemeenlijk vinden zy de voorzegging waer te zijn.

Daer is geen onderscheid tusschen de kleeding van Mannen en Vrouwen, maer zijn beide van Dieren-vellen gemaekt, met de ruige of haair-zyde na buiten. Men kan qualijk de Mannen en Vrouwen aen hun gezicht onderscheiden: geene van beiden dragen baerden, en hebben beide aenzichten als Bavianen.

Hunne Zeden, Tale, en Godsdienst zijn Beestachtig; want zy dienen de Zon en Maen.

Zy zijn boven maten^§ na-yverig over hunne Wyven.

De Dochters zijn zeer geacht, en moeten niet by Jongmans gezien worden, tot dat zy getrouwt zijn, 't geen zy op het zeste of zevenste Jaer doen, op dat zy zouden mogen verzekert zijn haer Maegdom te hebben. Zy koopen haer van de Ouders voor huiden van Dieren, nemen haer t'huiswaerts, en sluiten haer op, na de Italiaensche wyze.

Desgelijks bewaert de Man zijn Wyf, wanneer hy ter Jacht gaet; en dit is zoo gewoonlijk, als de strik aen een beurs; want zy hebben een spreek-woord, die zijn beurs open laet, noodigt een Dief daer in.

Hunne Huizen zijn alleenlijk ronde Tenten, gemaekt van Dieren-vellen en Matten, met een Vuur-haert in 't midden, en een gat aen den top voor de rook, daer rondsom zy in 't ronde leggen, en bevinden dus zich, zelfs warm genoeg.

In den Zomer vervoegen zy zich dicht by de Rivieren om te visschen, die zy droogen, en tegen den Winter bewaren: zy dooden veele met Pylen, en eeten die gemeenlijk meest raeuw.

Zy eeten jonge Honden, en houden het voor een lekker Disch-gerecht.

Zy worden niet waerdig by hunne Tzaersche Majesteiten geacht, om een Bevelhebber te hebben; noch zoo aenzienlijk, om geschat te worden; alleenlijk betalen zy williglijk eenige weinige Dieren.

Niemand verstaet hunne Barbarische Tael, als zy zelfs; noch hunne Wetten, die zy heimelijk volvoeren.

Wanneer zy een Dier aen vreemdelingen verkoopen, zoo bedingen zy het ingewant, dat zy eeten, na dat zy de vuiligheit daer wat uitgeduuwt hebben.

Hy is de aenzienlijkste onder hen, die het meeste in de Tooverye ervaren is, daer in zy uitermaten uitstekent zijn, inzonderheit by vreemdelingen; maer onder de Russen derven zy het minste gelaet van die konst niet maken, op dat ze niet zouden beschuldigt en gestraft worden.

Te gaen meer na de Zuider deelen van Siberien, ziet men eene Wildernisse, de Steep genaemt, welke zes of zeven honderd^§ wursten of versten lang, en meerendeel een vlak Veld is. Het heeft zeer weinig Rivieren, maer de grond is zeer vruchtbaer. Men ryd 'er drie dagen reizens door een Veld van Kersse-boomen, hoe wel die niet boven drie vierendeelen van een elle hoog zijn. De oorzaek waerom zy zoo laeg zijn, is, dewyl ze door de vreemdelingen en reizigers zoo dikwils verbrand zijn. Deze Boomen geven een fraeye roode Kers, maer zeer zuur of amper: zommige die verplant zijn, zeer goede Kerssen geven.

Ik heb met eenige gesprooken, die aldaer gezien hebben veelderley slag van Tulpen, Bloemen van Demast, en Roozen; Afpersjes boven maten dik, Anjers, Majeraan, Thym, Zalie, Zuikeryen, Endivie, enz. en meer andere, die wy in onze Hooven naerstelijk quecken; en eindelijk Pynsternakel, en roode Bietwortelen, of Krooten.

De Koop-luiden brengen van daer Zalpeter.

Hunne Elanden zijn de grootste in de Waereld. Zy hebben ook kleine Beesten, genaemt Zoorik, omtrent van groote als een Das, maer niet van die gedaente, hebben de een huit met fyn zacht haair, korte beenen, een klein hooft, en een rug byna een span breet. Het is een aerdig, dik, en vet schepzel, woonende onder de Aerde, als Konynen.

Wanneer de Benden van den Oversten Kraford, zich by hunne hoolen gelegert hadden, quamen zy uit, zetten zich op de achterste beenen, en maekten zulken vervaerlijk en onverwacht geluit, dat zy het Volk schrik aenjoegen, als ook de Paerden.

Zy zeggen voor de waerheit, dat hunne gehuchten en nesten, of hoolen zeer net gemaekt zijn, en dat zy zoo zindelijk in hunne Huizen zijn, dat indien iemand van hen in hun gehucht sterft, zy hem uit dragen en begraven.

In deze gewesten is een ander Beest, genaemt Perivolschik, met een ruige huit,

§ Jaloers.

§ Moskovische mylen.

[p. 841]

geel en geel bont, vermengt met een weinig wit en zwart, welke goed is in rokken te voeren, hoe wel aldaer van weinig waerdye, dewyl het bont kort is, en dies van minder warmte. Dit Beest word gezeit zeer heusch te zijn, en de Inkhoorentjes en Weezeltjes over Rivieren te dragen: hierom noemen zy het Perivolschik, dat is, een Veerman of overbrenger, want dit woord zulks is betekenende.

De Russen zeggen, dat deze Beesten groot vermaek nemen in andere Dieren over te brengen. Ik heb het nooit van oog- maer wel van oor-getuigen gehoort; doch wel dit, te weten, dat wanneer geheele Landen, van Inkhoorentjes al het voorraed aen de eene zyde der Riviere opgegeten hebben, zy dan het wagen zullen na de andere zyde over te gaen, gebruikende hunne staerten voor hunne masten, roer, en zellen, met eenen voor-wind; en indien eenmael hunne zellen nat worden, dan vergaen zy t'eenemael, en sterven.

By Kasan en Astrakan is een kleine Vogel, omtrent van de groote als een Snip: want de beenen en bek zijn niet ongelijk aen dien Vogel, maer de veederen en hals gelijk een Kemp-haen. Gesneden zijnde, vechten zy als Hanen, en hebben evenwel geen spooren. Indien zy in huis bewaert worden, zoo zijn zy in geduurigen oorlog, leggen en loeren met de bek op de Aerde, springen dan op, en vechten fel. Zy smaken beter als Quakkels. Worden mede omtrent Archangel gevonden; als ook een andere Vogel, zoo groot als een Uil, en van gedaente als een Havik; deze na kleine Vogels vliegen, hen vangen, en aen een Doornhegge steken, plukkende hen zeer schoon, eer zy die eeten.

Daer is een Vogel derwaerts en elders van Aftrakan gebragt, zoo groot als een Zwaen, en aen zijn lyf en voeten dien niet ongelijk, maer heeft eenigzins een korter en dikker hals: hy heeft ook eenen zeer wyden krop, daer binnen hy een Visch van omtrent negen duimen groot in zwelgen kan.

Men vind verhaelt in zommige geschriten dezer gewesten, van een wassent Lam^§ dat al het Gras rondsom hem op eet, en dan strest. Doch dit is also zoo waer als het vertoog van het een-ooogig Volk, daer van in de reize van Jan Mendevil gesprooken word, en diergelijke verdichtzelen, die niet de minste schaduwe van waerheit hebben.

De hooft-stad van klein Tartarye is genaemt Crim; het is een sterke bemuurde Stad, aen de Tartarische Zee gelegen, waer van de Cham Crim-Tarfer genaemt is. Men zegt dat de Stad van gehouwen en gebakken steen zeer prachtig gesticht is.

Het Volk is çynsbaer aen den Turk. Zijn onrustige Nabuuren. Zy vliegen, wanneer zy t'zamen gerot zijn, als Muggen, in een oogenblik op; verspreyen zich zelfs van malkanderen, een by een; maer des nachts vergaderen zy weer by malkander. Het is byna onmogelijk een van hunne Ley-paerden te bekomen, die hunne makkers niet verlaten. Zy kunnen een weg van honderd Engelsche mylen op eenen dag afleggen, met eens of tweemael van hunne Paerden te veranderen; want ieder Man is ten minsten van drie of vier Paerden voorzien. Indien een van de Paerden moede is, of sterft, dan verdeelen zy hem onder den hoop; en na het Vleefch genoegzaem warm onder de Zadel geworden is, maken zy daer een hertelijk mael van.

Indien een van hen ziek word, dien geven zy eenige Merryen-melk, of versch bloed van een Paerd, welk zy ten dien einde bloed laten.

Zy voeren geen Zout noch Brood met zich, nochte eeten het meesttyds geheel en al niet; zeggen dat Zout hen schemerig van gezicht maekt, en Brood dik en zwaer voedzel geeft. Zy zijn zekerlijk zoo scherp van gezicht als eenig Volk in de Waereld, en zullen in de Steep of Wildernis (daer de uitzicht op dertig en veertig Engelsche mylen in 't ronde niet belemmert word) een eenig Mensch ontdekken.

Daer zijn geen beter Ruiters in de Waereld: in vollen ren kunnen zy zich zelfs op hunne beugel-repen over eind rechten, en van achteren met hunne Boogen schieten, en genoegzaem des vyands Paerden ter neer vellen.

De Crim-Tarters zijn plat van aengezicht, smal of klein van oogen, hebben de oogen diep in 't hooft gezet, smalle voorhoofden, en lage breede schouwders; zy zijn van middelmatige slag, en zoo geschapen, dat zy zich zelfs bezwaerlijk op eenige plaetze kunnen verbergen, daer zy hun aengezicht toonen. Zy breken de neuzen Van hunne jong-geboorne Kinderen, zeggende, dat het een zot ding is, een neus te dragen, die in des Menschen gezicht staet. Zy zijn alle Mahometanen.

De Kalmak- Tartersche Vrouwen zijn zoo goede Zoldaten als hare Mannen. Zommige hunner erkennen den Tzaer voor hun Opper-hooft.

§ Dit Lam word Boranits genaemt, waer van door my boven klaerder word gesprooken.

[p. 842]

Dit Jaer toog een Leger van Vrouwen te Velde, om haer te wreken over het nemen van eenige Kinderen en gevangenen door het Crimsche Volk, en ontmoete het krygs-leger der Tarters; zy namen veele gevangen, en verstoorden de rest. O brave Manninnen! waerdig om onder de Amazonen gerekent te worden.

De Kalmakken hebben een wytstrek-kende Landstreeke: leven onder de Tenten, daer zy Weide gebruiken. Zy zijn langer als de Crimsche Tarters van gedaente, en van een ander geslachte; ook zwarter.