Noord en Oost Tartarye
(1705)–Nicolaas Witsen– AuteursrechtvrijNaricht,
| |
[pagina 825]
| |
men. En das verre dit aen my overgezonden verhael. Men heeft zedert een Jaer of twee te rug, tusschen het Baikalsche Meir, en de Muur van Sina, begonnen, de Koopmanschappen met wagens door Paerden getrokken, te vervoeren, 't geen tot die tyd toe, alleen op Kamelen en Dromedarissen geschiede, 't welk groot gemak en voordeel aen Reizigers, en Koop-luiden toebrengt; wezende de wegen daer toe nu bereid, en gebaend, zoo door bevel der Moskoviters, als Sinezen. De Rivier Gan stort in de Amur, als mede de Singal, en de Naoen in de Gan valt; behalven dat 'er noch andere Rivieren leggen, tusschen de Amur en de Muur van Sina; en wyders zegt men, dat de Sinezen benoorden de Amur, twee of drie kleine vastigheden bezitten. De zommige willen dat in de Vliet Amur vry groote Paerlen gevonden worden, doch geel, en van slecht water. Men vind in de Rivier Amur de Visch Beloega. Anasnede, is een Rivier beneden in de Vliet Amur stortende. Boven in de Rivier Amur, na by een plaets Asansko genaemt, zijn zeven Meiren. Wanneer de Karavanen uit Peking na Moskou, voor de Maend July tot Nertzsintskoy niet aen komen, zoo overvalt haer te Irkutskoy, of Jeniseiskoy, de Winter, en konnen als dan met de Winterweg, om de groote woestheit, en afstant door de diepe Sneeuw niet voort komen; wezende de Rivier Ket, als boven gezegt, zeer krom, en word dies gezegt, die eenige honderd Moskovische mylen lang te zijn. Men wil my verzekeren dat in de Zee van de Ys-kaep af strekkende, na de Rivier de Amur, Eilanden liggen, wordende zulks van de Jakuten eenhellig getuigt, en dit zoo verre, als men beoogen kan; zoo als men voor de mond van gemelte Amur, een hoog bergachtig Land ziet, komende de Inwoonders van die Eilanden mede dikmael aen Land, en die geene, welke op de Eilanden woonen, gelegen beoosten, of tegen over de Vliet Komzatka; hebben Zabels, ook Vossen, ja Zilver en Goud, zy zijn wel gekleed, en van goeden omgang, en zelve word voor vast gezegt, dat daer Steden op zijn, 't welk echter onbeslist late; wordende gemelte Eilanden onzekerheits halve, in mijne Kaerte niet gebragt. In de Ryken van Siberien worden alomme zeer goede bevelen uitgegeven, zoo als de inkomsten voor hunne Tzaersche Majesteiten aldaer mede zeer vermeerderen, zoo ten aenzien der Schattingen, als den Zabel-vangst, en Rhabarber Handel ook den Bier en Brandewyn vertiering. Men heeft 'er in 't Jaer zestien honderd acht en negentig, een Bende Dragonders opgericht, van twaelf honderd koppen, die zonder geld-bezolding dienen, zich vergenoegt houden de met eenig voor-recht, en Jaerlijks eenige Marter - vellen, Koeinatsja by hen genaemt, te genieten. Door het gansche Land zijn in den Jare zestien honderd negen en negentig, mede Posteryen opgericht, en men heeft derwaerts zedert vyf Jaren uit Moskou, wegens hunne Tzaersche Majesteiten, zoo gezegt word, meer als zeventig duizend Brieven gezonden, na alle Steden en Plaetzen, waer mede de bevelen tot handhaving aller goede Wetten bekent zijn gemaekt. Men heeft my van Nertzinskoy, in 't Jaer zeventien honderd en drie, toegezonden zeker steen, die byster hard is, van donker groene verw, daer bruin, geele streepen door loopen, doch met een hamer daer op geslagen, springt echter lichtelijk van een, glas gewys, gepolyst zijnde, heeft een aengenaem gezicht, zoude tot gebouwen, en om insnyingen van Wapens, als anderzins te doen, bequaem wezen, maer in de Smelt - kroes door my gebragt, heb 'er maer in gevonden van 't honderd pond, een loot Zilver, waerdig een gulden en elf stuivers. Groote menigte Rhabarber voerd men heden over Siberie na Moskou, die van daerGa naar margenoot+ na alle gewesten des Waerelds word verzonden; en men wil, dat over de vier duizend Dukaten uit dien Handel in hunne Tzaersche Majesteiten Schat-kift Jaerlijks valt. Men heeft my op den zevende Maert, zeventien honderd en vier, uit Siberien toegezonden van Vergaturia, zeker Ertz, waer in gevonden hebbe by de proef, dat van 't honderd pond quam drie loot Zilver, waerdig vier gulden en veertien stuivers; zoo dat die groeve met groote winst gezegt word, bearbeid te worden, waer omtrent twee Dorpen y groot honderd en veertig Huizen, zijn gebouwt. Als mede van Nertzinskoy eenig ander Ertz, waer uit het honderd pond heeft gegeven, twee en een half loot Zilver, waerdig drie gulden en zestien stuivers: en noch in Loot, acht ten honderd, waerdig vier gulden. En het my toegezonden Minerael van Thomsko, heeft gelevert twee en een half | |
[pagina 826]
| |
loot Zilver, waerdig drie gulden en zestien stuivers. Van Czusowoy over gekomen' Kooperertz, heeft volgens mijne ondervindinge gegeven het honderd pond, in Zilver, een en een half loot, waerdig twee gulden zeven stuivers, en in Kooper, de waerde van twintig gulden, dies dit te zamen zoude uitgeven twee en twintig gulden en zeven stuivers. In het Jaer zestien honderd negen, is door Isaak Massa uit het Rusch vertaelt, en met den Druk gemeen gemaekt, zeker beschryvinge en ontdekkinge van Siberia, en verhael der Wegen en Rivieren in de zelve Landstreken, zoo als volgt. Daer woond een Volk in Moskovia, die genaemt worden Anicony, of de Kinderen van Anicony, en zijn van Boerzer afkomst, gesprooten van een LandmanGa naar margenoot* Anica genaemt. Dezen Anica ryk zijnde van Land, woonde omtrent een Rivier Witsogda geheten, de welke in de Rivier Duyna vloeid, die honderd mylen van daer in de Witte Zee valt, by Archangel. Dezen voorsz. Anica dan hadde ook veel Kinderen, en was van Godt van alles wel verzien, en ten vollen gezegent; doch met groote begeerlijkheit geprikkeld willende geerne weten, wat voor Landen bezaten en bewoonden de Volkeren die Jaerlijks in Moskovia quamen Handelen met kostelijke Pelteryen, en veel andere Waren; ook vreemt van Spraek, van Kleedinge, Godsdienst, en Zeden waren: zy benoemden zich met de naem van Samojeden, en veelderley andere namen. Deze quamen de Rivier Witsogda Jaerlijks afdryven met haer Koopmanschappen, mangelende met de Russen in de Steden Osoyl en Ustaga, op de Duyna, dat als toen ter tyd den stapel was van alles, ook van Pelteryen. Deze Anica dan wel denkende dat 'er groote rykdommen te halen waren, aengezien de schoone Pelteryen, die ze Jaerlijks bragten, groote Schat bedroegen, heeft stilzwygens vriendschap gemaekt met zommige dezer Volkeren, en ook eenige van zijne Slaven en Knechten, tot tien of twaelf toe, met haer in hnn Land gezonden, bevelende de zelve, dat ze alle 't Land dat ze door reisden, wel neerstelijk bespieden zouden, en ook alle haer zeden, wooningen, leven, en gebaerden wel volmaektelijk zouden optekenen, om zoo van alles goed verslag te doen, als zy weder t'huis zouden komen: 't welk eens geschied zijnde, heeft hy ze, die 'er geweest waren, wel onthaelt, en ook goede gunst toegedragen; doch heeft haer neerstelijk bevolen te zwygen, en ook heeft hy 't by hem gehouden, zonder iemand daer van te vermanen; maer heeft het Jaer daer aen volgende meerder Volk daer heenen gezonden, ook eenige zijner Vrienden, met Koopmanschap van kleinder waerden, als Duitsche Kramerye, Bellen, en diergelijke dingen: deze hebben 't ook, gelijk als de andere, alles wel doorsnuffelt en doorzien, en reisden tot de Rivier Oby toe, door veele Woestynen, en verscheide Rivieren, die daer veele zijn, en maekten met zommige Samojeden aldaer groote vriendschap, en vernamen ook dat de Pelterye daer van kleinder waerde was, en dat daer rykdommen te halen waren: ook zagen ze dat zy geen Steden bewoonden, maer dat zy met hoopen zoo by malkanderen leefden, zeer vreedzamig, en wierden bestierd van zommige der oudste onder haer: waren ook onrein in haer eeten, en leefden van het Wild dat ze vongen, geen Kooren noch Brood kennende: zijnde meest al goede Schutters met Boogen, de welke zy van taey hout maekten, en waren daer voor geslepen steenen aen, ook zommige met scherpe Visch-graten gesterkt, daer ze het Wild mede schooten, dat daer, in menigte was. Ook naeiden ze met Visch-graten, gebruikende zenuen van kleine gedierten tot haer draden, en voegden zoo de vellen by malkanderen, daer, ze haer mede bedekten, des Zomers het bont buiten, en des winters het bont binnen dragende: ook dekten ze hare Huizen met Elands-huiden, en Zee-vellen, die by haer niet geacht en waren. In 't kort, doorzagen 't alles, en quamen met rykdommen van Bont weder t'huis, en hebben Anica van alles doen verstaen, daer hy na wenschte. Dus dreef hy met zijne Vrienden Koopmanschap op die Landen, eenige Jaren lang; dies dat deze Anicony heel magtig wierden, en kochten alom veel Lands, zoo dat haer de Lieden verwonderden van deze schrikkelijke rykdommen, niet wetende waer zy van daen quamen. Zy bouwden ook Kerken in | |
[pagina 827]
| |
zommige harer Dorpen; ja namaels bouwden ze ook eenen schoonen Tempel in de Stad Osoil, op de Rivier Witsogda gelegen, daer zy in woonden; welken Tempel van de grond op was van klaren witten Arduin: zoo dat zy niet wisten waer zy blyven zouden met hare Goederen. Nu merkten zy ook wel wysselijk, dat haer geluk mogelijk eens den rugge bieden zoude, gelijk gemeenlijk in zulke zaken gebeurd, ziende haeralomme van vreemden zeer benyd, om haer rykdommen wille, hoe wel zy nooit iemand eenige spyt aen deden, en dachten zulks met groote, voorzichtigheit voor te komen, om te blyven op den trap daer zy in waren. Zy hadden eenen Vriend, de welke in groot aenzien ten Hoof was, genaemt Boris-Goddenoof, die Zwager was van den Keizer Fedor Ivanowitz, die toen heerschte; en Boris word na des Keizers dood in zijn plaetze verkooren, als Rusch Keizer, gelijk breeder verhaeld word in de beschryvinge der Moskovische oorlogen. Zoo hebben ze dan gedacht dezen Boris alles te openbaren, doende hem eerst eenige geschenken, gelijk zy gewoon waren, en baden hem, dat hy haer eens verhooren wilde, als hebben de een zake t'openbaren, die 't Ryk veel voordeel zoude wezen. Boris hier na luisterende, heeft haer veel meer minnelijkheit bewezen, als hy te vooren wel hadden gedaen, en toen ze hem alles verhaeld hadden van deze onderzoekingen der Samojesche en Siberische Landen, ook watze daer gemerkt en gezien hadden, en ook wat rykdommen het Ryk daer aen genieten zoude konnen, en hem voorts alles voor leggende, begost Boris te branden van begeerlijkheit, en wilde dit onderzoeken, beminde haer als zijn eigen Kinderen; ja verhief haer, gevende haer vrye Brieven uit des Keizers naem, dat ze mogten zonder tegenspreken hare Landen die ze bezaten, eeuwiglijk en erffelijk gebruiken, na haren wil en believe, zonder eenige Schattinge daer van te geven, nu noch namaels: hy liet ze ook in zijn Sleede voeren, als zy by Winter-dag in Moskou waren, wezende een groote genade by den Moskoviten, voornamelijk by zoo magtigen Vorst als Boris was, die 't gantsche Land bestierde. Boris dit wel bedacht hebben de, heeft den Keizer alles ontdekt, die 't zeer lief was, en Boris daer door noch meer eerde, en gaf hem daer in te doen 't geene hem believen zoude. Boris hier op niet slapende, heeft eenige Hop - luiden, en zommige arme Edel-lieden, en die hy gunstig was, daer toe gebruikt, bevelende haer te trekken met de geene die de Anicony haer geven zouden: zy kleeden zich ook kostelijk als Gezanten: haer wierd ook mede gegeven eenig krygs-volk, en ook geschenken van kleinder waerden, om aen den Volkeren te schenken, daer ze zouden komen; en men beval haer, dat ze alle Wegen, Rivieren, Bosschagien, en Plaetzen wel op tekenen zouden, ook de namen van de zelve, op dat ze wisten alle goed naricht daer van te doen, als zy zouden weder komen; beval haer ook minlijk te handelen, en met de Volkeren bequaem om te gaen, een bequame plaets te bespien, om namaels, zoo 't mogelijk ware, daer eenige Sterkten of Kastelen te maken, en dat ze immers eenige van de Lieden zouden maken in Moskou te brengen, zoo 't eenigzins mogelijk ware: en alzoo zijn zy uit Moskou getrokken, wel voorzien van kleederen, geweer, en geld, ook geschenken, en quamen tot Witsogda, by de Anicony, die ook Volk toe maekten om met haer te trekken; gelijk zelf veel Kinderen en Vrienden van haer mede trokken. Daer gekomen zijnde, hebben ze gedaen na haer was bevolen, en hebben den Volke aldaer groote vriendschap bewezen, onderzoekende neerstelijk wie by haer de gezienste waren, en hebben die Eere aengedaen, en schonken haer veel dingen van kleinder waerden, die by haer zeer rykelijk en kostelijk scheenen te wezen; ja verblyden haer met groot juichen en roepen, vallende te voet voor de geene die 't haer gaven, ziende de zelve zoo kostelijk gekleed zijnde, 't zelve ongewent te zien, en meenden schier dat het Goden waren: maer alzoo de Moskoviten door Tael-mannen spraken, 't welk Samojeden waren, die eenige Jaren hadden gewoont by de Moskovische Boeren op Dorpen, en alzoo de Spraek geleert hadden, gaven zy haer te kennen van haren Keizer, zeggende, de zelve byna eenen Aerdschen God te zijn; veel dingen aenroerende, die deze arme Menschen bewogen te wenschen, om zulks te mogen zien: zy ook niet beter wenschende, namen 't terstond aen; ja zeiden noch daer by, dat ze eenige Moskoviters by haer zoo lange in pantschap wilden laten, en ook om de Sprake te leeren, zoo dat ze veel Lieden met dusdanigen wys op de zyde van de Rivier Oby aen haer zyde kregen; die haer den Moskovischen Keizer onderwierpen, en lieten haer ook terstond vatt de Moskoviten schatten, beloovende Jaerlijks den | |
[pagina 828]
| |
Moskovischen Ryke te geven, iegelijk Mensche, ja tot den Kinderen toe, die den Boog maer begonden te hanteren, een paer Zabel-vellen, die by haer niet geacht wierden, maer by den Moskoviten voor een Juweel gehouden, en beloofden 't zeive te geven in handen van den geenen die dat t'ontfangen bestelt zoude worden, 't welk ook ten vollen geschiede. En voorts trokken zy over de Rivier Oby wel twee honderd mylen door 't Land heenen, ziende veel zeltzame gedierten, schoone Fonteinen, fraeye Kruiden en Bosschagien, ook veelderley Samojeden, de zommige op Elanden rydende, zommige op Sleeden zittende, die van Rheen getrokken worden, de zommige van Honden, die zoo snel liepen als Herten; in 't kort, zy zagen veele dingen daer ze haer van verwonderden, en tekenden ook alles net op, om namaels goed bescheit te brengen, en quamen zoo wederom, eenige gewillige Samojeden met haer nemende, en lieten ook eenige Moskoviten in haer Land, om de Spraek te leeren, en zijn zoo in Moskou gekomen, daer ze van alles goed bescheit bragten aen den voorschreven Boris, en Boris aen den Keizer. Men zag met groot verwonderen de Samojeden aen, die zy mede gebragt hadden, de zelve bevelende te schieten, 't welk zoo net van haer geschiede, dat het geen Mensche zoude willen gelooven; want een penninksken, kleinder dan een stuiver, zetten ze in eenen Boom, en gingen daer zoo wyt van, dat ze naeuwlijks het penninksken zien, of effen in 't gezicht konden hebben, en tresten 't zelve zoo menigmael, als zy de Pyl daer na schooten, zonder eens te missen, 't welk veelen dede verdonderen. Ten anderen zyden, zagen deze wilde Lieden 't leven der Menschen in Moskou met groote verwonderinge aen, ook der Stads gedaente, en meer diergelijke dingen; maer met verschrikkinge aenzagen ze den Keizer, zijnde zoo kostelijk gekleed, zittende zoo te Paerde, of varende zoo in een Koets van veel Paerden getrokken, kostelijk verçiert, omringt met menigte van groote Heeren, zeer kostelijk verçiert, en zagen ook zeer na alle het krygs-volk, die met de Roers zoo al in roode Rokken om den stoet liepen, zijnde altyd als den Keizer uit reed, omtrent vier honderd Schutters by hem. Ook hoorden ze met verwonderinge aen 't geluit der Klokten, die met menigte in Moskou zijn; ook zagen ze met verwonderinge alle de kostelijke Winkels in Moskou, en alle heerlijkheit aldaer, zoo dat meenden dat ze schier in der Goden Throon waren geraekt, en wenschten alreede te zijn by haer mede-broederen, om haer dit alles te verkondigen, noemende haer zalig te zijn, zulken hooft te mogen gehoorzamen, als den Keizer. Ook smaekte haer de Spyze wel, die haer in Moskou was t'eten gegeven, wel proevende dat ze haer beter bequam dan raeuwe Beesten in haer Land, of drooge Visch. Deze dan, hebben den Keizer beloost hem voor Heer aen te nemen, en beloofden ook hare mede-broederen, verre en nnby te bewegen; en voorts baden zy den Keizer, dat hy haer de genade doen wilden, en zenden haer Bevelhebbers, die haer zouden bestieren, en die ze de voorverhaelde Schattingen mogten in handen leveren. Aengaende haer Afgoderye, daer en word niet af verhaelt, dan geloove wel dat de Christen Godsdienst daer haest geplantGa naar margenoot+ zoude worden, waer 't dat 'er eenige bequame Leeraers waren, en zal met 'er tyd 't zelve wel in 't werk gesteld worden, was 't dat zy maer niet bezig waren met deze zware oorlogen, daer zy mede beladen zijn. Zijnde dit alles geschied als boven verhaelt is, zoo zijn de Kinderen Anicony zeer verheven, en word haer alom veel vryheit gegeven, en ook bevel over eenige plaetzen, omtrent hareLanden gelegen, die veele, en groot zijn; ja hebben Land, honderd mylen van malkanderen, hier en daer op de Rivieren Duina, Witsogda, en Soehna, zoo dat ze ryk zijn, en worden noch dagelijks by haer eere behouden. Daer wierd in Moskou vervolgens geraedslaegt, dat men derwaerts, langs en omtrent de Rivier Oby, in de vlakke Velden, Sterkten, Kastelen, en Plaetzen, uit der natuuren daer toe bequaem moest maken, en met krygs-volk bezetten. Men bestelde ook een algemeen Bevelhebber, om de Landen allengskens wyder en wyder te verzoeken, en de zelve alzoo te bemagtigen; 't welk alles geschied is: en eerst zijn aldaer gebouwt geworden eenige Kastelen van groote balken, uit de Bosschen aldaer, en die met Aerde gevuld, en zoo met Zoldaten bezet zijn; ook word 'er dagelijks veel Volks heenen gezonden, zoo dat 'er op zommige plaetzen met 'er tyd heele gemeenten geworden zijn van Russen, vermengelt met Poolen, Tarters, en andere Volkeren. Alle Ballingen, en veele die Moorders, Verraders en Dieven waren, ook alderley schuim van Menschen, die de dood verdiend hadden, wierden daer heenen verbannen, de zommige daer een tyd lang | |
[pagina 829]
| |
gevangen gehouden, de sommige bevolen te woonen, na dat hare misdaed groot was, en wierden zoo allengskens groote Steden van veel Volkeo: deze Kastelen en groote gemeeten nu wel een Koninkryk bezonder gelijkende > wgnt qamaejs veel arme Lieden daer heenen trokken, om dat ze aldaer veel vrydom hadden, en Land om niet. Deze Landsdouwe word Siberia, of Siberien genaemt; want daer was een Stad, die men Siber noemde; er doe men in 't eerst in Moskou hoorde van den naem Siberia, gruwelde de boosdoenders daer voor: nu is 't zoo gemeen, dat het niet meer geacht en word; maer de Heeren en Edelen in Moskou, zijnde in des Keizers ongenade vervallen, zijn 'er noch wel bange voor, doch die worden 'er zomtyds voor een tyd lang gezonden, met Vrouw, en Kinderen, en word haer daer eenig Bevelhebberschap bevolen, tot dat den tooren des Tzaers gestijt is, wanneer dan weder in Moskou ontboden worden. Om nu te weten den weg uit Moskovia tot daer toe, zal ik vervolgens verhalen, 't geen daer van heb konnen bekomen. |
|