Noord en Oost Tartarye

Volgt
Zeker⁺ vertoog van Siberien, voor omtrent twaelf Jaren in Rusland ter neder gestelt, en my ter had gekomen.

SErraguta, of Surguts, gelegen aen de Oby, is een zeer slechte plaets: des Winters moeten daer de Inwoonders Waren en Menschen voortbrengen, over Land met kleine Sleden, die zy Narten noemen, daer Honden voor gespannen zijn; welke Honden onder haer voeten gebonden hebben kleine smalle plankjes, die Liesen in de Tale van het Land genaemt worden; en weten deze Doggen door behulp dezer plankjes snel voort te loopen, bykans zoo gezwind als een gemeen Paerd treed, of trekken zy deze Sleetjes mede wel zonder deze Liesen onder de voeten te hebben. Het gebruik dezer Honden is beoosten geheel Siberien door, langs de Leen-stoom, na de Dauren, en den kouden Noordschen Oever.

Als zy op effene en gebaende wegen komen, of op bevroozene Meiren, en Rivieren, dan worden de Honden in de Slede genomen, en de Voerman, die anderzins op Gley-schoenen voor de Honden gaet, en die geleid, zet zich achter op de Slede, steekt een zeiltje langs een mastje om hoog, (welke aen de zyde van het Sleetje in gestooken zijn, als men des niet noodig heeft) en zeilt zoo voort, alsof door water gong; de schoot houd hy in de hand, of bindze aen de Slede, en stuurt met de voet, der gedaente als hier nevens is te zien.

Van Samaria, of Sammarok, na Berosoa, is het onderwegen slecht bewoont. Tusschen beide deze plaetzen vereenigen zich de Rivieren Oby en Irtis, en verliest daer de Irtis zijn naem, aennemende die van Oby. Na by Berosoa schepen de Russen in, over het Meir Sour, of langs de Oby, na Mangaseoff, een Stad die vry hoog Noorden is gelegen, en tot daer toe strekt het eigen Tobolsche Gezaghebberschap, dat van Vergaturia zijn aenvang neemt. Onder Mangaseoff vallen kostelijke Zabelen, en alderhande ruig-werk, zoo goed schier als aen de Lena (dat anders voor de waerdigste zijn geacht) of by de Dauren.

Surguts is met Storm-palen en Toorens bebouwt. Hier wast geen Kooren; doch daer valt schoone Visch, en men vangt daer goede Zabelen, zwarte, witte, en roode Vossen, ook Garnastave en graeuw-werk. Het Land is tot aen de Rivier de Vagh van Astakken wel bewoont.

Van daer de Oby wyders op, na de Stad Narin, is het tamelijk Volkryk, en niet zoo wel bewoont als boven, en wast omtrent dat klein Stedeken weder eenig Kooren; doch daer valt slecht ruig-werk.

By Narin, of wat hooger, komt de Rivier Ket uit het Kirgisen-land vallen, schietende tot aen de Stad Ketskoy.

Het Land van Narin af, de Oby opwaerts, tot aen Thomsko, is wel bewoont,

+ In het Jaer 1670 is my dit bericht bestelt, zoo ook de andere berichten op de Jaren als ik aen de kant heb getekent.

[p. *83]

H. vertoont hoe Slede voor de wint op vlacke gronden en bevrose en bevrose wateren voortzeylt.
by I. sietmen hoe de selve inde wint voortgetrocken wert.
by K. hoe die op ongelyke of onevene vlaktens werden voortgetrocken.

[p. *85]

A. Sibiersche Seyl-slede, met syn opgeheven Seyl.

B. Slede van ter syde aen te sien.
C. Des selfs opgerolde Seyl.

D. Slede van onderen aen te sien.

E. Slede van achteren.
F. Schaetsen, die de Man de Slee bestierende, onder de voeten bint.
G. Pol-stok, tot voortstuwingh en bestiering gebrukelyk.

[p. 821]

en daer zijn goede Kooren-landen tot aen de Stad Kusnetskoy, die nader aen de Kalmakken, en tusschen de Kirgisen meer Zuidwaerts in legt. Hier vallen Zabelen en Bevers, maer niet zoo goed als in Surguts.

Thomsko is de Hooft-plaets des gewests, van de Oby en de Jenisea-stroom af, tot aen de Dauren toe: zy legt op een hoogen vlakken Berg, dicht aen een kleine Rivier van de zelve naem: is vierkant in zijn Bolwerken, bebouwt met houte Toorens, en Storm-palen. Onder het Slot, op de Oever van de Rivier Thom, legt een groote Voor-stad. Het is hier goed koop leven, zeer vermakelijk rondsom, en Volkryk. Aen de Rivier Oby, te dezer plaetze, woonen, Kalmakken, en de Rivier de Thom opwaerts, Tarters, welke met de Russen in groote vriendschap leven. Aen de zyde van de Stad, na de kant van Krasnoyar, Jeniseiskoy, en na Ketskoy, woonen Kirgisen; doch de Oby neerwaerts, houden zich Astakken, die aen hunne Tzaersche Majesteiten Schatting opbrengen.

In deze Stad Thomsko komen zoowel Bucharen als Kalmaksche Koop-luiden, gelijk in Tobol, die mede met alderhande Indische Waren na Jeniseiskoy, gelegen dicht aen de Rivier Jenisea, en Krasnoyar, trekken; ook na Kusnetskoy, in welke laetste plaets zoo goed Yzer valt als in Sweden.

Het gebied van Thomsko kan uit maken, vier of vyf duizend krygs-knechten, om de vyanden het hooft te bieden; en strekt dit gebied tot aen de Rivier de Amur, of Dauren, en de Sinesche Grenzen, hoe verre mede hunne Tzaersche Majesteiten gezag gaet.

Het Gezaghebberschap, of de Heerschappye van de Rivier Lena, bestaet in vier Steden. Daer wast geen Kooren. Jakutskoy is de voornaemste plaets van de Heerschappy: het strekt tot aen de Ys-zee toe. Alle Inwoonders hier, moeten aen hunne Tzaersche Majesteiten Schatting geven, en word dit het rykste, of de meest opbrengende Heerschappy, van geheel Siberien geacht.

Jeniseiskoy volgt Jakut, of Jakutskoy in waerdigheit. En of schoon dit Leensche gebied, en de Stad Jeniseiskoy in rang onder Thomsko staen, zoo is het echter beter als Thomsko zelve, of eenig plaetze aen de Oby. Dus verre dit vertoog.

De Gly-schoenen, die de Menschen in de Noorder-landen gebruiken, daer boven gewag van word gemaekt, door Wormius, aldus worden beschreven.

Het Voet-volk zeer gezwind over het Sneeuw reist, met Narten: deze Narten zijn zekere langachtige Spaenders, of Voetzoolen, hebbende de lengte van twee of drie ellen, zy worden aen de voeten gedaen, als wanneer men zich met een lange stok ondersteunende, zeer rat voort brengt, zoodanig, dat geen Paerd volgen kan, of schoon het een zeer gezwinden gang heest, want de scherpte van 't Sneeuw, 't gebergte, en de ongebaende wegen, den loop der Paerden hinderen; doch op deze werktuigen, Narten genaemt, loopende, kan men zeer licht over alle oneffenheden van houte stammen, heuveltjes, of kuilen springen; en dus word alderhande Wild lichtelijk gevangen, en met Pylen gedood: de Narten worden by Saxon, in zijn vyfde Boek, genaemt platte balken, ter plaetze waer hy van de Finnen handeld, en zegt, dat zy gevoerd worden op platte balken, over Berg en Sneeuw runnen; wes hy hen mede glibberige stompen noemt.

Paulus Varnefridus, in zijn Boek van de; daden der Longobarden, sprekende van de Schrik-finnen, noemt haer kromme houten, na der boogen wys gemaekt: zy gaen al springende, zegthy, op kromme berderen, der gedaente als boogen, en dus jagen zy het Wild. En Guagninus, sprekende van de grootheit, mek onder het beschryven der Ceremissen, dat deze Sleepschoenen zoo groot zijn, als de Man zelve, die ze gebruiken. De Narten die ik bezitte, zijn zes voet lang , van Eiken hout gemaekt, wyt drie voet breet, doch inde midden weinig smal [...]aer van tienen voetvatzels zijn, [...] zy de voeten doorsteken; wezende het voorste van deze Narten weinig na om hoog geboogen, als de steven van een Schip, alwaer een klein yzertje is dat dwars staet, om het Sneeuw te klieven, en af te werpen, achter zijn zy recht, en weinig breeder, daer zy de Aerde of Sneeuw roeren.

Deze tuigen zijn zeer licht, en worden zomtyds bekleed met de ruige huid van Rhee-dieren, aen de bovenste zyde ligt in de midden een ribbetje, en de kanten zijn met Lywaet belegt, en geçiert. Dus ver Wormius.

De Inwoonders van Korea behelpen zich ook met deze, of diergelijke Sneeuw-schoenen, by de Winter.

In het Noorder Amerika gaet men in de Sneeuw-tyd met breede Raketten onder de voeten, door welkers middel spoedige voortgang kan worden gemaekt, niet ongelijk aen de Sneeuw-schoenen, die in 't Samojeden Land worden gebruikt.