Noord en Oost Tartarye
(1705)–Nicolaas Witsen–
AuteursrechtvrijHet Gebed onzes Heeren, in de Tael van Permien.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 812]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Als men uit Permia wyders Siberien in wil reizen, moet men, ter oorzaek van de groote Bergen en Steen-rotzen, door Vergaturia trekken. De Landzaten uit Permia, worden Permekken geheten. Zoo Magirm verhaeld, verschillen zy veel in Spraek en Schrift van deGa naar margenoot+ Moskoviten, hoe wel andere willen, dat zy geheel niet Schryven konnen. De Rivier Kama geeft zeer zoet water, hoe wel aen des zelfs Oevers Putten zijn, welke zout water in hebben: men wil, dat de zelve Jaerlijks duizend mael duizend Pocden Zout uitleveren. De Rivier Kama is zoo genaemt, om dat ze steenachtig is, en uit steene Bergen vloeid, want Cameni een steen is genaemt: dit gebergte word gelooft te zijn de Sona Orbis, of Gordel des Waerelds, daer de Ouden zoo veel van gesproken hebben. Brood of Kooren is hier weinig. Rendieren worden daer mede voor Sleden gebruikt. Men zegt noch Nazaten van de oude Permische Vorsten by leven te wezen, welke gedoopt zijn, en zeer mild en loffelijk van hunne Tzaersche Majesteiten worden onderhouden. De Volkeren uit Permia plagten, zoo wel als de Pecervis, Jungtu, Ugulicis, en Pinnagis, volgens Jovius, met kostelijke Pelterye tot Oestiga ter mangeling te markt te komen. Die van Permia, zegt hy, plagten Afgoden te dienen, weinig voor zijn tyd. Van het Ugolische en Inugusche, of Inugrische gebergte, komt men by hooge Bergen, die, na zijn oordeel, hy Hyperborei der ouden zijn geweest. In het Landschap Vogulits, of Ugulits, gelegen aen Permia, woonen de Volken, Wagoltsen, of Wagoli geheten, zijnde Heidenen: men vind daer groot Man-volk, en klein Vrouw-volk. Van den weg uit Sina na Siberien, word in zeeker Brief van den Hoog-geleerden Heer Cleier, in zijn leven Opper-artz en Raed van Justitie op Batavia, aen my van daer aldus geschreven. Dat 'er een Reis-weg uit Sina over Siberien en Tartaryen is, blykt uit begrip van zeker Brief, my uit Siam, op den negenden van Slacht-maend, des Jaers zestien honderd acht en zeventig, door Vader Joan Babtist de Maldonado toegeschreven, die uit het Latyn vertaeld, aldus is luidende. Des Grootvorsten (verstaet hunne Tzaerssche Majesteiten) Afgezant van Moskovien, was dit Jaer in Pekin gekomen: hy eischte onder anderen van den Keizer in Sina onderlinge Koop-handel: vroeg hoe het zich toegedragen had, wanneer voormaels een Gezant in Sina, ter tyd zijns Vorsten Vader, in Pekin was geweest. Hy heest veel gezegt om de vriendschap te maken, en tot grootmaking zijns Heers magt: hy zeide dat alle de Volkeren, tot aen de Sinesche Muur, af hangig waren van Moskovien: hy eischte den Grooten Muur te mogen bezien, die Sina van Tartarye scheid, dat hem wierd afgeslagen; want de Sinezen weten wel, dat de Moskoviten in de Nabuurschap veel Kastelen, Sterkten, en bezetting hebben. En of schoon zy dezen Gezant heerlijk onthaelde, zoo hebben zy echter zijn eisch niet voldaen, voornaem op zijn vertrek; want als de Keizer het antwoord zoude overleveren, bespeurde de Gezant in den Titul het verschil tusschen Keizer en Grootvorst, en hy wilde geen antwoord ontsangen, ten zy men de Titulen zijner Heer met die van den Sineschen Keizer gelijk stelde, zoo als ook geschiede, mits hy Keizer is van veel Ryken; doch als de Sinezen zijn wil in alles niet voldeden, vertrok hy versteurt. De Gezant was een deftig Man, sprak de Latynsche Spraek, en wift veel te zeggen van de Poolsche oorlog tegen de Turken. Zommige zeggen, doch dit schryven my de Vaders niet, dat hy ge-eischt zoude hebben, dat de Keizer de Christelijke Godsdienst zoude aennemen. Dus verre gemelte Brief. Vermits in dit Werk van de Russische mylen of wursten, op onderscheidene plaetzen gewag word gemaekt, zal eenige bedenkinge daer over hier laten volgen. Deugen rekent negen en een halve wurst in een Sweedsche myl (houdende in zich achtien duizend Sweedsche ellen, zijnde meer als tien duizend Fransche ellen) en men houd dat elf en een halve Sweedsche myl een graed uitmaken, en by gevolg zoude dan tot een graed in de rechte gaen honderd en negen wurst, of ruim zeven wurst in een gemeene Duitsche myl, welker vyftien een graed uitmaken. Snellius heeft door naeuwkeurige metinge bevonden, dat een graed lang is acht en twintig duizend en vyf honderd Rynlandsche roeden, en is een Duitsche myl negentien honderd roeden, en zoude dies ieder wurst lang zijn twee honderd een en zestig en een halve Rynlandsche roede. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 813]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Janssonius, in zijn Boek van Russia, door Massa beschreven, steld tachentig wurst tot een graed, dat is, vyf en een derdendeel wurst in een Duitsche myl, en ieder wurst lang drie honderd zes en vyftig en een vierdendeel van een roede. In de Kaert van Rusland, door Hesselius uit gegeven, worden zeven en tachentig wursten tot een graed gerekent, en alzoo zoude men vyf en vier vyfdendeel wurst in een gemeene Duitsche myl hebben, en by gevolg een wurst lang wezen, omtrent drie honderd acht en twintig Rynlandsche roeden. Olearius (die gemeenlijk de afgelegentheden vry wel heest aengemerkt, en zich wel oprecht genoeg gedragen heest in het verhalen van 't geen hy zelf gezien heest) zegt, dat vyf wursten van Rusland, een Duitsche myl zoude maken, en dat 'er alzoo vyf en zeventig wursten tot een graed zoude gaen. Na de jongste metinge der wursten, die onlangs in Rusland is gedaen, op de weg van Novogrod en Moskou, is ieder wurst of Russche myl afgedeeld door een steen, op de welke de afstant met duidelijke Russche Letters te lezen staet, waer door een ieder, die lezen kan, de afgelegentheit kan weten. Na deze nieuwe metinge heest men een nieuwe gemeten wurst gemaekt, ten naesten by van twee oude, waer van men nooit geen verzekerde maet heest gehad: en begrypen deze nieuwe gemeten wursten in zich drie duizend Archins, of Russische ellen: ieder Archin bedraegt ten naesten by twee Rynlandsche voeten. Men zal bevinden, dat tusschen honderd vyftien, en honderd negen van deze oude wursten zouden gaen rot een graed; zegge van de oude, de welke niet gemeten zijn, en daer men geen vaste staet op kan maken, na welke maet twee ouden gaen zouden tot een hedendaegsche wurst van de nieuwe metinge. Eenige meenen, men zoude, om een gelijkheit te vinden, voor ieder wurst met goede reden konnen stellen twee en negentig wursten op een graed; zommige stellen honderd en negen wurst voor een graed; andere negentig; andere vyf en tachentig; andere noch minder; de hedendaegsche wursten worden, als gezegt, grooter genomen als eertyds, want ze nu gemeten worden, daer ze voor dezen slechts by gissing genomen waren; andere achten veiligst te zijn de rekening te nemen vyf en zeventig wurst voor een graed, dat is, vyf wursten voor een gemeene Duitsche myl, waer na toe ik veiligst meene te hellen. Doch is aen te merken, dat de afstant der plaetzen in deze gewesten niet alle volmaektelijk zijn gemeten, maer veel by gissing van de Boeren, die ze nooit gemeten hebben, als gaende te Voet of te Paerd, in de Zomer, of Winter, 't welk een groot onderscheid maekt, wes daer op de beste staet niet is te maken; wordende in Siberien de afstant der plaetzen mede veeltyds gerekent by heele of halve dag reizens, by weken, en maenden: en alzoo het zeer veel verschild, of men reist by Zomer of Winter, over berg of vlakte, tegen of met stroom; over Water of Land, zoo is wel af te nemen, dat naeuwkeurig heest moeten gelet worden, om de afgelegentheden der plaetzen in deze gewesten wel te treffen. De wegen omtrent de Ukraine zijn door steenen vry wel afgemeten, doch die in Siberien veel door gegiste oude wursten. Daer is in Siberien een afgelegentheit, of verte van een plaets tot aen een ander, genaemt Posiw Recoju, dat is zoo veel gezegt, als of men zeide, het is zoo ver, dat men de stemme eens Menschen, hart schreeuwende op 't water, of dwars over de Rivier, naeuwlijks hooren kan. Oestiga, of Ustuga, is een vermaerde Stad, gelegen op de Rivier de Dwina. Hier worden Jaerlijks de Menschen by een gehouden, die na Siberie gebannen, of verzonden zijn, om de Winter-weg af te wachten. Zy heest de naem van het woord Ustiug, 't geen zoo veel als mond van de Rivier Jung gezegt is, want zy mede aen de mond van de Rivier Jung, of Sachona, gelegen is. Dit Landschap stond van ouds onder het Novogrodsche gebied: de Pelterye zijn hier niet zoo goed, als elders: Zout valt 'er veel, dat uit Putten word gekookt. Niet wyt van daer, en meenen eenige, nader als ik haer in de Kaert heb gelegt, is een Stad Solwitka, of Soluitsugotskaia genaemt: daer zijn eenige duizend Huizen in deze Stad, en wel zeven Kloosters, zoo wel van steen, als hout: de Stad is twee uuren gaens in 't rond: daer ligt een Brug over de Rivier: daer valt veel Kooren, en is 't Land rondsom bezaeid, en zeer veel Visch in de wateren. Alles is daer veil, zelf Pelteryen, Wyn, en andere dingen die van verre worden gebragt. Voor eenige Jaren hebben zeker Moskovische Koop-luiden een Reis door Siberien in Sina gedaen, van waer zy Waren te rug bragten, bestaende meest in Goude en Zyde Lakenen, en Juweelen, welke zy binnen vier Maenden in de Hooft-stad Peking, | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 814]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
die die zy Badsin, en ook Cambalu noemden, gehandeld hadden; hebbende derwaerts gebragt Pelteryen, en ook veelderhande Koopmanschappen. Zy verhaelden dat, volgens haer dagelijksche aentekeningen vanGa naar margenoot+ de Stad Oestiga, tot de Hooft-stad van Sina hadden afgelegt, twee duizend en acht honderd Duitsche mylen, en van Oestiga tot uiterste grenzen van Siberien, zoo verre het zelve onder 't gebied van hunne Tzaersche Majesteiten is, zijn (volgens hun zeggen) achtien honderd en negentig mylen; hebbende doorgaens veele woeste en onbewoonde, ook veele onvruchtbare Landen door gereist. 't Land der Bucharen, die ook groote Koopmanschap met die van Sina dryven, hadden zy op de rechter hand in 't heen gaen gelaten. Deze eerste handelden met de laetste in alderhande Vee, 't geen zy in groote menigte na Sina dreven, en aldaer tegens veeiderhande Goude, Zilvere, Zyde, en andere Waren verhandelden. Zy beklaegden zich, dat haren Handel zoo voordeelig niet en was uitgevallen als zy wel gewenscht hadden, door dien een der alderrykste Landschappen van Sina, en die de meeste Zyde uit leverd, tegens den Chan was opgestaen; hoe welzy ook uit zekere Koopmanschappen, van een Ryksdaelder aen waerde, zestig Roebels, of honderd twintig Ryksdaelders hadden gemaekt. Hollandsche Lakenen waren aldaer weinig begeerd, zoo dat zy 'er van hadden moeten wederom nemen, die zy naderhand aen de Tartaren verkocht hadden. Peking was na haer zeggen zoo groot als de Stad Moskou binnen de witte muur: zy noemden den Sineschen Keizer Bochda Chan, en zijn oude Onderdanen, benoorden, en op deze zyde de Muur van Sina, Bochdoitsi. Men had haer in 't begin voor verspieders aangezien, en hadden zy gevaer geloopen van vermoord te worden, alzoo de roep ging, dat haer een Leger op de hielen volgde; doch 't zelve onderzocht, en anders bevonden zijnde, had men ze met veel eer en beleestheit onthaeld, en geduurende haer verblyf, op des Chans kosten van alle nootdruft verzorgt. Hunne Tzaersche Majesteiten waren in die gewesten in een zeer hooge achting, en wierden zy van hen Veliki Groosnoy y Beloy Zaar, dat is, den grooten verschrikkelijken, en Witten Tzaer gebynaemt. Den Chan wierde door de Opperste van zijn Geestelijkheit, die by hem in een zeer groot aenzien was, aengeraden met hunne Tzaersche Majesteiten in goed verstant te leven, en des zelfs vriendschap te zoeken, zulks hy ook gezint was te doen, en te dien einde een Gezantschap aen hunne Tzaersche Majesteiten af te vaerdigen; als mede om de zelve tot bystant tegens de oproerige aen te zoeken. Voorheen hadden hunne Tzaersche Majesteiten een Gezantschap derwaerts gezonden, doch 't zelve aen den Keizer van het geslachte Tayminga toegeschikt, en die omgekomen zijnde, was 't zelve Gezantschap vruchteloos weder gekeerd; dan nu was wederom een andere Gezant op weg. Zy verhaelde wyders, dat in de heenreize wel dertig weken lang in de Steep (met welke benaming de Russen alderley wilde, woeste, dorre, en onvruchtbare Heiden gewoon zijn te noemen) hadden omgezworven, misleid zijnde van de Tarters. De Paerden die deze Liedens beschreden, wierden van hen zeer gemakkelijk bestierd, doch hadden de Russen die zeer bezwaerlijk konnen beryden. Hoe zich nu de reize van de gemelte Stad tot in Peking, en langs wat voor wegen en gewesten toedraegt, daer van volgt hier aen een zeer beknopte en ware beschryvinge, zoo als de voorgemelde Koop- luiden die van tyd tot tyd hebben aengetekent. Op den een en twintigste van Sprokkelmaend, des Jaers zestien honderd drie en zeventig, zijn zy met haer zeilen, en een gevolg van veertig perzoonen, van Oestiga vertrokken met Sleeden, en zijn gekomen eerst op Virchaturia, of Vergaturia, van Oestiga afleggende duizend wurst, of twee honderd Duitsche mylen.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 815]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Hebbende alzoo gereist van Oestiga tot Peking twee duizend twee honderd en twintig Duitsche mylen van een uur gaens. De Tartaren, Kalmakken, en Dauren, benoorden de Muur, woonden meest niet in Steden, maer zommige, gelijk de Moegalen, in Hutten, zommige op 't Veld, alom heen zwervende, na hun de bequaemste Weiden voor het Vee voor quam. Zy waren den negen en twintigsten van Winter-maend, des Jaers zestien honderd vier en zeventig, tot Peking aengekomen, sterk drie en veertig perzoonen, als, nament lijk zes Koop-luiden, zeventien Knechts en Tolken, en twintig Kozakken of Russche Zoldaten, en waren den vyf en twintigsten van Sprokkel-maend, des Jaers zestien honderd vyf en zeventig, van daer vertrokken, zijnde den twintigsten van Winter-maend des zelven Jaers, tot Oestiga aengekomen; hebbende zich wel acht weken hier en daer onderwegen opgehouden: doch dat nu zoo spoedig gereist quamen, was, om dat nu de Rivieren afgedreven waren; ook waren ze in 't heen gaen wel vyf Maenden van de Moegalen en Kalmakken omgeleid, het geene in twee Maenden hadden konnen afdoen. 't Gebied van hunne Tzaersche Majesteiten, en de Kitaische, of Sinesche Tartaren, word genoegzaem door de Rivier Amur van een gescheidenGa naar margenoot§. Van Tobolski tot aen deze Rivier, zoude men meesttyds zeven Maenden in 't reizen toebrengen, tachentig zijnde al het gewest, langs de Zee, benoorden om, tot aen de Amur, onder 't gebied van hunne Tzaersche Majesteiten, betalende alle de Volkeren die aldaer woonen aen aen de zelve Schatting. Voor eenige Jaren hadden de Kozakken, of Russche Zoldaten, die hunne Tzaersche Majesteiten in deze gewesten onderhouden, eens twaelf, daer na dertig, en ten derden reize wel veertig duizend Kithaische Tarters verslagen, of verjaegt: t'zedert welken tyd voorts meest in goede vrede met de zelve geleeft hebben. Zeker Jezuit, die anderzins in zijne uitgegevene Schriften van het Russche Volk niet voordeelig meld; spreekt echter van hunne Grenzen deze woorden. Om te vertoonen in de zelve tyd, de overwinningen der Moskoviten, welkers gebied schier niet anders aen 't Oosten bepaeld is, als door de vermaerde Muur, die de Keizers van Sina eertyds hebben doen slichten, om te beletten, de invallen der Westersche Tarters, enz. |
|