Noord en Oost Tartarye

Volgt een ander bericht van het geslacht Stroganovi, of Stroganof, en het innemen van Siberia, zoo als my zulks mede uit de Nabuur-gewesten toegezonden is.

DE afkomste van de ryke Boeren in Rusland, Stroganovi genaemt, is aldus. Haer Voor-vader is uit het Landschap Solota, of Solitaja Orda, niet ver van Astrakan gelegen, afkomstig, en was aldaer des Koninks Zoon; welke lust bekomende tot de Christelijke Godsdienst, begaf zich na Rusland, en liet zich aldaer op de Grieksche wyze Doopen; en gaf den Tzaer van Rusland hem zijn eigen Dochter tot een Vrouw. Deze Stroganof getrouwt zijnde, en zich in Rusland ophoudende, zijn de Tarters zeer daer over t'onvreden geweest, en hebben een oorlog met de Russen daer over begonnen: den Tzaer zond Stroganof zelfs met een Krygs-leger tegen deze Tarters, alwaer hem de Tarters by geval gevangen hebben gekregen, en zijn lichaem geschaeft, en hem alzoo om den hals gebragt; want geschaeft heet op 't Rusch

[p. 736]

Strogan. Hy liet zijn Vrouw zwanger, en is daer een Zoon van gebooren, welke men de bynaem Stroganof gegeven heeft; en zijn alle zijn Nakomelingen Stroganof, of Stroganovi gebynaemt, tot aen dezen dag: dezen ouden Stroganof heeft in Rusland, zoo gezegt word, de Cyfer of Reken-konst gebragt, welk zy noch gebruiken, zijnde met beene Koraeltjes op yzere Roostertjes geregen. De Stroganovi zijn wyders de eerste vinders van Siberien geweest; hebben eenen Roover, genaemt Jermak Timofeof, hulp gedaen met geweer, en anders: de zelve is de Rivier Tsusovaia met Vaertuigen opgevaren; en alzoo niet hooger konde opkomen, als omtrent de Rivier Utka, door dien de Rivier Tsusovaia aldaer t'ondiep word, zoo heeft hy zijn Vaertuig op 't Land getrokken, en is te voet over Utka na Siberien gegaen; alwaer na veel bejegeningen, hy tot aen de Rivier Tobol vorderde; maer is eindelijk van de Tarters in de nacht overvallen, daer hy van wakker wordende, meende na zijn Vaertuigen, die daer in de Rivier had, te vluchten; doch alzoo zwaer gewapent was, hebbende een Malien-kolder aen, en in zijn Vaertuig willen de springen, sprong mis, en zonk als een steen; men heeft ook zijn lichaem niet weder konnen vinden. Zijn overgeblevene makkers zijn ten deele wederom uit Siberien na huis, de zelve weg, de Tsusovaia langs, gegaen, en zouden hare Schatten aldaer in een steene gebergte geleit hebben: dit gebergte is zeer styl en hoog, en heeft in zijn af hangen een Spelonk, als ik zelfs gezien hebbe; en noemen de Russen deze Berg noch Jermackovagora, of Jarmacoragora, dat is, Jermaks-berg; en zijn daer Russen, die ik gesprooken hebbe, in geweest, om eenige Schatten daer in te zoeken, welke aldaer mogten in geleit zijn, latende zich met touwen, op hals gevaer, af, in de Spelonk; maer vonden, na lang graven, niet anders als wat oud geweer, van Pylen, Pieken, en andere dingen van weinig waerde.

Op de Tsusovaia, welke in de Kama valt, opwaerts omtrent twee honderd Wurst, leit een Stedeken, den Stroganof toebehoorende, genaemt Nisne Usolia. Eenige mylen daer van daen, aen de over-zyde, legt een ander Stedeken, Vergno Usolia, of Usolia Kamskoe genaemt, het geene andere zeggen maer twee mylen van het voorige Usolia afgelegen te zijn, mede aen dit geslacht toebehoorig, en komt haer schier al het Land te weder zyde de gansche Rivier toe. Daer word veel Zout geladen, 't welk meest na Niesne, of Nisney Novogrod vervoerd word, als ook door gansch Rusland. Daer van daen de Rivier opwaerts vyf en twintig Wurst, legt een Stedeken, Camassina genaemt: waer van daen omtrent twintig Wurst, legt den genoemde Berg Jermackovagora, aen de linker hand. Van daer dertig of veertig Wurst, houden zich op eenige Vagoelitzen, of Wagoli, die daer huizen en wooningen hebben. Omtrent zes of zeven Wurst op waerts,⁺ leggen de Vaertuigen van dezen Jermak, al hoe wel vermolmt, ter geheugenisse noch bewaert. De Rivier leit meestendeel tusschen Steen-bergen, en is zelfs ook zeer steenachtig, met veele Water-vallen: alhier worden veel Elanden gevangen, als ook ander Wild: de Elanden vangen zy in kuilen, die zy met Takken en Mosch beleggen, houwende als dan wel vyf of zes Wurst in 't ronde de Bosschen om, en maken eenige openingen voor de kuilen: zy gebruiken daer plaetzen toe, waer zich de Elanden meest en liefst houden, welke dan, willende door die gangen inkomen, vallen in de kuilen, alwaer zy door de Russen dood geslagen worden. De Russen bidden in deze gewesten noch in hare Kerken voor dezen Jermak, als zijnde zoo een heilig werk door hem uitgerecht, van Siberien met hulp en beleit op te doen. Dus verre dit bericht.

Andere geschrevene berichten verhalen het boven gemelte voorval, als volgt:

In den Jare na de Geboorte Christi, vyftien honderd en twee en zeventig, onder de bestiering van Tzaer Ivan Vasilewits, hebben eenige vrye Donsche Kozakken, onder haren Attamen Jermak Timofewits, de Don verlaten, en zich stil na de Rivier de Volga begeven, aldaer zeer groote schade aen het Russche Ryk deden, beroovende alderley aert van Menschen, zommige daer van doodende, en brengende alle het geroofde in hare Vaertuigen, zoo dat zy de Rivier Volga, als geslooten hielden, latende niemand van Astrakan met eenige Koopmanschappen voorby gaen. En al hoe wel zijn Tzaersche Majesteit, onderscheide Russche Volkeren met het Nisofsche krygsleger te zaem gevoegt zijnde, tegen hem zond, zoo heeftze nochtans dezen Attamen, altyd dapperlijk verslagen en verstrooit.

In den Jare vyftien honderd en drie en zeventig, vergaderde zijn Tzaersche Majesteit een magtig Leger te Water en te Lande, met alderhande oorlogs-tuig tegen gemelte Kozakken; doch zy dit hoorende, hebben dit Leger niet afgewacht, maer zestig Wurst boven de Stad Kasan, zijn zy de groote Rivier Kama opgevaren, bedwingende de gewezene Onderdanen van

+ 1650.

[p. 737]

den Kasansche Tzaer Simion, als de Tscheremissen, Mordua, Wotaki, Baschkirtzi, en andere aen deze Rivier woonende Tarters, als mede aen de Rivier Watka, het welke een zeer dom Volk zijnde, van geen schiet geweer wetende, heeft hy licht bemagtigt; maer alle deze Volkeren, heeft hy belast zijn Tzaersche Majesteit Ivan Vasilewits, onderdanig te zijn; nam van haer Gyzelaers, ook Schatting in Pelteryen voor zijn Majesteit: de Steden Ribnay, Zortof Gorodock, Alabuchu, Sarapul, Osu met hare omleggende Landen, heeft hy bemagtigt, en onder zijn Tzaersche Majesteits Ivan Vasilewits gehoorzaemheit gebragt. Hier van daen de Rivier hooger op varende, is hy gekomen ter plaetze alwaer eenen Strogonof woonden: deze Man was geboortig van Nougorod^*, maer voor weinig Jaren, toen Tzaer Ivan Vasilewits, met een groot Leger derwaerts trok om de Nougorodsche Inwoonders, wegens opstant en wederspannigheit te straffen, is genoemde Strogonof met een goed gedeelte van zijn beste Schat, en zijn geheele Gezin over Perm, Ustuga, voorby Kaigorodock gevlucht, en heeft hem in deze plaetze gezet, zijnde een Land overvloeyende van alles, aen Vleesch, Vrucht en Wild-werk. Al hoe wel dezen Siszoveel Attamen^§ met zijne Kozakken aen dezen Strogonof niet heel welkom geweest zijn, nochtans heeft hyze alle heerlijk en overvloedig onthaeld, want hy was een magtig ryk Man; en daer na heeft hy haer verhaelt de gelegentheit van het Siberische Koninkryk, met alle omstandigheden, zijnde een Land, overvloeyende van alderley kostelijke Pelterye, en de Menschen zonder dapperheit, of eenig beleit, zijnde de Hooft-stad maer omtrent vier duizend Wurst ver van hem afgelegen, en tot de Grenzen maer vyf honderd Wursten: en dat 't nu de rechte tyd was aen Tzaer Ivan Vasilewits een dienst te doen, om daer door vergiffenis van zijne begaene misslag te verkrygen; hy wilde hem ook tot verzoening van misdryf met stukken Geschut, Hand-bussen of Musquetten, Kruid, Lood, Vaertuigen, en Krygs-tuig verzien, het welk Attamen Jermak Timofewits, en zijn kameraden zeer wel geviel, beloovende zijn best te doen, zoo hy Strogonof hem niet wilde verlaten. Alles nu tot deze togt noodig, word met allen ernst vervaerdigt, en Strogonof onthaelt dezen Attamen en zijn kameraden heel wel. Het noodige nu gereet zijnde, is hy Attamen met zijne Volkeren de Riviere Utka opgevaren, welke Riviere door een woeste Steep, of Heide loopt, en ontspringt uit de over groote Werchaturische Steen-klippen, of Bergen, en valt in de groote Riviere Kama.

Dit Werchaturische Steen-gebergte strekt zich van 't Noorden, of Noord-weste, tot aen het Kaspische Meir, zijnde zeer hoog en breet, ja aen zommige plaetzen drie, vier, of vyf honderd Wurst breet. Op dit gebergte wassen kostelijke Boomen, van Ceder, Olmen, Eipen, Dennen, Vuuren, Linden, ja alderhande Boomen: 't Sneeuw valt daer alle Jaren, van negen, tot elf voet diep; boven op deze Steenklippen zijn noch ettelijke hooge Klippen en Bergen, welkers top-punten ontoegankelijk zijn, maer alleenig met over groote moeite, tot de helft begaen worden, door de guure, koude winden: boven op deze hooge Berg legt het Sneeuw laegswyze, en zoude men het zelve konnen rekenen van voor veele Eeuwen af, want alle Jaren maekt het een zwarte, witte, of geele laeg, door dien het de Zon niet kan doen smelten. Op deze hooge Berg en Steen-rotzen, erneren haer alderhande Gedierte; als Elanden, Herten, wilde Bokken, en Geiten, Beeren, Wolven, Vossen, Zabelen, en Hazen: boven op deze Steen-klippen zijn ook groote staende Meiren, vol van alderhande Visschen, uitgenomen Steuren en Sterletten. Uit dit Steen-gebergte ontspringen zeer veele kostelijke Rivieren; na 't Zuiden en Rusland, vloeid de Rivier Kama, en valt in de groote Volga; andere, als de Jaick, Ja, die ook uit deze Steen-rotzen ontspringen, vallen in de Kaspische Zee, doch de Jar valt in de groote Rivier Fufu die tot in Bucharyen stroomt.

In den Jare vyftien honderd en vier en zeventig, is den Attamen Jermak met zijne kameraden aen deze Werchaturische Steenrotze, tot de eerste Winter-weg gebleven, omtrent de oorspronk van de Rivier de Utka: hier heeft hy alle zijne Vaertuigen gelost, Lischen^* en Narten gemaekt hebbende, is hy deze Steen-rotze over gekomen, nemende zijne weg, omtrent daer de Riviere Nice ontspringt: deze Rivieren Nice, To, Werkatunsche, Tobol, Obdar, Pelin, Isit, en andere meer, komen alle uit de bovengenoemde Steenrotze, en vallen alle in de groote Riviere Ob, maer de Ob valt in den Oceaen, of de Siberische Mangaseische koude Zee, waer van de Stad Mangaseia haer naem heeft. Deze Stad legt aen de Rivier Mangaseia, die daer in de Zee valt: van de mond der Rivier Mangaseia, kan men in twee of drie weeken voorby Pust-Oser, of Petzora, tot Archangel komen. Van Werchaturia te water in Siberien willende, zoo

* Andere zeggen, hy was uit de Solitaia horda afkomstig.

§ Is zo veel gezegt, als Hooft of Bevelhebber.

* Zyn gereetschappen om in de Winter daer mede voort te komen.

[p. 738]

vaert men de Rivier Nits af, en dan de Rivier Tobol, voorby de Stad Tumen, en voorts op de Hooft-stad Tobolsko. Deze Tobol valt in de groote Rivier Irtis, onder de Stad Tobolsko. Van de Stad Tobolsko en de Rivier Irtis afvarende, komt men voorby Damianskoy, en de plaets Samorofsche Jam genaemt: aen beide zyde van alle deze Rivieren woonen verscheide Volkeren, van byzondere Geloove, omtrent de Bosschen in hare Jurten; weinig onder de Samorofsche Jam, valt de Rivier Irtis in de Ob. Van de mond der Rivier Ob kan men met Siberische Vaertuigen voorby Pust-Oser tot Archangel komen, en is zes duizend Wurst van malkander. Tusschen Werchaturia en Tobol, woonden meest Cynsbare Luiden van den Siberischen Konink Kutschum: deze alle heeft den Attamen met zijne Kozakken gedwongen, en onder zijn Tzaersche Majesteit gebragt, nemende van haer vaste Gyzelaers, en hem ook Schatting aen Pelteryen opleggende, vermanende haer onder de gehoorzaemheit van zijn Tzaersche Majesteit, zonder afwyken, te verblyven. Hier van daen is hy door de Rivieren, tot Werchaturia, Nice, Iset, Pelinck, Tafda, en tot aen de Stad Tumen gekomen: deze Stad legt tusschen de Rivieren Tobol en Tumen, en heeft de zelve met kloekmoedige bestorming, in genomen, en heeft ook de zelve, zijn Tzaersche Majesteit onderworpen. Toen nu den Tzaer Kutschum hoorde, dat den Attamen met zijn byhebbende magt, zijne Steden, als Tumen, Werchaturia, Tumskoy, Pelim en andere meer, ingenomen had, en onder het Gezag van zijn Tzaersche Majesteit gebragt, want Tumen legt maer honderd en tachentig Wurst van de Hooft-stad Tobol, is hy magtig ontsteld geweest, en zond zijnen zeer beminden raed den Mursa Kantschey met veele Zoldaten na Tumen, op dat hy den Attamen niet nader mogt laten komen, ook was het mogelijk, de veroverde Steden weder in te nemen; doch den Attamen heeft dezen Mursa met al zijn Volk op de vlucht geslagen, vyf Wurst op geene zyde van de Stad Tumen, doodende veele met het schiet-geweer, en heeft Kantschey zelfs verwond zijnde, gevangen bekomen. Uit dit treffen zijn 'er zeer weinig overgebleven, die hem de tyding kosten brengen. Deze nederlage ter ooren van den Tzaer Kutschum komende, is hy noch meer ontstelt; doch met zijne naeste Raeds-heeren beradende, heeft hy beslooten door zijn geheel Ryk posten af te zenden, dat alle zijne Onderdanen, zonder eenig onderscheid, klein en groot, met al 'er haeft tot hem komen zouden, zendende in plaets van Brieven, zijn vergulde Pylen, op dat zy geen andere boodschap verwachten zouden, op straffe des doods die hem hier tegen stelden, want tegen ons, dede hy zeggen, komt een magtige vyand, niet wetende wie hy is, en waer van daen, doende aen ons Land zeer groote schaden, willende ons Ryk geheel onder hem bedwingen. Toen de Onderdanen en Horden dit van haren Konink verstonden, zijnze met grooten yver in de Stad Tobolsko of Tobol te zamen gekomen, met haer Wyven en Kinderen, een zeer groote menigte uitmakende, waer door 't hart van den Tzaer Kutschum begost adem te halen, en moet te scheppen, zendende alle dagen posten uit, om te vernemen waer den Attamen was, die hem de tyding bragten, dat hy regel recht op hem aenquam: dit hoorende, zond hy zijn Gemalinne Simbula, met zijne Kinderen, op Paerden en Kamelen Landwaerts in, in de Steep, in zijne vermakelijke plaetze Naobalack, waer tegenwoordig een groot Dorp is. Van Tumen is den Attamen met zijn magt, de Rivier Tobol, op Vaertuigen af gezakt, tot de Hooft-stad Tobol; deze Stad legt aen de Rivier de Irtis, want de Rivier Tobol valt omtrent de Stad, in de Vliet Irtis, en aen den Riviere Kurdumka, op een zeer hooge Berg, met een houte ^* muur omringt; doch is omtrent zeven Wurst van de Stad blyven leggen, op een plaetze, nu het Dorp Khiskina genaemt: hier heeft hy willen vernachten; des anderen daegs voor der Zonnen opgang, wanneer deze Menschen, na haer oude gewoonte, noch sliepen (want des avonds zitten zy lang, en staen des morgens laet op) is den Attamen van de voorgenoemde plaetze opgebroken, en met zijne Vaertuigen onder de Stad Tobol gekomen, zich zettende op een zekere Weide. Des morgens, na dat de Zon was op gegaen, zag Tzaer Kutschum zijnen vyand voor de Stad, waer tegen hy datelijk veel Volk uit zond, gewapent met Pylen en Boogen. De Attamen ziende de groote menigte des Volks, 't welk tegen hem af quam, en noch meer die boven op de Bergen, en in de Stad gebleven waren, zoo belaste hy aen zijne Kozakken, dat zy alle haer geweer, zoo wel de Stukken als Musquetten, met proppen zouden laden, om aen zijn vyanden meer moet te geven. Die uit de Stad dan, zijn met een overgroot geschreeuw, op de Kozakken aengevallen, doch deze zich gesloten houdende, zijn zy in een goede rang geweken, schietende alleenig met proppen, waer van niemand der vyanden dood

* Heden is dit van steen.

[p. 739]

bleef: het welke de Kutschumsche ziende, zijn ze moediger geworden, en met groote dapperheit op de vyanden aen gevallen, de welke in haer Vaertuigen keerden, daer op liet den Attamen af steken, en voer de Irtis twee Wurst opwaerts, daer de Tobol in de Irtis valt; hier bleef hy twee Etmalen leggen, en liet aen zijn Kozakken, haer geweer schoon en klaer maken, de zelve ladende met vierkantige stukken van yzer, en kogels, zoo sterk als het geweer immers lyden en verdragen kost, haer aensprekende, dat zy bedenken zouden alle het quaed, het welke zy tegen zijn Tzaersche Majesteit Ivan Vasilewits, en tegen de Christenheit begaen hadden, vergietende zoo veel onschuldig bloed, en dat zy tegenwoordig mannelijk wilde vechten, zoo zouden zy niet alleenig deze ongeloovige Heidenen verslaen, maer daer en tegen genade en vergisfenis van zijn Tzaersche Majesteit verwerven: zy dit van haren Attamen hoorende, antwoorden hem met tranen in hare oogen, dat zy alle gereet waren voor zijn Tzaersche Majesteit, en voor het Christelijke Geloof, mannelijk te vechten, ja hare hoofden te wagen, ook zijn wy gewillig (zeiden zy) u te gehoorzamen, na al 't geene gy ons zult bevelen; daer op is den Attamen met zijn Vaertuigen, en zijn zes honderd man weder onder de Stad Tobol, op de voorige plaets geankert: Kutschum ziende zijnen vyand ten tweede mael voor de Stad, sprak hy zijn Volk aldus aen: mijne dappere Helden, lieve en ongeveinsde Zoldaten, valt zonder eenige vreeze of kleinmoedigheit op deze onreine honden, de Kozakken aen, haer geweer kan ons geen schade doen, want onze Goden ons beschermen, alleenig, staet mannelijk, ik zal uwen dienst beloonen.⁺ Deze Menschen van verscheide Volkeren en Geloove, dit uit haren Koninks mond hoorende, zijn zy andere groote vreugde uitgevallen, vermanende malkanderen tot Man-moedigheit. In de Stad is alleenig den Tzaer Kutschum, met eenige weinige Raeds-luiden gebleven, om van boven deze Veld-slag aen te zien. Toen zijn de zijne met een zeer groot geschreeuw op de Kozakken aengevallen, roepende veele, Mahomet staet ons by, en elk een deed dat voor zijn Geloove was. Den Attamen belaste aen zijn Volk, dat maer de helft te gelijk hare Musquetten lossen zouden, en ondertusschen dat die laden zouden, zy met haer Geschut zouden schieten, haer een moed insprekende, aldus Broedes; vreest deze groote ongeloovige menigte niet, want met ons is God. De slag begost van de tweede stond van den dag, en duurde tot den avond; het was den een en twintigsten Mey, in 't Jaer vyftien honderd en vier en zeventig. Eindelijk heeft den Attamen Jermak Timofewits zijne vyanden alderhander Volkeren, en van verscheide Geloove, met een groote nederlaeg overwonnen, nemende ook veele levendig gevangen. De Kozakken zijn ook te gelijk met de vluchtende vyand in de Stad gekomen. Den Tzaer Kutschum ziende de groote nederlaeg van zijn Volk, is hy met weinig Volk na de plaets gevlucht, alwaer zijn Gemalin en Kinderen waren, omtrent twintig Wurst van de Stad gelegen. In de Stad Tobol lagen twee groote gegotene Yzere Stukken, lang zijnde zes El, schictende kogels van veertig pond; deze belaste Kutschum te laden, en van boven op de vyanden in 't gevecht te schieten, maer zy kosten die niet los schieten, waerom hy de zelve met schrikkelijk vloeken, van boven neer in de Rivier Irtis liet werpen. Alzoo heeft den Attamen Jermak Timofewits, de Stad Tobol ingenomen, blyvende zes weeken daer in stil. Van de Inwoonders heeft hy de beste tot Gyzelaers genomen, leggende haer Schatting op, als ook op de omleggende Volken, ook op elk Boog-schieter tien Zabels met staerten, voor zijn Tzaersche Majesteit, bevelende haer onder zijn Tzaersche Majesteits bescherming te woonen. Een van deze genoemde Yzere Stukken, heeft den Attamen met de Affuiten, uit de Rivier halen laten, en weder in de Stad gebragt, dat noch op deze huidigen dag daer staet.

Uit Tobol zond den Attamen Jermak Timofewits een van zijnebeste Kozakken, (nevens vyf andere,) genaemt Grosa Iwanowas, aen den Tzaer Ivan Vasilewits na Moskou, en met haer den vergaderden Schatting, als zestig timmer Zabelen, met buik en staerten, vyftig Bevers, twintig zwarte Vossen, en drie van de voornaemste gevangenen van den Tzaer Kutschum, met een verzoek-schrift, dat zijn Tzaersche Majesteit, hem Attamen Jermak Timofewits, zijne begaene misdaed genadiglijk geliefde te vergeven, als mede zijne kameraden, en dat om hare getrouwe en zware dienst, en dat het zijne Majesteit believe mogt, iemand tot Bevelhebber na Tobol te zenden, na zijn goed dunken, die de Zetelstad, met de andere Steden en Landen mogt ontfangen, en om de zelve te beschermen na zijn Tzaersche Majesteits bevel. Toen deze Afgezonde Grosa Iwanowits met zijne kameraden, met de gevangene in Moskou quam, zoo viel hy

+ Zommigee dezer Siberianen waren Mahometanen, en andere Heidenen.

[p. 740]

zijn Majesteit te voet, biddende om genaden en vergiffenis van haer bedreven e Schelmeryen, en dat om die getrouwe en zware diensten, die zy voor zijne Tzaersche Majesteit hadden gedaen, believende met een te ontfangen den Schatting die zy voor zijne Majesteit hadden verzamelt, als mede de gevangenen die zy mede gebragt hadden, en dat zijn Tzaersche Majesteit believen mogte, iemand tot Bevelhebber derwaerts te zenden, die de Hoost-stad met alle de andere ingenomene Steden en Plaetzen, van haer mogten ontsangen. Over deze tyding heeft zijn Tzaersche Majesteit zich hooglijk verblyd, en heeft met alle de Geestelijken in de Groote Apostolische Kerke, God voor deze overwinning gedankt, deelende aen den Armen zeer groote Aelmoessen, vergevende aen den Attamen Jermak Timofewits, en aen alle zijne by hebbende Kozakken, hare bedrevene misdaed, om deze hare dienst wille; bevelende de mede gebragte Schatting, en de gevangenen van haer te ontfangen, belastende deze Kozakken overvloedig te onthalen, en vergunde ook de zelve aen zijn hand ter kussing te komen, en lietze dagelijks rykelijk haer onderhoud geven. Daer na haer aflatende, belasten zijn Majesteit aen den Attamen Jermak Timofewits eenige geschenken te brengen, als ook aen alle de Kozakken, ieder byzonder: aen den Jermak zond hy een Rok van Zyde stof, met Goude bloemen geborduurt, met Fluweel, en een dubbelde Dukaet, maer aen ieder Kozak een stuk Laken tot een Rok, een stuk Damast, en tot een Muts, een stuk Fluweel, ook elk een Goude⁺ Copeke: daer by een Brief met het vergulde groote Zegel, waer in zijn Helden daed geprezen, en zijn bedreven misdaed vergeven word, begeerende dat zy verder in hare getrouwe diensten wilde voortvaren, welke haren dienst hy rykelijk zoude beloonen: in de Winter zou hy een Bevelhebber derwaerts zenden; ondertusschen zou hy Attamen Jermak het hestier van alle ingenomen plaetzen hebben, ook van den Schatting. In 't zelve Jaer, in de Herfst, is deze Grosa Iwanowits uit Moskou tot Tobol gekomen, mede brengende zijn Tzaersche Majesteits vergifnis-brief met de vereering, waer over den Attamen met zijne Kozakken, zich ten hoogsten verblyden, en baden God voor zijn Majesteits gezontheit en lang leven.

Na dat nu den Attamen dezen Brief, neffens de begnadiging en gift van zijn Majesteit had ontfangen, heeft hy met zijne Kozakken beslooten den Tzaer Kutschum verder te beoorlogen: ondertusschen heeft hy eenige getrouwe Kozakken in de ingenomene Steden en Plaetzen tot bezetting gelaten. In Tobol heeft hy gelaten Grosa Iwanowits met zestig Kozakken, maer in de andere plaetzen zeker Attamen met dertig Kozakken, van geweer en krygs-tuig wel voorzien: wanneer zijn Tzaersche Majesteit den Kozak Grosa Iwanowits, uit Moskou weder te rug na Jermak zond, zoo gaf zijn Majesteit aen Grosa een open Brief, met een hangend groot Zegel, dat alle die geene, die lust hadden in Siberien, in Tobol, en andere veroverde Steden, zich met Vrouw en Kinderen te trekken, die mogten vry en ongehindert derwaerts reizen, belastende vrye doortogt aen zulke Luiden te geven; en zijn in dat zelve Jaer met Grosa, vyftien honderd Menschen vrywillig na Siberien gegaen, met Vrouw en Kinderen; maer van Wblogda belaste zijn Majesteit aen den Bisschop, tien Papen, met Vrouw en Kinderen, met deze Grosa te zenden, op vrye Podwoden^*, en daer en boven twintig Roebels aen Geld, aen ieder Paep.

Als nu den Attamen Jermak Timofewits in alle plaetzen goede order gestelt had, is hy met zes honderd Kozakken, in Vaertuigen de Rivier Irtis opgevaren, tot aen het Rivierken Sibirka, welke vystien Wurst van de Stad in de Irtis valt, daer hem den Tzaer Kutschum noch ophield, doch in groote schrik en benauwtheit; een en een half Wurst noch van deze plaets zijnde, belaste den Attamen Jermak, aen een style Oever de Vaertuigen vast te maken, en stelde zich met zijn Volk in het Veld, om daer te vernachten, belastende echter Schild-wacht rondsom uit te zetten, na zijn oude gewoonte. In 't midden van de nacht wierden twee Kozakken op Schild-wacht staende, van Kutschum zijn Volk bekroopen en gevangen genomen, waer door een oploop in het Leger ontstond, daer en boven is de vyand met Boog en Pylen, als ook met Lanzen, op haer met een groot geschreeuw aengevallen, plunderende haer^§ krygs-tuig; toen lag den Attamen in zijn Tent, midden in 't Leger en sliep, doch hoorende dezen oploop, sprong hy uit zijn Tent, roepende aen zijne Kozakken, Broeders en vreest deze ongeloovige niet, maer treed te rug na u Vaertuigen; toen zy nu alle weder in hare Booten gekomen waren, zoosprong den Attamen Jermak met groote kracht van den stylen Oever na zijn Boot, doch te sterk springende, quam hy over drie Booten in 't water te storten, daer het zeer diep was, en alzoo hy twee Pantzers aen

+ Het zilver Copeke is een stuiver waerdig.

* Wagens of Sleden.

§ Amonitie

[p. 741]

had, en daer en boven yzere Armbanden, is hy neer gezonken als een steen, en jammerlijk verdronken. Echter zijn in deze oploop aen de kant van Kutschum gebleven, zijns Gemaels Broeder, genaemt Mursa Bulat, en vyf en zestig gemeene luiden. Alzoo hebben deze Kozakken haren dapperen Voor-ganger, den Attamen Jermak Timofewits verboren. Vyf perzoonen van den vyand kregen zy gevangen, welke zy in hare Strugen of Vaertuigen namen, en keerden weder na Tobol, missende maer de twee boven genoemde gevangenen. Zoo dra de Kozakken van deze plaets vertrokken waren, belaste Kutschum aen zijne Visch-vangers en andere, 't verdronken Lichaem van dezen Jermak Timofewits op te zoeken, beloovende aen den vinder, zoo veel Zilver als 't Lichaem zwaer zoude zijn; want ik zal zeide hy, het bekomende, laten in kleine stukken snyden, en zelfs met myn Gemalin en Kinderen, op eeten, zijnde zoo eenen grooten verwoester van my en myn Ryk: de Kozakken nu te rug komende, op dat zy niet zonder Hooft zouden zijn, verkoozen in de plaetze van den gewezenen Jermak Timofewits, tot Attamen, den genoemden Grosa Iwanowits.

In 't Jaer vystien honderd en vyf en zeventig, is den Attamen Grosa, na dat hy te vooren zijn Godsdienst in de Kerken gepleegt had, met duizend Kozakken in de zelve Vaertuigen, gelijk te vooren geschied, de Irtis opgevaren, en komende omtrent de plaetze Abalack, daer zich Kutschum noch ophield, zond deze tegen hem zijn Zwager, zijnde een Broeder van zijn Gemalin, met namen Iki Irku, maer den Attamen Grosa versloeg dezen Iki Irku, met noch vyf honderd en veertig man, nemende twintig perzoonen levendig gevangen, waer tegen zy maer zes perzoonen van de haren verwond hadden. Den Tzaer Kutschum ziende dat zijn Volk als versmolt, vluchte hy met Vrouw en Kinderen na eenen Kalmaksche Chan, die zijn Oom was, genaemt Abdar Tayscha. Dezen Kutschum had zeven echte Vrouwen, hoe wel eene de voornaemste was, cn vyf en twintig by-wyven; van zijn echte Vrouwen had hy vyf Zoonen, maer van de andere, twaelf.

Na die tyd is Kutschum en zijne Zoonen dikwils met een groote menigte Volk op de veroverde plaetzen aengevallen, hoopende 't Ryk weder aen zich te brengen, maer hebben niets uitgerecht, en zijn doof Gods hulp meest altyd verslagen. En tot hier toe het boven gemelte verslag.

Na de dood van den Attamen Jermak Timofewits, is den Attamen Grosa Iwanowits met zijn Kozakken,⁺ uit Tobolsko, de Rivier Irtis afgevaren, tot aen de Oby, en de Oby afzakkende tot Berosowa, dat een matelijk Stedeken is; van daer, tot daer die Vliet in de Oceaen valt; op alle de Volkeren aen beide zyden van deze groote Rivieren woonende, heeft hy Attamen Schatting, na elks vermogen, opgelegt, bouwende de Stad Berosowa, daer hy de Gyzelaers zette, die hy van deze Volkeren genomen had, met dit beding, dat zy alle half Jaren zouden verandert worden, mits dat zy even goede aenzienlijke Luiden in haer plaets stelden: de voornaemste nam hy met hem na Tobol: in een Jaer heeft hy deze togt gedaen, en alle deze Volkeren onder gehoorzaemheit gebragt, en niet alleen deze, maer ook die aen de Rivieren Obdari, Soswa, Wagulka, Komda, Mrase, en meer anderen woonden.

Wegens het veroveren van Siberien voor ruim honderd Jaer, is my van daer noch het volgende korte bericht over geschreven.

Jermak Timofewits, die Tobol in nam, vluchtende van de Volga, daer hy een Rover was, de Kama op, en quam in de Rivier Susawaja, daer de beroemde Landryke Strogonof noch heden het grootste deel van zeventig Duitsche mylen Velds bezit; by des zelfs Groot-vader quam gemelte Jermak, verzocht hulp, en bevordering tot zijn vergiffenis by zijn Tzaersche Majesteit, die hem de hand bood, met Vaertuigen, Geweer, Arbeids-luiden, en anderzins, en dus toog hy langs de Vliet Serebrenkoy, die in de Susawaja stort, alwaer hy zijne Vaertuigen over Land sleepte, tot in de Rivier Tagin, welke afvarende, hy in de Tura quam, en nam de Stad Tumen in, daer het alles nedermaekte, en zoo naderde hy aen Tobol, dat vermeesterde, alwaer toen Heerschte een Tarters Prins, genaemt Altanai Kutziumowits, of anders Kutschum genaemt, wiens Zoons Zoon noch heden by leven is, en in Moskou met de naem van Siberische Zarewits bekent: hy word zeer mildelijk onderhouden, en geniet veel weldaden en eer; zoo als mede gezegt word, noch hier en daer kleine Siberische Knezen of Vorsten te zijn, welke door Jermak gevangen, en ten Hoof wierden gezonden, zoo dat hy zijn oogwit van genade en vergiffenis zijner strooperye, door deze daed bereikte; edoch hy beleefde deze overwinning niet lange, Want een uitval te Tobol zullende doen, wierd van de Tarters zoo vervolgt, dat hy niet tyds

+ Omtrent de spelding der eige namen van Rivieren, Volken en Plaetzen heb den overgezonden Text gevolgt, die auderzins te dezer tyd eenigzins verandert is.

[p. 742]

genoeg zich in de Vaertuigen konden begeven, in 't water viel, en verdronk. Dus verre dit van daer aen my gezondene kort bericht.

Men vind in Siberien, aen de Oevers van de groote Rivieren, daer de vloet het Land afgespoeld heeft, of daer de Bergen door Wolk-barsten, en groote Regen gespleten zijn, en anderzins zomtyds Elpenbeene-tanden, of ten minsten Tanden die op het gezicht, gebruik, gewicht, gedaente, verw, en in alle eigenschappen den Olyphants Tanden gelijk zijn, zoo groot als klein, by de Inlanders Mammouttekoos geheten, of been van het Dier Mammout. Zommige dezer Tanden worden weinig grover en rosser bevonden als de versche Olyphantstanden, die uit Indiën herwaerts over komen. Op wat wyze deze Elpen-beene Tanden in 't gemeen, dus diep onder de Aerde gedolven zijn geworden, is bezwaerlijk te zeggen, te meer, alzoo in die gewesten geene Olyphanten worden gevonden. Eenige der Moskoviten daer ter plaetze zijn van gevoelen, dat door lankheit van tyden de Aerdkloot of Waereld verdraeit is, en dat daer het nu kout is, het wel eer heet is geweest, zoo dat de Olyphanten in deze nu koude gewesten zich oulings opgehouden zoude hebben. Daer ter plaetze word mede gebeuzelt, dat deze Tanden hoornen zijn⁺ van het Dier Behemoth, by de Russchen Mammout, anders Mammona genaemt, daer van men by Job leest: zy zeggen, dat het leeft onder de Aerde, en zoude het zijn Hoornen, dat deze Tanden zoude wezen, onder de Aerde zomtyds afstoten: de wateren, als het daer door gaet, zouden splyten: van verw zeggen zy het te zijn donker bruin, gevende van zich een grooten stank: word zelden gezien, en als 't word, bedied veel onheils: heeft een staert, den Paerde-staert gelijk: korte voeten, en diergelijke beuzelingen meer worden 'er daer van gelooft. Aen de Oby en Zee-kusten worden ze 't meest gevonden, wel tot de zwaerte van honderd pond, en meer. De Samojeden maken daer van Pyl-punten, zeer scherp gesleepen, in de gedaente als een Mes, het scherp voor, en aen eene zyde, zoo als een zulke in mijn handen is; de Moskoviten alderhande dingen, die men elders van Elpenbeen is gewoon te maken, als Schaekspellen, gelijk een zoodanig onder my berust, Kammen, hechten van Messen, enz. Daer word gezegt, dat 'er ribben en ander gebeente van gemelte Dieren uit gedolven worden. Een diergelijke Tant, zwaer veertien en een half pond, is mede onder my berustende; beneffens een klein Tantje, lang negen duim; als mede drie Kiezen, een boven-kies, zwaer een en drie vierde pond, en twee onder-kiezen, zwaer zes en een vierde pond: de Kiezen zijn onlangs gevonden diep onder de Aerde, in de graft van Kiof; de Tanden aen een arm van de Vliet Oby, insgelijks onder de Aerde: noch heb ik twee diergelijke Kiezen in Moskou gezien, die gevonden waren onder de Aerde, aen de Oever van zekere Rivier, niet wyt van Moskou, waer van de grootste boven breet is, zeven en een half duim, onder breet vier duim, diep zeven duim, weegt zeven pond.

De kleinste is boven breet zeven duim, min een half, diep vyf duim, onder breet vier duim. De aftekeningen daer van, berusten onder my.

Men vind op Seilon, zeker slag van Olyphanten, die by de Nederlanders worden genaemt Alias, zoo Mannekens als Wyfjes, deze zijn van een byzonderen aert, hebben nimmer Tanden; zijn niet zoo gewilt als de andere Olyphanten, om dat van min schoone gedaente zijn, en 't is byzonder, dat de andere Olyphanten op dit Eiland veeltyds mede geen Tanden hebben, wes genoegzaem al het Elpenbeen dat men in Europa vind, uit Afrika van Guinea, en elders komt; wezende daer uit dan te besluiten, dat de Tanden in Siberie onder de Aerde gevonden, waerschynlijk niet van Seilon daer gekomen zijn, zoo zy van elders zijn gekomen; maer, of van de vaste Indische Kust, of uit Afrika; indien het waerlijk Olyphants Tanden zijn.

Zoo deze Tanden als Kiezen, zijn door my aen kenders van Olyphanten, en Olyphants-tanden en Kiezen vertoont, en word geoordeelt, de zelve gelijk te zijn aen Tanden of Kiezen van Olyphanten, die zich aen de vaste Kust ophouden, en niet aen die van Seilon, wezende kenlijk onderscheid aen de zelve. Het verdient zijne meerdere aenmerkinge en verwondering, hoe de jonge Tanden of Kiezen, want eene der Kiezen is van een zeer jong Beest, gelijk ook den eenen Tant klein, als gezegt, en als van een Olyphants Veulen is, in deze Noorder gewesten dus onder de Aerde zijn geraekt, wezende zeker, dat noch deze Kiezen, noch zoo jonge Tanden, tot gebruik als Koopmanschap zijn vervoert, want daer toe onnut zijn.

Men heeft tot Amsterdam, meer als honderd voet diep onder de Aerde, veel duizende Zee-hoorentjes en Schelpen gevonden, als men een Put boorde, die twee honderd en twee en dertig voet diep wierd

+ Cap. 40. vers 10. Ziet nu Behemoth, welke ik gemaekt hebbe nevens u, hy eet hooy, gelijk een Runt. Ziet doch, zyne kracht is in zyne lendenen, ende zyne magt in de navel zyns buiks. Als 't hem lust, zynen staert is als een Ceder, enz.

[p. 743]

gamekt; ook Haair en Paerde-mest. Hoe dieper dat men quam, hoe kleinder de Hoorentjes zich opdeden: waer van mijn Groot-vader oog-getuige is geweest, die my nagelaten heeft, een goed getal van de zelve: het is byzonder, zy zijn van verw, en gedaente, als men hedendaegs hier te Lande, aen de Zee-oever diergelijke Hoorentjes niet en vind; en gelijken zeer wel aen de zommige die men uit de Moluksche Eilanden over brengt, en welker gelijken, zoo in gedaente als verw, doch grooter, my van Batavia toegezonden zijn. De grond - verw der meeste is wit, doch daer gaet een Cylindrische. Kastanie bruine, of donker Purpere driekerige kring om: men noemtze Dadeltjes, of Dadel-steenen, na de rechte Dadel-pitten dus benoemt. De zommige die mede de zelve plaets, even diep onder de Aerde zijn gevonden, zijn gansch wit, van een andere gedaente, en meer rondachtig, ook andere spits-langwerpig, met gekronkelde of gedraeide kringen, en wit graeuw van verw: zoo als aen eenige onder my berustende, kan worden gezien: zy worden genaemt Pennetjes: gemelte Pennetjes worden op de Fransche Kust, en mede elders, in Oost en West-Indiën, doch niet in deze Landen of Zee-oevers gevonden.

Men ziet 'er mede by, kleine Schelpjes, den St. Jacob Schelpen niet ongelijk, doch krombekkiger, en meer rondbultig en gegeleerde ribt, witachtig van verw; alle nu hier te Lande Uitheems, ma er eigen in Oost- en West-Indiën; hoe nu deze Zee-gewassen en Olyphanten zoo diep onder de Aerdezoude zijn geraekt, 't zy by de algemeene Zondvloed, of andere Watervloed, omkeeringe der Landen, of aenwassinge, of anderzins, mag men gissen; wezende aen te merken, dat als deze Beesten verdronken waren, dat zy waerschynlijk zoude zinken, en daerom misschien niet van verre gedreven zijn.

Wanneer ik in den Jare zeventien honderd en drie, wegens haer Hoog-Mog. de Heeren Staten Generael der Vereenigde Nederlanden, als gevolmagtigde in de krygs - legers was afgezonden, en wy rondsom de Stad Tongeren ons hadden neder geslagen, is my indachtig geworden, hoe Tongeren oulinks een Zee-srad was geweest, zoo geloof aen de Schryvers der Oudheden is te geven, dies de gelegentheit daer om streeks onderzoekende, hebbe daer toe veel gelijkheit gevonden; men toonde my oude Zee-dyken, die na allen schyn, van Menschen zijn gemaekt; men wees my aen de plaets daer de Zee hadde gestroomt, en men zeide my, dat 'er zomtyds, als men groef, Schelpen en Zee-hoorens wierden ontdekt: ik gaf dan bevel dat men daer ter plaetzen graven zoude, zoo als geschiede, dies men heeft ontdolven, en my toegebragt veele Schelpen, als een groot getal Oester-schelpen, zoo die levendige Oesters moeten in gehad hebben, wanneer zy onder het oppervlak van des Zees bedde zijn geraekt, als Oester-schelpen die veroud, en van de Visch lange ontbloot zijn geweest, eer dat zy met Aerde bedekt zijn geworden, het geene daer aen te bespeuren is, dat de veroude en verstorvene Oester-schelpen glad op de rug worden, en ontbloot van de ribben die men daer gemeenlijk aenziet: een tweede aert van Hoorens die men daer vond zijn Pennetjes, der gedaente, als boven gezegt, zoo als diep onder de Aerde tot Amsterdam zijn gevonden: een derde slag van die ik tot Tongeren ontgroef, is een Schelp, die anderzins in West-Indiën valt, glat van buiten en van binnen, wit als Kryt, met fijne keepen, zoo binnen als buiten: deze Schelpen zijn ruim twee duim-breet, in de midlyn groot, en genoegzaem rond, hoe wel men ze byzonder, en enkel vond leggen, zoo hebbe de zelve, passende bespeurt, dat het paeren zijn, want eenige op malkander leggende, sluiten zy, 't geene een gewis teken is, dat deze Schelpen niet zijn gegroeit onder de Aerde, gelijk zommige geleerde Luiden daer na hellen, maer dat het oprechte Zee-schelpen zijn, in de Zoute Zee gebooren, en gegroeit.

Het is aenmerkelijk, dat men tot Tongeren noch Jaerlijks onder de jonge Burgermanschap een Feest houd, waer van de instellinge zoo oud is, dat alle geheugenisse te boven gaet, ter gedachtenis, zegt men, van zeker Schip dat aldaer uit Zee, met hulp-benden, of ter Volk-planting aengekomen was: ter eere dan van die Schepelingen, welke aldaer waren geplant, trekt een Bende Jongelingen, geçiert met hunne beste Gewaet, Zwaerden, Schilden, en alderhande geweer ter Poorten uit, onder 't gezang en gedans van alle, speelt men op Trom, Trompet, en alderhande Speel-tuig: men maekt aldus een gang over 't gebergte door de Koorn-anden, tot aen de plaets, alwaer gezegt word, des Zees Oever geweest te zijn, en het Schip Lande; en na weinig poozens te dier plaetze, en op deunning eeniger oude gezangen, op de stoffe passende, neemt dit gezelschap in vrolijkheit rug tret, na de Stad.

Het is mede verwonderens waerdig, hoe zeker geloofwaerdig Heer, wel eer Opperbevelhebber, wegens de Nederlandsche West-Indische Maetschappy in Guinea, my

[p. 744]

heeft verhaelt, hoe dat niet verre van Delmina, Landwaerts in, zeker vry hooge Berg gevonden word, die schier niet anders als van Zee-schelpen is bestaende, daer een dunne Aerde korst, gelijk als over heen gestolpt legt, en dat byzonder is, dat men daer binnen in vind, Yzere en Koopere werk-tuigen, doch vergaen en versleten, als mede stukken van Potten, en verglaesde aerde Vaten, welkers gelijken heden in die gewesten niet gevonden worden. De Lands-luiden zeggen, dien Berg van alle geheugenisse af, en voor veele Eeuwen, alzoo daer te hebben gelegen, en zy niet konnen verbeelden, eenige mogelijkheit, hoe de Zee-schelpen tot zoo een Berg te Landewaerts in, zijn geworden, en hoe de aerde scherven, Yzer en Koopere tuigen daer onder begraven konnen zijn.

Men heeft mede in 't zeker my bericht, dat in Munsterland onder de Aerde, zomtyds versteende Visschen worden gevonden.

Men vind gebouwen in Mastricht, en tot Tongeren, alwaer steenen in zijn te vinden, daer zoo hier en daer Schelpen, den Zee-schelpen gelijk, in gezien worden, na allen schyn van steen, in welkers aerde Schelpen, te eertyds vermengt zijn geweest, toen het noch Aerde was, en aldaer door de Zee eertyds gespoelt, want het zijn gegroeide; en geen gebakke steenen, en dit word byzonder gezien aen de alder-oudste gebouwen, welke van voor eenige honderde Jaren zijn geslicht.

Onder 't gebied van Bern, wierd in 't Jaer vyftien honderd en twee en veertig, in zeker Berg-werk, honderd vadem diep, een Schip met een yzer Anker, mitsgaders de zeilen van Linnen doek, 't welk geheel vermoddert was, gevonden, beneffens veertig Menschen geraemten daer in.

In 't Jaer vyftien honderd en vyftig, heeft men aen de Rivier de Ruipel, by Willebroek in Brabant, geraemte van Zeedieren gevonden.

By den Hoog geleerden Heer Smetius, voornaem Predikant tot Nimwegen, hebbe gezien eenige Hoorens en Zee-schelpen, uitgegraven van onder de Aerde op de Pieters Berg buiten Mastricht, en buiten Aken.

Het Mammouttekoos word mede veel gevonden Noord-oost op van de Rivier Ket, doch byzonder aen de Vlieten Jenisea, Trugan, Mongansea, Mongaseia, of Mangaseof, en Lena, by Jakutskoy, en tot aen de Ys-zee; men vind het meest in 't afgaen van de Winter, als het Ys breekt, en geheele brokken Aerde van de Oevers mede neemt, waer in dit Been, of deze Tanden zich ontdekken: uit de tweede mond, is my van een geloofwaerdige oog-getuige verhaelt, hoe onlangs ontdekt is, niet verre van Trugan, door dees oog-getuige zelve, wiens handel het was, dit Mammouttekoos op te zoeken, een geheel Mammout Dier. De kop ontdekte zich eerst aen de Oever eener Riviere, daer een groote brok bevroorene Aerde afgevallen was, de Aerde een weinig weg genomen zijnde, quamen de Tanden te voorschyn, ten muile uitsteken, even en gelijk die van een Olyphant, deze brak men af, met groote moeite, als ook een stuk van het hooft: dieper gravende, quamen zy by een voor-been, dat hy mede afhakte, en in het Stedeken Trugan bragt. Het was zoo dik als een gemeen Man om zijn middel, aen de hals zag men aen 't gebeente, noch eenige rootheit, als of het bloed was geweest. Insgelijks hadde gemelte getuige op een ander tyd, twee Tanden uit een hooft dat hy ontdekte, gehakt,⁺ die te zamen twaelf Puden woegen. Wanneer deze Tanden vers uit de Aerde komen, zijn zy zoo gaef en goed als het beste Elpen-been, maer als zy aen strand, aen de Oever, of in de lucht lange gelegen hebben, worden zy zwart, en vergaen: men voerdze door gansch Rusland, en worden als Elpen-been gebruikt: veele der Christenen aldaer, gelooven dat voor de Zondvloed die Dieren, welke zy voor Olyphanten aenzien, daer hebben geleeft, en dat de lucht toen aldaer warmer is geweest, maer dat ter tyd des grooten Vloeds, dit gedierte verslikt is, en onder de Aerde bedolven geworden, en dat na de Zondvloed dit gewest in een kouder is vermangelt.

Andere zijn van gevoelen dat in de oude tyden, in deze gewesten, Dieren van een byzonderen aert, doch geen Olyphanten, hebben geleeft daer deze geraemten, en Tanden, of Hoorens van zijn,⁺ doch daer na uitgestorven, of door eenig toeval van water, uitrooying, of anderzins, vertigt: zoo dat 'er geen afzettelingen van na gebleven zijn.

Andere meenen dat ter tyd van Alexander, Olyphanten over den Tanais herwaerts aen zijn gebragt, welke Rivier niet zeer verre afgelegen is van zommige plaetzen, daer men mede deze Tanden vind, hebbende hy aen gemelte Vliet met Olyphanten, - Veldslagen gedaen.

In den Jare zestien honderd en elf, wanneer uit Engeland een Zee-togt wierd gedaen na het Samojeden Land, door Jonas Logan, wierd van daer tot Londen gebragt, zoo men bericht, een Olyphants Tant, die de Samojeden ter koop hadden gebragt, welke gewislijk van het Mammouttekoos zal zijn geweest.

Men vind omtrent de Oby, zoo dicht

+ Een Pude, of Poede, is veertig Russche ponden, of drie en dertig en een derde ponden Hollands.

+ In Engeland zyn eertyds veel Wolven geweest, doch nu alle uitgeroeit.

[p. 745]

aen de Oevers van de Zee, als te Landewaerts in, veel dezer oude Tanden, met de naem van Mammouttekoosbekent, die te minder van daer, na Rusland af gebragt worden, om dat de vracht wat hoog loopt, wegens de moeyelijkheit der wegen, doch te water langs de Zee, zouden die met minder kosten na Archangel gevoerd konnen worden. In dit gewest kan men het gansche Jaer door, de Robbe slaen, die daer in grooten overvloed zijn; men wil ook, dat daer op de Eilanden en Oevers van de Zee, menigte van Walrus Tanden opgespoelt, gevonden worden: die aen deze Kusten wel geweert, en van leeftogt voorzien, overwinterde, zoude met hulp van de Samojeden, of haer Buuren, groote menigte dier Dieren konnen slaen, en die des Zomers, wanneer 'er weinig Ys dryft, weggevoert konnen worden na Archangel: de Samojeden des Winters, wanneer zy niet te eeten hebben, gaen langs het Ys, in Zee, en slaen een Rob of twee dood, sleepen die na Land, en eeten hem, wachtende zoo lang tot dat die gegeten is, wanneer zy benoodigt, weer eenige andere dooden, en tot Spys na Land brengen: veeren van Water-vogels,en Dons, valt daer in groote overvloed, want oneindelijk veel Vogels teelen, broeyen en ruyen des Zomers op de Eilanden, in de mond van de Oby, en daer omtrent.

In de Nabuurschap van de Rivier Petsora, kan men met Wit-visschen in de Zomer, groote Traen-vangst maken, en met de Robben in 't Voor-jaer. De vaert derwaerts moet met ondiep gaende Schepen geschieden: op deze Kusten valt veel Glas en Kristal; ook zegt men daer Kooper-mynen te zijn, de Oby opwaerts: en hoe wel daer veel, en de meeste Landen onbebouwt leggen, zoo zoude men om hoog aen de Oby, zoo veel Kooren konnen teelen, dat men groote overvloed de stroom af, tot in Zee, en zoo wyder zoude konnen vervoeren: Mast-boomen tot groote Schepen zegt men, dat daer mede zoude vallen; wezende wyders deze hooge Landen aen de Oby zeer vet en vruchtbaer, daer grooten Handel te dryven zoude zijn, by vervolg van tyden.

Zout kan de Oby afgebragt worden, zoo schoon als het Spaensch of Fransch Zout, 't geen het Jamischevo Meir uit levert.

Aen, of omtrent de Saemlaansche en Kemlaansche Kust, zegt men, groote menigte Haring gevonden word, gelijk op de Schotsche en Hitsché Oevers, en daer omtrent in Zee, wezende dit een aert als Noordsche Haring, goed en vet, doch bet Zout van Rusland niet zoo goed zijnde als het Siberische, Boesoen, of Spaensch Zout, zoo valt ze best met het eerste Zout gezouten. Als men daer hedendaegs de Haring vangt, roeit men maer met klein Vaertuig van Land, in Zee, en gevangen hebbende, word die Visch na Land gebragt; zoo als men mede uit Mangaseia en daer omtrent, ter Walvisch-vangst uit vaert.

- Een Moskovitische krygs-bevelhebber heeft my gezegt, dat hy dertig mylen beneden Olonets, aen den Tanais gezien heeft, hoe omtrent de Oever van de Rivier, die daer tusschen hoog gebergte spoelt, zich door afspoeling ontdekte, eenige gebeenten van Menschen en Gedierte, waer op mert heeft door bevel van zijn Tzaersche Majesteit daer omtrent doen graven, en bevonden, dat twee mylen breet, en lang, onder de Aerde, acht of tien voet diep, duizenden van gebeentens zijn gevonden, zoo van Menschen als van Olyphanten, Menschen hoofden, schenkels, armen, beenen, rug-graden, enz. en daer de geraemten van Olyphanten, zoo hier en daer als neder gevallen, en in een gekrompen wierden gezien, zoo, dat geen Kerk-hof in de waereld zoo groot kan zijn, dat zod veel Doods-beenderen uitleverde; zy waren als op malkander gestapelt, en lagen dicht aen een: dit zijn zonder twyfel, zoo als zijn Wel Edele oordeelde, overblyfzels van Veld-slagen die Alexander met de Scythen heeft gehouden, gelijk aldaer de overleveringen melden; en geen Mammouttekoos, of Elpen-been, dat in dier voegen als is gezegt, word gevonden: twee Olyphanten lagen over een zyde gevallen, daer van alle het geraemte noch zichtbaer was: by deze Beesten vond men omtrent de hoofden, twee zilvere Schaeltjes leggen. Diergelijken beenderen heeft men veel gevonden op de grond van de Rivier Tanais, waer van de zommige door de tyd, en het overstroomende water, zoo bros waren geworden, dat verbryzelde als men ze aen roerde, en een smaek bekomen hadden als Zout van Hoorn; Boven gemelte Heer verhaelde my mede, hoe gezien hadde, voor de Poort van een Kozaksch Stedeken, Cirkaski genaemt, beneden aen den Tanais een groot been, als een Menschen schenkel te pronk staen, 't geene aldaer gehouden wierd te zijn, van een Reus, zoo als 'er in oude tyden gezegt word, Reuzen of zeer groote Menschen in die gewesten te zijn geweest; welk been hy van daer mede heeft gebragt.

Een andere Tant wierd aen den Oever van de Tanais ontdekt, in 't by zijn van zijn Tzaersche Majesteit Pieter Alexewits, die als verzout, en verpetert was.

[p. 746]

Verstandige Manoen in Rusland, gelooven het Mammoutte Elpen-been, al van de tyd des Zondvloeds, ter onderlinge plaetzen gestroomt te zijn, en niet dat zy in de Aerde zijn gewossen. Hoe wel geen geleerde Mannen ontbreken dip gelooven dat 'er Elpen-been onder de Aerde zoude groeyen, waer onder, Theophrastes word gevonden: ook Carolus Clusius en Imperatus, waer na Olaus Wormius mede helt.

Het is byzonder, dat men niet en weet of de Olyphanten hare Tanden wisselen, of niet; men zegt dat 'er Tanden gevonden worden die zeer wit, voos, en vol kleine scheuren zijn, doch zonder glans, waerom men oordeeld die te wezen van gestorvene Olyphanten, en dat die, welke by wisseling vallen,of van gedoode Olyphanten, levendiger van stof, glad, en luister zijn, en dat daerom zoo veel dezer Tanden te vinden zijn; waer tegen stryd dat men in Siam, en elders Olyphanten ziet, wiens Tanden gesapt, of gemerkt zijn met de wapenen van verscheidene Koningen, die malkander hebben gevolgt, wes de zelve zekerlijk niet gewisselt zijn, ten ware men oordeelde, dat misschien in Guinea en elders, de Olyphanten hun Tanden als de Herten hun Hoorens laten vallen, en wisselen, en dat dien op Seilon en elders, zulks niet en gebeurt.

De Olyphanten in Guinea zijn omtrent hoog, tien, twaelf, of dertien voet, dies ongelijk kleinder als in Oost-Indiën; de grootste Tanden die men daer vind, wegen omtrent twee honderd en twintig pond het paer.

Het geraemte van een Guinesche Oly-phant gemeten zijnde, bevond men dat de bovenste schenkels drie, en de onderste ruim vier voeten in lengte hadden, het hooft had mede vier voeten tot zijn lengte.

Het is aenmerkelijk, hoe in 't Jaer zestien honderd en vyf en negentig, in Duringerland, by een Dorp Tonne genaemt, diep onder de Aerde gevonden is, het geraemte van een Olyphant, die dicht in een lag gekrompen: men zag de Schenkels, het Hooft, Tanden, Wervel-beenderen, en dies volkomentlijk; veel is over dit voorval getwist, in welke tyd, en op wat wyze het Dier aldaer onder de Aerde is gekomen, en of 't ook onder-aerdsche gegroeide beenderen waren; edoch het slot dezes verschils en 't oordeel der meesten is geweest, dat het waerlijk gebeente eens Olyphants zijn geweest, die God weet wanneer, 't zy door Watervloed, versterving, of anderzins ,voor veel Eeuwen onder 't oppervlak des Aerdbodems is bedolven geworden; dit te gelooven heeft den Geletterden bewogen, om dat men nooit heeft gezien, en het onmogelijk voor komt, dat alle de gelederen en gebeenten eener geraemte van een Dier, gezamentlijk zoude groeyen.

In dezer voegen als het Mammout, worden in zommige gewesten, zoo men my bericht, mede Een-hoorens onder de Aerde gevonden, als die der Visschen, welke men in Groenland vind, waer aen men zien kan, vermits hunne vermolzemt-heit, en bederfenisse, dat van voor veele Eeuwen, onder de Aerde gelegen hebben; gelijk een zoodanigen buiten Aken, in zeker Berg is ontdekt; en zoude zelve tot Romen een Een-hooren onder de Aerde zijn gevonden, als ook in Calabria.

Zeker Aenzienlijk Handelaer, gebooren tot Volgda, van Hollandsche Ouders, die veel Koophandel dreef met het Mammouttekoos, heeft my verhaelt, schenkels van de zoo genaemde Mammout te hebben gezien, die hy mede oordeelt van Olyphanten te zijn; zegt wyders dat deze Tanden, wanneer zy lange ontdolven zijn, en een geruime tyd in de Lucht en Zon leggen, dat zy dan schilferen, en verrotten, en van weinig waerde worden; hy oordeelt dat zy derwaerts, ter tyd van de Zondvloed gedreven zijn; de meeste worgden gevonden langs de Oevers van de Oby, wordende met hoog water uitgespoelt. Hy hadde zoo my heeft verhaelt, geloofwaerdige Menschen gesprooken, die geheele geraemten hadden ontdekt en gezien: hadde eenmael gekoft tot Volgda van zeker perzoon, die van Tobol quam, tachentig Puden zwaerte, van deze Tanden.

De Heer Solticof, die Opper-bevelhebber tot Tobol is geweest, heeft my gezegt, dat hy zelve veel Mammouttekoos heeft doen ontgraven, en gevonden, zoo in de Rivier Irtis, als Oby, ja zelf stukken van Hoofden, Schenkels, Beenen en Ribben, oordeelende hy, dat het zelve al van de tyd des aigemeene Zondvloed aldaer gelegen heeft.^* Eeindelijk heeft men my uit Siberien toegezonden een gehoorent⁺ Hooft of Bekkeneel van een aldaer onbekent Dier, dat door Visschers uit de grond, of het bedde eener diepe Riviere, onlangs op is gehaelt: het is merkelijk grooter als dat van een Os, en schynt my toe van een zwaren Buffel te zijn, als de Hoorens weinig anders waren gedraeit, hoe wel by Menschen weten, nimmer Buffel dat Land betrat; het word hier nevens in Prent vertoont.

Bochartus spreekt wytloopig van den Be-

* Men bedeelde my pp den Jare 1665. in Moskou een aftekening van het Dier Mammout, hebbende hoorens als den nu my toegezonden kop, en tanden als een Olyphant, edoch alzoo ik zulks voor echt niet aen zie, zoo en hebbe het in Prent niet vertoont. Ziet pag. 66 van den Boeboeli, dat de groote van een Os heeft, en pag. 98 van de Moegaelschen Stier; doch deze zyn beide te klein, dat dit Hooft van de zelve zoude zyn, hellende meer na het Hooft van een Oet-os.

+ 1703.

[p. *73]

Beckeneel van Seker in Siberie onbekent Dier niet verre van Vergaaturia dien onder des aertbodems oppervlak gevonden int Iaer 1703.
Van vooren te Sien

Beckeneel van Seker in Siberie onbekent Dier niet verre van Vergaaturia dien onder des aertbodems oppervlak gevonden int Iaer 1703.
Van Boven

Beckeneel van Seker in Siberie onbekent Dier niet verre van Vergaaturia dien onder des aertbodems oppervlak gevonden int Iaer 1703.
en van Binnen.

Amsterdamse Vorten

[p. 747]

hemoth, of Mammout, en bewyft vry klaer, dat de Heilige Schrift door dit Dier geen ander heeft willen verstaen, als de Hippopotamus, in onze Spraek, een Zee-stier, of Zee-koey gezegt; passende hy alle de eigenschappen dezes Diers op gemelte Behemoth; wordende een Veulen van dit Dier, my van de Kaep de Goede Hoop toegezonden, noch ongeschonden onder ons bewaert.

In zeker Chronyk der Stad Koevorden, beschreven door den Heer Picardt, vind men het volgende.

In 't Jaer zestien honderd en vyftig in Julius, is my binnen Koevorden, vertoont eenen Olyphants Tant, zijnde van mijne twaelf spannen lang, gevonden in de Aerde, en het Zant, tusschen Koevorden en den Hardenberg, van binnen noch gansch gaef en vast, maer zwartachtig, ten teiken dat hy veele honderden van Jaren, aldaer in de Aerde gelegen heeft, ja honderden van Jaren, voor en al eer men hier van Olyphants Tanden geweten, of de zelve uit verre Landen herwaerts gebragt heeft, alzoo weet ik ook, dat omtrent den Jare zestien honderd vyftien of zestien, niet verre van Burgsteinfort, in eene diepe Mergel óf Klei-kuil, gevonden is eenen oprechren genaemden Een - hoorn, waer van het grootste gedeelte geraekt is na Munster, maer de rest in stukjes gezaegt, is onder verscheidene verdeelt.

Hier uit zoude men ramen, dat in zeer oude tyden, eer deze Landen met Inwoonderen zijn bevolkt geweest, zulke Dieren haer in deze Wildernissen, en oneindelijke dikke en duistere Wouden, ook onthouden hebben, en zulks voor de algemeene Zondvloed Noachs, aengezien ik weet, dat op veele plaetzen, zeer diep uit de Aerde, en Kley, groote en kleine Herts-hoornen zijn gegraven, tot bewysreden, dat die Dieren met Aerde en Zant, gedreven door de ongestuime baeren des waters, zijn bedekt, en overstolpt geworden, beneffens andere Schepzelen, welker gedaente lichtelijker hebben konnen vergaen; en dit word verstaen van zoodanige Dieren die op 't Land woonen; maer aengaende eenige overblyfzels van Zee-monsters, die in de Zondvloed op 't Land gedreven zijn, daer van vind men over algedachtenissen in overvloed, gelijk ikze ook gezien heb alhier in Koevorden, gegraven uit diepe Slooten, zijnde rechte Tanden van Zee-monsters. Dus verre uit Picard.

Wat misverstandelijk en verdicht van dit Been, of dezeonderaerdsche Olyphants Tanden, by de Jezuit Avril in zijne beschryvinge van Tartarye word gezegt, uit het volgende kan worden gezien, sprekende hy in dezen zin.

Men heeft ontdekt, zeker aert van Elpen-been, dat veel witter en fynder is als het geene tot ons uit Indiën word over gebragt.

Maer het en zijn geen Olyphanten daer zy dit Been van bekomen, wezende dat Noorder gewest al te koud (sprekende van Siberie voor alzulk een Dier, 't geen de warmte bemint) doch het zijn andere Dieren, die dit geven, te weten zoodanige, die te Water en te Lande leven, genaemt Behemoth, welke men gemeenlijk vind in de Vliet Lena, of aen de Oevers van de Tartarische Zee: men heeft my in Moskou vertoont, verscheidene Tanden van dit Monster-dier, lang tien duim, en twee duim dik, aen zijn wortel: die van den Olyphant, zijn daer mede niet te vergelijken, noch in blankheit, noch in schoonte; zy hebben kracht van bloed te stelpen, als men de zelve by zich draegt. De Persianen en de Turken, aen wien men de zelve verkoopt, achten ze zoo hoog, dat de greep aen een Zabel of Degen, liever van dit Been hebben, als van Gout, of gegooten Zilver. Het zal wel gewis zijn, dat die geene, welke dit Been in gebruik hebben gebragt, de waerde daer van gekent hebben, om dat zy zich zoo zeer, in de waegschael stellen, het zelve aen te vallen, en te vangen, wezende gevarelijker als den Krokodil: men is de ontdekking van dit Beest, aen de Inwoonders van zeker Eiland schuldig, waer uit de eerste bevolking van Amerika is voort gekomen, en hebben wy uit zeker Waiwoda verstaen, welke nette kennis hadde der gewesten aen de over zyde van de Oby gelegen. Het volgende, daer is zeide hy, aen de Ooster zyde van de Oby, zeker groote Rivier, genaemt Kawoina, in de welke een andere Rivier stort, genaemt Lena, aen de mond van deze eerste Rivier, welke aen de Zee uit boezemt, vind men een groot en zeer bevolkt Eiland, 't geen aenzienlijk is, door het vangen van 't Dier Behemoth, dat een Beest is, zoo wel te Water als te Lande levende, welkers Tanden hoog zijn geacht. De Inwoonders gaen dikmael langs de Oever van de Ys-zee, op de Jacht van dit Monster-dier uit, en alzoo men zeer langwylig, en met veel arbeid en zorg dit Beest vervolgen moet, zoo nemen zy hun gansche gezin mede op de reis; en gebeurt het dikmael, dat als zy van een dooy worden overvallen, op schotzen Ys zijnde, verre af worden gedreven: men weet niet werwaerts, doch is te oordeden dat deze Jagers dus gedreven worden, en voor-

[p. 748]

maels gedreven zijn, na, en aen de Noorder gedeelte van Amerika, dat niet zeer ver afgelegen is, van dat gedeelte van Asia, dat aen de Tartarische Zee stoot, wordende te meer in deze meeninge bevestigt, om dat de Noorder Amerikanen, welke die gewesten bewoonen, in wezen en gedaente over een komen, met deze Eilanders, die uit lust tot gewin, op de Ysschotzen dus ver gedreven worden, tot in een vreemt Land.

Noch kan hier by worden gedaen, dat men in 't Noorder Amerika veel gedierte vind die in Rusland gemeen zijn, als de Bevers, de welke misschien door de zelve weg in Amerika over gekomen zijn, enz.

In den Jare zestien honderd en acht en tachentig, heeft den Hoog Edelen Wel geboorenen Heere Faedor Alexewits Golowin Bojaer, Stad-houder van Siberie, en Opper krygs-Commissaris zijner Tzaersche Majesteit Pieter Alexewits, enz. een Reize gedaen door Siberie, Oostelijk aen, en is gekomen beneden aen de Rivier Irtis, daer zy in de groote Vliet Oby stort, by een plaets genaemt Samarowskoy, of Samarofsky Jam, weinig hooger als die plaets, heeft de Vliet een zeer sterken stroom, en gelijk in steenige Rivieren zulks veelmael gebeurt, dat'er groote brokken Aerde asvallen, en neder storten, door kracht van 't aengedreven water, en dat het bedde verandert, zoo is 't gebeurd dat een diergelijke groote brok steenige Aerde van boven 't gebergte, tot in en aen den lagen Oever van de Vliet neder plotste, als wanneer daer ontdekte en neder viel, te gelijk met de Aerde een Graft, of houte Dood-kist, met gebeenderen eener voor lang verstorven Mensch, beneffens eenig Zilver-werk van Arm-ringen, en een Zilvere Halsband, 't geen door de oude Heidenen gedragen wierd, en daer beneffens een Zilvere Kom, die zijn Hoog Edelen, den boven genoemde Heer, in den Jare zestien honderd en acht en negentig, wanneer hy het Groot Gezantschap van Moskovien, aen dezen Staet bekleede, my tot gedachtenis heeft nagelaten.⁺ Het schynt volgens getuigenis van veele Schryveren, dat de oude Heidenen zich ingebeeld hebben, dat den Huisraed die zy by de Dooden in de Graven ter neder leiden, den afgestorvene in de andere Waereld zoude dienen.

In deze Zilvere Kom, ziet men op den bodem, in de midden, een groot naekt Mans perzoon, met een Schild in de linker arm, bezyden weinig achterwaerts, noch een ander over eint staende naekt Beeld, 't geen half word gezien, zoo het schynt met een Pyl of Knots in de hand; rondsom ziet men gebergte, en hier en daer in 't verschiet een klein Menschen gedaente, dat gekleed is met een ruige bonte Rok; ook eenig gedierte, als Herten; doch dit alles is zoo zeer versleten en verdonkert, door op gelegt verguld, dat zonder vergroot-glas niet te bekennen is: de Kom is recht rond, de helft van een Bal, wegende omtrent vyf en twintig gulden aen Zilver, de midlyn is een halve span groot; gemelte Heer heeft het doen vergulden, om de zeltzaemheit van 't werk, en de plaets daer hy het gevonden hadde: daer is een ringetje aen, zeer aerdig gearbeid, en in de Kom vast gewerkt: het naekt voorkomende Beeld, zal na veel schyn, den verstorvenen perzoon vertoonen, in wiens Graft dit gevonden is. Het verdient zijn aenmerkinge, waer, en by wien dit Zilver geschir, wiens gelijken meer worden gevonden te dier Oord in zommige Begraef-plaetzen, mag gemaekt zijn, om dat in deze gewesten tegenwoordig by de Inboorlingen, de konst van in Zilver te werken niet is bekent. Het was wel acht vadem diep onder de Aerde daer dit Graft ontdekt wierd, als het in de Rivier storte.

Men heeft in Siberien, niet verre van Vergaturia onlangs gevonden, een Goud Beekje, in zeker Kelder van hout, onder een groote heuvel, alwaer na het toeschcen, verscheide Lyken begraven zijn geweest, waer van de overblyfzelen te zien, doch vergaen; het Lichaem vertoont een Vogel als een Hen of Kalkoensche Haen, met uitgespreide vleugels, en een Menschen Mans-hooft, met losse haair-lokken, en spitze neus.

Hoe het zelve aldaer gekomen, en van wie gebragt, is onwis; het schynt echter gelijkheit te hebben met alzulke Beeltzels, als men in de oude Egyptische Begravenissen by de Mommien vind, welke dier Volken Afgoden, en Zinne-beelden vertoonden. Men vind ten naeste by diergelijke afbeeldinge in de Isische Tafel vertoont, doch met gessoote vleugels, en meent Pignorius, dat een Havik te zijn, zoo als men genoegzaem eenhelliger gedaente, en maekzel, by Kircherus vind, getoogen uit de oude Egyptische Naelden, die tot Romen en elders te pronk staen: de oude Egyptenaren, en die, welke met hen eens gezint in Godsdienst en Geestelijke oefening waren, plaetsten alzulke en andere Afgodenbeelden, by de afgestorvene Lyken in de Begraef-plaetzen, wordende de Dooden in onder-aerdsche hoolen en verwulfde Kelders ter ruste neder gestelt, zoo als dit in een diergelijke plaets is ontdolven, de

+ V. Cremerus, en Botherus, enz.

[p. 749]

oudoudheit verstont, door het Menschen aenzicht, een kracht van kennis, en door de uitgebreide vleugels, de snelheit, en beweginge die de Goddelijke kracht aen alle Schepzelen geeft, gesterkt met wezentlijke invloeyinge, zoo als zulks by Schryvers der oudheit in het breede is te zien.

Maer te zeggen hoe dusdanige Egyptische Afgoden-dienst tot in Siberien is over gevlogen, zoude zijn een raedzel, 't zy dat zulks hen over Persien is toegekomen, of dat Egyptenaren derwaerts zijn gereist, gestorven, en alzoo door hunne makkers ter Aerde bestelt, latende ter valschen Godsdienst en geheugenis, dit Goude Beeltje in de Begraef-kelder by het Lyk, of by de Lyken, want men'er overblyfzelen van meer als een verstorven Mensch heeft gevonden, hebbende echter die Godsdienst aldaer geen zaed gezet, vermits men heden zich van alzulke Afgoderye of Beelden, aldaer niet en bedient, als mede maekt men ook diergelijke Begravenis-plaetzen aldaer nu niet, en weet 'er niemand van oude Egyptenaren iets te reppen: Eusebius wil dat de Persianen eertyds, zich mede, zoo als die van Egypten van diergelijke Monster-dieren in de Godsdienst hebben bedient, en wie weet of ter tyd van Sesostris, de Egyptenaren niet in Siberien zijn gekomen, want volgens Diodorm, zoo hebben zich Egyptenaren tot Colchos neder gezet, en aen het Meotische Meir, van waer zy bequaemlijk tot in Siberien hebben können door dringen: wyders hoe de Godsdienst der Egyptenaren tot by de Scythen heeft konnen geraken, daer de Siberianen onder begrepen worden, in 't breede by Olaus Rudbekius kan worden gezien. Deze oude Heidenen baden dan Monster-dieren aen, gelijkheden noch de Siammers doen, vertoonende de zommige Menschen Lichamen en Vogels, of Dieren hoofden; andere wenschen aengezichten en der Vogelen, of Dieren Lichamen, enz. welker veele ik hebbe gezien; doch staet te weten, dat onder deze gedrochten, zy de ware Goddelijke eigenschappen trachtede te verbeelden.

Een ander Afgoden-beeld, groot twee vinger-breet, van geslagen Goud, is my uit Siberien toegezonden, 't geen mede uit een oude Begravenis-plaets, daer men Menschen doods-beenderen by vond, onder een Kurgan, of groote heuvel is geligt, vertoont het Lichaem van een viervoetig Beest, als van een Tyger of Leeuw, heeft het hooft van een Mensch, en twee vleugelen welke uitgestrekt zijn, en zoo laeg zakken als het Lichaem van het Dier is; is hol van binnen, staet over eind, en heeft onder, de voeten doorboord.

Men vind by Kircherus het afbeeltzel van een diergelijk gedrocht, in de Prent van de Isische Tafel, welke de Godsdienst der Egyptenaren verbeeld, behalven dat het by hem met de voorste voeten knielende word vertoont, dat betekent zoo hy wil, des Zons eigenschap, die versterkende kracht heeft, de magt daer toe van het opperste Wezen hebbende ontfangen, zoo als beide deze Afgodekens verheelt, hier nevens zijn te zien.

Het kan misschien mede zijn dat deze



Goude, Zilverde, Staele, en andere overblyfzelen, in deze Begravenis-plaetzen zijn gebragt door Sinezen, of hare Geloofs-genooten, ter tyd als Cingis Chan, in het laetst van de elfde Eeuw, het gansche Tartarye, en een groot deel van Siberien besloeg, en Volk-plantingen op veele plaetzen over bragt, of wel dat zulks al voor zijn tyd is geschied, wanneer de oude Sinesche Koningen, groote bezittingen in Tartarye hadden, en gewisselijk aldaer bezettingen, en Volk, beneffens haer over geloof hebben nagelaten, waer toe eeniger mate helle, om dat dit Goude Beeltje my van daer gezonden, gemaekt is van een geslagen, en niet van gegooten Goud, zoo als de Sinezen veeltyds gewoon zijn te arbeiden, en dat men daer

[p. 750]

Afbeeldingh van de Verkeerde zyde ener oude Staele Spiegel, die in zeker graf by Vergaturia in Sibierien is gevonden.

beneffens noch gevonden heeft een Spiegel van Stael, ruim een span in de midlyn groot, der gedaente als hier nevens de verkeerde zyde word vertoont, en my toegezonden is, wezende de andere zyde glat gepolyst, zoo als de Sinesche en Japansche Spiegels noch heden uit zeker aert van gemengt Stael worden gemaekt: men ziet 'er oude Sinesche Letters en Geschrift aen, waer by komt, dat de Sinezen zoo wel als de Japanders, diergelijke gedrochten tot Afgoden, mede noch hedendaegs zijn gebruikende, en by hare verstorvene Vrienden, alderhande Huisraed, en ook verbeeldingen eeniger Afgoden, gewoon zijn in de Graven ter neder te leggen, in meninge, gelijk andere oude Heidenen, dat alzulk tuig de verstorvenen in het andere leven zoude dienen: waer noch by komt, dat men in Moegalen-land, en op de Reisbaen tusschen de oorspronk van de Vliet Amur en de Sinesche Muur, verwoeste Steden vind, zoo als eenige door my verbeeld, worden vertoont, waer in men steene brokken van Afgoden Beelden vind, welkers gelijken noch heden in Sina worden gevonden; wezende dat gewest nu zonder Steden, Sterken of steene gebouwen, en niet als loutere Wildernis, waer aen de veranderlijkheit der waereldze zaten is te zien.

Niet wyt van Tobol, vind men mede onder 't gebergte, zeker byzonder aert van over oude Begraef-plaetzen, in de welke, behalven het gebeente der Lyken, eenig Huisraed gevonden word, van Metael, als Zilver, Kooper en Yzer, zoo als de Heere Soltikof, boven gemelt, van alzulk in de Graven gevonden Zilver, het gevest eener Zabel heeft doen maken, ter geheugenis van deze zeltzaemheit.

Men zegt, dat in Siberia, op zommige plaetzen, te zien zijn vervallene oude muuren, en puinhoopen, daer het schynt Steden oulings gestaen te hebben, in de welke zomtyds gevonden zoude worden eenige gedenk-tekenen, waer uit zoude blyken, dat van ouds in die Landen beter gezedigde Volken gewoont hebben als nu, want men nu van alzulke gebouwen daer niet en weet: en zouden de hedendaegsche Siberianen zeggen: dat de Volkeren, welke alzulke Steden en gebouwen eertyds maekten, geheel van daer zijn verhuist, Zuidoostwaerts op.

Men vind veel in Holland, en byzonder omtrent Amsterdam, diep onder de Aerde zware Boomen leggen, ja zelf op plaetzen daer de grond zoo week is, dat 'er nu geen Boomen zoude konnen wassen.

Tot Roermont heeft men my bericht,

[p. *75]

Verklaring van het omschrift, in de ronde kring, de voorgaande Metale Spiegel, uit de Sinesche taale)ten besten doenlyk was) overgezet, tot Batavia, den 22 December 1704, en by de Sinezen geschat over de 1800 Jaaren out te zyn.
in de binnenste omtrek by A, ziet men de letteren, zo als ze op de Spiegel vertoont staan, zynde zodanige letteren by de Sinezen gebruikelijk geweest voor veele eeuwen. in de buitenste omtrek by B, zyn de hedendaagsche Sinesche letteren tot verklaring van het oude schrift hier novens gestelt.
Onderricht hoe de Sinezen de Letteren in heet omschrift lezen en uitspreken.
Tien-boe-kie-keat, Tsjeeng-pik-tien, Soe-kuen-soe-tien, Soey-tsi-amhian, Koean-Sik-erie-onanghean, Kiong-phien-tsian, Yien-d'sid-tsi-oey, Goya tseeng-tsi-siong-tien.
Tien-boe-kie-keat. dat is.
God is zuiver, rein, en onbesmeet in zyn geheel.
Tsjeeng-pik-tien. is,
God is zoo schoon, als klaar en helder water.
Soe-kuen-soe-tiën, beduid, Iemand door een Koning, of Vorst bemint en in veele zaaken gebruikt werdende, moetde zebre nanzien als zyn God: zich wechtende andere te beledigen, ward zule doende zoo zal het hem gaan.
Socy-tse-amhian, is Als water dat op en afloopt.
Koean-sik-tsie-onanghean. dat is.
Maar wanneer em Konig iemand tot Staat verheft en ziet dat zyn gedrag goed en wel is, zoo verheugt hy hem in zijn Hert zoo groot als de geheele Zee.
Kiong-phien-tsian. dat is
Men is bang voor ziyn Heer als men quaad doet, maar als men goed en regt wandeld, zoo is het Hert altoos verheugt.
Tsiën-dsid-tsi-oey. is
En zoo schoon als het schynzel der Zonne
Goya-tsjeeng-tsi-siong-tiën. is
En wanneer men als dan by de Menschen zal aangezien werden als een God op Aarde, omdat er niemand Gods gelyken is.

[p. 751]

dat in de Peel een Moeras en Heide, aldaer in de Nabuurschap, gravende, men onder de grond mede veel Geboomte vind gevelt.

De zommige willen dat deze Boomen zijn gevelt, terwyl dat Sint Willibroet, (volgens Veldenaers Kronyk) te Romen was, omtrent het Jaer zes honderd en vyf en negentig; want toen waeidet (om zijn eigen woorden te gebruiken) al te grooten storm van Wynde, uit den Noerd-oeste, dat meest al die groote Boomen binnen een nacht al te mael uit 'er eerde wayde, die stonde in dat wilde Wout zonder genade, in Holland.

Andere zeggen, dat de storting der Boomen in deze Landen geschied is, in 't Jaer acht honderd en zestig, drie Jaren voor de oprechtinge des Lands, tot een Graesschap, als 'er een schrikkelijkestorm was, en den Ryn-stroom by Katwyk geslopt wierd: andere weder, stellen dit op 't Jaer elf honderd en zeventig, als wanneer al de Dyken door braken, en het water tot Vtrecht voor de Poorten stond.

Men hout dat de Wind uit den Noordwesten heeft gewaeid, om dat de Boomen alle na het Zuid-oosten neder gestort liggen, eenige voeten diep onder de Aerde, wezende genoegzaem in een yzere hardigheit verandert.

Het is byzonder, hoe dat men omtrent de Steden Weesp en Muiden, onder in de grond, op de diepte van omtrent vyftig voeten, eene groote verspryding van Baksteenen vind leggen, los van malkander, doch zoo dicht by een, dat als men heit, de masten daer qualijk door geslagen konnen worden: hoe, en op wat wyze, of wanneer deze Bak-steenen zoo diep onder de Aerde in een Veenige en Moerassige grond, daer geen steen en groeit, zijn geraekt, is de Almagtige God bekent.

Niet ver van Harderwyk, in Zee, heeft men ontdekt een geplaveide straet, ook veel gevelde Boomen, die Zuid-oost over leggen.

Op de Kreupel in de Zuider-zee, tast men aen de grond Hout, en Geboomte, ook daer dicht by zeer groote Bak-steenen.

Men vind aen de Oevers van de Rivier de Saen, en ook in zijn bedde, weinig onder de Aerde, verscheide Zee-uitwerpzelen, van Hoornkens, Schelpen, en Slek-huiskens, waer uit te besluiten is, dat onlinks de Zee aldaer heeft geloopen, 'tzy dat 'er een algemeene overspoelinge is geweest, of dat deze de Rivier by Petten en Verona zy ingespoelt, ter tyd wanneer de Rivier de Saen noch een arm van de Ryn was, en by gemelte plaetzen in de Zee storte, wezende die mond op omtrent de dertiende Eeuw gestopt, en verspart.

Zeker Aenzienlijk, en geloogwaerdig Heer, heeft my gezegt, oog-getuigen te zijn, dat niet verre van de Bosch, aen de Maes, het overvloedige opper-water en Ys-schollen den Dyk door brak; en weg nam, zoo dat 'er een wiel of kolk liep, twee en zestig voeten diep; op welke diepte, men uithaelde, het rechter Schenkel-been van een Olyphant, een Elants Hoorn, en een Elants Klaeuw, die by malkender lagen, waer van het eerste tot Leiden in de gemeene Sny-kamer word bewaert: welke dingen na allen schyn van voor veel duizend Jaren, aldaer zijn geplaetst.

Men vind in de Meyery van den Bosh, op veele plaetzen, dertig voet onder de Aerde, ontallijke Vuuren-houte Boomen gevelt, over een zyde gelegen ,die heden van de Boeren ontgraven worden, en om het Hars dat daer in is, voor Lichten, of Kaerzen worden gebruikt.

Men vind in Engeland op zommige plaetzen, byzonder in Lincolnshire, in de grond van droog gemaekte Moerassen, ontallijk veel gevelde Boomen, van veelderhande aert, de groote meest Noord-oostwaerts over geslagen, leggende de kleine dwers door de zelve heen, zommige boven, en zommige onder: Eike Boomen van twintig tot vyf en dertig, ja veertig Ellen lang zijn 'er, die voor groot geld worden verkoft, wezende het Hout zwart, en als Ebben-hout geworden, bequaem tot kieelen van Schepen, waer toe het word gebruikt; veele dezer zijn Vuuren-hout Boomen, die men heden in dat Eiland niet, of gansh zelden vind: zy leggen gevelt by hare wortels, en schynen om ver gehakt te zijn: veele dezer onder-aerdsche Boomen zijn gebrand, andere zijn gekort, en vierkant behouwen, zommige zijn gesplist, met wiggen daer steenen in zijn. Men ontdekt daer Haze-nooten en en Pynappels, en vond men 'er noch onlangs bouten gelijk als Leger-hamers, en daer omtrent eenig Roomsch geld, ter tyd van Vespasianus geslagen.

Zelf heeft men diep onder de Aerde in Engeland, Canoos gevonden, zoo als de oude Britten plachten te gebruiken, Menschen Beenen, Barnsteen, Koraelen, Koopere Ketel, enz. gelijk men omtrent Modena in Italien, in Vrankryk, en elders, op veele plaetzen, zoo wel geboomte, als veelderhande andere zaken onder de Aerde vind, die van Menschelijk gebruik zijn geweest: van de eerst genoemde Moerassen

[p. 752]

word geoordeelt, dat te dier plaetze oulinks, ter tyd als dc Romeinsche Mogcntheit in Engeland Heerschte, Bosschagien in Valeyen zijn geweest, die op der zelver bevel zijn gehakt, en gevelt, om tot geen schuil-plaetzen te dienen, en dat onderwyle de omgeslagene Boomen zijnde blyven leggen, zoo dat de toegangen zijn verstopt geworden, het water de overhand heeft gekregen, en de omleggende hooge Landen zoo veel Zand en Aerde, by overstuivinge daer op hebben gebragt, dat het Hout onder 't oppervlak der Aerde is geraekt, schoon het water door de verstoppinge der toegangen is blyven staen, 't geen nu door Graften afgeleit, weder goed Land is geworden.

Omtrent het Dorp Hillegom in Holland, heeft men by diepe afzandinge onder de Aerde gevonden, een Ribbe en Wervelbeen van een Walvisch, die ik hebbe gezien, en men ter geheugenisse van zoo een zeltzame zaek aldaer ten toon, voor de gevel eener Aenzienlijk Lusthuis heeft doen ophangen.

De ondervindinge heeft my geleert, dat in Vriesland op verscheidene plaetzen, byzonder in de Noorder Wolden, vyf of zes voet onder 't Veen, geheele Bosschagien worden ontdekt, waer onder eene, daer men geheele Streken, en Bosschen vind, waer de Boomen tot een half Mans hoogte afgebrand zijn, konnende zulks klaer aen de Houte-kool, en omleggende Asch worden bespeurt, zoo als men in die gewesten mede veel onder-aerdsche Noote-boomen, zoo Hazelaer als andere vind, waer boven op, veele voeten Veen-land is te zien, doch door wat toeval, voor veel Eeuwen zulks gebeurde, is onbekent, en door ons enkelijk kan worden geraemt, wezende my voorgekomen, dat men in Suriname en andere plaetzen van Amerika, diergelijke stoffe mede vind, die een naeuw onderzoek den Geleerden overlaten, en betuigen hoe den oppervlak des Aerdbodems, veele veranderingen en omkeeringen onderworpen is geweest.

De Siberische Tollen plachten voor dezen met een last van vyf en dertig op 't honderd, niet boven de vyf duizend, acht duizend, en tien duizend Dukaten, zoo gezegt word, des Jaers op te brengen;⁺ edoch, heden by een Tol, dertien ten honderd minder, wil men dat Nertzinskoy alleen in een Jaer, over de zes en twintig duizend Roebels, of Dukaten, en Vergaturia, by de zeventien duizend Roebels heeft opgebragt, en in de andere Steden van Siberien by raming noch zes duizend Roebels of Dukaten, 't welk na allen schyn in korte tot veertig duizend Roebels opsteigen zal.

Men reist op veele plaetzen in Siberien, of Siberia, des Zomers te Paerd, en op kleine lage Wagentjes. De wegen worden daer gebaent door perzoonen die platte lange Schaetzen onder de voeten hebben, welke van dunne platte plankjes gemaekt worden, lang twee Ellen, die zy Lisys, of Lisen noemen: in 't midden van de zelve zetten zy haer voeten, binden die daer vast op, en loopen dus over den diepen Sneeuw, planeeren de wegen, en maken die bruikbaer. De Siberianen voeden zich veel met Haver, Meel, en Grutten. De drank voor de gemeene Man is water; doch de ryken maken een drank, Slytna genaemt, den Brandewyn niet ongelijk, van water, met alderhande gewirts, als Nooten, Nagels, Peper, enz. overgehaelt, en opgekookt; doch deze maekt haest dronken.

De Cederen, hoe wel schoon, zijn aldaer niet zoo goed als die in Strien wasschen, waer van men my proeven ter bespiegeling heeft toegezonden. De Zabels voeden zich met Pyn-appels, die op deze Ceder-boomen wasschen, waerom dit Gedierte meest gevonden word, waer deze Boomen het overvloedigst zijn. De Boomen hebben een dikte omtrent van vier of vyf span in de midlyn.

De Hooft-stad van Siberien, Tobol, heeft een houte Kasteel, dat nu echter van steen word gemaekt. Russen alleen woonen 'er binnen het Slot, en de Stad: vreemden onthouden zich aen de Oever, in een Voor-stad. Daer valt in mangeling grooten Handel, met alderhande aert van Tartaren. Deze Stad Tobol legt aen de zamen vloeying der Rivieren Tobol en Irtis, welke vereenigt in de Oby uitstorten. Onder deze Stad zag men onlangs op nieuws honderd geplante Russche Boere Huisgezinnen. Hier woont de algemeene Bevelhebber over Siberien.

In 't Klooster, gelegen op de Vliet Irtis, dicht aen deze Stad, en by het Vlek Pokrofki, heeft den Aerts-bisschop zijn wooning.

Door loflijke zorg van den Gezaghebber Czercascoy, zijn nu twee Schoolen in Tobol gesticht.

In de Stad Tobol worden alderhande Handwerken gepleegt, en meer als in eenige Stad van Siberia. Daer is al van lange tyden af in Europa, en elders gezegt, dat de Inwoonders en Volkeren aen de Rivier Oby, en by deze plaets, zouden aenbidden een Beeld, Slata Baba geheten, dat is, Goud oud Wyf, en het zelve tot hun Afgodin houden: hoe naerstiglijk deze zaek by my is onderzocht, zoo heb alle zekerheit het zelve met de waerheit over een te komen, niet konnen vinden: alleen

+ 1694.

[p. 753]

bericht my zeker voornaem Rusch Heer daer van aldus:

‘Aen het Gebergte in Obdorie, het Beeld van Slata Baba uitgehouwen staet, hebbende een Vrouwen gedaente, gelijk die woorden Slata Baba, Goud oud Wyf betekenen. Edoch, men bericht my, dat de Astakken, en andere Heidensche Inwoonders, by Tobol, en aen de Oby, den Duivel aenbidden, die zy zeggen dat zich vaek vertoont in gedaente van een Vrouw, met Kinderen aen haer schoot, dragende klinkende klokken aen haer lyf, die zy zeer vreezen, en eeren.

Rutbeckius wil, als of onder het woord Slata Baba de Aerde wierde verstaen, en dat Zon en Maen hare twee Kinderen zoude betekenen: Guagninus zegt van deze Asgodin het volgende.

In het Landschap Obdorie, by de mond van de Rivier Oby, is zeker oud Afgoden Beeld van steen, Zolota, of Slata Baba, dat is, Goud oud Wyf gezegt, genaemt, zy heeft twee Kinderen by zich, de een in de schoot, en de ander aen de hand houdende, die men zegt, hare Neven te zijn. Dit Beeld word van de Obdorianen, Lubriscen, Volniensers, en andere omleggende Volken, aengebeden: men Offert haer de kostelijkste Zabel-vellen, en andere Pelterye: de vetste Herten worden voor haer geslacht, als wanneer men bestrykt de leden dezer Afgodinne met het bloed; doch de ingewanden van het geöffer eeten zy raeuw: terwyl men Offert, vraegt de Priefter raed, aen het Beeld, wat hen te doen of te laten is, of zy verhuizen zullen, en zich elders neerslaen, of niet, en zoude dit Beeld antwoord geven, ja, men wil, als of in de omleggende Bosschagien en Bergen, zomtyds een geluit als van Klokken, of Trompetten, door dit Beeld gemaekt, gehoort zoude worden, hoe wel na alle waerschynlijkheit dat geluit van onderaerdsche Winden voort komende is. En dus ver gemelte Schryver.

Elders in de Beschryvinge der Zeevaerten by de Engelschen eertyds na Moskovien gedaen, vind men, dat, wanneer het een quaden tyd is, als van Honger, Pest, enz. dat dan het boven gemelte Afgodinne Beeld aengebeden word: zy werpen zich daer voor neder, en storten zoo gebeden, als wanneer men daer een Trommeltje zet, de omstanders leggen daer op eengemaekte Padde, waer na met een stokje op't Trommeltje word geslagen, de perzoon daer de Padde na toe schiet, of door 't slaen op het Trommel-vel, dicht by geworpen word, is aenstonds als dood ter Aerde gesmeten, maer word voort door 't middel dezer Afgodinne, zoo zy gelooven; weder herstelt in 't leven: die dan de oorzaek van 't quaed weet te zeggen, eri de middelen om beterschap te verwerven; waer na de Afgodinne te Vreden gestelt zijnde, het Land of Volk verlost word van het onheil, waer mede zy beladen waren; doch deze zake bevind men heden dus niet geschapen te zijn.

Niet verre van de Vliet Tura, die een arm van de Tobol is, zijn twee spruiten, die beide in de Tura storten, de eene genaemt Isep, en de andere Vishimnati.

By meest alle vaste plaetzen in deze gewesten zijn Kloosters, van de Ruissen gebouwt;

By de Stad Tobol is het vry kout, en heb ik iemand gesprooken, die op Hemelvaerts-dag met Ys-sleden daer had gereden. Het Land is daer zoo vet of vruchtbaer niet als tot Tomsko: rondsom is het al Bosschagie: daer groeit veelderley Kooren; en valt zeer veel Visch, gelijk alom in deze gewesten meer Visch valt, als mischien elders in de geheele Waereld, hoe wel de Visch by Tomsko smakelijker valt als hier.

Het Slot in Tobol is een geschikte vierhoek: binnen de Stad staet een Klooster, dat drie Poorten heeft, met hooge Wacht-toorens, en het Slot hceft'er vier. Rondsom deze plaets wassen Tulpen, Mariolein, en ander welriekent kruit, in 't wilt.

De Visschen Asseter, of Steur, daer uit mede Kavejaer word gemaekt, zijn hier beter als tot Astrakan, of in de Rivier Jaick, en Kaspische Zee. Daer zijn zekere Visschen, onze Zalmen gelijk, die in tallijke menigte, tot duizenden, ja milioenen toe, gevangen worden.

Omtrent vyf honderd Buchaersche Huisgezinnen, welkers Nazaten alle groote Koop-luiden zijn, hebben zich tot Tobol neer gezet, door Inlandsche twist, voor omtrent honderd Jaer, uit haer Land geweken, die in groote en wel gebouwde Huizen, die Schoorsteenen hebben, woonen, in 't onderste van de Stad, en langs de Rivier, buiten het Kasteel: zy zijn vry zindelijk. Behalven deze, woonen 'er noch een menigte vrye Russen, en andere, wiens Ouders of Voor-ouders aldaer in ongenade zijn gekomen, en omgedoopte Poolen, wel sterk zes of zeven duizend Man. Deze Bucharen zijn Mahometaensch, hebbende haren Tempel, of Moské: zy zijn aldaer de rykste, en meest van uiterlijk aenzien: hebben alom Asia, voornaem in

[p. 754]

Tartarye, Sina, Persien, Mogol, en Moegalen-land, de naem van schrandere en groote Koop-luiden te zijn. De Stad is een uur gaens in't rond groot. Hier rondsom Vallen Zabelen, doch zeer slecht.

In Tobol, en onder die Stads gebied, word geacht een getal van omtrent tien duizend goede Huizen te zijn.

De woon-plaets daer de Metropeliet in Tobol woont, is van steen omgeven, hy is het Geestelijk Hooft over gansch Siberie, en Daurie. Binnen deze Stad bevinden zich nu ruim dertig duizend weerbare Mannen.

In deze Stad Tobol word vergadert alle hunne Tzaersche Majesteiten Schatting, die in Pelteryen bestaet, welke uit geheel Siberien by een word gebragt, en eenmael in 't Jaer na Moskou gevoert: deze word Jasak genaemt, en zend den Opper, of algemeene Bevelhebber, zijne bedienden tot op de meest Noordelijkste en Oostelijkste bezettingen en gewesten toe, om de zelve te verzamelen; zoo doch, dat diergelijke Afgezondenen uit ieder onderhoorig minder Bevelhebber-Schap, op 't byzonder uitgaen, in de gewesten van hunne onderhoorige Landschappen; en word deze Schatting begeleit van Bevelhebberschap tot Bevelhebberschap, tot aen Tobol toe, daer zy opgelegt word, om eens des Jaers verzonden te worden.

In het Landschap Vogelits, en der Cermissen, vind men mede oude Begrave-nissen onder Heuvels, daer zomtyds eenig weinig Zilver in gevonden word, zoo als boven reets aen is geroert, onder Tobol en elders, mede gevonden te worden, ook Pylen, Boogen, Gespen, en andere dingen, welke aldaer met de Lyken der oude Heidenen verborgen zijn geweest.

In de Stad Tobol, onder den Berg, aen de Vloet Irtis, is de strand met eenen groote straet, meerendeels van Mahometaensche Tartaren, en Bucharen bewoont, deze hebben tot onderwyzinge van de Jeugt, een Arabisch School, gelijk hunnen Opper-priester tegenwoordig een gebooren Arabier is, en hoog by hun geacht; gelijk 'er zoodanige mede veel buiten Tobol, in de Nabuurschap woonachtig zijn, reizende zy ter Handel na Sina door het Kalmakken-land over het Meir Jamuschova, 't geene de naeste weg is, die van daer derwaerts kan worden gebruikt: doch zoude voor andere vreemden, gevaerlijk zijn; hebbende deze Bucharen onderlinge verdragen, met die Volken. Wanneer hunne Tzaersche Majesteiten Afgezant in Pekin, eiste door die weg heimwaerts afgelaten te worden, zouden de Sinezen zulks hebben toe gestaen, maer zy rieden het zelve den Russen af, zeggende dat hy onder die Volken zoude worden gemast.

Uit Tobol valt na Sina hun weg op Tomsko, en zoo recht toe door de Woestyne.

Tobol strekt zijn gebied uit tot over Barabu, Vergaturia, en tot de Vliet Oby, Samojeden-land, de Ostiakken, en tot aen de Sterkte Utka, en de Vliet Suzawaja. Het Land rondsom deze plaets is Volkryk, zoo van Russen die het Land ploegen, als alderhande Tartaren en Heidenen: het Kooren is aldaer zeer goed koop, zoo ook alderhande Vee, Visch en Wilt; de Steuren zijn zeer overvloedig in de Vliet Irtis, zoo dat men een Steur van veertig of vyftig pond, voor vyf stuivers koopt, en Sterletten zoo veel, daer zeven perzoonen een geheele dag genoeg aen te eeten hebben, voor twee stuivers: Elanden, Herten, Rhenen, Hazen, enz. zijn daer zeer overvloedig, gelijk mede Pluim-wilt, als Phazanten, Zwanen, Kranen, Ganzen, Rephoenders, groote Eenden. In deze Stad en onder zijn omslag, word gemeenlijk een krygs-magt van negen of tien duizend Zoldaten gehouden, behalven een groot getal Tarters die te Paerd dienen, deze gaen dikmael los, op de stroopende Benden der Kalmakken, of het Volk van Teftichan, Opper-hooft eeniger vyandlijke Buchaersche Tartaren, en Kozakkische Orda, als mede tegen de Uffimer en Baskiersche Tarters, die zomtyds wederspannig, en onrustig zijn.

De Landeryen te weder zyde de Rivier Tobol zijn zeer laeg, en waterig, die in de voortyd gansch blank leggen, en daerom dicht onder de Oevers niet bewoont, wezende anderzins de gewesten wat van de Oevers afgelegen, zoo van Russche Christenen als Mahometaensche Tartaren bewoont.

Die van Moskovien over Tobol, de Hooftstad van Siberien, gezint is na de Vliet Amur, of na Sina te reizen, vangt zijn Reis in't gemeen aen in't hart van de Winter, om noch over Sneeuw en Ys tot Tobol te zijn, konnende, vermits veelvuldige Moerassen en Wateren, de weg niet al te wel by Zomer worden gebruikt: en wyders van Tobol, kan men niet wel tot aen Jeneseiskpy, als langs de Rivieren Oby, en Ket reizen, en zulks by Zomer te water. De redenen waerom men niet wel in de Winter van Tobol na Jeneseiskoy kan reizen, is, vermits het Ys op de genoemde Ri-

[p. 755]

vieren zeer hoog aldaer op malkander kruit, en dat spits, en zeer zwaer gebergte te Lande, de overtogt hindert; doch dit word verstaen, als men reist met veel Volk, Koopmanschap, of zware last, want enkele perzoonen zijn daer gewoon te Voet te reizen, langs de Oevers van de Rivieren, leggende weinig Spys, en behoefte op lange smalle lichte Sleetjes, van zeer dunne en lichte spaenderen gemaekt, die van Honden getrokken worden: twee Honden konnen daer een zwaerte van twee honderd pond gemakkelijk trekken: deze Wandelaers, 't zy afgevaerdigde Posten, of andere byzondere Luiden, zijn gewoon een Byl in de hand te dragen, om Boomtakken, of andere beletzelen op de weg, te weeren. De Honden gaen recht uit voort, ter rechter of ter slinker zyde, of staen stil op het woord, of de aenspraek van de Reiziger, daer zy aerdig over af zijn gerecht.

In de Stad Surgut zijn weinig Russche Inwoonders, en dat noch krygs-bedien-den, wezende de overige bewoonders van Ostaksche afkomst. De Riviere loopt aldaer zeer krom, en heeft veel droogtens, en Eilanden, zoo, dat zonder Lootzen niet wel te bevaren is. Hier omtrent vallen mede witte Zabel-dieren, doch weinig, waer van ik 'er een paer in bezitting heb gehad, hellende eenigzins na den geelen.

Het Plaetsken Narim aen de Oby gelegen, is zeer klein.

Ribnoy, dat een kleine Sterkte was, of Ostrog, is nu meest vervallen.

Des Winters kan men reizen tusschen Tobol en Samarof, met Paerden, ook van Tobol na Surgut, maer na Narim met Honden, en Lischen, of Sneeuw Schoenen, doch het reizen met Paerden geschied aldaer meest in de Herfst, als 'er weinig Sneeuw is gevallen, en als de Sneeuw diep is, alleen met Honden, en Lischen.

Tusschen de plaetskens Surgut en Narim, op de Oby, woonen aen de Oevers te weder zyde, weinig, of geen Menschen.

Het Vlek of Stedeken Surgut, gelegen aen de Vliet Oby, op een hoogte, is klein, en weinig bewoont; is een Sterkte van hout, daer ligt meesttyds zeventig Man in bezetting, tot ontzag van de omleggende Astaki, en invordering van Schatting: de Burgers die daer zijn, zijn zeer weinig. Zoo als het plaetsken Narim, daer dicht by aen de zelvige Oever gelegen, mede klein en weinig is bewoont, en vry vervallen: te weder zyde de Vliet, is een onvruchtbare, onbeloonde Woestyne, daer geen Levens-middel te bekomen is, behalven dat aldaer een Klooster legt, waer men zich kan voorzien.

Aen de Vliet Ket, te weder zyde de Oevers, wasschen zeer veel Ceder, en Berke-boomen; wezende het daer Moerassig Land.

De Zabel-dieren, zoo omtrent Tobol als elders, zijn in gedaente, behalven de verw, de Marter-dieren niet zeer ongelijk.

Of schoon de grond, in, en rondsom de Stad Tobol zeer vet en vruchtbaer is, zoo queekt men daer weinig, of geen Moes-vruchten aen, als alleen Konkommers.

Van de Reis-weg uit Siberien na Nertzinskpy, word my uit die gewesten, aldus bericht.

Om van Tobol in Siberien, na Nertzinskoy te reizen; vaert men eerft langs de Rivier de Irtis, daer na door de Oby, en de Vliet Ket opwaerts, tot aen de naeste plaets by de Rivier Gienisey, of Gienisci, alwaer-men de Vaertuigen in de Rivier Ket laet leggen, en te Lande reist, door Bosschagien, tot aen de Oever van de Vliet Gienisey zelve, en de Stad van die naem, van daer vaert men tot het Meir Baikal, en daer door, tot aen de mond van de Rivier Selenga, vaert men om hoog, eenige dagen lang, tot aen de Kozaksche bezettingen, die onder zijn Tzaersche Majefteit staen, en wyder van de plaets daer men in de Selenga te Lande treet, reist men op Kamelen, en Wagens, tot aen de Vliet Ingoda, en andere Rivieren, die de oorspronk maken van de Vliet Amur, by de Rivier Silea, alwaer de Sterkte legt der Moskoviten, genaemt Nertzinskoy, aen de Rivier Nertzi; hier is 't daer de Russen laestmael met de Sinezen Vrede hebben gemaekt. Dus verre dit bericht.

Dicht by Tobol is een Vlek Krasnoslobada, of Root-stad genaemt.

De Heer Soltikof, die het Opper-gezag wegens hunne Tzaersche Majesteiten in Tobol heest gehad, dede aldaer een Kaerte des Landschaps Siberien vervaerdigen, waer van dubbelt in mijn handen is gevallen, in de zelve is aenmerkelijk, dat hy de mond van de Rivier, Oby tegen over Nova Zemla brengt, en wel, daer zeer dicht aen, doende de zelve na een zeer kleine scheut, of loop, uit een groot Meir storten; of dit aldus na waerheit is gelegt, blyft my twyfelachtig, want veele andere oog-getuigen, en verbeelde Kaerten, het tegendeel schynen te bevestigen, dies dit op touw late, en rondelijk neit beslisse, voor en al eer met meerder gewisheit daer

[p. 756]

van zal zijn bericht, oordeekflde volgens schier ontallijke bescheiden, dat mijne stelling in de Kaert, meest met de waerheit is over een komende.

Aen een Kaert, met de hand van een Hoogduitsch perzoon in Siberie tot Tobol getekent, my in den Jare zestien honderd en vier en negentig, van daer toe gezonden, vinde ik een gelijkheit met die geenen, zoo als door my op 't Papier gebragt, voor zoo veel de algemeene gedaente belangt, met dat onderscheit, dat aen den uitgang van de Rivier Amur, een groote Zee-inham word vertoont, ter Noorder zyde, meer als een halve kring makende, daer in Veel kleine Vlieten uit het Land storren, beneffens een Eiland in de mond gemelter Rivier, als ook een Eilantje bezuiden en benoorden de Ys-kaep. Eenige Zee-boezems die men in andere berichten niet en vind, als ook een Tak van de Lena, welke be-noorden de Ys-kaep in Zee stort, genaemt Boltaskoy: zekere Rivier niet wyt van de uitgang des Amurs, staet bekent met de naem Bramda, of Branda, 't geene my doet gissen of deze naem misschien de aenleidinge niet zoude konnen hebben gegeven, dat oulinks geoordeek wierd een Stad en Riviere in Tartarye bekent te zijn met de naem van Brema. Over Nova Zemla bezuiden, tusschen de Rivieren Oby, en Jenisea staet daer in vertoont, een groot Binnen-meir, dat een smalle uitgang als een Rivier in de Zee heeft: Turaganskoy komt daer als een Eiland voor.

Op de Vliet Jeneseiskoy, is Serni als een Spruit die daer in stort, vertoont. Tusschen de Rivier Lena en de Amur, vinde ik by die tekening de Rivieren Molaska, Jana, Alosia, en Kolima, in de Zee schieten. De laetste Zuider Spruit, die in de Amur, dicht by zijn uitgank stort, staet daer genaemt Sotinat, en twee andere Takken daer weder instortende, Korga en Naock. Een Ooster Tak van de Jenseisko, noemt men daer Nizotna.

Omnick komt daer voor een Tak, niet wyt van 't Meir Baikal, bezuiden. Skio en Angara, zijn twee Meiren die ten einde van Rivier-takken vallende zijn in de Selenga.

Zchidoi is mede een Rivier, welke in de Selenga stort.

Vishimnali is aldaer een Beek die in de Tobol-stroom valt, en Lame, twee Meirkens, niet verre van het Meir Jasan gelegen.

Welke byzonderheden, of schoon in myne Kaerten niet hebbe gebragt, om dat der waerheit buiten dit Kaertje zoo grondig niet ben Bericht, echter niet heb willen na laten aen te roeren, konnende misschien zijn, dat zommige dezer met andere benaminge in mijn Kaerte zijn bekent.

In Tobol heest men zeer veel Kalmaksche Slaven, daer de Inwoonders zich van bedienen, behalven dat'er mede onderscheidene Nazaten woonen, van wel eer gevangene Kalmaksche Princen.

Men is gewoon in de Siberische Steden, voor-raed van Kooren tegen onvruchtbare Jaren te bewarenom tot Spys, en het zaeyen by tyd van nood, uitgedeelt te konnen worden.

Men vind in Siberien op zommige plaetzen Hemels hooge Bergen, dier zommige goed Marmer in hebben.

Het is byzonder, dat de Russche Boeren in Siberien zediger zijn, als de Boeren in Rusland zelve, leerende hun Kinderen Lezen en Schryven, spreken ook hooger en netter Slavonische Tael, als de Moskovische Land-luiden gewoon zijn te gebruiken, waer van de oorzaek schynt te zijn, om dat deze meest gesprooten zijn Van verzondene Ballingen uit de Russche Steden, dat Menschen zijn, meer gezedent, als het gemeene Land-volk in Moskovien. Zy zijn gemeenlijk wel van goed geweer voorzien, zoo dat, wanneer de Heidensche Struik-roovers hun trachten te beledigen, zy hunne Huizen sluiten, en met gemelte schiet-geweer uit de vensters, die licht verjagen.

Die van Tobol na Jenisea gezint is te reizen, moet zijn voor-raed van Leestogt mede nemen, want onder wegen genoegzaem niet is te bekomen.

Aerdige Hand-werken worden reets in Tobol gedaen; men heeft my van daer toegezonden een geëmalierde Kom, of Schael, waer van de grond wit licht overgeblazen Zilver is, met gezaeide Bloemen. Men ziet ‘er de getyden van't Jaer in Menschelijke afbeeltzels op uitgedrukt, en alle behoorlijke verve, benessens bygevoegde Letters, de grond is gansch wit, op de rugge ziet men de Hemels-tekenen, en vyf Zinnen, even konstig vertoont, waer van de grond mede Zilver is, zoo dat uit dit en diergelijke Werken blykt, dat de Menschen in die gewesten, het oordeel en de hand-greepen niet ontbeert.

Zomtyds worden uit Moskou Gevolmagtigden na Siberien afgezonden, om alle plaetzen en zaken op te nemen, zoo der Krygs-luiden, Recht-banken, Gezaghebberyen, Handel, als anderzins: de-

[p. 757]

ze wanneer maer eenige weinig tyd op elke plaets zich ophout, heeft daer toe noodig, de tyd van drie of vier Jaren, ja langer, en is dit een zeer voordeelige laft.

Als men in Siberien reist, ontmoet men zomtyds in acht dagen geen Russche Menschen, en daer zich een ter neder zet, komen 'er veeltyds meerder by: het Land word daer voor niet uitgedeelt, en elk kan zoo veel bekomen, als hy bearbeiden mag: de eigendom der Landeryen door aenvaerdinge bekomen hebbende, word zulks aengetekent in de Recht-huizen die daer naest aen gelegen zijn, en blyft hy daer van Heer en Eigenaer, voor altoos, mits den behoorlijken Schatting daer van betalende.

Men vind in de Siberische Wildernissen, Aerd, en Ael-bezien, zoo roode als zwarte.

Uit de Ceder-nooten in Siberie word goede Olye geperst.

De Siberische Ballingen zijn, wanneer zy ter bestelde plaetze gekomen zijn, vry, mits daer blyvende, en elk word na zijn bequaemheit gebruikt: die tot Kazakken of Krygs-luiden aengenomen worden, genieten vyf Roebels voor loon, in 't Jaer, beneffens vyf ton Rogge, vyf Ton Haver, en vyf poeden Zout, beneffens den vryen handel zonder Tol, tot de waerde van vyftig Roebels toe; edoch, 't geen zy boven die waerde verkoopmanschappen, betaelt tien ten honderd, beneffens andere Koopluiden voor Schatting.

Deze Kazakken zijn te dier plaetze grootshartig en stout, hebben aenzien, en worden geacht: de minste zijn vrywillige uit Rusland aldaer aengelangt: zy scheeren den Baerd gansch af, doch om te strenger te schynen, laten zy lange groote knevels wassen.

Men maekt smakelijk Bier in Siberien.

In de Siberische Landstreken die het naeft aen Sina grenzen, gebruikt men veel Thee, en die ook met Paerde, Koeyen, Ezels, of Kamele Melk en Boter gemengt, doch geschied zulks eenige uuren voor de maeltyd, om dat sterk voed, en andere Spys te nuttigen verhindert.

Men vind in Siberien nu mede Zwavel en Zalpeter, ‘tgeen voor dezen aldaer niet bekent is geweest.

Men graeft in Siberien, niet verre van Tobol steen, die zeer licht is, en bequaem om te bearbeiden, en gebruikt te worden als hout, tot veeldcrhande zaken.

De Astakken daer omtrent, woonen zomtyds in Huizen, die Hutten gelijk zijn, welke Dorps gewyze by een staen, alwaer hunnen Afgod, het beeltzel eens Duivels, in hout,, lomp gesneden, voor 't Dorp ten toon staet. Eenige der Astakken woonen alhier ook in Huizen, gelijk de Russen, zoo als de Kirgisen mede in leeme of houte Huizen woonen. Het Huisraed van dit Volk is zeer weinig; zy hebben schier anders niet als Pyl, Boog, en Netten. De Man koopt altoos de Vrouw van haer Ouders of verwanten, ten ware zomtyds de Man jong, en de Vrouw oud van Jaren was, en zy zoo groot voordeelheeft, als wanneer ook wel aen de Man geschonken word voor niet.

Rondsom de Stad Pansin zijn vier⁺ Rivier-spruiten, die alle zeer Vischryk zijn, en tusschen de zelve acht kostelijke wel bewoonde Dorpen, die te gelijk omkringt believe men zijn met houte Storm-palen, binnen welke steets vier of vyf duizend Mannen leggen, om op hoede tegen de Baskiren te zijn, en zoo wel deze Dorpen, als de Stad en verdere gewesten te dekken. Zy legt aen de Vliet Tobol: hier gebied een Waiwoda: ruim zes honderd Moskovische Burgers woonen daer: te Landewaerts woonen daer meest ook al Russen, zoo verstrooit als in de Dorpen, wordende, zoo men zegt, de Inlandsche Heidenen, zoo hier als by Vergaturia, wat asgelegen gehouden, op dat zy met de Oostelijke Tartaren geen verdrag aen rechten, en muiten.

In het Stedeken Demjaenken of Danjanski aen de Vliet Tobol gelegen, woonen Arbeiders, die Menschen en Goederen, des Zomers langs de Rivieren, en des Winters over 't Sneeuw, voort brengen; heeft tot zijn beschutting eenige ronde houte Toorens. Gelijk mede in Samaria, of Sammarok, dat een klein onnoozel plaetsje is, aen de Vliet Tobol, niet wyt van de Oby gelegen, dicht aen de Oever, op een effen en vlak Land, diergelijke Menschen woonen, niet hebbende tot sterking rondsom, als eenige Storm-palen, zonder Toorens. De Inwoonders van deze laetste plaetskens moeten de Schepen tot aen de eerste Stad, op de Oby brengen.

Rondsom de Stad Pelim, welke aen de oorspronk van de Vliet Sosva, die in de Rivier Tobol stort, op vier en zeftig graden gelegen is, valt Kooren en Hout, doch het ruig-werk is daer slecht.

In het Leens gebied, aen de Rivier Lena, daer Jakut of Jakutskoy de Hooft-stad is, zijn vier Steden. Hier vallen goede Zabelen, Bevers, zwarte, witte, roode Vossen, en Harmkens.

Des Winters gebruikt men in Siberien veeltyds Sleep-sleden, en Barrien, om de

+ Als men de naem van Stad in deze geschriften ontmoet, believe men zich niet in te beelden, dat zulks altoos groos te Steden zyn, zoo als men in Europa gewoon is te zien, maer Veeltyds kleine plaetskens als Dorpen die open, of van hout omheint zyn, of weinig gesterk.

[p. 758]

goederen cn lasten, over de Sneeuw voort te brengen.

Het is zoo woest tusschen Usolia, en Kaigorod, dat men daer in zeven of acht dagen reizens, geen Menschen ontmoet, gelijk aen my Reizigers dier Oord hebben verhaelt.

In Soilkamskoy vind men veel Paerden, die de beste van gansch Siberien worden geacht, ja beter als in Rusland.

Omtrent Irkut ontmoet men weinig, of geen Menschen.

Jakutskoy is de Hooft-stad, in zijn gewest: by Zomer tyd gaen van deze plaets tot aen Sabazia, Onodieskpy, en Camsatka, Vaertuigen langs de Kust, en de Kaepen, om Walrus-tanden, en Traen te verzamelen: men gebruikt daer Schuitjes van Leer gemaekt. Deze Stad word van Kooren verzorgt uit Vergolensko, en Kirenga, alwaer het vruchtbaer is.

Om dat die Zee te vol Ys dryft, en het te kout, en te woest aldaer is, word de Kust van de Rivier Lena te Water noch te Lande, verder bereist, tot noch toe, als tot de Rivier Tarsida. De Menschen die tusschen Tarsida en Jenisea woonen, zijn meest Samojeden, hoe wel eenige Tungoesen, die wel insgelijks van wilde aert zijn, doch grooter van stal, genegen tot den stryd, die zy dikmaels met hare Nabuuren hebben. Dit Volk heeft een gewoonte als zy op de Jacht zijn, en geen Wild treffen, dat zy dan haer Lichaem tegen den honger, ieder dag een vinger breet of twee toe snaren, en inbinden met een borstlap: zy voeren Wyf en Kind op de Jacht mede, en als eenig Beest gevangen is, blyven zy zoo lange daer by, tot dat het is georbert, waer toe dan een Tentje opslaen.

By Vergaturia valt veel Kooren, en word het zelve gezonden na de andere Noorder-Siberische bezettingen, om dat aldaer weinig gezaeid word, en voornaem onder de Samojeden niet. Het is die Stad, welke het aldereerst gebouwt wierd door de Moskoviten, in Siberien. De Reizigers die wyder Oostwaerkts willen, moeten aldaer wachten tot in 't Voor-jaer, of op die tyd daer maken te zijn, want als dan is de Rivier Tura eerst bequaem om bevaren te worden.

Vergaturia is met lage Huizen bebouwt, en niet zeer groot: is de pas of overgang in, en uit Siberien: al wie uit Siberien komt, word daer bezocht, tot Betaling van de Tol, waer om de geene, welke aen hunne plunje of goederen het licht niet derven dulden, of verboodene Waren ten Lande trachten uit te voeren, het over de Cama zetten, of na de streek van het Noorden.

De eerste Stad die men in Siberien ontmoet, wanneer men uit het Westen aenkomt, is Vergaturia, of Wirgatura: is met een houte Vesting gesterkt, en heeft vierkante Toorens. Daer woonen herom de Heidensche Volkeren, geheten Wagoeten, welke aen hunne Tzaersche Majesteiten den Schatting met Zabele-vellen betalen. De gemelte Stad legt op een hooge steene Klip: de Vliet Tura, en noch een andere Spruit, loopt daer beneden langs, die zijn oorspronk uit steene gebergte neemt. Daer zijn rondsom welbewoonde Dorpen, zoo van Russen als Lands-oude Inwoonders. Hals-recht pleegt men daer veeltyds, met de lydende aen het linker been op te hangen, en met Pylen dood te schieten.

Vergaturia is een schoone, en heerlijke Stad: hier woonen veel groote Russche Koopluiden, wiens Voor-ouders daer in Ballingschap zijn gezonden geweest; zy Handelen met Laken, en Zyde, en alderhande Europiaensche en Indiaensche Waren, tot Archangel aen de eene zyde bewesten, en beoosten tot aen de Rivier Lena toe. De Inboorlingen van het Land hebben nu meest de Russche wys van leven aengenomen, zoo in dracht, spraek, als wooning, doch niet alle in Godsdienst, want veele noch Heidenen zijn. In deze Stad en het omleggende Land, onderhouden hunne Tzaersche Majesteiten Zoldaten, in groot getal. Alhier omtrent is de stapel daer men de Vaertuigen bouwt, die door geheel Siberien gebruikt worden, en zelfs tot op de Ys-zee, en tot aen Nova Zemla. Hier worden groote Vaertuigen gemaekt, waer van de kennis uit de Nederlanden is gekomen, niet ongelijk aen de Hollandsche Buizen, waer van zy in gebrooken Tael dc naem ook dragen, als boven is gezegt. Niet wyt buiten de Stad Vergaturia legt een groot Rusch Klooster.

Van Vergaturia tot Soilkamskoy, een Stad aen de Rivier Kama gelegen, zegt men zestig mylen te zijn. Deze Stad is meest bebouwt in 't laetst van de voorgaende Eeuw, door de Moskoviten: legt op een hooge Steen-klip.

Zy legt een half myl van de Oever van de Vliet Kama, ter rechter zyde als men van 't Westen komt, is aldaer groote Bosschagie.

Tot Soilkamskoy en daer omtrent, geven de Rivieren zeer zoet en smakelijk Water, doch de Zout-bronnen die daer veel zijn, worden geboord, zeer diep

[p. *78]

1. is het dorp Pisanets de klip is breet 7 Vadem: Schuyns opgaande hoog 18 Vadem de gront is glat, en als esfen geslepen: hoog uyt het Water 1½ Vadem.

[p. 759]

door steene grond heen, als wanneer onder, het zeer zoute Water, overtollig uitspringt.

Als men van Vergaturia recht uit zoude reizen, na het Altinsche Ryk, of deplaets daer het voorheen is geweest, moet men al meest door woest plat Land, daer weinig geboomte wast, maer Gras en Heide, of Heesters, en kreupel geboomte. De meeste plaetzen in Siberien zijn open, en als Dorpen, waer in overgebragte Russen en andere woonen, 't zy van Ouders, aldaer in ongenade gezonden, gesprooten, of wel zelve gekomen; beneffens gedoopte Inlanders, die tegen de Kirgisen en anderen, bewaekt moeten worden.

Volgens jonge berichten aen my gedaen, heeft men zommige der Yzere Mynen van Vergaturia zoo ryk, en het Yzer zoo goed bevonden, en zoo week, dat ‘er schoone Stukken en Mortieren van te gieten zijn, genoegzaem met Metael in deugt gelijk, Want het de proef daer tegen uit heeft gestaen, en tot verwondering toe heeft men bevonden, de zelve zoo licht, en niet zwaerder te zijn als Metael, en zich alzoo mede laet vylen; wezende het verschil in de prys, waer voor het bearbeid word zoo groot, dat een Metael Stuk van vier honderd pond, dat in Moskou vyf honderd gulden komt te kosten voor arbeids-loon, het Yzere van't zelve gewicht, niet meer aldaer komt veronkost, als achtien gulden: waer uit te besluiten is, wat ryke Mynen dat dit zijn: men wil dat dit Y-zer gesmolten zijnde, zich zoude laten smeden zonder vuur, 't geen echter by my voor volkomen waerheit niet word verklaert.

Behalven het Magneet - erts, by Vergaturia, zijn daer in de Nabuurschap noch verscheidene gemeene Yzer Mynen, daer het Yzer maer een knie diep in de Aerde legt, en wel drie of vier honderd vadem in de lengte, reets aldus goed bevonden, en alzoo te zijn, is vertoont: men heeft aen een proef van zestig of zeventig pond bevonden, het zelve te zijn van het schoonste Yzer, zoo goed als Sweets: Brood, Vleesch en Visch, is in, die gewesten zeer goed koop, gelijk men op veele plaetzen in Siberie, voor een stuiver zoo veel Brood en Visch koopen kan, dat een Man niet magtig is zulks op een dag te verteeren: daer is mede de beste gelegentheit om door gansch Rusland en Siberie het Yzer te water te vervoeren, als ook na Archangel, want van Vergaturia, is tot Solvitsugodskaia, ongevaer vyf of zes honderd Wurst, daer kan het met Sleden gevoert, en alzoo met kleine kosten op Archangel, te water gebragt worden.

In een proef van Magneet-steen, of Yzer-erts, dat my van Vergaturia toegezonden is, 't welk valt twaelf myl van de Stad, heb ik bevonden uit het honderd pond, vyf en veertig pond Yzer te komen, en van het zelve honderd pond, noch twee loot Zilver, waerdig drie gulden, zoo als door een tweevoudige proef hebbe bespeurt. Hout en Water is daer in de Nabuurschap overvloedig.

De Ader van deze Magneet-erts word in't gebergte bevonden, wel over de negen Ellen breet, en drie Ellen hoog of dik te zijn.

In den Jare zeventien honderd, is niet verre van de Stad Vergaturia, weder een nieuwe Yzer-myn ontdekt, welke zeer goed Yzer belooft.

Men heeft in Siberie, niet verre van Vergaturia, op een Steen-klip, eenige geschilderde Afbeeldingen gevonden, welke aldaer voor onbekende Letter-grepen, of Characters aen zijn gezien.

Deze afmalinge wil men, volgens naricht der oudste Menschen die daer woonen, dat aldaer ter plaetze heeft gestaen, voor dat de Moskoviten het Land beslagen hebben, 't geen al voor ruim honderd Jaren is geschied, des men gansch geen geheugenisse heeft, wanneer, en van wie deze verbeeldingen zijn gemaekt, de verwe is bruin-geel, zeven span hoog, en zes span diep, staet in een Berg, op een gladde steen, anderhalf vadem uit het water verheven, aen een plaets daer wel eer in de Nabuurschap de Wagulitsche, en andere Heidenen Offer plachten te doen: de Klip is breet zeven vadem, en diep achtien vadem, na om hoog opgaende: de Rivier die daer beneffens ftroomt, is genaemt Irejet, en het naest aen gelegen Dorpje, Pisanets, gelijk de Steen-rots na deze plaets, mede Pisanets Steen-klip word genaemt. Het Afbeeldzel daer van, 't geen in zijne ware groote aldaer ter plaetze door den Geheim-schryver, Coim genaemt, is afgemaelt, met een Boom-takje, alzoo te dier plaetzen geen Schilder-tuig voorhanden was, onder my berust, daer toe zekeren bruin-geele verwe gebruikende, welke omtrent te dier plaetze onder de Aerde word gevonden.

Als ik dan deze tot noch toe onverstaenbare Schilderye, aendachtig hebbe bespiegelt, zoo en kan daer niet anders aea zien, als dat dit den Berg Calvaria verbeeld, daer den Zaligmaker word gekruist, zoo als aen de Letter N. is te zien, daer de twee

[p. 760]

Kruissen, waer de Moordenaers aen gehecht waren, onder de Letter K. staen vertoont. Het Kruisje aen de eene zyde is wel scheef, en als leggende verbeeld, doch vermits de plaets op de Klip te eng, of te scheef is geweest, zoo zal de Tekenaer het zelve aldus hebben vertoont: by Letter O. ziet men genoegzaem met de gebrooke M. de naem van Maria vertoont, misschien willen de streeken aen B. de krygs-knechten verbeelden, en is het vertoonde gebouw by P. misschien het Graft, en by S. den afgewentelde Steen. Dat de Kruissen niet juist zoo zijn getekent, als men zulks hier te Lande die verbeeld, moet niemand verwonderen, die weet dat men in de Ooster-iche Landen de Kruissen niet zoo verbeeld als hier. De grove streep by T. wil misschien een verduistering aen de Lucht verbeelden: aen een der Kruissen by Letter K. ziet men de Speer vertoont: by R. vertoont een verbrooken oud Kruis, zoo als misschien op Golgotha te zien zijn geweest, beneffens weg geworpen stuk nouts.

De afbeeldinge by W. is misschien een huizinge, en kan het scheef vertoonen van dit gebouw veroorzaekt zijn, om dat de Schilder die het af heeft gemaelt, geen plaets genoeg had om het recht te zetten, waerom het dus schuins is vertoont. En dit alles volgens myne raminge, wezende gelooflijk, dat de eerste Chriftenen die hier ter plaetze voor veele Jaren gekomen zijn, en zich ter neder hebben gezet, en die de Heidensche Afgoderye, welke op deze, of by deze vereffende en gladde Klip plagt te geschieden, verfbeyende, hebben vertoont het uiterlijk merkteken by Grieksche Christenen in het gebruik van den Godsdienst, hoe wel niet na de konst geschetst, en misschien is al voor veel Eeu-wen de Christelijke Godsdienst hier ingevoert geweest, en dies dit werk zeer oud, doch namaels uitgeblust. De rondsom aen een gehaelde en gebogene strepen, de Klip vertoonen daer zy niet glat, vlak, of effen is gemaekt, en de Man die verre staet verbeeld, ter zyde, is misschien Joseph van Arimathea,⁺ die quam als het nu avond geworden was, enz. of wel ter zijner gedachtenis, de aftekening van den geenen die dit Schilder-werk heeft ge-maekt.

Niet verre van de Hooft-stad Tobol, word gezegt, een Myne van Marien, anders Rusch Glas genaemt, te zijn, daer stukken gevonden worden, een El lang, en breet.

Men heeft my toegezonden van turia, een proef van Kristal, dat aldaer in 't gebergte valt, en vry goed is, als mede eenig Marien-glas, of de wortel van het zelve, zoo aldaer in de Nabuurschap mede word gevonden, behalven twee proeven van die Steen, daer van men elders byzonder in de Nabuurschap van Sina, het doek Spint, daer onverbrandelijk Lywaet van word gemaekt, en Asbeston is genaemt, zoo als daer lappen mede van, onder my berusten; welke Steenen omtrent boven gemelte plaets, uit de Aerde zijn gedolven, en aldaer groeyen.

De Vliet Susowa, niet ver van Solicamskoy, is snel van loop, en stygt in 't Voorjaer veeltyds ten bedde uit, zoo, dat men in de Nabuurschap over Land kan varen. Een klein Stedeken, genaemt Niesna, legt aen dit water: men heeft daer veel Alabaster gebergte, als ook van Kryt, of Gips.

De Rivier Lena word by eenige gebynaemt Dairlake, zy scheid Siberien van het Daversche Land.

De Stad Tura, Tarmen, of Tumen, in het hart van Siberien, bezuiden Tobol, aen de Rivier Tura, die in de Rivier Tobol valt, gelegen, was eertyds zeer vermaert door den Handel van Zabel, en andere Siberische Waren, alzoo derwaerts en tot daer toe de Koop-luiden van alle plaetzen, de Luiden uit het Ooster Siberien, en van wyder komende, plachten in het gemoet te gaen, en te wachten, dat zedert ruim vyf en veertig Jaren is verandert.

Deze Stad Tumen was eertyds Hooftstad van een Prinsdom, of Ryksken, daer een Tartarisch Vorst heerschte, Tzaer Tumenski by de Russen genaemt, welke veele Siberianen, Samojeden, en andere Tartarische Volken onder zijn gezag hadde, en den Russen zomtyds met oorlog, schade toebragt: is voor omtrent honderd Jaren t'onder gebragt geweest. De kracht van het Ryksken Turmen, bestond eertyds in tien duizend Mannen.

Deze plaets, ruim een half uur in het rond groot, is vierkant, met houte Vesten gesterkt: daer legt groote bezetting, en wel zeven of acht honderd Man in. Niet wyt van daer, houden zich veele Baskiren op, die wel ongeloovige zijn, doch met meer verstand begaest als andere Heidenen daer rondsom: zy gebruiken zomtyds schiet-geweer, en zijn goede Zoldaten. Deze Luiden hebbed hier vaste Wooningen, en Huizen; ook ziet men onder hun Dorpen, maer geen Steden: Geschut is

+ Markus 15. vers 42.

[p. 761]

daer niet; doch onder de Kalmakken vind men het zelve zoo nu en dan, 't geene hun door de Sinezen is toegebragt.

De Stad Tumen word alleen by Russen bewoont, moetende de Tartaren zich aen de overzyde van de Rivier in Huiskens behelpen.

Zoo de Baron Majerbergh zegt, valt tusschen Tumen en Vergaturia zeer veel Ceder-boom, op hoog gebergte. De Inlanders zijn daer meest alle Afgoden-dienaers: weten van geen Brood, behalven dat zy het nu van de Russen leeren kennen: zy voeden zich van de Jacht, en Visch-vangst. De grond is daer vry vet, en bequaem om bezaeit te worden, gelijk de Russen de zelve mede veeltyds bezaeyen, byzonder dicht onder Tumen. Dus verre uit Majerbergh.

De Rivier Tura, of Tumen, die zijn aenvang neemt niet wyt van de Stad Vergaturia, in de Baskiersche Steep, of Wildernisse, is des Zomers niet vaerbaer, om zijn ondiepte; doch in het Voor-jaer zwelt zy door 't vallen van het Sneeuw, is dan vaerbaer, en bewatert het Land.

Deze Rivier Tura gaet vry krom, en worden de Schuiten dikmael over Land getrokken, om weg te winnen.

Tusschen de Rivier Tura, en de Stad Isimskoy, die op twee en zestig graden aen de Vliet Irtis legt, is het Land woest, en daer vind men geen Menschen.

Aen het einde van de Vliet Salda, die een Arm is van de Tura, zijn twee Takken, den eenen genaemt Kaloe.

Niet wyt van Tobol, te Landewaerts, een myl of vier, ziet men het overblyf-zel van de oude Stad Sibir.

Van Tumen, in Siberien, te reizen na Tobol, bericht my zeker Reiziger van daer, dat een weg is, te Lande, van vyf en veertig myl, doch te Water, vermits de kromte der Vliet, en beswaerlijke vaert, wel van zeven dagen.

Van Tumen na Isetskoy, gelegen aen de Oever van de Vliet, Iset, welke in de Tobol stort, word by zommige gerekent een tusschen-stant te zijn van vyftien myl, hoe wel andere, daer ik my by heb gevoegt, de zelve afstant grooter maken. Tusschen beide zijn veel Dorpen. Men ontmoet daer een Bosch, van vyf myl groot. Daer is goed Kooren.

Tumen zelve, legt op een hoogte: heeft een Slot, dat op den Berg legt, wezende een vierhoek: heeft vier Poorten: is omkringt met Storm-palen. Daer is een Klooster. De Stad is tamelijk bevolkt.

De Stad Tumen, is na den aert dier Landstreke, dan tamelijk gesterkt, en zeer Volkryk, doch by raming is 't vierde deel der Inwoonders, (hoe wel zy buiten de Vesting woonen, 't geen men echter als onder, of in de Stad acht te zijn,) Tartaren, die het Mahometaensch Geloof hebben, deze dryven grooten Koophandel, zoo in Kalmakken-land, als Bucharia, en elders, hoe wel andere te Landewaerts woonen, en van den Akker-bouw, en Visch-vangst zich erhouden: Bontwerk valt aldaer weinig, behalven roode Vossen, Wolven, en Beeren, doch eenige mylen van daer is een Bosch, Ileetskoy Wollok genaemt, alwaer het beste graeuw Inkhoorens Bont gevangen word, 't geene Winter en Zomer, eener verwe is, en zijn de vellen eens zoo groot als van andere Inkhoorens: deze Dieren zijn van zoodanigen inborst, dat wanneer Inkhoorens van een ander geslacht uit de Nabuurige Bosschen tot haer komen, dat zy de zelve dood byten, en eeten.

Deze Stad Tumen is van hout, en in drie afdeelingen, als drie byzondere Steden gelegt, daer is een Uur-wyzer en Klokspel in deze Stad, 't geen in die gewesten wat byzonders is.

Men vind in Siberien een Rivier, genaemt Nietzien, die in de Tura stort, welke anders mede word geheten Neelwa, en zelfs by zommige mede Tura is genaemt, want het des zelfs bovenste gedeelte is: als mede eene Vliet Irbit, by het Vlek Irbietza, of Irbitskaya, anders genaemt Borofska gelegen.

By de oorspronk van de Vliet Tobol legt een Klooster, Miach of Mias geheten, daer een Vlek naby is, genaemt Zafriensko.

Mias, of Moes, is mede een Rivier en Meir in Siberien, aen gemelte oorspronk, oft opperste eind van de Vliet Tobol gelegen.

By de Rivier en 't Vlek Tersuka, tusschen de Vlieten Tobol en Iset gelegen, in Siberien, is een andere Spruit, genaemt Kisilbas.

Tafda is een Arm van de Vliet Tobol, die weinig boven de Stad Tobol in de zelve valt: daer legt een Dorp, genaemt Tafdingskaya, of Arghiemplaia.

Ten einde van de Rivier Tagith is een Dorp, geheten Tagielskaia: zoo als aen de oorspronk van de Vliet Res een Klooster legt, Tasko geheten.

Mangase, of Mangaseoff, is een plaetsken, beoosten de Oby, niet wyt van de Zee, op zeven en zestig en een halve graed gelegen: het word by zommige aen de Oever van de Oby gelegt, en by anderen, die ik gevolgt heb, weinig Landwaert in.

[p. 762]

Weinig Russen en Poolen, die in groote ongenade derwaerts gezonden zijn, houden daer bezetting. Dit is maer een Sterkte van Storm-palen > heeft een houte Bolwerk, en eenige ronde houte Toorens. Het is daer des Winters afgryzelijk kout. Daer wast niet ak weinig Kool, Rapen, en Wortels, en word hun de leeftocht van Tobol, Jaerlijks toegebragt.

Als men van Mangase recht uit, Noord-waert, tot aen de Zee gaet, kan men op 't gebergte by stil weder Nova Zemla, of ten minsten eenige van des zelfs Voor-eilanden, (zoo my van oog-getuigen gezegt word) zien. Deze Stad of Sterkte is oud omtrent⁺ vyf en veertig Jaren, als wanneer van de Russen is gebouwt. Op Nova Zemla zouden de Russen van zins zijn geweest, een Vesting te bouwen, doch zulks is tot noch toe achter gelaten. Des Zomers komen die van de vaste Kusten daer visschen.

Op de hoogte van Mangase word in de Oby veel Visch gevangen, die uit de Zee opkomt.

Men verhaelt dat omtrent Mangase, Paerlen in de Rivieren worden gevonden.

Het Meir Vagh, word in zommige getekende Kaerten, die my uit Siberie toegezonden zijn, geplaetst, niet verre bezuiden de Oever van de Zee, gelijk als zeker Rusch Zee-man, die gewoon was op Nova Zemla, en in de Ys-zee, op de Walrussche vangst te varen, my mede heeft willen verzekeren, dat dit Meir weinig mylen te Landewaert in, gelegen zoude zijn.

Andere verzekeren my dat een Rivier, Vagh is genaemt, op zes en zestig graden beneden de Vliet Tobol, by het Stedeken Serguth: deze Rivier zegt men, is byzonder breet, en dat al zeer hoog op, tot eenige Duitsche mylen toe, byzonder als het veel Regent. Na by de mond van de Oby, maekt het volgens dezer gevoelen, als een geheel Meir, hoe wel eigentlijk maer een Rivier is, waer op de Russen met groote Schepen, die de veelheit van zeilen voeren, Jaerlijks eenmael of twee komen varen, 't geene de omleggende Volken, dat meest onnoozele Astaksche Heidenen zijn, tot verwondering strekt, Dit Meir overvloeit van alderhande goede Visch, de zelve word van daer langs de geheele Rivier Oby opwaerts te koop gebragt. Het stormt daer dikmael hartig. Zeker Reiziger heeft my bericht, dat hy drie Schepen daer op heeft zien zeilen, welkers grootheit hem verwonderde.

De Vliet Vagh strekt zich uit zoo zommige meenen, bykans tot aea een Tak van de Vliet Jenisea, zoo, dat gemakkelijk tot daer aen toe te leiden zoude zijn.

Veele stellen deze Vliet Vagh boven de Stad Sarguth, of Serguth, gelijk ik in mijn Kaert heb gedaen, na het meerder getal van getuigen, hebbende zich aen my maer een getuige voor de andere meening opgedaen, zonder echter pal op de waerheit van mijn gevoelen te staen: andere beneden.

De Menschen die hier omtrent woonen, zijn zeer onnoozel, en zachtzinnig; angstig voor alle vreemden, voor wien zy, de zelve ontmoetende, op de knien vallen, en alles aenbieden wat men eischt, en zy hebben, mits men hun niet deert, of hunne Afgoden versteurt.

Voor de Stad Jeniseisko, is de Vliet Jenisea een derde van een myl breet: het water is zeer wit, doch niet Vischryk.

Die van het Stedeken Trugania, Fruga-nia, of Trugan, welke beneden aen de Jenisea ligt, varen Jaerlijks op de Walrusch-vangst, in de Ys-zee, nemende waer, de tyd dat het Ys van de Wal af, en in Zee is gedreven: de Burgers van Jeniseiskoy hadden voor eenige Jaren een groot Schip doen bouwen, om daer mede insgelijks in de Ys-zee ter Walrusch-vangst te gaen, doch dit Schip is wel t'Zee gekomen, maer nimmer gekeert, na alle waerschynlijkheit, door 't Ys en de Baren, verslonden.

Tusschen Nova Zemla en de vaste Kust, word ter Visch-vangst gevaren, zelf uit de Siberische Steden, Tobol en Jeniseisko, zakken de Vaertuigen de Rivieren af, tot in de Zee.

Het Eiland Ribnoi, of Ribna, dat midden in de Vliet Tunguska, by de Jenisea legt, is meest bewoont van Russen, hoe wel andere dryven dat de wooningen meest aen de vaste Kust, of Oever van de Rivier liggen; het heeft zijn naem van Visch, want Ribnoi beduit een Visch in die Landspraek: een ander Eiland op de zelve Vliet, draegt de naem van Ribnor; daer zijn veel Steuren, Sterletten, en Forellen, van ongemeene groote.

By deze wooningen, of het Stedeken Ribna, of Ribnoi, woonen zekere afgezonderde Tungoesen, die hoog en sterk van stal zijn; deze dragen klederen van Rhee-vellen, die voor en achter gesneden zijn, als de klederen hier te Lande, dragen meest lank zwart haair, met drie lokken, een achter, en een op elke zyde: zy voeden zich van Wild, by hen is een grouwelijke wyze van doen, te weten, als iemand hunner Magen, zelf Vader of Moeder, oud en krachteloos is geworden, of ook zeer ziek is, zoo dat

+ 1680.

[p. 763]

zy de kost en behoeftigheden niet meer verzamelen konnen, zeggen zy, dees Mensch is zoo goet als dood, brengen hem in 't Bosch, daer zy ten dien einde een vierkante kist gemaekt hebben, waer zy hem in leggen: deze kist staet op vier paeltjes, drie of vier El hoog van de Aerde, daer word hy dan in gelegt, en dus verlaten zy den zwakken onbarmhartelijk, en laten hem alleen; komende na drie of vier dagen weder, om te zien of hy waerlijk geftorven is, zoo ja, dan stooken zy onder dien kas hout, en verbranden zoo het Lyk, 't welk is hare Begravenis; doch niet alle plegen deze wreetheit.

Niet verre van de Zee, beoosten de Rivier Jenisea, hout zich een Volk op, genaemt Turganski, na de Vliet Turganska benaemt: aldaer vallen veel witte Vossen, die in Sina zeer zijn gewilt; en zeker perzoon heeft my verhaelt, dat op eenmael over de honderd duizend stuks dezer witte Vosse-vellen, binnen de Sinesche Muur, door hem zijn gebragt.

De Vliet Tunguskaia is tamelijk bewoont, zoo als ook de Elimpie, niet wyt van daer, zijnde beide, doch de een in de andere stortende, Takken van de Jenisea. Daer naby Zuidwaerts, is een dichte Bosschagie. De Rivier Angara, die een snellen loop heeft, en in de Nabuurschap stroomt, is mede tamelijk bewoont: daer rondsom zijn veel droogten in de Vlieten, en in de boven laetst gemelte, vind men 'er een, genaemt Balagansko Kamenka, enz. waer van boven reets is gemelt. Hier naby woonen Bratskoyen, of Brati, dat een aert van Moegalen zijn, die zich onder hunne Tzaersche Majesteiten hebben begeven.

Oestilima, is zoo veel gezegt als mond van Ilima, of Ilim; dit hebbe ik in mijn Kaert als een Stedeken afgetekent, doch twyfele of daer meer als eenige weinige Huizen staen.

De plaetzen Surguth, en Narin, ik in een afstant van malkander hebbe gestelt, zoo als van oog - getuigen verstond, aen wien het meeste geloof heb gegeven; daer van kan echter niet nalaten te zeggen, dat andere getuigen my berichten, als of de afgelegentheit niet alzoo, maer meerder afgelegen ware, zoo dat de oprechte kennis afgewacht moet worden.

By zommige word gezegt, dat Surguth op een Eiland in de Oby legt; misschien dat hen misleit heeft, dat 'er een Spruit of Tak van de Oby, aen, en langs de Stad heen loopt. Deze Stad legt in een Landschap, 't geene by de Inwoonders Uluskate word geheten.

De Stad Sargut, Surguth, Surguts, Surgoet of Jorgoet, is omkringt inet Stormpalen, en heeft tot versterking eenige ronde houte Toorens; legt in een halve kring, tegen de Vliet aen; heeft drie Poorten met Toorens, en zes diergelijke Toorens zonder Poorten.

Onder Sargut vind men wel Zabelen, maer daer valt geen Kooren. Als men reist van Narin, door het Land, na de Rivier Jenisea, ontmoet men onderweeg veel Menschen, die hun werk maken van Zabelen te vangen.

Vergolenskoy word gezegt een Stedeken te zijn, in Siberien, anders genaemt Kircholinskoy.

Rawalof is een Vlek, of Stedeken, in Siberien, aen de t'zamenvloeying van de Vlieten Tobol en Iset gelegen, anders genaemt Rafaloua: het is hier zeer woest.

Tot Kalbasim, in Siberien, weinig lager als op zestig graden, aen een Meir dat in de Rivier Itik stroomt, welke weder in de Irtis stort, gelegen, is bezienswaerdig, een oud, en nu vervallen steene Huis, van merkelijke groote, en zwaerte, 't geen men niet weet van wien gesticht, want men aldaer nu zoodanige Huizen niet en bouwt. Twee dagen van daer is de plaets Lankaraga genaemt; en noch een dag wyder het Rivierken Jenkulia, vallende uit Steen-klippen, en stortende in de Irtis.

Aen de Rivieren die in de Zee uitstorten, te weder zyde van de Ys-kaep, worden Tanden gehandelt, van Walrussen die de Zee opwerpt.

De Landen ter weder zyde de Vliet Lena, en andere Rivieren daeromtrent, die in de Noord-zee uitstorten, zijn ryk van Zabel-dieren, en andere Pelterye: het Land is zeer Boschachtig, onreisbaer, door de menigvuldige steene Klippen, en dichte Bosschen, snelle Stroomen, en wilde Moerassen, die zeer Mosachtig zijn, en woeste Meiren uit leveren.

De Vliet Oby, eer dat zy in de Ys-zee stort, valt zoo veele meenen, in een Meir of Boezem van zoet water, waer door dat zy schiet; doch de Jenisea valt ten eersten met eene mond in de Zee.

Het Eiland dat in Zee, voor de Rivier Jenisea legt, genaemt Ganskoy, is woest, zoo ook de Eilanden die voor de Oby in Zee leggen, volgens mondeling bericht door den wel eer Siberischen Opper-gezaghebber, den Wel Ed. Heere Golowin, aen my gedaen.

Narimskoy is een Kasteel, boven Surguts, gelegen aen de Rivier de Oby, gebouwt in 't Jaer zeftien honderd, 't geene echter hedendaegs is vervallen, en verwaerloost.

[p. 764]

In Danjanskoy, aen de Oever van de Vliet Tobol, vind men omtrent twee honderd Paerden, welke dienen om de Vaertuigen op te trekken.

Omtrent Sammarok legt het Land veeltyds onder water.

Van Tobol dryft men met Vaertuigen in vier dagen tot aen de Oby.

De Rivier Oby, ter plaetze daer de Irtis in de zelve stort, stroomt in de Oogstmaend verre over het Land, zoo dat het oog de bewatering niet overzien en kan.

In 't Voor-jaer is 'er in de Oby byster veel water, doch binnen de tyd van een Maend zakt het weder, zoo dat op eenen dag zomtyds drie of vier vadem valt: als men van Tobol na de Oby zet, dryft men eerst af, en dari op de Oby komende, die zoo verre in't Voor-jaer overstroomt, dat te midden in, de Oevers op zommige plaetzen niet te zien zijn, trekt men de Vaertuigen op, met touwen die aen takken van Boomen worden vast gemaekt, of wel met werp-ankers.

In Surgut, of daer omtrent, zet men de masten eerst op, en slaet men de zeilen aen.

Daer zijn twee plaetskens, genaemt Berosof, het eene legt by de Oby, en het andere aen de Angara, die in 't Baikal uitstort, by het laetste word nu sterk gebouwt, en daer zetten zich eenige Menschen ter woon, neder, om de lustigheit van de plaets.

Narin, of Narim, is een half rond Stedeken, aen zeker Ooster-arm en Oever van de Oby, omtrent op vyf en zestig graden gelegen, niet zeer wyt van een der Rivieren Ket, die in de Oby stort: daer in woonen omtrent twee honderd Menschen, en voor bezetting lagen daer onlangs in, omtrent honderd Russche Kozakken (aldus laten zich de Russche Zoldaten in Siberien noemen.) Het heeft vyf houte Toorens, daer schiet-geweer op is, en is met Stormpalen wyders omzet. De bezetting hout de omleggende Heidenen in ontzag, en dwingen hen, by onwilligheit, Schatting op te brengen. Hier valt slecht Kooren, doch goede Zabel. De Russen hebben voor een gebruik, dat, als de Inlanders haer Jaerlijksche Schatting, die in Pelteryen bestaet, komen opbrengen, zy dan drie dagen op des Keizers naem onthaelt worden, en met drank beschonken, behalven noch eenen dag, die de vierde is, wanneer zy op de naem van het Russche Opper-hooft worden bevrolijkt: men geeft hun Brandewyn en Meel weder te rug, voor een vereering: zy zijn gewoon en den Waiwoda, of het Rusch Opper-hooft althans mede met eenig Peltery te beschenken.

Narin word gegist afgelegen te zijn van Tomsko, zestig myl; en van Tomsko na Koesenets, of Kusnetskoy, word weder gegist veertig of vyftig myl te wezen. Van Tomsko te reizen na het gebied van den Kalmakschen Prins, Koock genaemt, zal by gis omtrent honderd myl ver zijn.

Tot aen Narin, uit het Westen komende, kan men Paerden gebruiken, maer meer Noord of Oostwaerts niet, om dat des Zomers de wegen te woest en onbebaent zijn, en des Winters daer te veel Sneeuw valt.

De Stad Narin word anders genaemt Pagaia Orda, of veel-verwige plaets.

De grootste Rivier Ket, of Keti, (want daer zijn'er twee van een naem) is smal, en zeer snel loopende; daer zijn veel Oer-hanen, en Oer-hennen, deze zijn gewoon hun voedzel in de Bosschen te zoeken, en komen op gezette uuren des daegs, aen de Oever van de Rivier, ter plaetze, daer uitstekende witte Zant-hoofden zijn, of een breede Oever, ontbloot van gewas; hier eeten zy dan Zant, 't geen hun de maeg goed hout, en de spys in de krop doet kooken: zoo dat, die dit gevogelte aldaer schieten wil, gernelte tyd moet waernemen, wanneer zy het Zant nuttigen. Deze Vogels, als het hun tyd van bronzen is, en de broey tyd nadert, verliezen zy bykans haer gezicht, en zijn dan zeer licht te schieten, zoo als oog-getuigen my hebben verhaelt.

Aen de Oevers van de beide Rivieren Ket, te weder zyde, worden Bessen gevonden, die rood zijn, en goed om te eeten: aldaer ziet men veel vergiftige Slangen, doch niet zeer groot.

Boven de Stad Ketskoy, aen de Oever van de Oby, en aen de Vliet Ket, is een Klooster gelegen, aen Sint George toegewyt; en legt weinig Oostelijker aen de zelve Vliet, het Dorp Woroseikin.

Men ziet aen de Oevers der grootste Riviere Ket, gelegen omtrent op twee of drie en zestig graden, die zeer moeyelijk wegens zijn kromte, en Eilanden, te bevaren is, weinig, of geen Menschen, als zoo zomtyds een Ostiak, welke zich op 't gezicht van vreemde Menschen, aenstonts verbergt. De Ostiakken, welke zich hier onthouden, hebben een andere Spraek, als die, welke op de Oby woonen, doch hunne Afgoderye is eenerley: de Wegen, zoo wel als de Rivier zijn by de Winter tyd hier onreisbaer: men vind daer geen leeftocht, als die men

[p. 765]

zelve vangt, of vist: de Landen te weder zyde de Oevers, zijn langs deze Rivier vlak, bewassen met klein geboomte, en Bosschagie; zy is zoo krom dat men een geheele dag varen kan, en men des avonds, ten aenzien der Land-weg, weinig, of niet heeft gevordert: daer vliegen zeer veel Phazanten, Kor-hoenderen, enz. en in de Beemden wassen Aerdbezien, zwarte Bessen, en roode Aelbessen, als ook Brummelen: doch Vischryk en is deze Rivier niet.

Tusschen Ketskoy, dat zober bevolkt is, en Makofske, of Mankofkoy, zijn geen bewoonde plaetzen, maer loutere Moerassige Wildernissen: op de Rivieren Ket, of Keti, die in de Oby storten, is het zeer moeyelijk reizen, mede om dat de zelve zeer klein en ondiep zijn, en krom loopen, byzonder de grooste Arm: ook leggen daer overdwars in 't water, veele oude omgevallene Boomen, de welke den Reiziger hinderen.

Nieuw Ketskoy, dat in 't gezicht van oud Ketskoy legt, 't geen vervallen is, hout omtrent vyf en twintig Zoldaten tot bezetting, en daer zijn tien of twaelf Huizen.

Als men ten einde de Rivier de Ket is gevaren, en aen het plaetsken Makofske, Mankofkoy, Makoske, of Makofskago gekomen, dat tien Huizen beslaet, die met Storm-palen omheint zijn, 't geen al de sterkte is, vind men een Overtoom, of Overhael, daer de lasten moeten worden ontscheept, en alwaer kleine Vaertuigen mede worden over Land gerukt, tot aen een Vliet die in de Jenisea stort. Eer men tot aen Makofske komt, ontmoet men twee dagen lang, louter Bosch; dit een verwinter-plaets is voor de Russische bezettelingen, die des Zomers, om ontzag te geven, te Landewaert reizen, en Schatting vorderen. Van deze plaets kan men reizen in twee of drie dagen tot een ander Vlek, daer een sterkte, na de wyze van dat Land, by is, genaemt Jeniseiskpy: anders mede de Stad Jenisea geheten: onderweeg ontmoet men schoon Bouw-land, en Dorpen. De Rivier Keme, of Kem, daer omtrent gelegen, is zeer ondiep, en alzoo men daer gebrek van Vaer, en Rytuigen, Pramen, en Bruggen, ook Schippers en Voer-luiden heeft, zoo valt het 'er zeer bezwaerlijk te reizen, byzonder als men sterk is, of veel omslag by zich heeft.

In de Herfst-maend hebbe ik van ooggetuigen verstaen, dat het in deze gewesten reets sterk vriest, en men half Oogst-maend al Ys begint te zien.

Het is omtrent Makofske laeg en Moerassig Land: men reist hier nooit, of zelden met wagens, maer te voet, of met draeg-paerden en sleden.

Bezuiden het Vlek Makofskoy, boven aen de Rivier Ket gelegen, is een streek: Lands, die de Kazaksche Velden word genaemt, daer een Vleksken is. Dit plaetske word by zommige gezegt, op een Eiland te leggen, daer ik echter aen twyfele.

De eene Vliet Ket word Stara, of oude Ket gebynaemt: deze Stroom verandert vaek van bedde, is vol Eilanden.

De Noordelijkste Rivier Ket word meest gebruikt, want zy is de bequaemste om te bevaren. Te Landewaerts in, Oost aen, vloeyen deze Rivieren te zaem, boven de Stad Ketskoy. De Goederen die na de Rivieren Jenisea, Lena, Amur, en het Ryk Sina gaen, moeten langs deze weg gevoerd worden.

De Stad Ketskoy zoude, na de Reizigers melden, acht houte ronde Toorens hebben.

Zoo de Rivier Ket by Jeniseiskoy niet in de Rivier Jenisea vloeid, zoo als ik ze hebbe vertoont, gelijk de meeste met my gevoelen, zoo worden de Goederen aldaer over Land gebragt, en in andere Schepen gedaen, en zoo voort gevoerd. Deze Overhael zeggen zommige, dat binnen de Stad Jeniseiskoy is; andere daer buiten, en voor het Vlek Mankofkoy: eenige maken die een vierendeel van een myl groot, andere zeer klein, en grooter.

Van deze Vliet Ket, of Ketskoy, bericht my een geloofwaerdig getuigen, als volgt.

De Rivier Ketskoy komt met zijn begin niet aen de Jenisea, maer heeft zijn oorspronk uit een gebergte aen dees zyde der Jenisea, en is op vyftien myl van Jemigh vaerbaer: daer van daen moet men te Lande tot Jeniseiskoy, over veel ongemakkelijke plaetzen gaeh, enz. Dus verre het schriftelijk bericht van gemelte getuigen; welke eigene woorden hebbe willen herhalen, om de twyfeling die 'er is, of deze Vliet in de Jenisea stort of niet.

Katayskoy, of Kataytskago, is een Stedeken, bezuiden de Vlieten Res en Irbit, in 't hart van Siberien, gelegen. Daer aen legt een Kasteel, dat alleen dient om de wapenlooze Inlanders te beteugelen. Tusschen deze plaets en het Stedeken Ufa, of Ufinskoy, gelegen aen de Vliet Beleja, die in de Kama stort, vind men veel schoone vlakten, aengename Velden, hier en daer vermakelijke Bosschagien, meest van Berke-boomen, en andere, niet dicht bezet, maer zeer dik van stam: deze Beemden zijn zoo schoon en vruchtbaer, als elders in de waereld gevonden konnen worden;

[p. 766]

men behoeft de grond aldaer niet te mesten, en zoude de zelve geen meerder vettigheit konnen veelen. Zoo nu en dan zet zich hier wel een Rusch huisgezin neder, tot den Landbouw. Het Kooren teeld zoo weelig, dat de Halmen de Airen naeuwlijks konnen dragen. De Aerde is daer geheel zwart, en licht van stoffe, zoo dat geweldig stuift. Men ziet 'er veel staende en loopende wateren, welk overmaten Vischryk zijn. Men vind 'er Elanden, Rheen, Rhebokjes, Dafsen, Vossen, en Wolven; als ook overvloed van alderhande Water-vogels, veel Berk-hoenders, Patryzen, en Hout-sneppen. Op de Velden groeyen daer alderhande Artzeny- kruiden, en in groote menigte de Heester, Swerebay geheten, die zeer goed is, tot stof gewreven, en gedronken, of ingenomen, voor iemand die geslagen, gewond, of gestooten is: men heeft'er tweederhande; aert; hy draegt blaeuwe en geele bloemen, die in 't aengrypen een groote vettigheit in haer hebben, en als men ze raeuw kaeuwt, gelijk Balzem smaekt: Swerebay betekent Beeste slachter.

Daer zijn hier in deze Nabuurschap Bergen, waer men het Rusch Glas vind, ook Kristal, tusschen de steen-klippen; beneffens onreine, en gelijk gekaeuwde Granaet-steentjes, die men in de Rivieren by menigte vind, van welke beide proeven onder my berusten; mitsgaders veel Calcedon, 't geene, wanneer het van malkanderen word geslagen, Zilver gelijkt, maer in'tj smelten krygt men 'er gansch geen Metal van. Daer zijn in Siberien te deze Oord, zeer hooge Bergen, waer omtrent de Baskiren zoo hier en daer, met hare huisgezinnen woonen: zy erneren zich meest met Visch-vangst, en Vee-togt.

Tot Uffa en daer om streeks, word zeer goed Zout gegraven; en gelijk aldaer mede Berg-kristal word gevonden.

Izet is een Rivier in Siberien, en heeft deze volgende Takken, welke alle, om het klein bestek, in mijn Kaert niet heb konnen brengen, als Moes, Kamieska, Torsock, Kisilbas, Jetskien, Moslenka, Potortsa, Ooghofka, Kasiewani, Kadoska, Kara Oclania, Kamensai, Tetza, Sinara, Rosargha, Kara, en deze volgende Dorpen leggen aen gemelte Rivier, als Kisilbas, waer groote doortogt van Reizigers is, Koerienskoj, Koenienskaia, Tzafriensko, Rofailo Rapoezan, Kolmietskoie, Molbietza, en een Klooster, Damatof, Dantatoria, en Miach geheten.

Azamil is een plaets op de Rivier Izet, daer veel Yzer-erts, en Magneet-steen gevonden word, byzonderlijk acht myl van daer.

Tara is een Stedeken, aen een Armsken van de Rivier Irtis gelegen, op een en zestig graden. Het legt in een halve Maen, is met houte Toorens, die Geschut dragen, en met Storm-palen gesterkt.

In 't Jaer zestien honderd en zeven en negentig, in de Winter-maend, is tot Tara een Karavaen aengekomen, van twee honderd Kamelen, met alderhande Sinesche en Buchaersche Waren, die van daer op Tobol, en zoo na Moskou zijn gevoerd.

Niet ver van daer, Zuidwaerts, is een Meir, 't geene het Meir Itik, of Sali Osor, dat is Zout-meir, word genaemt: een ander Meir, daer dicht by, om zijn verw de witte Wateren geheten; is mede geheel Zout, van waer de witte gedaente komt; en word van zommige gezegt grooter te zijn als het door my is gemaekt, hoe wel ik de meeste en waerschynlijkste getuigen heb gevolgt.

Van Tara tot Tomsko, word gegist zestig myl weegs te zijn: men trekt dan over Barabae, of Barabinskogo, dat een Vlek is, daer laeg woest Land is. Op die Landstreek hebben zich veel Kalmakken en Zuid-Tartaren ter neder gesteld, die onder hunnen eigen Mursa; of Opper-hooft leven. Zy verheilikken zich met die Tartaren, welke onder Tomsko woonen, en geen Schatting meer geven, als de eigene Russen.

Tusschen Tara en het Meir Jasana, of Jesan, te Lande te reizen, trekt men door lage Landstreken, die woest, en zonder geboomte zijn.

De steenen tot de Hand-moolens in Siberien, worden uit Rusland gevoerd, en aldaer bereid, om dat in deze gewesten, schoon 'er steen genoeg valt, niemand is die de zelve hakken en bequaem maken kan.

In de Zaey-tyd, en des Zomers, trekt de Siberische krygs-magt te velde, om het gewas te dekken. De Hooft-stad Tobol zend'er omtrent zes duizend uit, en Tomsko ook een aenzienlijk getal. Deze dienen dan mede om een wakent oog op de Inlanders te houden, en die in onderdanig-heit te bewaren: zy trekken dan het Land op en neder. Uit Tobol worden veele Steden, als Tara, Mangaseoff, en andere, van krygs-knechten voorzien. Het krygs-volk in het Wester en Zuider Siberien, is veel Paerde-volk, doch ook zommige Voet-knechten, die zy Pese-cosak noemen; in de meeste Noorder en Ooster berische bezettingen, zijn de meeste krygs-luiden Voet-knechten, wordende gegist alle de Siberische krygs-magt, meer als vyftig duizend Man sterk te zijn: veele

[p. 767]

dezer in 't byzonder derwaerts in ongenade zijn gezonden, of zy, of hare Ouders, of ook wel by geheele Benden, om dat de Opper-hoofden misdaen hadden, of ook wel de Bevelhebbers van geheele Benden, zonder de gemeene Zoldaten; andere in genade, en met vrye wil, zoo byzondere perzoonen als geheele krygs-benden, derwaerts gaen, 't zy Moskoviten, of anderen; en ook wel mede vrye Duitschen, of die in ongunst zijn; dies de zommige zoldy trekken, en andere niet, behalven leeftocht; beneffens een groot aental ingeboorene krygs-knechten, met de naem van Siberische Kozakken bekent, wiens Voor-ouders voor over honderd Jaer vrywillig zich daer hebben gezet.

Zabel Gedierte is in Siberien, te byster zeer, zedert eenige Jaren gevangen, en vervolgens afgenomen in getal.

In den Jare zestien honderd acht en negentig, en negen en negentig, zakte veele duizenden Menschen, meest Landbouwers, met hun geheel gezin uit Rusland, na Siberien; want het Land aldaer zeer is gezegent: en of schoon het Klimaet op veele plaetzen aldaer veel kouder als in Moskovien is, zoo, dat geen Appelen, Peeren, Karzen, of Miloenen daer wassen, zoo is echter van Kooren, het Land daer zeer vruchtbaer: tot dit verhuizen veeier Volkeren heeft de dierte, en gebrek in Kooren, door schaersheit van gewas veroorzaekt, aenlyding gegeven.

Tusschen Ribne, niet verre van 't Meir Baikal gelegen, en de Ilimske, of Ilimskoy Bosschagien, is geen goede weg, of bequame doortogt des Zomers, ter oorzaek van de groote Wildernissen, noch in 't Na-jaer, of in de Voor-winters, ter oorzaek van de menigte Sneeuw, die aldaer dan valt, doch als't wat gevrooren heeft, baent men daer kleine wegen, om met Sleetjes: gebruiken, 't geen door weinig Menschen geschied, en heeft men dan echter noch vyf weken noodig, om de Reis, tusschen die twee plaetzen af te leggen.

Het is byzonder aen te merken, dat die geene, welke in Siberien zijn verzonden, zeer zelden te rug komen: men reist daer niet uit vermaek: Brieven konnen daer in of uit, niet wel komen, zonder kennis: alle passen zijn naeuw bezet.

De Siberianen, of Inlanders, worden nooit onder de Russche krygs-luideh tegen wil aldaer opgeschreven; doch het gebeurd wel, dat eenige van die den Russen vrywillig als Zoldaten dienen.

Eenige van deze Russen die in Siberien in ongenaden zijn gezonden, of hare Ouders, en Goederen aldaer vergaderd hebben, koopen zich vry, zoo dat van den krygs-dienst worden ontslagen; want veele van die derwaerts in ogenade worden gezonden, krygs-dienst moeten doen: onderscheidene Duitschen, die voor Riga zich niet al te wel gedragen hadden, derwaerts in ongenade zijn gezonden, die zich nu meestdeels om hebben laten Doopen, en aldaer, of hunne Kinderen gerustelijk leven.

Niet wyt van Jeniseiskoy stort een Rivier Tunguska, of Oesttoengoeske genaemt; voor aen in de zelve is een droogte, geheiten Streelnoy corog, daer men met grooten arbeid over komt: en weinig lager, omtrent Riefenskoy, zijn veel verborgene steenen onder 't water, daer men zkh voor wachten moet: bezonder zijn 'er gevaerlijke steenige gronden, wat lager, en omtrent Aastiliema, of Oestilima. Als men deze droogten over te varen heeft, moet men kleine Vaertuigen by zich hebben, om de beladene Schepen te lichten; men is daerom aldaer gewoon, dat op drie Vaertuigen, een klein Schuitje mede gegeven word, om de lichtinge te doen.

De Riviere Toengoes, of Tunguska, en al het water hier rondsom, vriest gewoonlijk toe, in't laetst van Herfst-maend, of in 't begin van Wyn-maend. De Landen zijn in deze gewesten vry woest, zoo, dat by de boven genoemde Bank, of droogte, men in drie dagen reizens, geen Menschen en ziet, of bewoonde plaetzen ontmoet.

Tot Riebnoy vind men omtrent vyftig Huisgezinnen, daer Menschen in woonen. Om te Lande van Riebenskoy, na Nertzinskoy te reizen, is zeer bezwaerlijk, ter oorzaek der groote Woestyne, en dat 'er veel Moerassige plaetzen onder wege zijn.

Aen een arm van de Vliet Jenisea, in 't Targoetske gebied, genaemt het Riviertje Moengoeske, bezuiden, word een Steen gevonden, die men oordeelde Goud-aerdig te zijn, uit de verw, blinkentheit, gewigt, en gedaente; maer eenige van daer gebragt, en in de Kroes gesmolten zijnde, vervloog alles, zoo dat het Zalpeterachtig, of van eenige andere licht brandende Steenaerde scheen te zijn, dies de hoope tot het Goud aldaer te vinden, meest is verdweenen, hoe wel zommige die zaek niet, wanhoopelijk stellen, en meenen, dat als men dit vervliegen in de Kroes konde hinderen, en het gesmolte Minerael uit de Erts, en Steen te zamen brengen, of vangen, dat 'er goed Goud Van gekomen zoude zijn. De Landstreke aen dat Zuider-deel der Riviere Jenisea is bevonden, zeer lustig met Valey en van alderhande Kruiden, en Vruch-

[p. 768]

ten te zijn, 't geen my te minder hoope geeft, om dat kostelijke Metal aldaer te vinden . alzoo de ondervindinge aen my, en anderen heeft geleert, dat de Land-streken, alwaer Metallen in de Aerde zijn verborgen, zeer onvruchtbaer zijn, en dat, zonder Lover of gewas. Men wil daer omtrent, mede noch oude Zilvermynen te wezen, die bearbeid zoude zijn geweest, daer ik aen twyfele.

De Krygs-bevelhebbers die wegens hunne Tzaersche Majesteiten, op zommige plaetzen in Siberien zijn, houden de Zoldaten tot den Zabel-jacht, waer van de winst word verdeeld.

Daer zijn Vaertuigen op de Rivier Jenisea, Ilim, en andere omleggende Vlieten, zoo wel als op de Volga, lang tachentig vadem, die dus lang worden gemaekt, en zeer ondiep gaende, om te gemakkelijker over droogtens te geraken.

Jeniseiskoy legt vry verre van de Zee, gelijk in de Kaerte kan worden gezien, doch Mangase, of Mangaseof, lager gelegen, is een matelijk groote Stad, bewoont by Russche Volk-plantingen: in de eerste plaets worden de Vaertuigen gebouwt, en uitgerust, die op de Jenisea, en langs de Oevers van de Zee, aldaer varen.

De Stad Jeniseisko is tamelijk groot en bevolkt; daer is een Vesting, die matelijk sterk is, rondsom ontmoet men onder-scheidene Dorpen, en Kloosters. De Landeryen zijn daer omtrent tot den Akker-bouw tamelijk bequaem: daer is veel Gevogelte, en Wilt-vangst; doch Ooft, of eenige Boom-vruchten, heeft men daer niet, maer wel Aelbessen, zwarte Bessen, en Aerdbezien. Veele Tungoesen, die omtrent Jeniseisko woonen, geven Schatting van elk Boog, dat is, Man en Vrouw, in Pelterye, aen den Gezaghebber dier plaets.

Aen Jeniseiskoy zijn hooge Storm-palen, rondsom woont veel Volk, zoo binnen als buiten de Stad; doch 't Volk vertrekt nu veel na Irkutskoy, om dat daer beter Bouwland is. Moerassig is het by Jeniseiskoy, daer zijn omtrent twee honderd Huizen, daer in is een Precaes, of Recht-huis, Kerk, en Gezaghebbers-huis, heeft zeer groote Sloboden, of Voor-steden: rondsom Irkutskoy vallen veel wilde Verkens, die hard Spek geven, en goed zijn; de wilde Schapen zijn daer magerachtig, doch hebben anders goed Vleesch: daer vallen Cedere-nooten, en alderhande Bessen, Aerdbezien, Aelbezien, Hin-bessen, maer geen Appelen, of Nooten: al dat men bouwt is daer van Ceder-hout; als men 't wast, of nat maekt, ruikt het zeer: het Heidens Volk draegt daer geen hemden, maer de pelzen op het bloote Lyf: de Menschen leggen des nachts naekt rondsom het vuur, Vrouwen en Mannen onder een als Beesten, en zulks onder de Vilte Jurten^*; als 't vuur uitgebrand is, dekken zy 't boven toe. De Brati en Moegalen, die onder het Russche gezag zijn: zoo zy een gevangen krygen, of iets anders goeds uitrechten, worden zy begiftigt van den Moskovische Gezaghebber, met een schael Brandewyn, en een stukje Tin, daer zy oorhangzels voor de Vrouwen, af maken.

Tot Jeniseiskoy is het des Winters vry kout, en meerder als men van een plaets op die hoogte gelegen, zoude verwachten, gelijk ook in de aldaer omleggende plaetzen.

By Jenifeiskoy zijn Zout Ziederyen: hier en tot Surgut worden de beste Juchten bereid, gelijk mede zeer goed Zool-leder en Laerzen daer gemaekt worden, die dun zijn, doch zeer sterk in 't dragen, en als ze droog zijn, zeer hard: daer valt Yzer, en Stael weet men daer te maken dat byster goed is: daer word goede Zeep, zoo witte als graeuwe gemaekt.

Voor weinig Jaren, was tot Irkutskoy Opper-gezaghebber Ivan Betrowits Gagarin.

Op de Rivier Angara word veel Visch met Angels gevangen, welker veele aen een balk gedaen worden, die de Visschers dus langs de stroom doen dryven, en gevangen zijnde, word zy mede aen Boomtakken, of Tienen geregen, en zoo levendig in 't water gehouden, aen de Reizigers verkost.

Tusschen Riebenskoy, Irkutskoy, en Oestiliemskoy, of Oestilima, niet wyt van't Meir Baikal gelegen, door de Wildernissen, en groote Sneeuw, die daer gemeenlijk valt, geeft het zelden goede Winter-weg; wordende in die Woestynen geen levens-middelen gevonden, als die men medebrengt.

Binnen Irkutskoy zijn gemeenlijk vyf honderd krygs-luiden ter bezetting, doch deze zijn zelden alle tegenwoordig, om dat zy by gedeelten rondsom uitgezonden worden.

Onder Irkutskoy valt veel Marien-glas: de Schapen daer omtrent geven zeer schoone Wol, glimment, git-zwart, in kleine krullen, die meer na Haair als Wol gelijken, gelijk ik daer van schoone bonte Rokken hebbe gezien. Het Volk in Irkutskoy drinkt veel Thé, met Melk en Boter, in plaets van Bier.

In Irkutskoy, daer Tarw en Rogge valt, heeft voor een Jaer of vier, de poede Rogge een stuiver gekost, acht stuivers een

* Tenten, of Hutten.

[p. 769]

Schaep, een Os of Koey, een of ander half Roebel. Het bismeen, dat is twee en een half pond Osse-vleesch, gelde daer drie poluske, wezende de waerde van vier stuivers, of kopekes; zes stuivers gold het poede van't beste Tarwe Meel.

Ophanassi Baiton, Pruisch Edelman, die omtrent vyftig Jaer in de Siberische Ballingschap zijn leven heeft versleten, nu Gezaghebber⁺ in Irkutstskoy, eerder in Udinskoy, en bevoorens in Albasin; heeft die laetste plaets zoo loflijk tegen den Sineesch beschermt, dat hy de zelve hielt, wanneer noch maer twaelf gezonde Mannen hadde, met welk getal hy tot verwondering ook uitgetogen is; het Geschut wist hy met die weinige perzoonen gaende te houden, en zoodanigen gebaerte te maken, als of 'er veel Volks binnen was: hy is daerom begunstigt met het woord Wits achter zijn naem te mogen schryven, welk een merk van Eeren onder de Moskovische Volken is, behalven dat hem in zijn tegenwoordig Gezaghebberschap, het recht gegeven is, een Zoldaet uit eigen hoofde te hangen, en te knoeten^*. Zijn Volk in Albasin was, vermits zy als onder de Aerde, en in de vochtigheit zich moesten ophouden, van het Scheurbuik, of verstorven, of ziek: de Sinezen stormde niet, en haer Geschut hadde geen kracht op zijne Vesting, om dat zeker Zoldaet, die in Chegryn gelegen hadde, aldaer geleerd had Wallen te maken met Kley-aerde en Boom-wortelen door malkander geklenst, en gearbeid, 't geen zoo hart als steen wierd, en on-doorboorlijk was, en dit geschiede ter laetste mael als Albasin van de Sinezen omcingeld was, en even voor 't verdrag dat geslooten wierd, waer op hy uit toog, en de plaets wierd gesloopt.

Udinskoy legt aen de Vliet Udin, die veelderhande Visch uit levert, als Snoek, Baers, Post, Omeli, Kreeften, Grundels, Smerling, enz. men spyst daer veel Rys die uit Sina word gebragt, als mede Sarana, dat wortels zijn die men stampt, droogt, en dan tot een meel maekt, dat zoo zoet is als Zuiker.

In Udinskoy is volgens bericht van zeker Balling, die zich aldaer eenige Jaren had moeten ophouden, aen my mondeling gedaen. In Wiede-maend en Hooy-maend, maer een uur nacht, en ziet men dan noch de Zon meest altoos gansch rood: het is een kleine plaets, op een hoogte, van hout, vierkant, met vier Toorens, heeft eene groote Poort, en daer op een Toorert, alles van hout, met dubbelde wanden, om daer aerde tusschen beide te werpen; daer is noch een kleine uitval-poort, om water te halen, tot aen de Rivier, door een Steen-klip gearbeid. De Zoldaten houden de wacht in 't Slot,s maer woonen alle in de Sloboda, of in 't Voorstedeken, meest tyds drie honderd. Man sterk: de Sloboda heeft vier of vyf honderd Huizen, waer onder maer vier of vyf voor vrye Burgers, dat Koop-luiden zijn, de andere zijn Arbeiders, en gemeene Luiden: acht stuivers kost hier een Ton Rog: men heest hier veel aenstoot van de Moegalen, die des Zomers het Vee steelen, doch des Winters konnen zy niet komen wegens de Sneeuw.

Men vind in het Dauren-land, omtrent de Steden Udinskoy en Selenginskoy, zeker aert van kleine Appeltjes, die aen kort-stamde Boomen wassen, niet grooter als een Kinder Stuit-knikker, of groote Noot; deze zijn de eene helft rood, en de andere helft geel-wit, zeer zoet van smaek: Knuflook en Look wast daer in't wild, en men vind 'er alderhande Peul- en Aerdvruchten, zoo dat in dien de rechte Landbouwers en Tuiniers daer zich oefende, alles van die grond te hoopen was.

De Stad Udinskoy is van Faedor Alexewits Golowin op doen bouwen, of versterken, met houte Vestingen.

In Jeniseiskoy, aen de Vliet Jenisea gelegen, woonden noch onlangs geene vrywillige Burgers, of Koop-luiden; als eenige Russche Koop-luiden die daer waren, of noch misschien zijn, worden aldaer uit Tobol, Tomsko, en Vergaturia, voor leggers, of Bewints-luiden gezonden. Vorders tot Jakut, een Stad aen de Lena, worden geheel geen Russche Koop-luiden, zoo men bericht, toegelaten: die van daer iets hebben wil, of derwaerts voeren, moet het zelve door de Russche Zoldaten bestellen.

De Stad Jenisea, of Jeniseiskoy, gelegen op de Vliet van de zelve naem, is zoo groot omtrent als de Stad Alkmaer, in Holland, heeft een slechte houte Vesting, der gedaente als de oude Vesting te Tobol. Bratskoy, aen de Tunguska gelegen, is een klein Vlek. Irkutskoy, wat meer bezuiden, is omtrent zoo groot als Jeniseiskoy, doch van beter, en netter gebouw, gelijk mede aldaer meerder Koop-handel is, en beter Zabels vallen. Het water vliet rondsom deze plaets. Balaganskoy, in de Nabuurschap, is ook een Vlek dat onder Irkutskoy gehoort; aldaer heeft een Amptman het gezag: daer omtrent in de Rivier, is een ondiepte, genaemt Pogmely, dat is gezegt, Hooft-weede, en een andere geheten Pyan, en ook een derde, Poduna genaemt; als mede een ge-

+ 1700.

* Is gezelen met Zwepen.

[p. 770]

heten Dolge Peroge, of lange Poroge, want zy is vier Wurst lang.

Uratso is een Dorp, dicht onder de Oever van het Meir Baikal gelegen: Bolskosainska, of Linsko, is een plaets bezuiden het Meir Baikal, omtrent de mond van de Vliet Selenga gelegen, die onlangs door bevel hunner Tzaersche Majesteiten eerst zijn gebouwt, en bevestigt.

Uda, of Udinskoy, op de Vliet van de zelve naem, en dicht aen de Rivier Selenga, is een schoone Vesting, die zoo gemaekt is, dat het water om de sterkte word geleit, en het Land benat kan worden: deze plaets is gesticht, door hunne Tzaersche Majesteiten Grooten Gezant Golowin, die de Vrede met de Sinezen trof, en groote overwinningen tegen de Moegalen behaelde, in 't Jaer zestien honderd en zes en tachentig: het is bewoont van Kozakken, of Tzaersche krygs-knechten.

Aen de mond van de Rivier Ghotanga, of Schatanga, die niet wyt van de Jenisea, in de Ys-zee stort, woont een aert van Samojeden, die Schatting aen hunne Tzaersche Majesteiten betalen.

Daer word gezegt, dat de Walrussen in zeker tyd van 't Jaer, in groote menigte aen de Zee-oevers, omtrent de Rivier Jenisea, als in slaep leggen, wanneer zy veel worden betrapt, en gedood.

De Rivier Jenisea is op de hoogte daer de Stad Mangaseof legt, zeer breet, behoevende aen de Oby niet te wyken aldaer zijn in de zelve, en meer t'Zeewaerts, veel Eilanden, doch 't Land is 'er rondsom vol Bosschagie: de Uitlandsche Inwoonders zijn meest krygs-luiden, en wreinig andere als Ballingen, die zich met de Jacht, en Visscherye erneren, zoo op de Rivier, als aen de Oevers van de Zee, en in de Zee zelve.

Het gebeurd dikmael dat omtrent de Vliet Jenisea aen den Zee-oever, Walrussen en Walvisschen stranden, die dan van de Beeren worden gegeten: zeker oog-getuigen heeft tot Archangel verhaeld, vier of vyf dezer Dieren aldaer uit de buik van een Walvisch te hebben zien springen: de Beeren dryven aldaer op de schotzen, dikmael verre in Zee.

Te Landewaerts in, tusschen de Rivier Oby en Jenisea, vallen veel witte Vossen, graeuw-werk, en witte Hazen.

In't Jaer zestien honderd en acht en zeventig, quam in de Stad Tomsko een Afgezant van zeker Vorst der geele Moegalen, om Vrede met hunne Tzaersche Majesteiten te treffen: dees verhaelde, dat tot zijnent een Broeder-kryg was, want de oudste der Vorsten, alzoo twee Zoonen van zijnen verstorvenen Heer na gebleven waren, het gezag alleen wilde hebben, en trachte de jonger Broeder daer van te ontzetten. De jonger Broeder hadde de Landen zijns Vaders Erf, dicht aen Tomsko gelegen, in bezit: hy vreesde dan, dat, terwyle men te huis twist hadde, dat hunne Tzaersche Majesteiten krygs-volk ten Lande in mogte-vallen, st geene hy met een te makene Vrede door dit Gezantschap trachte te verhinderen. Deze jonge Vorst was geheten Abela Cunteise, en de oudste Prins zijn Broeder, was genaemt Ameseck Cunteise. Dit gernelte Gezantschap bragt kostelijke giften mede, als Paerden, Zilver, Goud, Kamelen, Goud Laken, Fluweel, kostelijke Boogen, Sineesch Porcelein, Sinesche Messen, Kommen en Schalen met gesteente bezet, ook Vaten van Paerlen ingelegt; en wierd de vereischte Vrede getroffen.

Men heeft naderhand verstaen, dat deze twee Broeders malkander slag geleverd hebben, en dat de oudsten gevangen is geworden, na het verlies van veele zijner manschap, en lange zoo gehouden, dat den jongsten eindelijk zijnen oudsten Broeder ontslagen heeft (verdeelende het Land onder hen, en latende den jongsten vrywillig aen den oudsten eenig bezit) en begeleid met een goed aental krygs-luiden na zijn Haven, en Volk: maer weinig tyd daer na, als den jonger Broeder den oudsten, onder geley van weinig Mannen, zonder achterdocht, vriendelijk wilde komen bezoeken, zoo nam de oudfte zijn slag waer, viel'er op, versloeg, en doode hem, en kreeg zoo het geheele Land in bezitting; waer na deze overwinnende Moegaelsche Vorst mede een Gezant in Tomsko zond, en Vrede met hunne Tzaersche Majesteiten sloot.

In en omtrent deze Stad Tomsko, vallen de Ratten, wiens vellen zoo na Moskou, als over Zee, en elders worden gebragt, die zoo welriekende zijn als Muskus, bestaende de reuk meest in de staert: dit ongedierte is aldaer, gelijk hier in de huizen, schadelijk: het is des Winters pik-zwart, doch des Zomers ros, en roodachtig. Men onderricht mede, dat de Mollen daer den zeiven reuk hebben, doch niet zoo krachtig. Rogge is in deze Stad goed koop. Hoenderen zijn daer door de Russen gebragt. Het Kooren word daer niet in Schuuren, als hier te Lande, doch onder de Aerde bewaert. Men hoord aldaer niets, van wat in Europa, of elders ver af, omgaet: 't is daer gerust, en stil. Of schoon de meeste Russen in Siberien in on-

[p. 771]

genagenade zijn gezonden, zoo zijn zy echter trouw aen hunnen Heer. De Heidensche oude Ingeborene Volkeren, die rondsom deze plaets woonen, gebruikten geen Geld: hunne Klederen zijn Beeste-vachten, hebbende het ruig meest tyds buiten: weten van geen hemden, als die veel met de Russen omgaen, en Lywaet van de zelve vertuischen. De Russen tot Tomsko, gaen byna op zijn Kalmaks gekleed.

In deze gewesten worden de Menschen ongemeen zeer gequelt van de Muggen, waer tegen de Astakken, en andere Volken, doek weten te maken, van darmen, door het welke dit ongedierte hare angels niet kan steeken: men verdryft de zelve by nacht mede, met rook van vermolzemt hout, of ook met brandende Tak-bossen.

De Siberische Heidenen in deze gewesten, konnen meest noch Lezen, noch Schryven, daerom veel van hun, wanneer zy Schattingen opbrengen, 't geen in Peltery geschied, met Zegel-ringen, die ze aen de vingeren dragen, merken geven en ontfangen, ten teken van betalinge.

Koesenetskoy, of Kusnetskoy, zoude vyf ronde houte Toorens hebben, leggende ten einde de Vliet Thom. Hier zijn goede Zabels, en ook Yzer-mynen, zoo ooggetuigen my berichten.

Tusschen de Stad Koesenetskoy, die Stormpalen tot sterkte heeft, en Tomsko, is een groote Ley-berg, daer de Inlanders zich van inbeelden Letters in gegraveert te zien; en of schoon groote stukken van den Berg afgehakt worden, zoo beelden zy zich inde zelve Letters echter in de steenen uitgehouwen te zien. Tusschen deze plaetzen zijn verscheide Dorpen, daer geplante Russen woonen.

By de Stad Kusnetskoy, of Koesenetskoy, is het noch vruchtbaerder als onder Tomsko. Men ploegt daer in Lente-maend, en by Tomsko in Bloey-maend. Vier Maenden is 't daer Winter. Daer word goed Bier gebrouwen, en ook Brandewyn gemaekt: ook valt daer veel Marmer-steen, doch word niet gegraven. De Spys is daer zeer overvloedig. Men heeft daer Hazen, Patryzen, en Berk-hanen, die te koop zijn voor een stuiver het stuk; Konynen en Eenden zijn daer overtollig. De Huizen zijn hier gelijk als in Moskovien, van hout, zoo als ook de Bad-stooven. De wegen daer rondsom zijn wel woest, doch echter gebaend: des Winters gebruikt men deze wegen, als wanneer die van Sneeuw bedekt zijn, met Sleetjes, daer twee, drie, en vier Honden voor gespannen worden, die van gedroogde Visch worden gevoed: doch des Zomers worden daer de wegen met Paerden gebruikt.

In het Vlek of de Stad Kusnetskoy zijn veel Smeden, want men vind daer, omtrent aen de Oevers van de Rivieren, steenen, daer de omleggende Volken Yzer uit smelten, na dat gebrooken zijn, daer zy alderley aert van Yzer-werk van maken, als Spiezen, Pyl-punten, Pooken, Zabels, en dunne Platen, die zy in plaets van Harnas gebruiken, naeyende veele dier plaetjes, welke dun zijn, tegen een Elands-huit op malkanderen, zoo, dat schoot-vry daer door zijn: dit Yzer word gezegt, het Sweedsche te boven te gaen in deugd, en dat heet zijnde, zoo week als Loot is.

De Stad Tomsko legt op een hoogen Berg, om hoog, aen zeker Arm van de Vliet Oby, is wel bevolkt, en gesterkt, met een houte Muur: onder de Stad vliet een snel loopende Rivier, die in de Tom stort, en deze in de Oby. Hier valt veel Kooren, en alderhande Leeftogt, zoo van Visch, als Vee, en Gevogelte, zoo, dat aldaer wel te leven is, behalven dat 'er goede Koop-handel word gedreven.

Tusschen deze Stad, en Kusnetskoy, voornaem aen de linker zyde, zijn zeer hooge steene Bergen, daer groote Bosschen op staen, van alderhande Boomen; voornaem valt daer een Boom, die het Angaricum mede voort brengt, welke Boom zeer hart hout heeft, als een oude Eik: het hout van dezen Boom drie Jaer in de Tom, of ander daer omtrent gelegen Rivier gelegt, veranderd in steen; deze steen nemen de Inwoonders dan uit het water, en maken 'er Tafels, Slyp-steenen, en andere dingen van, wezende die zeer aerdig gevlamt. Boven gemelte Bosschen zijn vol van Wild-werk.

Tusschen Tomsko en Kusnetskoy, zegt men Quikzilver in't gebergte gevonden te worden; doch alzoo zulks maer uit eene getuige hebbe verstaen, zal het zelve niet hart verzekeren; als mede zeker Edel graeuw gesteente; ook Tin, en Yzer: van Yzer weten de Kalmakken veelderhande geweer te maken.

De Stad Tomsko, is reets van Russen zoo bevolkt, dat men aldaer alderhande Handwerks-luiden vind, zoo Timmerluiden, Grof-en Fyn-smids, als zelve Goud- en Zilver-smeden. De Inboorlingen hier rondsom zijn plomp; konnen Lezen noch Schryven: zy weten dat 'er een Godt is, doch bidden den Duivel aen, die zy door hare Papen om raed vragen.

[p. 772]

Het is byzonder, dat de Papen van deze arme Menschen, die van Aslakken en Kirgisen aert zijn, genoegzaem alle blind zijn, gelijk die der Astakken zelve mede: zy zeggen dat zulks geschied, om dat zy met den Duivel, dat haren Afgod is, moetende spreken, en niet waerdig zijn hem te zien, van 't gezicht worden berooft, 't geene zy zeggen hun zonder pyn op eene nacht over komt; doch na alle schyn, het zelve door aenwendende middelen word gedaen, of door de veelheit van rook, want in hunne Hutten schier een geduurige rook word gevonden, veroorzaekt. Deze Papen, gelijk ook de Volken zelve, fcingen Liedjes ter eeren den Duivel, brengen Zabelen hem ten Offer, en door hem gedragen zy zich te voorzeggen, ja zelfs den sterf-uur der Menschen te konnen weten, en steeds met hem te kouten, 't Is arm en onnoozel Volk: geven Schatting aen de Russen; een Kind (zoo men bericht) van tien Jaer, Jaerlijks twee Zabels tot dertien Jaer zijns ouderdoms toe, en dertien Jaer oud zijnde, drie Zabels, en zoo opklimmende tot de ouderdom van twintig Jaren, wanneer zy Jaerlijks tien Zabek moeten opbrengen, en dit tot de ouderdom van zestig Jaren, waer na zy van Schatting vry zijn.

Als 'er een dezer Heidenen sterft, houden de Vrienden een Gastmael, met een Paerd dat zy slachten, en zijn vrolijk; de klit en kop word opgerechtdie zy aenbidden, en schieten daer met Pylen na, tereeren den overledenen, en Offeren voor dat opgerechte vel en kop, vuur en spys. Zy weten niets van de Zaligheit; gedenken te sterven als Honden, en al haer dienst en bidden geschied om tydelijk welvaren. Zy worden vry oud.

In deze Stad Tomsko komen veel Handelaers, geheel uit Sina, en Bucharenland; die daer brengen alderhande Indiaensche en Persiaensche waren: voor weinig tyd zijn daer op eenmael aengekomen vyftien honderd geladene Kamelen, en Dromedarissen, die daer van Kalmaksche en Buchaersche Koop-luiden wierden gevoerd, welker Waren door geheel Siberien, en zelfs tot in Rusland worden vertiert. De Russen hebben ih deze Stad Geschut gebragt, dat voor haer komst in deze gewesten onbekent was.

Het is aenmerkenswaerdig, dat in de Stad Tomsko zekere Handelaers komen, die I daer Gange-ludi worden genaemt, dat is Volk van de Ganges, en schynt een reis van hier na de oorspronk des Ganges niet zeer zwaer of verre te zijn.

In deze plaets, en alom in Siberien, word zekere drank bereid, die deze Tarters, of Siberianen, Brage noemen: zy word gemaekt van Gerst, en is niet on-smakelijk, zoo dat men'er zich dronken in kan drinken.

Men heest in de Stad Tomsko alderhande schoone Visch, als Steuren, Sterleden, Wit-visch, Teimen, witte Las-visch, en een aert die bont is, Mucksun, en witte Visch, die een Elle lang is: eene andere aert word geheten Sirka; welke Visschen alle uit het Meir Vagh, voort komen.

De Vliet Tomsko, of Thom, heeft een zeer klare en steenige grond, men kan de zelve op vyf vadem diep zien. Aen den Oever, en omtrent deze Rivier, zijn Dorpen, daer in zich Moskoviten ter woon neder hebben gestelt.

Door de Stad Tomsko vliet een Rivierken, Huseick geheten. In 't Jaer zestien honderd en acht en zestig, quam daer een Gezantschap uit Bucharen-land, dat honderd Kamelen by zich hadde, zwaer beladen van alderhande Sinesche Waren, als Zyde, Goud-laken, Zilver, in stukskens, een vinger lang, twee breet, driekantig, als mede Katoene Lywaet.

Zekere Buchaersche Tartaren, die van ouds her niet wyt van Tomsko zich ter woon neder gezet hebben, leven met de Russen, die deze Stad bewoonen, in groote vriendschap, en hebben zoo veel voorrechten als die zelve; alleen geven zy den tienden, gelijk mede de Russen zelve, van alle vangst, en gewas: zy staen te recht voor hunnen eigenen Mursa, of Hooft; doch zoo'er zaken voorkomen, die van hooge gedachten zijn en zware slissing, staen zy te recht binnen Tomsko, in de Russche geheimschryverye, daer zy zoo goed recht krygen als de Russen zelve: zy zijn meest Mahometaensch van Geloof: zaeyen Tarw en Garst.

De Mursa van deze Tartaren, had in 't Jaer zestien honderd en vier en zestig, vyf of zes Zoonen. Dit Volk is gierig van aert: woonen in Huizen: gebruiken schiet-geweer, en kennen Geld; doch andere omleggende Volkeren by Tomsko, als gezegt, daer van geen kennis hebben: eenige harer woonen zelve tot in de Voor-stad van deze plaets: zijn den Russen trouw, en verspieders van de Kalmakken: hebben veel Handel in Kalmakken-land.

Der Russen Waiwoda, of Gezaghebber van deze plaets, heeft in gebruik, dat hy op Feest-dagen de Papen, en rykste vari deze Tartaren te gast nood, en

[p. 773]

vervrolijkt, die hem dan des anderen daegs geschenken brengen; gelijk mede de Vrouw van de Waiwoda, de Tartarinnen noodigd, ja zelf de Mursa word dan onthaeld. Om eer in te leggen by den Waiwoda, brengt elk om z'eerst het best en meeste, zoo Leeftogt, als Pelterye, en anders, en dit is zoo den styl geheel Siberien door; zoo als boven van de dagen, wanneer de Schatting op word gebragt, mede is gezegt.

Deze genoemde Tartaren, welke woonen in de Landstreken van Tomsko, tot aen de plaets Kusmits, of Kusnetskoy: zijn goede Ruiters, en dienen alzoo hunne Tzaersche Majesteiten, en gaen onder de Russen te Velde: men vind wel gegoede en ryke Luiden onder hun: zy hebben drie of vier Vrouwen.

De Landstreek tusschen Tomsko, en het Land Altin, niet verre van het Zuider eind der Riviere Oby gelegen, is meest al Steep, dat is, vlak woest Land, daer lang Gras wast, en geen groote Boomen zijn, doch zoo hier en daer maer eenige weinige kleine Boompt-jes. Het Land tusschen Tomsko en Tara, dat dicht aen de Rivier Irtis legt, is van gelijke aert.

Alle de Siberianen, zoo wel als opgemelte Bucharen, staen in groote zaken by de Russen te recht, schoon zy hare onderrechters hebben, of vrede-makers, die kleine geschillen vereffenen, Van hunne eigene Volkeren; doch als deze malkander niet verstaen konnen, of de zaek voor hen in min niet afgedaen word, moeten de zaken voor den Russchen Rechter komen: eerst hoort de Russche Precasenek, of Amptman, het verschil, zoo hy de verschillen niet verdragen kan, komt de zaek aen de Waiwoda, of Bevelhebber, die een Schryver heeft, welke hem in het Recht-spreken behulpelijk is. Men doet deze Inlanders kort Recht, en zelve tegen de Russen zeer scharp, want hunne Majesteiten hen by Recht en goede wil begeeren te houden: waerlijk een pryzelijke zaek.

De Stad Tomsko legt dan beoosten de Rivier Oby, drie of vier myl de Rivier Thom op te varen.

Men kan in deze Landen niet recht uit reizen, om de ongebaentheit der wegen, en veelvuldigheit der Woestynen: gelijk men van Ustuga na Tobol mede niet recht uit kan reizen, om de quade weg, die noch des Zomers, noch des Winters, gebaent is: daer zijn mede geen Podewoden, of Jammen, dat is bestemde Vracht-sleden, of Wagens of Posthuizen: daer worden ook meest in het Noorden Ren-dieren gebruikt, behalven dat men daer met kleine Vaertuigen langs Kreken en Rivieren, des Zomers voort raekt. Om recht uit van Siberien na Moskou te komen, men op de Rivier Ufa het bequaemste zoude konnen aenzetten; doch ter oorzaek van de Baskiren, dat geduurige stroopers zijn, word die weg gemeit, en trekt men van Vergaturia op Soilkamskoy, en zoo voort.

De Oevers van de Rivier Oby zijn doorgaens te dezer plaets, van bovenen tot beneden zeer weinig, of schier niet bewoont, gelijk ook niet de mond. van de Rivier Tomsko, Thom, of Tom, die in de Oby stort, zoo dat men op vyf en twintig myl daer langs pas een Mensch ziet; doch de Menschen woonen aen de Rivieren, die Landewaerts in schieten, alwaer zy beter visschen konnen, alzoo hunne Netten zoo groot niet zijn, om de Oby te beslaen, schoon daer zeer veel Visch is. Men gelieve mede te weten, dat de Oevers van de Oby zelve niet zoo zeer bewoont zijn, om dat die, met geen Dyken verzien zijnde, te vaek overvloeyen, 't geen het Nabuurige Land steeds doet verdrinken.

In de Stad Tomsko is het des Winters zeer kout, en des Zomers byzonder heet. Het Land daer rondsom is zeer, vet, en vruchtbaer, zwart ais Pek, word nooit gemest, zoo, dat van een Graen wel veertig voorkomt. Daer wast alderhande Kooren. Men vind daer zwarte Tulpen in 't wild, Knuslook, Hop, Ael-bessen, zwarte Bessen, ook Angelica, Calmus, en veel Artzeny-kruiden, doch geen Appels, of Peeren, maer wel Zalade, Turksche Boonen, en wyders alderhande Moes: Ceder-boomen en Masten zijn daer veel, doch daer valt geen Eik. De Binnen- en Voorstad is bevolkt met omtrent zes duizend Man, zoo Russen, vervoerde, en omgedoopte Poolen, als andere vrye Inlandsche Luiden, 't zy Tarters, of Kalmakken. Zy is in't vierkant, met houte Wallen gesterkt; op ieder hoek staet een zwaren Tooren, en noch twee tusschen beiden; in een van deze Toorens hangen klokken, en in een ander is het krygstuighuis. De Rivier de Thom loopt daer by langs, aen de eene zyde. Zy legt op een hoogte, waerom te sterker is, doch heeft geen Graften. Buiten deze vierkante Vesating, dat eigentlijk de Srad is, zijn noch wooningen, welke met Storm-palen, en eenige houtene Toorens zijn gesterk, echter niet zoo vast als de Wal en Toorens van de Binnen-stad, of het kasteel, op

[p. 774]

wiens Wallen men boven gaen kan. Het alderlaegst van de Stad, 't geen mede de Voor-stad zoude konnen genaemt worden, onder aen de Rivier, is niet gesterkt, maer legt open. De Russen laten niet toe, en met groote reden, dat die geene, welke noch Heidenen zijn, binnen de gesterkte Stad of Kasteel woonen, maer die moeten alle in de lage, of Voor-stad zich blyven ophouden.

Niet wyt van deze plaets, vind men Kalmaksche Horden, welke niet alle van een Geloof zijn: de zommige hebben het Mahometaensch overgeloof ingezoogen; andere zijn Heidensch, en bidden Paerdevellen aen.

Die van Tomsko, en hunne Tzaersche Majesteiten krygs-volk daer rondsom, zijn steeds in bereidschap tegen de Kalmakken. De Inlandsche Volkeren aldaer, zijn ingeboorene vyanden van de Kalmakken, en staen tegen malkander, als de Kozakken tegen de Crimsche Tarters, in geduurigen twist en onrust.

De honderd pond van aen my gezondene Zilver-minerael van Tomsko, dat boven van een Berg is afgekapt, geeft anderhalf loot Zilver, waerdig twee gulden en zeven stuivers, hoe welhet uiterlijk aen te zien, zeer ryk schynt te zijn; en dit volgens de nette proef by een voornaem Assai-meester, door mijn bevel, daer van genomen, wezende waerschynlijk, dat dieper in de Aerde meerder rykdom verborgen zal zijn.

De Stad Tomsko is gebouwt door bevel Van Boris Goddenoofs, welke naem van Toom, of Tomsko, iets vermakelijks op de Lands Tale beduid, dus genaemt, om de schoone Landsdouwe daer her om: was eertyds onder den Tzaer Altin.

By Tomsko, en daer omtrent, wierd van ouds verdicht, Menschen te woonen, die een engen mond hadden, en by de lucht van gekookt Vleesch leefden.

Niet wyt van de mond des Vliets Oby, wierd eertyds gezegt te zijn een zwaer Kasteel, waer tegen over zekeren uithoek het Celtische Hooft genaemt, by de ouden wierd geplaest.

Het gebergte Alanus, Vorossus, Imaus, Sichius, Belgian, Ripheus, Alchas, enz. oulinks in deze gewesten bekent, heden niet wel te onderscheiden zijn, 't geene door de verwisseling der namen, die hier veel voorvalt, toekomt; gelijk zulks in de Rivieren insgelijks plaets heeft, als de Tachmin, Oechardes, Margus, Koscar, Coffin, Sossa, en ontallijke meer, die van ouds in deze gewesten bekent zijn geweest, en heden niet kenbaer, als by gissing. Het was een dwaling by de Ouden, dat zy meenden dat de Kaspische Zee door de Oby de Ys-zee uitspoog: zoo als mede veele Steden, daer de oudheit van zegt, in dit Land niet te vinden zijn, 't zy zulks door verwoesting, of verwisseling der namen toegekomen is, als Arbam, Sema, Aibair, Sianfur, Naiman, Cantcoracur, enz. ja geheele Landschappen en Volken, in de oudste Land-beschryvingen bekend, heden met hunne oude benamingen niet te voorschyn zijn, als Ung, of Gog, Ciorza, Cavona, Baida, Bargu, en ontallijke anderen, zoo in de oude Land-kaerten en Beschryvingen zijn te zien, en van my niet aengewezen worden, alzoo de hedendaegsche, en niet de oude gestalte dezer Landschappen kondig trachte te maken.

By Lankaraga is een plaetsje, gelegen aen een Wester-tak van de Rivier Irtis, daer zeven Huizen staen: het word de zeven Denne-boomen genaemt, na zoo veel Boomen als voor gemelte Huizen staen, hoe wel zommige dit plaetsje met Lankaraga, voor een en het zelve nemen. Meerder opwaerts varende, woont een Kal-maksch Laba, of Priester, die daer heeft staen twee groote steene gebouwen, van buiten met kalk bestreken: heeft in zijn dienst Bucharen, en leeft van de Landbouw: aldaer wast Tarw, Gerst, Erten, en andere Granen. De Bucharen, welke onder zijn gezag staen, zijn uitwykelingen van hun eigen Land, en hadden zich ter dezer plaetze neder gesteld.

Ablay is een klein Tarters Prinsdom, gelegen naby de Rivier Irtis, anders Endu genaemt: daer hebben zich mede eenige Bucharen neder gezet, tot den Landbouw. De Menschen leven hier in kleine Huisjes van Leem, en opgeslagene Tenten. Het gebergte is aldaer alom bezet met geboomte, doch op het platte Land wast Gras. Water is daer zeer schaers te bekomen. Hier wast Tarw, Gerst, en veelderhande Granen. Daer is overvloed van Vee. Des Winters schynt dezen Vorst een vaste plaets te kiezen tqt zijn verblyf, doch des Zomers is hy niet altyd stil, zwerft, en zoekt de meest grazige Weiden, hoe wel niet zeer verre afdryft. Daer vallen zeer smakelijke Bokken.

In dit gebied is een Riviertje, Karboega genaemt, dat uit steene Bergen vloeit.

Noch vind men in dit gebied een Rivier, genaemt Beska, dat mede uit steene gebergte stort. Aldaer ket Prins Ablay twee steene gebouwen timmeren, der wyze als Sterktens, en dat tusschen steene gebergte in, waer toe hem uit Sina

[p. 775]

Meesters zijn gezonden. Alhier is veilig ieizen.

Deze Prins word anders genaemt Scha-blay, of Taischa Snablay, ook mede Ablay Tonscha: de zommige zeggen, dat hy of zijn Vader van Kalmaksche, andere van Buchaersche afkomst is, gevlucht ter oorzaek van oproer, uit Bucharen of Kalmakken-land. Hy is ryk in Paerden, Kamelen, Vee, en Kooren.

Eer men uit den Noord-westen. of van de witte Wateren af, hier aen komt, ontmoet men veel Berke-boomen, hoog gebergte, en zoo hier en daer Buchaersche Kooren-velden.

In het Jaer zestien honderd en drie en zestig, leverde deze Prins aen een Moskovische Gezant, die daer door reisde na Sina, vier Kamelen, en vyftig Paerden, tot voortzetting van zijn reis.

Diergelijke kleine Princen, of Koninkskens zegt men, dat in Kalmakkia, en Moegalen-land, over de drie honderd zijn.

Bisilbas, Jesan, of Jasan, anders Solineg, is een Meirken, daer de Rivier Irtis doorloopt, niet wyt van zijn oorspronk. Het water van dit Meir is groen, en zeer Vischryk. Daer word gezegt, dat niet wyt van hier Jaspis, en Saphir-steen gevonden word, 't geene echter voor zeker niet kan verhalen.

De Oevers van het Meir Jasan zijn bewoont door een geslacht, of huisgezin, genaemt Ablajeviegh, dat zich uit Rusland derwaerts begeven heeft, en vermenigvuldigt is.

Bezuiden het Meir Jasan, als ook bezuiden de Volkeren Coltaschini, en benoorden de Moegaelsche geslachten van Buligal, noch een ander Moegaelsch geslacht, Tribus, of Horde zwerft, dat genaemt is Oeroengi.

Omtrent de oorspronk van de Vliet Irtis vind men zeker Moegaelsch Prins, genaemt Suruktokon, of anders Suratekan; gelijk zeker Horde daer omtrent Irdekulu, anders ook Jardakula word genaemt.

Van de Vliet Irtis, zegt de Heer Thevenot, dat zy is een der grootste Rivieren van de Waereld, en dat zy zoo onbekent is, dat de meeste Kaerten de zelve niet noemen, of aenwyzen; doch zoo zy die plaetzen, noemen zy die ten minsten qualijk. Zy valt beneden de Stad Tobol, in de Tobolsche Rivier, volgens de meeste berichten aen my gedaen; doch gelijk andere Reizigers zeggen, boven de zelve Stad; welk verschil tot zekerder naricht onvereffent late, my houdende aen het meest heilig gevoelen, zoo als zulks in de Kaerte heb vertoont. Deze Vliet Irtis spruit uit een Landstreeke, die mede Irtis word genaemt, en een Water of Stroom Posiwosera geheten.

Aen de mond van de Rivier Irtis, placht een Stad te leggen, genaemt Olscoy, welke door last van den Siberischen algemeenen Bevelhebber gesloopt is; misschien, om dat meermalen te grooten overlast van het hooge water hadde: in haer plaets is gesticht de Stad Zergoldt, meer opwaerts gelegen; gelijk mede de Stad Beresou, die gezegt word in Siberien gelegen te hebben, heden niet te vooren is; misschien insgelijks gesloopt.

Aen de Rivier Irtis is een Arm, stromende by Kulema, Ischin geheten, die by andere Wysschen word genaemt; aen welke Vliet een Eiland gezegt word te zijn, waer op, en omtrent wilde bonte Paerden gevonden zouden worden.

Aen de Vliet Irtis legt een Dorp, met de naem van Yfimskpy bekent; gelijk mede Vagasisko, of Vagaiskoy, een Dorp is, niet wyt van daer; als ook Dolgayar.

Baraba, Jamisch, of Jamuish, is een Meir, gelegen tusschen de Rivier Irtis en Oby, niet wyt van het klein Altinsche Ryk: alhier zegt men, dat gevonden word den zelfs lichtende steen, daer boven reets van gesproken is. Van hier tot het Altinsche Ryk, reist men door steenige en rotzige wegen. Een der vier Rivieren die in dit Meir vallen, Keek, Ket, of Kes is geheten, zoo als het zelve in de Kaerte is te zien; doch andere berichten, dat het zelve nader aen de Vliet Irtis, of Irtishoe gelegen is, 't geene niet hebbe willen verbergen. Van Jamisch wil men, dat met kleine Vaertuigen in minder als twintig dagen gereist kan worden tot aen het Meir Jasana, of Jesan.

In het Meir Jamisch valt veel Zout, van waer het de Kozakken met platte Vaertuigen afhalen: hier naby onthouden zich Kalmakken, die zomtyds de Zout-haelders lagen leggen, en bestryden, oordeelende zy eigendom aen dat Meir te hebben, en Tol begeeren: het is byzonder, hoe dit Zout op de grond als vierkante dobbelsteenen legt, klaer als Kristal, doch dit I ohderste is bitter, maer het Zout dat in I de midden en hooger legt, is wit en goed, I word met schoppen in de Vaertuigen gearbeid, het bovenste Zout is zwart en bitter.

Koerda is een Sterkte, elders aen de Irtis gelegen, anders geheten Korodoetz.

Uy is een Tak aen de Oost zyde van de Irtis, anders Tits genaemt; en weinig hooger na het Noorden, is een Tak,

[p. 776]

of kleine Rivier-spruit Schib, of Sies geheten.

Men zegt van de witte wateren by de Vliet Irtis, dat zy zomtyds uitdroogen.

Hoog in de Rivier Irtis leggen verscheide Eilanden.

Jugorie, of Jurgetsi, is een Landschap, gelegen by de Vliet Witsogda; die een Arm van de Dwina is, op twee en zestig en een halve graed. Op 't Tarters is Jurgets, of Jurga, zoo als haer Stad wierd genaemt, een Paerd gezegt, zoo dat het schynt dit Landschap van de veelheit der Paerden zijn naem voerd. Het word anders mede wel Jugorensky, Jugorschi, of Jurgenski geheten. Uit de Volkeren van dit Landschap, als mede uit Permien, word by de Moskoviten gelooft, de Hungaren te zijn gesprooten; want deze, zoo men zegt, en die van Hungaryen, groote gelijkheit in aert en zeden met malkander hebben.

Men zegt, dat de Luiden daer zeer wel gezedent leven, en daer te zijn veel oude overblyfzelen van groote steene gebouwen, en veele steene Huizen, daer de Luiden in woonen.

Van het Landschap Jugorie word by zommige Schryvers gezegt, dat het by de ouden Pascatir wierd genaemt, 't geene van anderen, die ik in de Kaert hebbe gevolgt, benoord-westen de oorspronk van de Rivier Jaick is geplaetst. Deze Inwoonders, daer andere de Bulgaren hunne Nabuuren voor nemen, of in betrekken, gelijk hier vooren is vermelt, hadden de Avaren en Hunnen, uit Dacia verjaegt, en zouden Panonia in 't bezit hebben gehad; maer dat hun tegenwoordige Spraek met die van de Hungaren over een zoude komen, gelijk eenige dryven, heb ik nooit konnen onderstaen, maer wel dat de zelve van andere Siberianen zeer verschild. Het Volk is hier ook schoonder van wezen als de andere Siberianen zijn, en niet zoo dikhoofdig, of plat van aengezicht. Zedert de tyd Van Tzaer Ivan Vasilewits, hebben zy het Russche Keizerryk erkend, zoo als zommige oordeelen, hoe wel andere dryven dat het al onder het Russche Ryk is geweest, ter tyd van Basilius Ivanowits, en onder Ivan Basilowits Grotzdyn: betalen in Pelteryen en anderzins Schatting.

Het was onder den beroemden Atila, dat deze Jugorische Inwoonders, of hunne Nabuuren, veele Europische Landschappen hielpen in nemen. Op de oude Heldendaden van dit Volk, word by zommige der Moskoviten noch heden, zoo gemelter oude afkomst zijn, zeer gestoft. Hier valt weinig Kooren: de Landen worden aldaer zelden geploegt. Men vind 'er veel Bosschen, en loutere Woestynen; doch niet het alderminste Schrift van de oude Hungaren: en zijn alle de Landzaten Heidenen, behalven de Russen, zoo aldaer by bevel van hunne Tzaersche Majesteiten zijn geplant, en die door hunne vlyt nu worden bekeerd; gelijk aen geen plaetze van de Oby, tekenen van eenig by ouds gewezen Christendom te vinden zijn.

Ousoifkoy, of Oessolfki, is een Stedeken, in het Landschap Witziga, of Witzogda, dicht by de Rivier van die naem, welke in de Dwina uitstort. Aldaer hout de Bevelhebber van dat Landschap zijn Zetel.

De Tael der Volkeren in Ziriania, een Landschap op vier en zestig graden gelegen, is verschillende van het Moskovisch.

Der Sireners Land, gelegen niet ver van Witzogda, naest aen Siberien, word anderzins genaemt Wollost Usgy: deze Luiden hebben hun eigene Spraek, die met het Rusch gansch geen gemeenschap heeft, doch held meerder na het Onduitsch, of de Lyflandsche Tael, en mede iets na 't Permaks, en Astiaks; zoo dat men malkandere in die Spraken aldaer, ten naesten by, kan verstaen. De Sireners zijn van 't Grieksche Geloof, en hunne Tzaersche Majesteiten Onderdanen, maer zy verkiezen hunne eigene Rechters, en hebben geen Russische Waiwoda, of Gezaghebber, doch zware zaken worden om beslist te worden, na Moskou gewezen. Het schynt dat in over oude tyden deze Volken, of uit Corelen Land, uit Fin, of Lyfland, aldaer zijn over gebragt, 't zy door kryg of om andere reden, waer echter noch kennis, noch geheugen van is: zy leven van Akker-bouw: kleeden zich met ruige Herte-vel-rokken, genaemt Jagga; zijn klein van stal, morzig, en vuil, wetende van geen reinigen, of wassen. By de Vliet Zizol valt eenig graeuw Pelts-werk: deze Landstreek is vry groot, en strekt tot aen de Stad Kaigorod; de Menschen woonen daer meest alleen, of in kleine Dorpen op zich zelve, in de groote Bosschen, en als vestrooit door het Land, zonder dat in veel groote Dorpen, of Steden, zich ophouden.

De Volkeren van Siriania, of de Sireners, zijn niet zeer geacht by de Moskoviten, en worden voor dom en onheusch gehouden: vyftig Wurst van de Stad Solowitgoska, die gelegen is aen de Vliet Witzogda, welke in de Dwina stort, vangt een Bosch aen, dat zich na Siberie strekt, lang omtrent negen honderd, of duizend Wurst, daer geen gebaende wegen zijn, zoo dat de Reizigers die voor zich bequaem

[p. 777]

moeten maken. Daer stroomen door, de Vlieten Siesella, Chasim, Natcim, en Peris.

De Stad Kaigorod, gelegen aen de Vliet Kama, gehoord onder de Sirenen. Het is gebeurd in 't Jaer zestien honderd en twee en negentig, dat veertig of vyftig stoute Roovers, met een Vaertuig tot aen dit Stedeken quamen, die het zelve beschooten hebben, en de Inwoonderen van 't hare ontrooft.

By de plaets Zeregowa, in Ziriania gelegen, aen de Vliet Witsogda, Solwitziga, of Witziga, zijn zeer goede Zout-pannen, waer Jaerlijks acht of negen duizend zak Zout gekookt word: het zijn Putten, diep negentig vadem, daer het zout water uit geschept word.

Aen het bovenste, of Zuidelijkste gedeelte van de Rivier Oby, zijn schoone Bosschen, en treffelijke Zaey-landen, van zwarte aerde: daer zijn ook veel gedierte, Visch, en Gevogelte.

Aen de Oby, omtrent de Rivier Katoena, of Chatunia, is een Eiland, matelijk groot van begrip: hier over trekken de Zwarte Kalmakken in 't Moegaelsche Land, als ook in 't Kirgisen Land, gelijk mede de Moegalen daer over in 't Land van de Zwarte Kalmakken komen; zoo dat daer een groote doortogt is; doch is die plaets tot noch toe niet in bezitting genomen, hoe wel daer rondsom nergens zoo bequame overtogt is.

Chatunia is een Ooster Arm van de Rivier Oby, waer tegens over, aen de andere zyde van de Rivier Oby, een Vliet komt, in mijn Kaert geheten Catune, welke benaminge en plaets my uit getuigen, zoo in die gewesten hebben gereist, aldus opgegeven zijn; men zoude anderzins twyfelen, om de gelijkheit des naems, of de Catune wel in wezen was, of verkeerdelijk geplaetst, en te veel gestelt, 't geene echter aldus late, tot dat nader zal zijn onderricht. Om over Land, langs des zelfs Oevers, de Vliet Chatunia ten einde te reizen, heeft men drie weeken tyd noodig, dus moeyelijk en bezwaerlijk daer de wegen te bereizen zijn: zoo hier en daer vind men wooningen aen de zelve.

De Rivieren Bei, of Bia, Katoenoi, Katuni, of Chatunia, vallen dan 'te wederzyds in de Oby, aen zijn oorspronk: de Volkeren aldaer woonende, zijn zonder Vee, en erneren zich met Visch-vangst; geven Schatting, aen de Zwarte Kalmaksche Vorst Boschotha, of Boesoektichan, en zulks in Pelterye, en Yzer, gewerkt, als Ketels en Stygbeugels, enz. en ongewerkt: te wederzyde deze twee Rivieren, Bei en Katuni, opwaerts, ontmoet men vruchtbaer Land, als ook Meiren daer in Zout valt, 't geen klaer en goed is.

By de Katuni, Katoena, of Chatunia, die na het Oosten strekt, komt een andere Rivier aldaer naby, uit het Moegaelsch Land, en uit een groot Meir in de Lands-spraek Altin Kula, of Kankula genaemt, dat is gezegt het Goude Meir; rondsom dit water, houden zich Moegaelsche Vorsten op, wezende het Land aldaer zeer vruchtbaer, ook voedzaem voor alderley Vee: in dit Meir vallen veel Rivieren, en is het vol van alderleye Visch, ja zelfs Zee-honden en Robben vind men aldaer, als in Zee: het is vyf en zeventig myl groot in 't rond: rondsom dit water, als ook aen de invallende Rivieren, houd zich den Moegaelschen Vorst Sain Lodschan, en andere Vorsten, Jaerlijks omtrent vier of vyf Maenden op: Bey, betekent een Vorst, Katuni, een Vorstin, in de Moegaelsche Spraek, en daer deze twee Vlieten te zamen komen, worden zy Ob genaemt om hare grootheit, want zulks in de Lands-taele groot, of groots, en grootheit beduid. Zommige willen dat de Vliet Katoena, elders drie honderd vadem breet is, en byzonder snel van loop. De plaets Noxinscoy is daer in de Nabuurschap.

Omtrent dit Meir Altin, of Altinkula, houden zich veeltyds op de Moegalen van Taisa, of Prins Lousan, anders Lousa Chan geheten.

Het Vorstendom Altin, wil men dat te dezer tyd, en na dat dit Werk tot hier⁺ toe was afgedrukt, geheel nu is verdeelt, uitgestorven en verstrooit, zoo, dat gelijk het voor dertig Jaren, een zeer vruchtbaer Landschap was, wiens Vorst, of kleine Konink zich meest altoos stil, en op eene plaetze onthielt, nu zijne naem is verduistert, en zijn Onderdanen onder Nabuurige Vorstendommen zijn vermengt.

By de Rivier Taz legt een Vlek Krowaja, dat anders mede Krowawaja geheten word.

Aen de Rivier Taz, die niet verre beoosten de Oby, in de Zee uitboezemt, is een Arm, geheten Rosohitam, of Rossogu: deze droogt des Zomers uit.

By zeker Arm van de Oby, genaemt Tagaam, of Tagan, die boven Tomsko stroomt, valt veel Pelterye.

Tusschen de Kaspische Zee, en het Koninkryk Siberie, aen de Kalmaksche Grenzen, in de woeste Landen, aldaer de Step genaemt, hielt zich op in den Ja-

+ 1704.

[p. 778]

re zestien honderd en vier en negentig, een hoop Kalmaksche Tarters, die uitwykelingen zijn, zoo van de Solitaja Orda, die zich ter neder heeft gezet, na by de Kaspische Zee, ter plaetze waer ik de zelve in de Kaert heb aengewezen, als uit Kalmakkeye zelve, waer by verzamelt zijn onderscheidene andere Menschen der omleggende Volken, sterk omtrent vyf en twintig duizend Man, onder een Hooft van eigen Volk: deze zwerfden toen ten roof rondsom, en hebben noch voor anderhalf Jaer het Russche Vlek Krasna, niet ver van Tumen, in Siberie geplundert, vry veel Menschen neder gehakt, en twee honderd weg gevoerd, als ook zeer veel Vee; men noemt hen Kasasi, of Kosatsia Orda, doch de Solitaja Orda^* is tegen deze opgetogen, en heeft ze van eenige bezittingen gejaegt, en geslagen: van waer de naem Kasasi herkomt, wat die betekent is my onbewust; doch gisse dat die aen hun is gegeven, om dat zy als de Kazakken, krygs-luiden, en dapper zijn: deze Horden verplaetzen zich dikmael.

Bratskoy is een mooy Stedeken, of Kerk-dorp, van hout gebouwt, benoorden het Meir Baikal, op de Vliet Jenisea gelegen, alwaer een byzonder fraeyen houten Tooren is, de Vestinge is dubbelt, waer tusschen in men het met aerde, des noods vullen kan, sterktens halve, is door hunne Tzaersche Majesteiten last gebouwt, en bezet, het welk deze Luiden in 't behoorlijk gezag doet blyven.

In het Zuider Siberien vallen Schapen, die byzonder groote hoorens dragen, waer van 'er een onder my word bewaert: hy is krom, dikker als een palm, en omtrent de veertien pond zwaer.

De zwarte Vossen die in het Siberische Land veel vallen, vermag geen byzonder Koopman, of ander, te vervoeren, of koopen, doch komen deze waerdige vellen in de Schat van hunne Tzaersche Majesteiten.

Men wil, dat boven Obdor, 't geen een Vesting en Vlek is, by Beresof, aen de mond van de Oby gelegen, Oostwaerts een Vlek legt, Joegiskie geheten, waer van de eigentlijke plaets my niet te recht bekent is.

De Rivier Sosva, die in de Tobal schiet, is zeer krom: de zommige zeggen dat zy uit het gebergte springt, aen de oorspronk van de Rivier Viscera, of Wissera; doch andere melden, dat die oorspronk daer ver van daen is, welke by my, als meest waerschynlijk, is nagevolgt; heeft hooge Wallen en Oevers.

Het gebergte Oelotava, anders Velikaja Gora genaemt, gelegen benoorden de oorspronk van de Rivier Jaick, levert Tin uit. Aen dit gebergte vallen drie Rivieren van een by naem, als Vergnaja Sorila, of Sorila, welke in de Vlier Iset zoude storten, Zeredna Sorila, en Nisnaja Sorila, welke twee in de Vliet Tobol zoude uitwateren.

Uit dit zelve gebergte, wil men, dat noch drie andere Rivieren, als Kan, Derlikie, en Silanzack spruiten: aen de Oevers vind men geele en roode verw.

Tien myl verder, doet zich op een Rivier, genaemt Sersoe, of Sarsa; en in deze Rivier Sersoe, valt de Rivier Funderlick, of Kenderlieck. Nooit is my bericht,⁺ waer dat deze twee Rivieren uitstorten; doch alzoo zy zijn aen den oorspronk van de Jaick, en dat daer omtrent geen Meiren, of andere groote Rivieren zich opdoen, zoo heb ik de zelve vereenigt, na gissing, tot nader kennis, in de Jaick doen vallen.

Deze en vede andere Landstreeken, Noorden om, tot aen de Vliet Amur, zijn beslagen, zoo hier en daer met Russiche sterkten, waer door deze wyt uitgestrekte gewesten, en ontelbare Menschen, in teugel gehouden worden: zy worden genadig, en byzonder zachtzinnig bestiert; zijn wel eer door hunne Tzaersche Majesteiten loflijke Voor - ouders, de wytberoemde, en in Godt geruste Tzaeren, zonder veel, of geen bloedstorten t' ondergebragt, en met het stichten der Kastelen, die meest van hout en aerde zijn, tot de Schatting en erkentenis verplicht; ja men zegt, dat zeer veele vrywillig, uit eigen beweging, en van zelven zich onder dezen zoo grooten Boom van bescherminge hebben begeven, en schuilen, van wien zy milde en aangename vruchten trekken, wes hem eeren in de hoogste top. Hier is een grooten oegst om Christenen te verzamelen.

Kungus, of Kungur, is een groot Vlek, niet wyt van de Vliet Kama gelegen, onder het gebied van Ufa, dat een afgezonderd Bevelhebberschap is. Tot Kungur zijn de Inwoonders Heidenen, wien het niet geoorloft is, alzoo zy onder de Russche Heerschappy staen, hare plaets te sterken met vesting. Deze plaets is achtien myl van Ossa, of Osa gelegen, waer aen de Russen nu een sterkte gemaekt hebben, eerst van Storm-palen alleen, en daer na van hout, daer in een Bende of twee Zoldaten voor weinig Jaren gelegt zijn geweest, wanneer de Inwoonders des Lands, dat Baskiren zijn, begonden te muiten.

* Orda of Horda, is een hoop Menschen die by malkanderen, onder een Hooft te Veldewaerts woonen.

+ Ziet 668.

[p. 779]

Deze Zoldaten waren gemaekt van de naest aen gelegene Russche Boeren, daer Moskovische, Engelsche, en Duitsche Bevelhebberen over gesteld wierden, die ze met geweer eerst leerden omgaen: de Baskiren het schieten niet zeer gewoon zijnde, hoe wel de gezedenste onder hen zich daer zomtyds mede van dienen, vlooden op het minste gezicht van eenige dezer Zoldaten, zoo dra zy het geluit der Handbussen hoorden.

Aen de Vliet Kama ten platten Lande, leggen elders twee Zout-ziederyen, een ter rechter en een ter linker zyde aen de Vliet, over malkander: dees behoord aen hunne Tzaersche Majesteiten, en die van aen⁺ den Heer Stroganof. Het Hooft dezes geslachts houd nu zijn wooning in het Stedeken Orel, by de Vliet van de zelve naem. Hy hadde drie Broeders, doch deze verstorven zijnde, valt al de Haven op hem alleen.

Het Landschap Permia heeft zijn naem behouden, zoo gezegt word, van den geenen die aldaer t'eerst de Christelijke Godsdienst plantede.

In Permia de Inwoonders dan Christenen zijn, en of schoon zy de Grieksche, dat is Russische Kerk-oefeningen hebben, zoo word alles in eigen Tael verricht, gebruikende daer toe de Moskovische Letters, want byzondere Letters en hebben zy niet. Het gemeene Volk en kan gansch niet Lezen, hoe wel eenige der Aenzienlijkste zich in Lezen hebben geoefent.

Het beste Zout wil men dat tot Permien gekookt word.

Mattheus Michou melt, dat in het Landschap Perm, Baskire, en Ceremisse, de Afgoden gedient wierden in de voorgaende Eeuw: veele onder hen zegt hy, eerden Zon en Maen, gesternte, en wilde Dieren, als mede 't geen hen des morgens t'eerst ontmoete: men bouwde aldaer het Land niet, dus zy geen Brood kenden: woonden in dikke Wildernissen, onder Hutten van Boom-takken: bekleden zjch met vellen der Beesten, en gebruiken geen Wol: Metallen vallen aldaer niet, dies betalen zy Schatting in Pelterye. Dus verre uit Michou.

Het is zulks, dat, als men het ziltige water uit de putten schept, aen dees zyde van de Vliet, dat dan de putten aen de overzyde van de Rivier, die zoet zijn, geen water geven, zoo dat 'er vier en twintig uuren word gewacht, eer uit de overgelegene putten word geschept. Niet wyt van daer legt een Klooster op den Berg, Piskore genaemt: men heeft daer dertig pannen of kokeryen, en tien of twaelf putten. Aen deze Usolia, of Zout-kokery, wil men, dat Jaerlijks ter waerde van vyftien honderd duizend gulden aen Zout word gekookt.

Het Stedeken Kaigorodok word anders Kay enkelijk genaemt, gelegen aen de Rivier Kam, of Kama.

Solvitsugotskaja, gelegen aen de Vliet Wiem, die in de Witziga, en deze weder in de Dwina stort, is een besloten Stad. Deze plaets is gebouwt tot een rust-plaets voor de reizende Luiden, bewoont by Russen, en Tarters: daer omtrent zijn veel Dorpen. Des Winters zijn hier de wegen, om de veelvuldigheit van het Sneeuw, niet te gebruiken, ten ware die worden gebaent, 't geene veeltyds halver weeg geschied, door de Inwoonders van deze plaets, en die van Vergaturia, welke tegen melkanderen aenbaenen; des Zomers reist men daer te Paerd.

In deze Stad die vry groot is, woonen veel Aenzienlijke Koop-luiden, ook Handwerks-luiden in Zilver, Kooper en Been. Daer zijn ook veel Zout-ziederyen. Daer is een geduurige Vrede; en bezitten hunne Tzaersche Majesteiten dat Land in volle rust, behalven dat de Kirgisen en Baskiren, zoo wat op zich zelven staen, en niet zoo onderdanig zijn als anderen, schoon zomtyds ten deel vrywillig, ten deel gedwongen, hulp-benden schikken. Veele van de Inlanders in Siberien, worden alhier Gedoopt.

Solkamskoy is een Stad op een Riviertje Usolka, of Usoeka genaemt, die in de Kama valt, welke weder aen de Rivier Kama, in de Volga uitsort, zestig mylen van Vergaturia. De Rivier Kama, die langs de Stad heen loopt, geeft zeer zoet water: en in de Stad zijn Zout-poelen, weer uit overvloedig Zout word gekookt. De Stad is open, en een Dorp gelijk; daer woonen omtrent vier of vyf duizend Menschen. Visch is hier in groots overvloed.

Het is al vry bezwaerlijk te reizen, omtrent Kaigorodt, als men van Moskou komt, vermits veele Vlieten over te komen zijn, daer geene Bruggen leggen, en van daer na Solkamskoy is het genoegzaem onmogelijk te Lande te reizen, gelijk weder van Solkamskoy na Vergaturia, de reis te Lande af word gelegt, wordende de last op Paerden geladen, en niet met Wagens gevoerd.

Solkamskoy is de Hooft-stad in groot Permia. Om van deze plaets na Tobol te reizen, kan men des Winters over Vergaturia gaen, welke streek des Zomers on-

+ Van dezen Stroganof ziet boven reeder.

[p. 780]

bequaem is te reizen wegens de Moerassen, en nattigheit der wegen, waerom men zich aldaer ophouden moet, als men Siberien in wil reizen, tot dat de wateren zijn bevroren; het is waer, dat men door omwegen vorder zoude konnen geraken, by de Zomer, maer zulks en word niet toegelaten. In deze Stad woonen veel deftige Koop-luiden, en aldaer zijn veel Zout-kokeryen, zoo dat 'er over de vyftig Zout-bronnen worden geteld, die van vyf en twintig, tot vyf en dertig vadem diep zijn: dit Zout word van daer gevoerd na Kasan, en andere Oorden, in Schepen die zoo groot zijn, dat daer in zeven, en acht honderd last Zout gevoerd word; zy worden bevaren van zeven of acht honderd Man: daer in zijn veel Kamers, Kerken, en Badstooven, zijn lang vyf en dertig, en veertig vadem, hebben eene Mast, daer een Zeil aen hangt, breet dertig vadem, de Riemen gebruiken zy om het Schip recht te houden, alzoo het Roer daer toe te zwak is; het Schip is van enkel hout, zonder dat 'er eenig yzer of spyker aen is. Het Zout word na Nisna langs de Volga, en elders vervoerd.

Aen Usolka, het smal en snel Riviertje dat door Solkamskoy stroomt, maekt men Zout van zeer klaer ziltig water, 't geene uit de grond voort komt.

In Solkamski houden zich in 't gemeen drie honderd krygs-knechten voor bezetting op; de straeten zijn aldaer zeer onrein.

Kaigorodok kleinder als Solkamskoy.

In de Stad Solkamskoy, gelegen aen de Vliet Usolka, heeft men tachentig Zoutpannen, die zeer goed Zout leveren, het welk uit boven gemelte Bronnen word geput, of gepompt, zoo als buiten de Stad noch verscheidene diergelijke Zout-ziederyen gevonden worden: hier rondsom is een lustige, en zeer vermakelijke Landsdouwe. Twintig Wurst buiten dit Solkamskoy, bevond zich in 't Jaer zestien honderd en twee en negentig, den tweeden Mey, een Moskofsche Goost^* Alexe Astaffewits, die aldaer een Land-goed, en de opzicht over hunne Tzaersche Majesteiten Zout-ziederye hadde, waer toe omtrent de twintig duizend Arbeiders zouden zijn. Te dier tyd wierden twee Vaertuigen met Zout afgeladen, na Kasan, die ieder droegen acht honderd last, voerende elk vyf honderd Man, welke roeyen en trekken; deze wisselen zich onder weeg, op gestelde plaetzen, zoo dat die gearbeid hebben, weder rusten: het Zout komt wegens onkosten aldaer te staen op omtrent een en een halve stuiver de poede zwaerte; wordende tot Kasan⁺ omtrent voor twaelf of dertien stuivers weder verkoft.

De Stroom Kama word aldaer gehouden de scheiding tusschen Europa en Asia te zijn, en de Suzawaja in Asia te vlieten.

De Rivier Kama heeft overvloed van Visch, en zijne Oevers zijn geçiert, met schoone Volkryke Dorpen, daer veel Zout-ziederyen zijn: de Landsdouwen zijn vruchtbaer van Kooren, en vol schoone Bloemen, Kruiden, en aengename Bosschagien.

De Vliet Suzawaja heeft mede vermakelijke Oevers, en zeer vruchtbare Beemden te wederzyde, tamelijk bewoont van Menschen: daer valt mede veel, zoo groot als klein Wild.

Het water stroomt zomtyds hier zoo over het Land, dat de Reizigers die na Vergaturia en Tobol willen, verre om moeten reizen, over hooger Landen. Op de Rivier Kama onthouden zich zomtyds Roovers, zoo dat men daer gewapent dient te reizen: men rekent van Solkamskoy tot Vergaturia, vyftig myl.

In het Stedeken Niesna Susowa zijn mede Zout-ziederyen, zoo als ook in een Vlek daer omtrent, zulke gevonden worden. Hier rondsom is vermakelijk Land en Bosch, en vind men daer Marmer en Albaster Bergen, en die Gibs uitgeven. Hier rondsom vind men ook geboomte, den Dennen niet ongelijk, daer het groot Wit-zwam aen wast, 't geen Agaricum word geheten.

* Is een amptnaem.

+ Een poede is drie en dertig pond en een derde Hollands