Noord en Oost Tartarye

Siberia.

HEt Siberische Tzaerschap, dragende zijn naem van de Rivier Siber, of Siberska, of van de Stad Siber, die nu vervallen is, is eigentlijk dat Landschap, eng genomen, zoo in de Kaerte met des zelfs naem staet geplaetst, omtrent de wyt vermaerde Vliet Oby, waer van Tobol de Hooft-stad is; doch breet genomen, worden daer onder begrepen veele andere, en meest alle Noordelijke en Oostelijke Landschappen buiten Rusland, onder hunne Tzaersche Majesteiten gebied gelegen: gelijk met de naem Tartarye, meest doorgaens in Europa, alle Landen beoosten de Oby, en het Kaspische Meir, zoo als ik dezelve onder die benaming mede betrekke, bekent zijn; hoe wel dan eigentlijk genomen, dit Siberia in Tartarye niet en legt; echter om de Nabuurschap, en aengeroerde reden, onzer achtens alhier wel is gevoegt. Het legt omtrent tusschen zestig en vyf en zestig graden, Noorder breete.

Siberia zelve is zeer vruchtbaer. Men vind daer veel schoone Bosschagien, van Green, Denne, Barke-boom, Mast-boomen, Noote-boomen, Genever, Vaer, Linde, Kedan, Lumen, Piechta, Kappok-boomen, Tserminga, en Dolona, Boomen hier meest onbekent: Dolona is gelijk Brasilie-hout. Vorders zijn daer Peereboomen, en Bessen, die gelijk zijn aen de blossem van een Roos, of aen jonge Rooskens. Zabels vallen daer die goed zijn; mede Bevers, en vorders veelderhande Gedierte, en Vogels op de wateren. Indigo word daer mede gevonden. Daer zijn, zoo gezegt word, Koper-mynen. Men ziet daer, voornaem aen de Rivieren, alderhande welriekende Bloemen; als mede de wortel Marenna. Daer wasschen veelderhande Bezien, als in hun Tael genaemt Maline, Broesnitsa, Cheelnik, en zwarte Bezien; als mede Anys.

Om te gaen uit het Westen na Siberien, kan men reizen door de Rivieren Ocka, Volga, Kama, Tsusovaia, en Serebrenkoe; van waer men dan vier mylen over Land reist, tot aen de Rivieren Barantsa, Tagith, Tura, welke valt in de groote Rivier Tobol, daer de Stad Tobol, of Tobelsko aen legt. Van de Dorpen die aen de bovenstaende Rivieren leggen, word alderhande Kopren met Stroegen, 't geen Schepen zijn, na Tobol gevoerd, in welk gebied reets veel Dorpen zijn, daer Luiden woonen die het Land bouwen. Aen de groote Rivier Iset, die boven de Stad Tobol, in de Rivier Tobol uitstroomt, wast zeer veel Kooren: deze Rivier word met Vaertuigen bevaren, en is zeer Vischryk.

Niet wyt van de Stad Vergaturia, die bewesten in Siberien legt, aen het Landschap Vogulits, woonen Menschen, Wagoli genaemt: deze leven zonder Geestelijke Wetten, en Geloof; maken een God na haer eigen zin, van alderhande geschapene dingen.

Het Gebed onzes Heeren in de Tael Vogulits, of der Volken Wagoli genaemt.

Onze Vader,	Memjef,
die in de	conboye
Hemelen zyt.	Eterdarum.
Uwen Naem	naerdaroin
worde	amut
geheiligt.	nema.
U Koninkryke kome.	nerosca Sochtos.
Uwen wille geschiede,	Omut nun gerae,
gelijk in den Hemel,	tegali Eterdarum,
alzoo ook op der Aerden.	scinan Maanku.
Ons dagelijks	Candalas
Brood geeft	Tep mi
ons heden.	me tiegalgad.
Ende vergeeft ons	Julokults me
onze schulden,	gavarant,

[p. 733]

Wogulitsche Tarter, Vrouw en Kint.

gelijk ook wy	tuigali menik
vergeven onze	julgoli amut
schuldenaren.	tzagaraldin.
Ende en leid ons	An mengolem.
niet in verzoekinge,	julvagarias,
maer verlost ons	toromalt dorom nerku
van den boozen.	mem kul.
Want U is	Tagolodamu
het Koninkryke,	Negotsku,
ende de Kracht,	vaan Booter,
ende de Heerlijkheit,	Nemonsoigi,
in der Eeuwigheit,	nokoztatiu,
Amen.	Peitse.

De Wogulische, of Wagoli Tartaren, die omtrent de Stroom Suzawaja, en daer om streeks zich ophouden, zijn dan groove Heidenen, klein van gestalte, sterk van aert, hebben tamelijke dikke hoofden, en een byzondere Spraek: hare gansche Godsdienst bestaet alleenlijk daer in, day zy eenmael des Jaers, op hunne wyze Offeren; als dan gaen zy met hoopen, geheele Buurten te zamen, in het Bosch, en slachten van ieder aert Vees, een Dier, waer onder zy de Paerden en Bokken de voornaemste rekenen, zy stroopen dan het Offer-beest heet vel af, hangen het zelve aen een Boom, of steeken 't op een staek, en vallen daer voor op de aengezichten neder, en bidden: het vleesch eeten zy met malkanderen op; en dit dan is de gansche Godsdienst voor een geheel Jaer: eer zy het Offer slachten, gaen zy daer mede statelijk in 't rond. Zy weten van geen reden, beduiding, of oorspronk haers Geloofs te spreken, zeggende alleen, hunne Voor-ouders hebben in dezer voegen Godsdienst gepleegt, en die volgen zy nu na: als men hun vraegt of zy niet weten dat 'er een God is in den Hemels, zoo antwoordden zy, zulks te gelooven, vermits aen den Hemel zoo veel gesternten zien, waer over zy meenen, iemand te wezen die de zelve bestiert, wes zich mede na den Hemel neigen uit Godsdienstigheit: den Duivel is onder dit Volk onbekent: een opstanding der Dooden word by hen gelooft; edoch wat belooning den vroomen, en straf den quaed-doenders zal ervaren, is hun onbewust: de Zon en Maen eeren zy mede Godsdienstelijk; ook het Water.

Wanneer iemand onder hen sterft, word hy in de Aerde gelegt, zonder kist, met zijn beste gewaed aengetoogen, daer dan noch eenig geld by word gelegt, na het vermogen der verstorvene, in meening, dat de zelve kleederen hem in een andere

[p. 734]

Waereld zullen dienen, als mede het geld tot zijn onderhoud. Over een afgestorvene schreyen, en weenen zy zeer.

Wanneer hun een Hond afsterft, die goede dienst in de Jacht heeft gedaen, bouwen zy een houten huisken, een vadem hoog, op vier zuilen, van de Aerde verheven, leggen den dooden Hond daer statelijk onder, tot zoo lange het huisken is vergaen, waer na zy hem onder de Aerde begraven; begraven hem ook wel ten eersten, met een blokje onder zijn hooft, om dat gemakkelijk zoude leggen, 't geen alles geschied ter eeren van zijne verdiensten in 't leven. Zy hebben zoo veel Vrouwen als ze konnen onderhouden, koopende die van haer Ouders, voor veertig of vyftig Dukaten, min of meer, na gelang van middelen: als de Vrouwen zwanger zijn, richten zy zich in de Bosschagien een huisken op, alwaer zy Baeren, en vermag de Man by haer, noch zy by de Man, in twee Maenden niet verschynen. Plechtelijkheden en hebben zy op 't Huwelijken niet veel, alleen worden de naeste Vrienden verzocht, en met een maeltyd onthaeld, gaende de Bruidegom met de Bruid, zonder omslag te bedde; doch zoo lange de Bruidegom het beloofde loon niet heeft betaelt, vermag hy haer, ten zijnen huize niet in voeren, of in de volle bezitting komen, hoe wel hem de toegang tot haer niet is verboden.

Papen of Geestelijken heeft men onder dit Volk niet: zy trouwen niet nader als in 't vierde gelid: zijn beswaerlijk tot het Christendom te brengen, om dat zy zeggen te willen volgen de gevoelens hunner Voor-ouderen, 't zy die goed of quaed zijn.

Hare wooningen, zoo wel des Winters als des Zomers, zijn vierkantig, van hout, zy hebben daer een schouw en schoorsteen, ook vensters in: de rook van het verbrande hout gaet boven uit, en zoo dra als het vuur tot koolen is geworden, dekken zy het gat boven toe, om de warmte binnen te houden, 't geen des Winters met een stuk Ys geschied, om zoo te meerder licht binnen het gemak te behouden: zy en hebben geen stoelen, maer breede banken, die rondsom in de kamer tegen de wand aenstaen, een Ellen hoog, en twee breet; hier op zitten zy gelijk de Perzen, de beenen onder 't lichaem geslagen, en slapen daer des nachts mede op: zy leven van 't geen met de Boog en Pyl schieten: het voornaemste Wild is Eland, welk Dier daer overvloedig word gevonden: het vleesch dezer Dieren aen riemen gesneden, droogen zy, en hangen het rondsom de Huizen, zonder acht te geven, of het daer op regent, en komt te rotten. Verkens, of Hoenderen eeten deze Luiden niet; doch wel Eyeren van de laetste: zy weten het wild Gedierte te vangen, met gespannene Boogen in de Wildernissen te stellen, daer Aes dan by gelegt word, in dier gestalte, dat het Dier de Booge roerende, de Pyl hem in 't lyf gaet, en zoo gevangen word: ook weten zy kuilen te maken, en die met Loof te bedekken, daer het Gedierte komt in te vallen, en zoo gevangen word. Akker-bouw oefenen zy niet.

Deze Volkeren woonen dan langs de Suzawaja, tot aen het Slot Vtka, en benoorden tot by de Samojeden. Zy zijn klein vart gestalte. Men wil, daer van ik echter niet ten volle ben verzekert, dat deze Wogultzi, Vogulitsi, of Wagoli, of veele onder hen, hunne jonge Kinderen mede Doopen, zonder dat eenige reden daer van hen bekent is. De Naem word door de oudste van de Buurt gegeven.

Van de Stad Tobol, of Tobolsko, door de Rivieren Irtiza of Irtis, Oby, Ket of Keetjoe, tot dicht by Jeneseiskoy, vaert men in acht weeken met groote Vaertuigen, doch zy gaen zeer traeg voort.

By zeker bericht, my uit die gewesten toegezonden, word de overwinning van Siberien, en het hechten aen den Moskovischen Kroon, aldus verhaelt.

Nooit wierd een Land met zulken spoed, en zoo weinig Volks overwonnen, als het Koninkryk of Tzaerschap van Siberien, of Siberia, door Tzaer Ivan. Ruim honderd Jaer geleden, was zeker Kozak, Jermak Timofewits, geboortig van Moermits, die zich met eenen aenhang op de strooperyen begaf, en overviel eenige Stroegen, den Tzaer toebehoorende, op de Volga, waer over aen alle plaetzen last wierd gegeven om hem te vervolgen, en vast te nemen. Hy nam met zijn byhebbende Volk de vlucht, langs de Rivier Kama, na Tsetsava, welk is een Eiland boven Kasan, vyf of zes honderd Wurst, toebehoorende zekeren grooten Russchen Koopman, Danilo Stroganof genaemt, van wien ook een Stad,^* Stroganof geheten, in dat Eiland is gesticht, doch heden verwoest. By dezen Stroganof, welke van zijne strooperyen geen kennis hadde, of misschien van de nood een deugd makende, alzoo hy van de Roovers omzet was, vezocht hy hulpe, om op Siberien zijn heil te verzoeken, die hem geriefde met het geene hem noodig was, als krygs-tuig, Kruit, Lont, en Geweer. Hier mede nam hy de reize langs de Rivier Tanga,

* Zommige zeggen, dat dit stedeken lag op een Eilandeken, aen een arm van de Kama, genaemt Tzotrawa.

[p. 735]

in een^* Stroeg, tot de Rivier Tura; waer in gelegen is een Plaets, genaemt Japanschin, door Tartaren te dier tyd bewoont, die door hem van daer verjaegt wierden. Hy en zijne Benden vervolgden haren weg, en quamen aen de Stad Tumeen, die zy mede innamen; en namen van daer haren weg op de Rivier Tobol, tot de Stad Tobol (de wooninge van den Vorst des Lands) die ook met kleine moeite ingenomen wierd. Van daer begaf zich Jermak op de Rivier Irtis, opwaerts, vyftig mylen van Tobol, en vervolgde den geweken Vorst; die hy aentrefte, en op de vlucht dreef. Hier bleef hy omtrent zes weeken stil, en zond omtrent drie honderd Man van zijn Volk, om den voorgemelden Vorst weider te vervolgen; maer van deze drie honderd ontquamen weinig uit der Tartersche handen: zoo dat Jermak, nu maer twee honderd Man sterk, genootzaekt wierd, zich rondsom in 't water te begraven; waer hy, in der nacht overvallen, en in 't water gejaegt, versmoorde. Van zijne ontvluchtede begaven omtrent veertig haer na Moskovien, om aen Tzaer Ivan de zake te openbaren, hoe 't gelegen was, en verdere hulpe te verzoeken: die terstond vergunde zes honderd Mannen; waer mede men zich wederom na Tobol begaf, en zich van de plaetze verzekerde, die voorder versterkt wierd, zendende dagelijks krygs-benden uit, tot der tyd toe dat de omleggende Tarters, des oorlogs moede, zich vrywillig onder Tzaers gehoorzaem-heit begaven. En dus ver het gemelte bericht.

Het zal misschien waer zijn, dat deze Jermak tegen de Siberiaenschen Vorst reden van oorlog heeft gehad; waer van het boven opgehaelde bericht, 't geene ter neder stelle zoo als my toegekomen is, niet Vermelt.

Andere berichten, dat voor ruim honderd Jaer eenige duizend Donsche Kozakken, die zich van de andere Kozakken hadden afgescheiden, in Siberien zijn gevallen, gelukkiglijk dat Land hebben ingenomen, en behouden; wiens Nazaten ten dienste van hunne Tzaersche Majesteiten tot op heden aldaer, onder een goede bezolding, den Zabel dragen; gelijk zy, beneffens alle die nu na Siberien ter krygsdienst in ongenade of anders, worden verzonden, de naem van Siberische Kozakken voeren.

Daer wascht in Siberien zeker Kruid, genaemt Kosa trava, of Seisem-kruid, waer van gezegt word, dat het Yzer breekt.

Fredericus Krizanicz, Poolsch Monnik, welke lange Jaren tot Tobol heeft gewoonte, verhaelt, in zeker bericht, dat hy zijn Poolsche Majesteit, in 't Jaer zestien honderd en tachentig heeft aengeboden, hoe het geslacht Stroganof, of Stroganovi, het geene tot overwinning van Siberien veel heeft toegedaen, en zich in die gewesten noch ophoud, voor een Eer-naem is gegunt, te onderschryven, als zy verzoekschriften aen hare Majesteiten maken, met de naem van Syrotatwoy, 't geen zoo veel wil zeggen als vasal, of weze, in plaets dat andere Edelluiden zich tekenen Chlopiwoy, dat is, Slaven: gelijk mede dit geslacht de naem van Moesiek, of Boer draegt, by uitstekentheit, en als tot een Eer-teken. Het bezit veel Land-goederen, die hen van hunne Tzaersche Majesteiten eertyds zijn geschonken.

De Tartersche Prins die Siberien verloor, hielt in de Stad Sibir, of zoo andere zeggen, in Tobol, zijn Hof: hy was genaemt Kuczun. Deze Stad is van de Kozakken, welke dat Landschap innamen, verwoest; en wanneer deze laetste Vorst Kuczun overleden was, wierd des zelfs Zoon, ter maeltyd zijnde (zoo hy zegt,) van de Kozakkan gedood.

De Vliet Tom, die boven in de Oby stort, opvarende, tot aen zijn oorspronk, ontmoet men een plaets, alwaer de Barken over een kleine streek Lands worden gehaelt, en zoo in de Rivier Jenisea gebragt; gelijk zulks ten einde de Rivier de Ket mede geschied. Dus ver deze Geestelijke perzoon.

* Dit is zeker aert van Schepen.