Noord en Oost Tartarye
(1705)–Nicolaas Witsen–
AuteursrechtvrijVolgt zeker bericht,
| |||||||||||||||||||
[pagina 603]
| |||||||||||||||||||
Wanneer nu de Zomer alzoo door gebragt, en haren Pros ryp is, zamelen zy die in, en zetten de zelve in vaten onder de Aerde: daer na slaen zy zich neder, van Ashowa af, langs de Zee-kant, tusschen het Riet, latende hare Paerden midlerwyle overwinteren in de Woestyne. Cirkassia heeft maer twee Steden, Temerossa, en Tumein: de eerste aen de Zwarte Zee, omtrent de Golf die na de Tein-zee loopt, recht tegens over Arbotka, vyf honderd mylen van Ashowa: de andere, namentlijk Tumein, legt aen de Kaspische Zee, elfhonderd mylen van Temerossa. De verdere bewoonde plaetzen zijn maer met Stackkettingen van Palen in de Bosschen opgeslagen. Het Land is zeer vruchtbaer, overvloeyende meest in alle aert van Granen, en Gras-ryke Weiden, voortbrengende verscheide slag van wilde vruchten, en voedende veelderhande wild Gedierte, als Herten, Rheen, Zwynen, en anderen. De Rivieren van eenig belang (zoo veel my bekend is) zijn, eerstelijk, Cubba, de welke van Petigor loopt tusschen Cirkassia, en 't klein Nagay, tusschen Temerossa, en Ashowa; en valt, twintig mylen beneden Temerossa, in de Tein-zee, na een voorgaende loop van vyf honderd mylen. De tweede, is de Rivier Balk, voortkomende uit Cabardy en vallende, twee honderd mylen beneden zijn oorspronk, in de Rivier Terigke; welke Terigke van de Bergen, tusschen Shollohofe Knaffe, en Mundarawa Knasse, afvalt, loopende door dat gewest meest Oost aen, voorby Goracho-Collada; van daer na de Shussa, en Shunsa, en zoo voort na de Weistra: en na een loop van zes honderd mylen, valt de zelve, tusschen Tumein en 't Land der Comukken, Commocks, of Comikken, zes mylen van de gemelte Stad, in de Kaspische Zee. De derde Rivier is genaemt Tumenka, zijnde een arm van de Terigke: deze loopt door de Stad Tumein, en drie mylen lager, in de Kaspische Zee. De laeste is Keestar; de welke mede voortkomende uit de Terigke, zestig mylen beneden Tumein van de Kaspische Zee ook word ontfangen. Omtrent den Godsdienst, zijn de Cirkassen zeer onwetende, en wangeloovig; want wanneer zy een Geit of Varken slachten, snyden zy het heimelijke Lit af, smyten het tegens de Wand, en indien 't daer aen kleeft, bidden zy het aen; maer zoo niet, werpen zy 't weg; trekken 't vel over stokken, stellen het in haer Koornakkers, en aenbidden het zelve. Petigor betekent vyf Heuvelen: het gewest met die naem, bestaet ook in vyf zeer hooge en groote Bergen, gelegen vyf honderd mylen van de Zwarte Zee, en zeven honderd van de Kaspische Zee, aen geene zyde Cabardy: in welk Landschap Cabardy echter noch hooger Bergen zijn, als in Petigor; namentlijk, Sneesnagore, en Shadgore; de welke, als ook de geheele streek van Cabardy tot Shollohofe, met Sneeuw geduurig bedekt zijn. Het Landschap naest aen Cirkassia volgende, is Abassia, tusschen Cirkassia en Mengrelia gelegen. De Inwoonders zijn die van Cirkassia in allen deelen gelijk. Mengrelia is gelegen aen de Zwarte Zee. Het Volk is kloek van Lichaem, en schoon van aenzicht, maer zeer arm, en bekende Dieven, steelende niet alleen alderhande Goederen, maer ook Vrouwen en Kinderen, die zy aen de Turken en Tarters verkoopen, gemeenlijk voor Zout, 't welk daer zeer schaers is. Naest aen Mengrelia volgt Georgia; in welk Landschap voor dezen een Leger van vyf duizend Mannen geland zijnde, trok tot op een dag reizens naby Deimur CapouGa naar margenoot+, gezegt d'yzere Deure, welke is een zeer sterke Stad, gelegen tusschen klippen aen beide zyden, de eenigste doorgang tusschen Georgia en Anatolia na Persia; tot welk Koninkryk deze sterkte behoord. d'Inwoonders zijn, ten opzichte van Godsdienst, weinig beter als die van Mengrelia, hoewel zy eenige Kloosters, Monnikken, en Priesters, van het Grieksche Geloof, onder zich hebben. Het naest gelegen Landschap is Anatolia, waer van de Schryver (die veele Jaren daer gewoont heeft) een wytloopig verhael doet; maer alzoo dit gewest genoegzaem bekent is, zullen wy, hem volgende, overgaen tot zulke Landen, als by ons min bekent zijn: doch alvoorens acht geven op 't geene hy schryft van den ommetrek der Zwarte Zee.
Engelsche mylen. | |||||||||||||||||||
[pagina 604]
| |||||||||||||||||||
Dit is wat my van de Zwarte Zee bewust is: overgaende tot de Kaspische Zee, zal trachten aen te wyzen alle de Koninkryken en Landschappen, rondsom de zelve gelegen; beginnende van Astrakan, en voortgaende van daer Oostwaerts, tot dat ik van 't Zuiden aen de zelve wederkeere. Astrakan is gelegen op een Eiland, het welk door de Riviere Volga, en een tak van de zelve, gemaekt word, aen de zyde van het groote Nagay, hebbende de Kaspische Zee ten Zuiden, niet meer als vyftig mylen van de mond der Volga. Zy is gesterkt met een vast Kasteel: in 't midden van het zelve is een sterken Tooren, die, met menigte grof Geschut voorzien zijnde, te gelijk de Stad, het Kasteel, en de omleggende Velden bedwingt. Een Stad der Tartaren is daer naby gelegen, dicht aen de Rivier Kutuma, voortkomende uit de Volga, of een van zijn veelvoudige takken: zulks de Stad met water omringt is, hebbende den grooten boezem van de Volga ten Westen, en Kutuma ten Oosten. De Volga (zoo veel ik uit de Russen heb verstaen) heeft zijn beginzel, ofspringader, aen de voet van eenen grooten boom; loopende van daer een streek van duizend mylen, tot aen Jerislawe; van daer tot Neisna, vyf honderd; verder na Cassan, drie honderd; tot Samara, vyf honderd; tot Saratoff, drie honderd vyftig; tot Saraichena, drie honderd vyftig, voorts tot Aftrakan, vyf honderd mylen: waer by gerekent de vyftig mylen, tusschen Aftrakan en de Kaspische Zee, maekt te zamen drie duizend vyf honderd en vyftig mylen: zoo dat de Volga een wonderlijke groote Rivier is, vallende door twee en twintig monden in de Kaspische Zee: overvloedig in menigerhande slag van groote en kleine Visschen. In ieder van deze monden is een groote Fuik van scherpe staken in de grond gezet, en met Riet of Teenen omvlochten; en by ieder Fuik is een Huis, tot wooninge van veertig of vyftig Visschers, de welke met lange en dunne haeken, tweemael des daegs uitgaen, vangende gemeenlijk alle dagen, in de kleine stroomen, vier honderd, en in de groote, zes honderd Steuren: zoo dat een geheele Steur tot Aftrakan, voor acht of tien stuivers verkoft word. Al wat niet verstuurt kan worden, word ingezouten, en naderhand verzonden, na de meeste deelen van Rusland, doch byzonderlijk na de groote Stad Moskou. Jaerlijks word tot Aftrakan, omtrent drie of vier honderd Ton Kavejaer, anders Ikra genaemt, gezouten, elk Ton zwaer zijnde, tusschen de veertig en zestig PoedenGa naar margenoot+. De Kavejaer welk zwart is, word van de kuit van Steur gemaekt; doch andere niet zoo zeer geacht; die ros van verw is, word van kuit uit Snoeken en andere Visschen geperst. Deze Fuiken worden alle genaemt na de monden, daer ze op gelegen zijn; als, namentlijk, Soellova, Dertullee, Besserigee, en Ruslowa op de groote Volga, Cokelou, Beerullee, Ewansuke, Mansor, Argeessan, Keessan, Camusshuke, Naowara, Tussockly, Collobery, Malla-Collobery, Yamansuke, Eirichsha, Surka, Libesha, Bussan, Cara-bussan, Bealla-Wolloskee, in alle welke niet als Steur gevangen word. Van Saratoff, een plaets, gelegen beneden aen de Volga, tot aen het Kaspische Meir, vind men geen Bosschagien, of Hout, zoo als men aldaer aen de hooge, of Siberische zyde, ettelijke honderd mylen, op vlak Land reizen kan, zonder eenig Boom of Wout, te ontmoeten. In 't oud Bulgaria, omtrent de Oever van de Volga, boven Aftrakan gelegen, vind men veel oude puin-hoopen, van vervallene gebouwen, in welke gewesten Tamerlaen heeft gewoed. De Oevers van de Volga zijn zeer vruchtbaer; doch het Noorder Siberien is zeer onvruchtbaer, woest, en weinig bewoont. Tusschen Saratoff en Kassan, is de grond van de Volga stroom, aerde, die na Cement of Duif-steen gelijkt. In dit gewest Bulgaria, omtrent de Oever van de Volga, plachten wel eer Mahometanen te woonen, doch nu zijn de Ingezetenen onder de gehoorzaemheit hunner Tzaersche Majesteiten, in Christenen veranderd. Omtrent de Stad Sarapul, aen de Volga, woonen Tarters, welke Schatting in Hooning, en Pelteryen, aen zijn Tzaersche Majesteit opbrengen. Dit Volk is nu stil, en gehoorzaem, doch plachten zomtyds aen 't muiten te staen, waerom zacht gehandeld dienen te worden: na het Zuid-westen, in de Aftrakansche Woestyne, zijn eenige kleine Horden, van de zelve Volk-aert, die hun eigen meester zijn, en met de Kalmakken omtrent Aftrakan, zomtyds zamen spannen, tot den Roof, en Plondering, op den Siberischen bodem: zy leggen zich mede op den Akker-bouw, als voornaem van Haver, Gerst, en Boekweit: de kleeding der Mannen is van wit Rusch Laken: de Rokken die zy dragen, zijn omtrent op de Moskovische aert, met op de rug lang afhangende klappen: de Vrouwen, als 't niet te koud is, gaen met het boven-lijf in 't Hembd, welk | |||||||||||||||||||
[pagina 605]
| |||||||||||||||||||
streepsgewys van boven na beneden, met alderhande geverfde Zyde is uitgenaeit; dragende een Rok om 't Lijf, op de Duitsche wyze; en muilen die pas de Toonen bedekken, boven de enkelen gebonden; haer Hultzel bestaet in een bindzel, een handbreed groot, dat zy voor 't hooft binden, en achter vast maken, hangende daer aen, by draedjes, alderhande Koraelen, die omtrent de oogen los slingeren: de zommige hebben bordjes voor 't hooft, twee span hoog, dat met Zyde aerdig en çierlijk is benaeit, en van Koraelen behangen; uitgaende bedekken zy het hooft met een gestikte Neusdoek. De dus gemeinde Uffimsche Tarters, zoo wel als her Baskicrsche Volk, is strydbaer, zitten vast te Paerd, voeren geen ander geweer als Pyl en Boog, daer zy handig mede weten om te gaen: zy zijn sterk en groot van stal, breed van schouwders, laten den baerd lang wassen; haer Wynbraeuwen zijn zoo ryk en sterk van haair, dat veeltyds over de oogen hangen, ja dwars over't voor-hooft steken. Hun Tael is byzonder, en word by de Astrakansche Tarters ten meeste verstaen; hen Geloof is Heidensch, doch de zommige hellen na de Wet van Mahomet, 't geen haer door de Crimsche Tarters toegebragt is, met wien zy oulinks groote gemeenschap hadden: tusschen de oorspronk van de Rivier Oby en Tobol, woonen Kalmaksche Tarters, tot aen het Meir Jamschowa, daer veel hart Zout valt, 't geen de Kalmakken voorgeven, haers gebieds te zijn: het Zout vind men daer op de Oever leggen, en word met houwelen gebroken, en in de Vaer-tuigen geladen, diergelijk, als of het Ys was; deze Vaer-tuigen Dosenicken genaemt, die aldaer Jaerlijks uit Rusland vyf en twintig of dertig sterk komen, brengen gelei van vyf en twintig honderd man, in't gemeen mede, en vallen zomtyds tegen de Kalmakken schermutzelingen voor, die den afhael van het Zout trachten te beletten. Aen de Vliet Tara legt een Stedeken, Toereaan genaemt; hier grenst het Kalmaksche Land van den Prins Bustuchan: de Ingezetenen aldaer, worden genaemt Barabinsi, en strekken zich van de Stad Tara na 't Oosten, tot de Rivier Oby, de Rivier Tom, en de Stad Tomskoy: dit gewest, genaemt Barrabe, word Winter en Zomer bereist, doch meest des Winters, om dat men dan zich hier over best bediend, tot de Reis na Siberien, te weten, over Tomskoy en Jeneseiskoy, wezende de Winter-reis van de Oby, over Surgut en Naum, ondoenlijk. Dit Volk Barabinsi, is een aert van Kalmakken, betalen Schatting aen zijn Tzaersche Majesteit, en aen den Kalmakschen Busucktichan of Bustuchan; zy hebben onder haer drie Opper-hoofden, of Taischi, als Karsagaten, Baikisch, en Baiduck; deze drie Heeren ontfangen de Schatting van de Barrabinsers of Barabinsi, en brengen het behoorlijk aendeel Karsagaz of Karsagaten genaemt, na de Stad Tara; de tweede, te weten Baikisch, brengt zijn deel aen het Russche Slot Telimba; en Baiduck, brengt zijn gedeelte aen het Kasteel Kulemba, en dat alles in Pelterye: het is een boos en strydbaer Volk; zy woonen in houte Huizen, lang en laeg by de Aerde gebouwt, gebruiken geen Kacchels, maer Schoorsteenen, en als het hout uit is gebrand, doen zy het Rookgat toe, om zoo de warmte binnens kamers te behouden. Zy woonen Dorps gewys, en hebben lichte Huizen tot Zomer, enzwaerder tot Winter gebruik; bebaenen het Land, en teelen veel Haver, Garst, Geerst, en Boekweit; Brood van Rogge smaekt hun wel, doch konnen het niet verdragen, en walgt haer, maer Garst weeken zy, en dan weder gedroogt, stooten het zoo lang tot dat de schil daer af gaet, dan droogen en braden zy die uitgepelde Garst, in een yzere Ketel, zeer heet, zulks dat hart als een been word, 't geen zy dan zoo eeten: gebruiken mede Saranna tot Spys, dat is, de bol van geele Lelien, gedroogt gestooten, en met Melk gekookt, 't geen dan een Pap word; maken I mede den smakelijke drank Kumis, of Brandewyn, van Paerde Melk; drinken ook Karazay of zwarte Thée, die de Boecharen hen uit Sina toebrengen: haer geweer is Pyl en Boog: houden veel Vee, als Paerden, Kamelen, Koeyen, Schapen, doch Varkens eeten zy niet; daer vallen goede Zobels en Marter-dieren, Inkhoorens en Hermynen, ook Vossen, Vuil-vraten, Minken, en Otters: hun Land strekt van Tara af, tot de Oby en Tom, is gansch niet Bergachtig, maer vlak, bewassen met schoone Ceder, Eike, Denne, en Berke Boomen; de Bosschen zijn afgedeeld door schoone Riviertjes; de kleeding, zoo der Mannen als Vrouwen, is na der Kalmakschen aert; houden zoo veel Vrouwen als ze konnen voeden: een Afgoden beeld dat zy eeren, en Saitan genaemt word, voeren zy met hun, wanneer op de Jacht uit gaen, ter Peltery vangst; dit Beeld is uit hout gesneden, na de gedaente van een Mensch, gekleed met Stoffe van veelderhande verw; zy voeren het in een Kasje, op een byzondere Slede, en als de vangst goed is, besteken het met alderhande Peltwerk geven het de beste plaets in het | |||||||||||||||||||
[pagina 606]
| |||||||||||||||||||
Huis, en vervrolijken zich voor hem, tot dankbaerheit. Van Krasnojaer, de Rivier Jenisea afwaerts, tot aen Jeneseiskoy, woonen Tungoesen, en Buratten; deze plaets, daer een Slot is, grenst na by het Moegaels gebied, is niet groot, doch wel bezet van Rusch krygs-volk, dat meest te Paerd diend: ten Westen waken zy tegen de Nurotti, Nuli, en Buratten; hier in de Nabuurschap wast een aert van Zandel-hout, dat buiten mate hart is: de Buratten die nu onder zijn Tzaersche Majesteits gezag woonen, plachten zich op te houden omtrent Solviga, doch vermits zommige dezer Volken over liepen na de Moegalen, door aenlokking der Sinezen, heeft men hen alle van daer doen verhuizen, en rondsom het Baikalsche Meir geplaest, in 't gebergte, gevende Schatting in Pelterye, en Kabardyn, die daer vallen. De plaets, daer eertyds aen den Oever Van de Vliet Volga, de Stad Achtoeba heeft gelegen, is van een zeer ruimen omtrek, daer veele puin-hoopen en overblijfzelen van te zien zijn. Den Zee-boezem Bojaerschidwar, of het Boiaren Hof genaemt, kort onder Aftrakan, aen de Kaspische Zee, zegt men een enge en gemakkelijken ingang te hebben, doch zeer bezwaerlijken rug-tret, ter oorzaek van de engte buitenwaerts, en gevaerlijke ondiepten, welke by inzeilen konnen worden gemyt. Niet verre van de Volga, aen de zyde van 't klein Nagay, zijn Zout-putten, de welke door de hitte der Zonne, zonder toedoen van Menschen, boven maten veel Zout voort brengen. Een weinig boven Seraichena, vyf honderd mylen van Astrakan, werpt de Volga een grooten tak uit, genaemt Actabon, welke door de Woestyne van groot Nagay, en door Bassane loopende, zich uitstort in de Kaspische Zee. Het overige van de Volga, na die verscheide kleinder takken van zich gegeven heeft, welke zich echter meest met de zelve vereenigen, scheid klein en groot Nagay van een, vloeid beneden voorby de Stad Astrakan, en schiet van daer na Ruslowa, aen de Zuid-westzyde van Krosnaboggar, dicht by Astrakan, en valt dan in de Kaspische Zee. De wydte, of d'afgelegentheit tusschen d'Oostzyde van de Volga, en de Rivier Actabon, is omtrent twintig mylen, meest Water en Eilanden. Dat nu de loop der Volga van haer eerste Bron-ader, tot daer ze in de Kaspische Zee valt, niet minder kan zijn, als wy hier vooren gesteld hebben, word bevestigt, door dien de Sneeuw, die in Rusland overvloedig valt, en omtrent het laeste van Gras-maend begint te smelten, de Volga geweldig doet zwellen, zonder dat deze Wateren echter voor het midden van de Zomer tot aen Astrakan komen; maer als dan de Oevers en de Eilanden omtrent. Astrakan zoodanig overstroomen, dat de geheele Landstreeke tusschen klein Nagay, en Actabon in groot Nagay, (een heuveltje of twee uitgenomen) niet anders schynt, als een geduurig Meir of Golf van de Zee: zoo dat die van Astrakan, wanneer zy groote Hout-vlotten gemaekt hebben, de zelve door weinig Mannen doen voeren, recht na haer Stad, of eenige andere bescheiden plaetzen daer omtrent. De merkwaerdigste Steden en woonplaetzen, langs de Volga, tusschen Saraichena en Astrakan, die vyf honderd mylen van malkanderen leggen, zijn, Camena, Rokegowa, Osshenofka, Chornoyar, Borisse, Offatalka, Poollowoy, Collmakof Satone, Cossoyar, Crosnoyar, Nassonoyar, Satone, Yanatavy, Daneelofka, Perre, Ousshake, Eillansuke, Eiskyborro, Krukla, Bussan, Balsheeke, Tollotongorod, Dolgoa, Goradocha, voor dezen oud Astrakan, en verscheiden andere. Wy zullen overgaen van de Volga na groot Nagay, 't welk eigentlijk kan verdeeld worden in Eilanden en vast Land. De eerste worden gemaekt door de Volga, en verscheide andere Rivieren, die uit de zelve vallen, en op veelderlei wyze met malkanderen vermengt zijn, en alle ten laesten haer ontlasten in de Kaspische Zee. Deze Rivieren hebben hare zonderlinge namen: de geene welke ik onthouden hebbe, zijn, Cuttoma, of Cutuma, Boulda, Malla, Guellusa, Kreewantya, Busane, Actabon, en Bereket. Het Koninkryk van groot Nagay is gansch vlak en woest, zich uitstrekkende twaelf honderd mylen in de lengte, tusschen Astrakan en Samara, en vyf honderd mylen in de breete, van Astrakan tot de Rivier Yeiche, of Jaick. Het heeft geene Steden of vaste woonplaetzen, hoewel in voorige tyden verscheiden; waer onder eenige geweest zijn zeer aenzienlijk, als, Czarofs-gorod, anders Czarofspollate, betekenende in Nederduitschs, 's Keizers Stad, de welke waerschynlijk de Hooft-stad zal geweest zijn, gelijk de naem zulks ook te kennen geeft. Ik hebbe de zelve dikwils met verwondering aenschouwt, en kan niet rekenen, dat het minder als twintig mylen in den ommetrek gehad heeft. Hebbe daer in | |||||||||||||||||||
[pagina 607]
| |||||||||||||||||||
geteld tachentig uitstekende groote gebouwen, die Moskees, Paleizen, of Karawanferaas moeten geweest zijn, van welke zomrnigen zes mylen van den anderen staen. De Moskoviters zijn van verscheide gevoelen, nopende hare verwoestinge: zommige willen dat het door de Kozakken verwoest is; maer deze, die wegens hare krygs-zaken anders gaerne pochen, zeggen, zulks niet te weten. De gelegentheit van de plaets is zeer treffelijk, hebbende de Volga aen de eene, ende Atabon aen de andere zyde. Dit Land heeft geen Hout-gewas, als langs de Rivieren; maer is zeer schoon, gezond, en vruchtbaer. Ten minsten tweemael 's Jaers trekt daer een groote Reisrot of Karavane door. De Moskoviters hebben van tyd tot tyd gebakken en gehouwen steenen uit de opgemelte verwoeste Stad doen afhalen, waer mede zy een groot gedeelte van Astrakan, en andere Nabuurige Steden en Vestingen, hebben gebouwt. Maer behalven deze Serai (want zoo noemen de Tarters een vaste woonplaetze) waren 'er in oude tyden noch vyf of zes anderen, langs de Riviere, nederwaerts: in ieder van welke voormaels een Chan woonde; maer door verloop van tyd, en den oorlog, zijn deze ook byna geheellijk verwoest. Daer is noch een andere Serai, aen de Rivier Jaick, genaemt Chika, welke gezegt word eertyds deverblijfplaetsvan een grooten Mjrfa of Chan geweest te zijn; maer is nu, als de anderen, ook t'eenemael verwoest. De Tarters die groot Nagay bewoonen, zoo wel Mannen als Vrouwen, zijn kloek van Lichaem, immers grooter dan eenige andere Tarters, maer leelijk van gedaente, hebbende kleine aengezichten, en kleine platte neuzen, ook kleine oogen, diep in 't hooft staende, 't welk aen de meeste oostersche Tarters gemeen is. De Nagaische Menschen zijn zwartachtig, of Taenverwig, 't welk haer, mijns bedunkens, zoo zeer niet word aengebooren, als wel door de Zonne (welke aldaer, eenige Maenden, veel heeter is, als men van dat Klimaets gestaltheit des Luchts zoude verwachten) toegebragt, te meer, dewyl haer Kinderen, geduurende deze groote hitte altyd naekt gaen. Het is aenmerkens waerdig, dat de koude daer en tegen, des Winters, in dit gewest boven matenstreng is, en voor die geene welke niet genoegzaem gekleed zijn, onverdraeglijk. De Nagaysche Tarters hebben groote menigte van Vee, als Paerden, Kemels, Schapen, en andere gedierte doch evenwel zijn zy slecht gekleed, meest met Schapevellen, die noch slordig bereit zijn. Zy hebben geenderlei slag van Koorn, en bespotten de Europeanen en Persianen, zeggende, dat hare voornaemste Spyze is de top van een verachtelijk onkruid. Zy laten niet alleenlijk toe, dat men veel Vrouwen trouwt, en te gelijk met de zelve leeft, maer zulks is onder haer t'eenemael in gebruik. Zy koopen hare Wyven gemeenlijk voor Vee, van hare Ouders of anderen, uitgenomen die zy in den oorlog gevangen nemen; en onderhouden meer of minder Vrouwen, ieder na zijn vermogen. Wanneer een Broeder sterft, nemen de andere alle zijne Wyven na zich; maer indien alle de Broeders, 't zy in den oorlog, of anderzins, komen te sterven; vervallen zy, gelijk andere goederen of Vee, aen des oudste Broeders Zoon: want zy gedoogen nooit, dat een getrouwde Vrouw, haer leven geduurende, uit het geslachte gaet. Wanneer zy hare wooningen willen verplaetzen, voeren zy hare Huizen op wagenen, met vier wielen, door Kemelen getrokken. Haer gewoonlijke togt is van de Volga na Buskowshake: van daer na Voroslane, Samara, Eirgeesse, Eishene, Ohgogura, Reimpeska, en beneden langs het Land der Kalmakken, tot dat zy aen de Jaick komen. Zomtyds trekken zy door Kassoone, Aurrow, en Kamoyes, en dit is haer gewoonlijke Zomer-togt. Tegen den Winter keeren zy na de deelen gelegen aen de Kaspische Zee, namentlijk, Baksake, Beallansia, Kitgach, Sheennamara, Coudake, Caradowan, Actabon, en hooger aen de Volga, zich verspreidende langs de Zee-kusten, en de Oevers van de Rivieren, tusschen het Rieten tusschen 't geboomte, daer zy de meeste beschermingevinden tegens de koude: en geduurende dit laetste Jaer - getyde, laten zy hunne Paerden en grof Vee, weiden in de Woestyne. Dewyle ik de Riviere Jaick nu veelmalen hebbe gemeld, zal kortelijk verhalen wat my van zijn loop, aenwas, en verdere gelegentheit bekend is. Hy komt voort uit het Land der Kalmakken, alwaer hy gehouden word zijn begin te neftien, hoewel eenige Russchen stellen, dat zijn springader verder is, in Siberia; welkers Zuider deelen ook door de Kalmakken worden bewoond, zoo niet bezeten. Na dat zy het Land der Kalmakken heeft doorloopen, scheid zy groot Nagay af van Kassachy Horda, en stort, na dat zy een weg van duizend mylen heeft afgelegt, een weinig beneden Geraichika, in de Kaspische Zee. | |||||||||||||||||||
[pagina 608]
| |||||||||||||||||||
Zy is zeer breet, en 't Land aen beide zyden wel bewassen, met Geboomte, Gras, verscheide slag van wilde Kruiden, en Vruchten: boven maten Vischryk, byzonderlijk in Steur, zoo dat iemand, staende op den Oever, met een Visch-haek, in korten tyd wagens vol vangen kan, indien maer sterkte of hulpe heeft om de zelve aen Land te halen. Daer zijn ook Zwanen, die gemeenlijk in Zee zwemmen, in zulken menigte, dat het onmooglijk is eenige redelijke begrootinge daer van te maken. Deze leggen alle Jaren in 't midden van de Zomer hare vederen af. Tegens deze tyd zenden die van Astrakan hare jonge manschap in Booten, de welke, na dat eenige mylen gevaren hebben, aldaer aenkomen; en wanneer zy haer Vaertviigen met vederen en Zwanen-vellen geladen hebben, keeren zy weder na Astrakan, daer in deze waren grooten handel word gedreven met de Persianen, die voor ieder Vel gemeenlijk een Ryksdaelder geven. Alle welke voordeelen de Kozakken dikwils noodigen om zich aldaer neder te zetten, die van daer wyder in vallen doen in verscheide gewesten aen de Kaspische Zee. Tusschen Astrakan en de Riviere Jaick, woonen schier geen Menschen, en is het daer gansch woest: omtrent de Jaick zich Russche Kozakken ophouden, die de Visschery oefenen, en verders oost op, beginnen een aert van Buchaeren te woonen, onder byzondere benamingen, die Mahometaensch zijn: tusschen Astrakan en Siberien zijn Woestynen, en aldaer worden weinig of geen Menschen gevonden. Van de Kalmakken, die de Zuider deelen van Siberia bewoonen, zijn zommige Vlusses of HordensGa naar margenoot* Onderdanen van de Russchen, andere hare Bondgenooten, hoewel zy bloedige oorlogen tegens de zelve hebben gevoerd, Tumein en andere Steden, den en Vestingen verwoest, uit na denken dat de Russchen hare Landen meer en meer naderende, hen t'eenemael zouden onderbrengen. Het naeste gewest van groot Nagay, oostwaerts, is Kassachy Horda; hebbende, als gezegt is, de Jaick ten Westen, waer door het van 't groot Nagay gescheiden word, de Kalmakken ten Noorden, de Yurgeachianen of Jurgensche Tarters ten Noord-oosten, en de Karagans, die aen d'oostzyde van de Kaspische Zee woonen, ten Zuiden. Deze Kassachy Tarters trekken het Land op en neer, byna op de zelve wyze als de Nagaysche. Zy voeren dikwylen oorlogen tegens de Kalmakken, en Yurgeachianen, maer zelden tegens de Nagaysche, of Karagans: alleenlijk steelen zy op zulke wyze als meest alle andere Tarters, heimelijk ook van deze hunne Nabuuren, met welke zy een vaste en onverbrekelijke Vrede onderhouden. De Kassachy Horda, was te zijner tyd, geheellijk woest, uitgenomen eenige Bosschen ten Noorden, die aen de Kalmakken palen, alwaer verscheide kleine Rivieren zijn, die zich in de Jaick ontlasten. Deze Menschen zaeyen geen Koorn. Haer voornaemste Spyze is Paerde-vleesch, en Merrie-melk, zoo dat zy te recht Kassachy Horda, dat is, der wilde Menschen verzameling, genaemt worden. Ten Noorden van Kassachy Horda woonen de Kalmaksche Tarters (indien zulk een wyze van leven, anders een wooninge genaemt mag worden) maer het gewest: daer zy zich onthouden, is een beter Volk waerdig, dewyle het volheit heeft van alle dingen, tot 's Menschen onderhoud noodig. Daer zijn ook Zabels, zwarte Vossen, Inkhoorntjes, en andere Pelteryen, in overvloed, welke de Russchen voor Brandewyn, Meê, Tabak, en eetwaren van haer ruilen. In dit gewest zijn verscheide Steden, als, Siberia, de hooft-stad van een LandschapGa naar margenoot+ van de zelve naem, en Tumein, beide, welke de Russchen op de Tarters veroverd hebben: Onffha, Wadle, Sellona, en Lucomoria; welke laetste plaets, zoo zeggen, aen de Koude Zee zoude gelegenen, zijn; maer Ouffha is een Binnenlandsche Stad, vyf honderd mylen van Kassan, welk naby de Volga is. De Kalmakken zijn goede Zoldaten, dewyle zy door de Russchen aen de eene, en door de Nagaeyen en Kassachy Horda aen de andere zyde, in geduurige oefening worden gehouden. De ongetrouwde Vrouwen verzellen den Mannen in den oorlog: zy worden gehouden voor weinig minder als de Mannen, in konst en sterkte: schieten hare Pylen byna zoo snel en handig als de Mannen, van wien zy door hunne kleeding of wys van ryden, niet wel konnen worden onderscheiden. Beide Mannen en Vrouwen, voeren in al hun Veld-togten zelden minder als ieder vyf of zes Paerden. Ik kan niet naeuwkeurig bepalen wat haer Godsdienst zy, maer hebbe uit haer ommegang konnen merken, dat zy een beter gevoelen hebben van de Christenen als van de Mahometanen, of van zommige hunne Heidensche metgezellen. Ik hebbe onder haer geen plechtelijkheden of Godsdienst konnen bespeu- | |||||||||||||||||||
[pagina 609]
| |||||||||||||||||||
ren, als een aenbidding van de Zon en Maen. Haer voedzel is zeer byzonder; want behalven Paerde-vleesch ('t welk by haer een lekkernye is) schroomen zy niet Hagedissen, Adders, Vossen, ja ook krengen van verscheide Dieren te eeten: Spyze, welke dien van Europa ook in den grootsten Hongersnood tot afkeer zoude zijn. Zy dragen Hoeden, die van de Russchen Koulpackes genaemt worden, voor en achter open, aen wederzyden met breede randen, waer na zy van de andere Tarters, Kalmakken genaemt worden. Oostwaerts van de Kalmakken aen geene zyde der Riviere Jaick, een weinig na het Zuiden, en na Sina toe, woonen de Yurgeachianen, die Mahometaensch van Geloof zijn, alzoo genaemt na hunne voornaemste Stad, die zommige YurgeachGa naar margenoot*, en andere Yurgench noemen; van welk gewest ik zoo veel kennisse niet hebbe, alzoo maer eens daer geweest ben, in den Jare zestien honderd twintig, wanneer groote oorlogen tusschen den Chan of Konink van Yurgeach, en den Myrza zijn Zoon ontstaen zijnde, en zommige van de Nagay Tarters (die voor deze opstand zich niet dorsten reppen) in haer Land gevallen wezende, doch buiten bevel van haer eigen Prins, en zonder toestaen der Moskoviters, buiten welkers bewilliging, volgens onderlinge over een komste, zy niet vermogen t'oorlogen, zond den Woywood van Astrakan, die niet lang te vooren een verbond met de Yurgeachianen gemaekt had, Alli, of Haly Myrsa, een Tartarische Prins, met duizend van zijn eigen Onderdanen, en vyf honderd Russchen te Paerde; waer onder ik begrepen zijnde, trokken wy twintig dagen, eer wy van Astrakan tot aen de grenzen van Jurgeach quamen, en van daer tien dagen reizens verder in haer gebied, 't welk door de Nagaysche Tarters deerlijk verwoest was. Ten einde van de dertig dagen, wierd na beste gissinge geoordeeld, dat wy ten minsten duizend Engelsche mylen van Astrakan waren, wanneer wy deze Roovers in het Dal van Ougogura overvielen, en sloegen. Alles wat zy den Yurgeachianen ontroofd hadden, zijnde een ontallijke menigte van Vee, zoo Paerden, Kemels, als Schapen, namen wy hun af, en daer en boven tot een straf, noch alle hunne overtollige Paerden, latende hen alleenlijk, voor ieder een, om weder na huis te komen. Aly Myrsa den buit verdeelende, gaf d'eene helft aen die hem in deze togt gevolgt hadden, en zond het overige den Woywood tot een geschenk, zonder den Yurgeachianen, als die voor Dieven gehouden worden, iets wederom te geven. Ondertusschen sloeg den Prins van Yurgeach, in een volkomen Veldslag, zijnen Vader, nam hem gevangen, stak hem beide d'oogen uit, en deed hem zelven tot Konink kroonen. Hy beval ook eenige van zijn vertrouwde gunstelingen, dat zy zijnen jonger Broeder (vrezende dat hy t'eeniger tyd opstand mogt verwekken) zouden worgen, en hem zijn hooft brengen: maer verscheide van de Edelen, door welkers toedoen hy de Opper-heerschappy bekomen hadde, zulks vernomen hebbende, wilden d'uitvoeringe van zijn bevel niet gedoogen, maer zonden het Kind na den Keizer van Moskovien, by welken het noch was, toen ik laest van Astrakan vertrok. Maer om niet in gebreke te blijven aen mijn belofte, van een bericht te geven, aller Landen en Volkeren rondsom de Kaspische Zee, kome ik tot de Karaganen, welke ik overgeslagen hadde. Het gewest der Karaganen beslaet het meeste deel van de groote Landstreeke, tusschen de Riviere Jeicke, of Jaick, en de Heerschappye van de Ousbegs, of Tarters van Bouchara, en hun gebied omringt de Noord-oost hoek van de Kaspische Zee; schietende Zuidwaerts na de Riviere faxartes: ook woonen zommige Horden van het gemelte Volk tusschen de voornoemde Rivier en de Oxus, welke de Tartes van Bouchara, en de Karaganen afscheid van de Persianen, en de Tarters van Balk. Dit gewest der Karaganen is zeer woest en bar: het Volk arm en ellendig; Taengeel en ongevallig van wezen, Haer wooningen zijn slechte Hutten, meest onder d'Aerde, staende van den anderen verspreid, zoo dat 'er naeuwlijks plaetzen zijn die de naem van Dorpen of Gehuchten verdienen. Zy hebben (na my gezegt is) geen Stad als Preestannes, gelegen aen de Zuidzyde van de faxartes, dicht by de Kaspische Zee, die, terwylen ik tot Astrakan woonde, met verrasschinge door de Kozakken ingenomen wierd; maer zy hadden geen reden om van hare overwinninge te stOssen, dewyle zy weinig buit daer in vonden, en de Karaganen te zamen vergaderd zijnde, haer, met groot verlies van wederzyds Volk, daer uit sloegen, en op de vlucht dreven, na een Eiland,Ga naar margenoot+ twee of drie mylen van 't vaste Land, het welke zy tot dezen dag bezitten; geene van d'omleggende Volkeren magtig of begeerig zijnde om haer te vernestelen, niet tegenstaende de Tarters, Persianen, en Moskoviters, door hare strooperyen grooten overlast lijden. | |||||||||||||||||||
[pagina 610]
| |||||||||||||||||||
Zuid-zuid-oost van de Karaganen, woonen de Tarters van Bouchara, by veele Usbegs genaemt. Zy hebben Karagan van zieh in 't Noord-Westen, Urgenshe of furgeach recht Noorden, Sina in 't oosten, die van Balk in 't Zuiden, de Persianen Zuid ten Westen, en de Kaspische Zee ten Westen. Dit gewest is beter bewatert, en vruchtbaerder als 't voorgaende; ook is daer een grooten toeloop van Koopluiden, uit verscheide Oorden, inzonderheit van Persianen, Moskoviters, en verscheide Indiaensche Volkeren, als, Mogols, Boutans, Sinezen, en andere, welker namen niet gedenke. Ik achte dit het beruchte Koninkryk vanGa naar margenoot+ Kathay te zijn, dewyle de Kathayers ook een aert van Tarters zijn, en ik geene andere Tartaren tusschen dit gewest en Sina gevonden hebbe. Zy voeren byna altyd kryg tegens de Persianen. Het Land der Comukkes is ten Zuiden bepaelt door Persia, ten oosten door de Kaspische Zee, ten Westen door Cirkassia, en ten Noorden door de Riviere van Tumeine. Aen deze Riviere legt een Stad van de zelve name, van waer, tot aen Chakamate, de Noordelijkste woonplaetze van Persia, is zes honderd mylen. Een groot gedeelte van dit Comuksche of Comiksche Land, inzonderheit tegens, 't Westen, is zeer bergachtig; en in zommige plaetzen, meest na Persia, heeft het zeer hooge, en byna ontoegankelijke Bergen: op andere plaetzen wederom kleine Heuvelen, en lustige Dalen, met overvloed van Bosschen. Ik ben in vier van hare Steden geweest; d'eerste is TarkeeGa naar margenoot*, alwaer Gildar te myner tyd, die zy voor hun Vorst houden, gewoonlijk zijn verblijf hadde; de tweede Derbeynt, in het gebergte; de derde is Derevena, in de zelve bergachtige streeke; de vierde Kossa, gelegen aen een Riviere van de zelve naem, niet verre van daer zy zich ontlast in de Kaspische Zee. De Comukkes zijn kloeke en, strydbare Mannen, en 't geene haer in gevaerlijke ondernemingen stouter maekt als de Tarters, is de sterkte van hare Paerden, en het voordeel van hare Wapenen, zoo wel om af te keeren, als om te vechten; want zy gaen zelden in den oorlog zonder Helmetten, Harnassen, of een Rok met yzere oogjes bezet, en een Schild, 't welk, alzoo't niet zwaer noch breet is, zy op haer rug dragen, uitgezeit wanneer zy vechten. Zy voeren, gelijk andere Tarters, Boogen en Zabels, daer en boveo gaen zy nooit zonder Lancien, die zy met groote kracht en vaerdigheit weten te hanteeren. Hun Godsdienst is Mahometaensch. In hunne Kleeding verschillen zy weinig van de Cirkassiers. Haer Tale is in wezen de zelvige met die van de Crimsche Tarters; maer door hunne nabyheit aen de Persianen, Moskoviters, en Cirkassiers, is die eenigzints verbasterd. Een gedeelte van dit Land is, veele Jaren herwaerts, onder de Heerschappye der Russchen gebragt, op de volgende wyze. Na dat Yuan Wassilywich, Cnar of Keizer van Rusland, de Steden Kasan en Astrakan had ingenomen, zond hy een gedeelte van zijn krygs-magt na Cirkassia, 't welk Tumein innam: een ander deel van zijn Leger viel in 't gewest der Comukkes, of Comikken, en nam de Steden Derevena, Derbeyne, Tarkee, en Kossa, in bezit: daer na stelde hy eenen Woywood, met last, om zijn verblijf te nemen in Tarkee, met tien duizend man tot bezettinge. Hy gelaste ook ten zelven tyde een andere aenzienlijke hoop krygs-voik te leggen in Kossa, alwaer hy een groot getal Vaertuigen liet blijven, die toevoer van Menschen en Lijf-togt uit Moskou, en andere deelen zijns Ryks, gebragt hadden. En nu meinende zijn nieuw veroverde plaetzen wel verzekerd te hebben, keerde hy weder na Moskou; wanneer de Comukkes, kort na zijn vertrek, hun geheele magt vergaderd hebbende, de Stad Tarkee, na een sterk tegenweer, innamen, en den Woywood, met de Krygs-overstens van verscheiden Landaert, en alle de gemeene Zoldaten, aen de Cirkassiers, Tarters, en andere hare Nabuurige Volkeren, verkoften; zoo dat weinige van de zelve naderhand weer te voorschyn zijn gekomen. Daer na trokken zy na Koisa, of Kossa, welke plaetze zy, door de gevangenen onderricht zijnde, tamelijk regelmatig belegerden, en bestormden: en na dat eenige malen waren afgeslagen, namen zy de zelve stormenderhand in, en dooden alle de Russchen, uitgenomen die geene, welke het in Schepen en Booten waren ontkomen. De Russche Keizer van deze hare voortgangen tydelijk verwittigt, deed aenstonds een groot Leger verzamelen, beveelende alk Kozakken, tusschen den Don en Volga, tot aen de Riviere Tumeine, hare krygsmagten by een te voegen, om het te helpen herwinnen, dat verlooren was, en de Comukkes geheellijk uit te roeyen. Maer deze hoorende hoe zeer de Czar was verbitterd, en wat groote krygs-magt gereet stond om haer te bevechten, begonnen over den uitstag bekommerd te zijn, en besloten eenige vernederinge te doen, en | |||||||||||||||||||
[pagina 611]
| |||||||||||||||||||
ootmoedig te bidden om vergiffenis en Vrede; zonden derhalven Gezanten na Tumeine, daer het Russche Leger was neergeslagen: en na een handeling met des Czars gevolmagtigden, maekten zy een verdrag op deze punten. Dat de Comukkes de Steden, die zy genomen hadden, zouden wedergeven, en den Keizer met zulken getal van krygsknechten bystaen, als hy zou eisschen, tegens wat vyanden het ook zoude mogen wezen: 't welk zy by haer hooft hebben bezwooren, en achtervolgens onderhouden tot op dezen dag. Cirkassia, als te vooren gezegt hebbe, legt aen de Zwarte Zee, en strekt zich uit tot aen de Kaspische Zee: aen welke zyde het zeer vruchtbaer is, en zoo wonderlijk overvloeyende in Visch, dat men in Tumeine gemeenlijk een goeden Steur voor twee stuivers, en zomwylen voor een stuiver, verkoopt; dewyle een onbegrypelijke menigte in de Riviere Weestra, en omtrent een Eiland Chekiene, dicht by Tumeine, in Zee gelegen, gevangen word. Aen 't vaste Land, tegen over deze Visscherye, vier mylen boven de Rivier Terike, is een groote Bron of Born-put, gemaekt door een Spring-ader, die van een Rotze, aen de zyde van een Heuvel, af valt, en vuld aenstonds een klein Meir, 't welk, of het door kunst of anderzints gemaekt is, weet ik niet. Dit Water is ziedend heet, zoo dat de Steur, of andere Visch, die daer in geworpen word, daer door als over een vuur in een oogenblik gaer gemaekt word: van welke vreemde hoedanigheit dit Meir ook zijn naem bekomen heeft, en daerom van de Russchen Goracha, Kollada, dat is, ziedende Bron, genaemt word. Ik zal mijn Verhael besluiten met een kort bericht van klein Nagay, of van dat gedeelte dat aen de Kaspische Zee paeld; want de geheele Landstreeke, tusschen Tumeine en Astrakan, word van veele den Nagay Tarters toegeschreven. Hier vooren hebben reets verklaerd, dat klein Nagay meerendeels een wyde woeste Wildernis is, voornamentlijk die streeke, welke tusschen Tumeine en Astrakan legt. De Stad Ashowa is de eenigste, welke in dit gewest legt, maer komt haer eigentlijk niet toe, dewyl ze van de Turken bezeten word. Daer is een slag van Menschen in dit Landschap, die de Tarters Sigakes noemen: ik hebbe nooit konnen vernemen van wat Volk zy voortgekomen zijn, wat hunne Tale zy, noch op wat wyze zy leven, of zy eenige Godsdienst, of Burgerlijke bestiering hebben. Hunne voornaemste Levens-middel is, 't geen zy den Tartaren onthalen, welkers kleine Hordens, zy twee of drie duizend sterk, dikwils berooven. Maer deze ontdekken zomwylen haer hertret-plaetze, en slaen ze dood, zonder lijfs-genade; 't welk my doet denken, dat deze Sigakes eenige uit hun eigen Volk zijn, die eertyds om deze of geene byzondere voorvallen zich hebben afgezonderd; maer wat de reden zy, is my onbewust; zy haten malkanderen onverzoenlijk. De bekenste plaetzen in klein Nagay, aen de zyde die na de Zwarte Zee toe ziet, langs de Zee-kust van Tumeine tot Astrakan, zijn, Sheerlona, Yeare (daer ik eerst door de Tarters gevangen genomen wierd) Peremetka, Arsibash, Moyackee, Bealla Oshera, Bashmackade, Kaboylly, Machakofska, Chostoway. En om geheellijk te besluiten, zal ik hier al de plaetzen, op de Kust, dicht by Astrakan gelegen, die namen hebben, of door de Havens, Koophandel, Visscherye, of andere merkwaerdige omstandigheit, van eenig belang zijn, optellen; namentlijk, Soteeza Bockgra, Vouslowa Cossa; Beerulska Cossa, Ewanshoska Cossa, Seamme, Bogaroffe, Tussocleoff Lapateen, Chaska Cossa Crosna Bogore, Cocklouska Cossa, Owarska Cossa, Comashaska Cossa, Colloberinska Cossa, Cocktabow, Bussanska Lapaten, Kara Bussan. Den ommetrek van de Kaspische Zee, kan ik zoo naeuwkeurig niet begrooten, als wel van de Zwarte Zee, dewyle alleenlijk aen de Noord- en Westzyde van de Kaspische Zee geweest ben: evenwel, na de onderrichting, welke door ervarene Luiden bekomen hebbe, zal ik de waerheit immers zeer naby komen.
Maer indien iemand dit langs het Land zoude willen reizen; aen de Oevers, of ter Zee langs de Kust varen, zoude het ten minsten duizend mylen verder vinden, dewyle deze Zee vol Baeyen en Inhammen | |||||||||||||||||||
[pagina 612]
| |||||||||||||||||||
is: zoo dat mijn rekening rust op een rechte doortogt; als, by gelijkenisse, van Astrakan tot Gilan, in een rechte streek; van daer tot de Oxus; van daer nade groote Noord-oost Baey, in welke de Rivier JemGa naar margenoot* zich uitstort, welke Baey vol Eilanden, gebrooken Land, en ondiepten is; en van daer wederom na Astrakan. Dus verre het gemelte bericht. In de Noord-oost hoek van de Kaspische Zee, vind men een Inham, die maer een vadem of twee diep is, en daerom onvaerbaer; het water aldaer, is bruin van verw, en zeer modderig. Gilan is een Persiaensch Landschap, gelegen aen de Kaspische Zee, dat anders mede Deilem word geheten: het Volk dat van ouds daer woonden, Dilimmiten geheten wierden, en hadde Sultan Toguilbeg, ter tyden van Keizer Konstantinus Monomachus, een Leger aengenomen, van Volken, omtrent Medien geboortig, zijnde Turken en Saberi, dat is, Hunnen en Dilimmiten. De Dilimmiten of Dolomiten zegtGa naar margenoot+ Procopius, zijn Barbaren, welke, of schoon rondsom in 't Persische gebied liggen, echter dien, niet gehoorzamen: zy zijn beschut van 't gebergte, en al veele Eeuwen in vryheit gebleven; dienen te Voet, den Pers om geld, tegen zijne vyanden; zijn gewapent met een Zwaerd, Schild, en Werp-javelijn, weten tusschen 't gebergte te loopen als op effen Land, en is dit gebergte, voornaem tegen 't Kaspische Meir aen, zeer spits, en zwaer om over te gaen; zy zijn tenger van Lichaem, rat, Oly-verwig van vel, en veranderlijk van imborst, en zoude op 't Arabisch in 't algemein Deilem, een vyand of straet-roover gezegt zijn; men zegt zy oorssronkelijk uit den Arabischen geslachte Beni Dabba zijn. In dit Landschap zijn veel Steden; het geheele Land is alom bewoont, en met Dorpen bezet; men wind daer Zyde, en Wol. De Steden zijn thans aldaer ontbloot j van Vesten, en Sterkten; vier voorname wierden 'er van ouds geteld, als Ferahabad, Lenger-cunam, daer de Haven is, waer de Schepen van Astrakan belanden, Rex-Lahigian, daer de beste Zyde valt, en Tazbin, of zoo zommige zeggen de Stad Poumun, waer van, als mede van des Lands oude gelegentheit, by Golius in zijn aentekeningen over Alfergan, in 't breede is te zien. De Lucht is aldaer, vermits de veelvuldigheit dar Moerassen, niet zeer gezond. Het Naphte valt 'er, 't geene uit de Aerde opspringt, gelijk uit Putten, waer van men, zich in de Lamp als van Olye dient; 't word ook gebruikt tot het schoon Persiaensch Vernis, dat men op de Boogen, die van daer komen, ziet leggen. Het gebergte, aen wiens voet de Stad Derbent is gelegen, Kauka, Kaukasus, en anders Jelbouz genaemt, is altoos vol Sneeuw, en onbeklimmelijk. De persianen noemen de Land-streken onder de Stad Terki, gehoorende aen het Russche Ryk, Cara Polaad. Zommige zeggen dat de Curdi. een Volk niet wyt van de kaspische Zee zich onthoudende, is oorspronkelijk van een plaets, en gewest, van de zelve naem, niet ver van Antiochien gelegen; zy zijn eigentlijk zich meest ophoudende, benoorden, en bewesten de Ararat, hebben een gevoelen, dat men zich over den Duivel moet erbarmen, en voor hem bidden, als oordelende dat God hem noch herstellen zal, in de vreugde: zy zijn groote Mensche dieven, zoo als my zeker Armenisch Koopman Gregorie genaemt, heeft onderricht, welke in die Landstreke had gereist). Van de Kaspische Zee is uit Persien, aen my het volgende geschreven. In de Kaspische Zee heeft men veel Visch, en zouden de Menschen in Mazenderaan en Gilaan, beter kennis hebben, om die te vangen, als wel omtrent Asterabaad. Zy overdwerzen de Rivieren met staken, dicht by malkander gesteld, noemende een zoodanig staketzel aldaer Sjiel, staende daer op eenig Volk met een Helger, gereed, om die Visch, welke voor 't staketzel komt, te steken, hebbende een touw daer aen vast, wezende voorts daer boven aen eenige planken of houten gebonden, daer deze schieters op staen, harpoenende aldus veelderhande Visch, als Zalm, enz. en word hier van Jaerlijks een groote Pacht getrokken. By Manenderaan, en Gilaan, vangt men veel Teuzi, Koloemi, Eski, Binideraaz, enz. de Vaer-tuigen aldaer zijn byna als een Ton, en een gedeelte met planken beleit, met een Kiel van een groote Boom, die zy krom buigen, en de Zeilen zijn van Matten, en hebben maer een Mast. Zy gebruiken aldaer een werp-net, het geen zy Salied noemen, gelijk ook een Zegen, die ze Lakesi heten, behalven dat zy ook aen de mond van de Rivieren staketzels planten, met een gat, daer zy een Net voor spannen, dieze Kandeel noemen. Een plaets, die in de Kaerten Erech geschreven word, zal misschien de Aras wezen. Voorby Asterabaad, na het Oosten, leit een plaets, die zy Ochoerizeh noemen, aen de Kaspische Zee gelegen de welke misschien de zelve van Ocrags zal wezen. | |||||||||||||||||||
[pagina 613]
| |||||||||||||||||||
Van Kandahaar reist men na Gazni, waer omtrent de grenzen van Persien zouden eindigen, en van daer voorts op Kabul, zoudende Balch niet meer als zeven Manzels van daer leggen. Kandahaar is aen de eene zyde met een hooge en steile Berg, en aen de drie overige kanten met een muur afgesloten, en met een groote wyde gracht omringt, zijnde daer by een vermakelijke Landsdouwe. Dus verre 't geen my van de Kaspische Zee, uit Persien geschreven is. Van de Kaspische Zee spreekt de Fransche Jezuit Avril, als volgt: Deze kleine Zee, die in haer omkring omtrent acht honderd Fransche mylen groot is, is, om eigentlijk te spreken, een Zoutmeir, daer in over de honderd groote Rivieren uit storten, zonder te spreken van een oneindelijk getal kleine Vlieten: daer valt zoo veel Visch, dat men op eenige plaetzen, de zelve met de hand kan vatten, zonder dat men noodig heeft het Net, of de Angel-roede uit te werpen; en wanneer het hard heeft gewaeid, of onweer is geweest, zoo wykt de Visch uit de Zee, en zet zich, voor in de Rivieren, in byster grooten overvloed. Het Water vind men op zommige plaetzen, twee myl in Zee, zoo zoet, als eenig ter Waereld; en weinig treden daer van daen, weder zoo zout, als het alderzoutste Zee-water, dat ergens te vinden is; dit word veroorzaekt, door scheuten zoet water, die uit de Rivieren, t'Zeewaerts in zetten. Het water is daer in, altoos even hoog, niet tegenstaende, zoo veel Rivieren daer in ontloozen, 't geen de plaets-beschryvers bedeest heeft gemaekt, niet wetende uit wat reden zulks word veroorzaekt: eenige hebben gemeint, dat 'er tusschen dit Meir, en de Zwarte Zee, onder aerdsche gemeenschap was; edoch, vermits tusschen deze twee waters, zeer hooge Bergen leggen, schynt het niet, dat 'er onder aerdsche door-stroominge is, maer het is geloovelijker dat dit Meir zich ontlast, in de Persische Zee-boezem: waer van de eerste reden is, dat in een Golf die dit Meir maekt, aen zijn Zuider zyde, tegen over het Landschap Gilan, twee Slintkolken zijn, die de Persiaensche Vaer-tuigen yverig myden, als zy daer omtrent Aen de komen.Ga naar margenoot+ Het water raest aldaer zoo geweldig, dat by stil weder, men het van verre zoo kan hooren, dat het den onbewusten schrik zoude baren. De tweede reden van gemelte gevoelen, is, dat men aen de Persische Golf, in 't Na-jaer zekere blanken, dertjes vind dryven, die aldaer niet vallen, maer wel aen de Oevers van de Zuid zyde des Kaspischen Meirs, die dan door onder aerdsche hoolen derwaerts te gelijk met het water gedreven, komen. Maruta Dibagos, en Saphar Dinersis, Armenische Koopluiden van Julfa, welke meermalen de Kaspische Zee hebben over gevaren, berichten my van eenige aldaer aen gelegene plaetzen, als volgt: Drie mylen van Derbent is de voorname Rivier Samboertsay, zy loopt zeer verre Landwaert in. Wat oostelijker legt de groote Rivier Kur; tusschen deze twee Rivieren, liggen de Steden Niasava, en Bako. De Kust van Niasava of Niezova, is met Schepen niet wel aen te komen, wegens de vuile gronden, Klippen, en ondiepten, daer de Schepen dikmael op komen te vergaen, en is hier wel de gevaerlijkste plaets voor Schepen, van de gansche Kaspische Zee: hoewel men in de Haven zijnde, geheel zeker legt, en zy eene der beste is, aen de Kaspische Zee. Men vind daer veel Zout; Dorpen, die alle nootzakelijkheden toebrengen. Beoosten de Rivier Kur of Kor, zeggen zy, leggen de Steden Lankara, Astara, en Rest. By Lankara legt een lang Eiland, in de Kaspische Zee, Beoosten Rest is een zeer groot Bosch; dit Bosch begint dertig mylen van de Rivier Kur, en eindigt by het Land Mazandran. Tusschen Tarcho en Derbent; legt een hooge steilen Berg, van steen, is wat nader aen Tarcho gelegen, als aen Derbent. Derbent, dat gelegen is op een hoogen Berg, die langzaem opgaet, is van natuur zeer sterk, en bykans onwinbaer. Beoosten de Rivier Jaick, legt het Landschap Mungusta, zijnde een woeste Landsdouwe. Het Volk verblijft aldaer des Zomers in Tenten, leeft van de Jacht, en Visscherye; doch beGeest zich des Winters, in het gewest Turkman, beoosten of bezuid-oosten Mungusta gelegen; waer van de eigene Inwoonders redelijker, en meer gezedend, als die van Mungusta zijn. Bezuiden, en ten deele beoosten de Kaspische Zee, legt het Persisch Landschap Masandran genaemt, daer de Zee-oever aenwast. Aen de Zuid zyde van dit Meir, legt mede de Landstreek Gilan, strekkende ván de Rivier Samboertsay, tot aen Masandran; het is zeer Boschryk, verzien met veele kleine Riviertjes, wezende de Stad Rest daer van de hooft-stad. Men heeft in de Kaspische Zee, zeer groote menigte Visch van alderhande aert, gelijk meest alle de Visch, in Holland be- | |||||||||||||||||||
[pagina 614]
| |||||||||||||||||||
kend, uitgenomen Kabeljauw; Schelvisch is 'er veel, en Baers in overvloed. De Zalm is 'er zoo veel, dat men 'er zestien, voor de waerde van een stuiver koopt, waer van ieder Visch wel omtrent een Elle lang is. Daer zijn ook veel roode Steen-brazem, Karper, Kreeften, en Krabben, ook veel Oesters; deze worden van de Russen niet gegeten, maer wel van de Persianen, en Armeniers. Men heeft 'er een Visch Kaal-kop genaemt, zijnde een Visch als Kabeljauw, doch wat kleinder, en de Visschen die volgen, als Bornson, dat een Visch is, op de rug als een Steur. Koninks-visch, heeft de lengte van een Kabeljauw, en is zoo breet als een Zalm. Dorades, of Dolphyn, heeft in 't water een blinkende en schitterende verw, is zoo groot als degrootste Zalm, maer kleinder van schobben. Benyt, heeft de groote van een Gulletje, niet zoo plat, maer heel rond, heeft weinig ingewand, aen mooten gesneden, is heel rood, en zoo vast als vleesch. Kret, is de Benyt gelijk, maer kleinder, en heeft de groote van een gemeene Schelvisch. Kleine Hayen, die men daer ook eet. Sardel, een Vischje, lang omtrent vyf duim, aen de Baers niet ongelijk, worden veel tot çieraed in groote steene Kommen, of Bakken onderhouden, daer eenige groene bladeren in groeyen, byna als de Water-kers in Holland, daer deze Vischjes onder schuilen; haer voedzel is kleine Wormkens, zy teelen in deze Bakken in menigte voort; als zy noch heel jong zijn, schynen zy Zilverachtig; maer tot haer volkomen groote gekomen zijnde, zijn zy geheel Fermelioen rood. Het Landschap Agowan, legt op de breete van vier en dertig graden, niet verre van Kandahar, beoosten de Kaspische Zee: het is zoo men zegt, ten deelen onderhoorig den Konink van Persien, en ten deelen onder den Grooten Mogol; doch de Inwoonders willen de Wetten van deze noch geene, geheel en al onderworpen zijn, maer Heerschen op zich zelven, 't en zy zomtyds voor een tyd, door dwang. HetGa naar margenoot+ is met die van Kandahar zoo gelegen, dat zy met de Agowanen, als een eenig Volk in vriendschap leven, ja sommige meenen dat Agowan onder de Landstreek van Kandahar gelegen is. Bucharen legt beoosten Turkman, doch wat Zuidelijker, het grenst aen Maaandran. Usbek is wat Noordelijker, én Oostelijker gelegen, is een zeer groot Land: Samarkand en Zagathay, zijn wel de grootste Steden in Usbek; den Grooten Mogol is uit Zagathay wel eer oorspronkelijk, en heeft aldaer zijn Zetel gehad, zulks dat voor dezen het Usbeksche gebied zich zeer verre uitgestrekt heeft, en dat het Land van Mogol daer onderhoorig was; voor tegenwoordig is het een woest Volk. De Usbekken voeren nu wel oorlog met de Konink van Persien, maer zy leven meest op de Roof; haer Wapenen zijn Pyl en Boog; zy vluchten meesttyds als de Persiaensche krygs-knechten nader komen, en worden van de Persianen weinig geacht. Turkestan grenst aen Usbek, ten Oosten, en zijn de Turkestannen afkomstig van de Usbekken, en noch eenigzins, of ten deele, daer onderhoorig: het Volk is zeer woest en onbeleefd, zijn Afgoden dienaers. Schemchal is een Vorst, eertyds onderdanigGa naar margenoot+ den Konink van Persien, ontfing het Ryk van Dagestan ter leen, heeft zich aldaer voor Konink opgeworpen, niet willende de Persianen erkennen, maer is van de Persiaensche Volkeren, voor oproerig verklaert, onthoud zich nu in het Noordelijkste deel van Dagestan, daer hy zich met een hoop quaed Volk, by hem opgeraept, met stroopen en rooven behelpt, die zich verbergen in het gebengte. Dus verre het Verhael door boven genoemde perzoonen aen my mondeling gedaen. Agathemer spreekt van de Kaspische Zee,Ga naar margenoot+ aldus: De lengte van de Kaspische Zee, van cap. M. de mond der Riviere Cyrus, die uit Armenia vloeid, tot aen de mond van de Vliet Jaxartes, is acht duizend en twee honderd Stadien, dat zijn byna honderd duizend schreden, en de grootste breete gaet twee duizend en vyf honderd Stadien, niet te boven, dat zijn dertig duizend schreden. Mela zegt van de Vliet Oxus het volgende:Ga naar margenoot+ De Vlieten Jaxartes en Oxus, stroomen door de Scythische Woestynen, en eindigen in de Scythische Landschappen; deze is groot in zijn oorspronk, en die word grooter door toestooting van andere Rivieren; hy schiet na 't Westen, zomtyds van't Oosten; omtrent de Volken Dahas buigt hy eerst, en schiet, openende zijn mond na het Noorden, tusschen de Amardische en Persische Volkeren. Tot hier uit Mela. De Kaspische Zee word mede genaemt, de Zee van Bacu, na een Persische Stad, die op de Oever legt, alwaer twee Fonteinen gezegt worden te zijn, die Olye uitgeven, d'eene witte, en d'andere zwarte: | |||||||||||||||||||
[pagina 615]
| |||||||||||||||||||
Dees zoude om te branden beqjuaem zijn, en die tot heeling, maer geen van berde, dienstig tot spys: Anthonius de Gouvea zegt daer van, dat zy in 't begin van de andere Eeuw, veertig duizend Ryksdaelders des Jaers opbragren: men bewaertze in Honde-vellen, zy is doprdringend. De Arabieren noemen deze Zee Bahar corsum, dat is, de beslotene Zee. In 't Weiten aen de Kaspische Zee, eindigt Tartarye met het Persische Landschap Masanderan en Mulkan. Men wil, dat oulinks de Tartaren die omtrent de Rivier Jaick woonden, en in 't algemein Jurgensi, noemden, verdeeld zijn geweest in drie Horden, welke ieder hun byzonder Opper-hooft hadde, als, Cassum, welke zich onthield tusschen de Vlieten Jaick, en de Kama: de tweede Horde was genaemt Schichmamei, welke zich Noorden op in 't Gebergte, en in de Buurschap van Siberien onthielde: de derde was genaemt Schidach, welke de Oever van de Kaspische Zee bewoonde, die de voornaemste der drie Stammen of Horden was, en gezegt word zich toen uit te strekken tot by de Vliet Oxus. Arbusi is zeker aert van Miloenen, tot Astrakan, die rondachtiger zijn als de gemeine Miloenen, doch zy zijn niet zoo smakelijk, en zeer verkouwende; het zaed daer van zit niet in de midden, gelijk aen andere Miloenen, maer men vind het verstrooid in het lichaem van den Miloen zelven. Daer valt tot Astrakan mede een slag van Peper, dat in roode peulen wast, het is geel, de korrel niet rond, maer lankachtig, heeft zoo veel hitte en scherpheit als andere Peper, en meer, maer is niet zoo gezond om te eeten. Tot Astrakan, en omtrent de Oevers van de Volga, tusschen Astrakan en Casan, vind men kleine Paerdjes, die zeer schoon haair hebben, dat splyt, en zacht is, bykans als dat van de Zobels. In de Oever-dorpen des Vliets Volga, na Astrakan strekkende, hebben al van ouds her, zommige Jooden gewoont, dat groote Mannen zijn: zy dragen lang zwart haair, Zoo als niet wyt van Casan, op de zelve Rivier, een geslacht van dwergen word gevonden, genaemt Kaerle, deze hebben groote hoofden, en matelijke boven lijven, maer het onder lijf en de beenen, zijn zeer klein: zy teelen huns gelijken, en huwlijken onder malkanderen; men vind de zelve voel aen de Hoven ib Moskovien; daer ik ze heb gezien. Men verhaeld, dat de Kaspische Zee, wel zeer diep is, maer echter veel ondiepten heeft, waerom bezwaerlijk op veel plaetzen te bevaren is. Wat van de bitterheit, en ziltigheis der Kaspische Zee, en mede van de onderaerdsche Kolken, word geoordeelde, den Artz Engelbert Kempfer, die de zelve heeft bevaren, uit het volgende bericht van hem aen my, schriftelijk in Latyn gedaen, vertaeld, mag blijken. Den Wysgeeren, het Kaspische Meir beschouwende, eene Kolk zijnde van water, van alle de streeken des Waerelds, daer na toe vloeyende, zijn eenige draeyende water - kuilen, in den zin gekomen, door welke het zelve Meir de menigte der wateren, van alle kanten in haren Boezem ontfangen, in de Pontus Euxinus, en in de Persische Golf uitstort, en dat het water, met den Oceaen, krings-gewys omgevoerd, zich van het zout ontdaen hebbende, wederom in de oorspronk der Fonteinen kan komen. Deze Kolken, zoo zeer met de reden over een komende, zoo aengenaem om te hooren, en van de kenners der natuur zoo zeer begeerd, bevestigen de Reis-beschryvers dies te greetiger, hoe veel te meer zy, als aen geene zaek twyfelende, de misdaed van nalatigheit zoeken te ontgaen, en zy, door het vertellen van wonderbaerlijke zaken, den Lezers al te zeer trachten te behagen. Deze Kolken zijn den aengrenzenden Volken nooit bekend geweest; nooit zijn zy van het Scheeps-volk, het welk die Zee van Kinds-been af, bebouwt heeft, gezien; nooit zijn zy ons, op die Zee wel eer, met veelderhande winden gezworven hebbende, voor gekomen, zoo dat het een louter verdichtzel is, dat zich daer voor het oog, eenige Kolken zouden opdoen, en dat het geenzins waerschynlijk is, dat zy daer onzichtbaer zouden verschuilen. Want waerom zoude deze Middellandsche Kom, door zoo groote tusschen-wydte van Landen van den Oceaen zijnde afgescheiden, niet op de zelfde wys, ab de Oceaen, den aengrenzenden Landen, de Wateren, welke zy ontfangd, weder overleveren, als dat zy die wateren met een meerder moeite, eerder in de Oceaen zoude uitwerpen: Ik voeg hier by de pekelachtige zoutigheit van de Zee, welke op die wys al lang zoude schynen vernietigt te zijn, indien de zelve Zee, zijne zoutigheit zonder zuivering uitworp, als welke door zoo groote toevloeying van zoes water, word afgespoeld, ckt, als het water by droog weder de stranden bespoeld, het zelve byna geene zoutigheit heeft. Dit zelfde betoog ik ook wegens des zelfs geduurige bitterheit, welke wy nu, van | |||||||||||||||||||
[pagina 616]
| |||||||||||||||||||
de Zee niet verder sprekende, en de waterkuilen latende varen, met de vinger zullen aenwyzen. De Kaspische Zee is dit boven alle andere Zeen eigen, dat zy eene bitterheit by zich heeft, niet zoodanige, als wy wegens eene over groote zoutigheit, volgens de vryheit der smaek noemen, maer zekerlijk eene ware en uitnemende; zoo dat het alzoo zeer is te verwonderen, dat de Schryvers deze bitterheit niet hebben vermeld, als dat zy van water-kuilen, die nergens zijn gezien, gewaegt hebben. Deze bitterheit nochtans, zult gy niet konnen proeven aen de strand, maer in het midden der Zee, van de onstuimige Winden, gelijk zy op deze Zee geweldig razen, beroert zijnde. De oorzaek der bitterheit leiden wy af, niet van de brandende lucht, maer van de grond der Zee, en van de voet van het Kaukasische gebergte, welke deze Zee in eene lange streek van Dagestan af, tot aen Hyrcanien toe, bespoeld. Gelijk het vuur van dit gebergte in hetopenbaer, hier vuuren, daer zware rook, elders warme, baden, zwavelachtige bloemen, opziedingen, bewegingen, en zeldzame verschynzelen veroorzaekt, zoo werpt het uit hare ingewanden op de diepe en onzichtbare grond, een vloeibaer Lijm, of, by aldien gy liever wilt, een dikke Olye, aerdachtig, zwart, bitter, van een stinkende en aengebrande reuk, zeer gelijk, maer zelf noch zwaerder als die reuk, welke door de kracht van een open vuur in de Olye van de Barn-steen is; welke Olye, op de grond der Zee nedergeworpen, door beweging word afgespoeld, en van de zoutachtige deeltjes verslonden, en doet zoo het zoutachtigste gedeelte der Zee, dat is, het zwaerdere en dichtst aen de grond leggende, het aldermeest met zijne bitterheit aen: even als het Regen-water, het welk, tegen beteerde Schepen aengeslagen, door de bygevoegde deeltjes van de Hars, uitnemende bitter word. Deze Olye noemen zy in de Turksche, aldaer nu de Landtael zijnde, Kara Nafth, dat is, zwarte Naphtha, tot onderscheiding van een andere, die zy witte noemen, als welke zoo klaer is als water, zeer dun, zeer doordringende, de vlam lichtelijk na zich nemende, gelijk als de twee of driemael overgehaelde Brandewyn, van Babel, haer Vaderland, nu al van over lang beroemd zijnde; want dat deze Naphtha ook van overoude tyden omtrent Babel, Susa, en Arbela, Steden, die hedendaegs Bagdaad, Sousjaan, en Ardebil genaemt worden, is uitgetrokken, kan men zien by Strabo in het zestiende Boek, by Plinius in het tweede Boek, en honderd en vyfde hooft-stuk, en by Plutarchus in het leven van Alexander. Aenmerkens waerdig is de oorspronk, zoo van het eene als van de andere aert van Naphtha omtrent Backou, eene Stad van het Landschap Sjirwoon of Medië;n, in het halve Eiland Ogoradsjèh, alwaer zy, door Putten, drie honderd en meerder vademen diep gegraven, die Naphtha vloeyende Beeken, van het overhellende gebergte, onder door de Aerde, met een volle ren na de Zee vlietende, onderscheppen, en, door eene gestadige arbeid van Menschen en Beesten, dagelijks omtrent honderd duizend ponden van deze zwartachtige Olye uithalen; welke zy, in Ledere vlesschen opgesloten, door Medien, Hyrcanien, Usbek, Cirkassien en Dagestan, te Land en te Water verzenden, tot geen ander gebruik, als dat zy voor Olye der Lampen en Toortzen verstrekt, uit welke zy met eene rykelijke, of zelf wel al te overdadige vlam, een bequaem licht mede deeld. Aenmerkelijk is de beschryving dezer Naphtha van hare geboorte grond, door veele wonderen der natuur, zoo het voortbrengen, als het zuiveren van de Naphtha betreffende, al vry aenzienlijk, maer hoedanige opmerkingen de enge palen van onzen Brief, hier niet toelaten. Dit alleen voeg ik van de heldere Naphtha, welke aldaer veel schaerzer voort komt, hier noch by, dat, van hoe uitnemende kracht zy in de Genees-konst ook mag zijn, van welke Dioscorides in zijn eerste Boek, het honderd en eerste hooft-stuk, vermeld, de zelve nochtans den Perzen geene andere nuttigheit verschaft, als om de Inlandsche Vernis te zuiveren, welke zy aldus toebereiden: zoo haeft als de Gom Sanderous na de konst is ontbonden, word zy met Lyn-olye tot de dikte van een pap gekookt, en onder de naem van Rochanni Kamoun, dat is, van Vernis, tot een toekoment gebruik bewaerd: de Sanderous gelijkt na onze Sandarach, maer bestaet uit groote en rouwe klompen, welke uit het middelandsch Indiën door Suratten worden overgebragt: gy zoud zeggen, dat het Barn-steen was, indien de zelve niet brosser was. Deze Vernis, als zy daer mede iets bestryken willen, roeren zy door 't behulp van een stokje naerstig om, te gelijk met de Naphtha, en stryken die te eenemael, wel onder een gemengt zijnde, over: alderlei werken, voor af met verscheide verwen beschilderd zijnde, en zetten die op de hoogste verdieping van het Huis (eene plaets zijnde, daer geen stof valt) in de Zon, door welkers warmte de vluchtige Naphtha, met de | |||||||||||||||||||
[pagina 617]
| |||||||||||||||||||
vochtige Lijn-olie, binnen weinig uuren vervliegt, de gladheit van de Vernis alleenlijk overblijvende: op gelijke wys, als in het vergulden van Zilver, het Quik-zilver van het vuur word uitgedreven. Tot het verrichten van dit werk is de Naphtha, verre het beste, welke omtrent de Stad Siustèr, van het Landschap Sistoon, dat is, Susan, word voort gebragt, welke Naphtha de Op-koopers van de Naphtha, die in Schirwan of Mediën valt, door dit merk onderscheiden, dat zy, met de Vernis omgeroert zijnde, een schuim op Geest. |
|