Noord en Oost Tartarye

Volgt een korte schryving
Van het Meotische Palus, Moeras of Meir, in de Nabuurschap van de Crim gelegen, zoo door my tot Konstantinopolen, uit de mond van Turksche Zee-luiden, is doen aentekenen.

DE Turken en Crimsche Tarters benoemen de engte, by de plaets Comous genaemt, daer de Volga dicht aen den Don of Tanais stoot, met de naem van Perecolares.

In het Meotische Meir, of de Vuile Zee, dryft Kroos en onnut gewas, 't geen het water onrein maekt: men vind daer Karper-visch in overvloed, ook Som, lang acht of tien voet, en Brazem, behalven zeker Visch, genaemt Swinia of Varken, lang zes voet, hebbende de bek en 't hooft als een Varkens-snuit, met twee lange tanden. In de Volga stroom valt de Visch Beloega, en Severoega, die Sterletten niet ongelijk is, met kleine doorentjes of takjes op de rug.

Het water in het Meotische Poel, is drabbig op de minste storm die ‘er waeïd.

Het Palus Meotis, of Meotische Meir, noemen de Turken hedendaegs Azuck, of Azack, Degnisi: word gemaekt door vyf verscheide Rivieren. De hooft-watering, of grootste aenvoeringe der zei ver wateren, herkomt van den Tanais, genaemt by de gemeene Turken Tensui, of Lichaems-water, om dat zy het lichaem van dezen veranderlijken ondiepen Palus, met zijne geduurige sterke asspoelinge, maekt.

De engte, waer door men uit de Zwarte Zee in de zelve als een straet kan in zeilen, strekt zich Noord-noord-west, en Zuid-zuid-oost aen. Daer in zeilende, heeft men een Stad met een Vastigheit, aen de Oostzyde of rechter hand leggende, genaemt, by de Tarters, Turken, en by de Levantynsche Volken, Taman: leggende voor de zelve een groote droogte, met eenige kleine Eilanden. Is een, en een vierendeel myl wyt. Doorgaens aen de mond, ter linker hand of Westzyde van de zelve straet, genaemt Azak Bogasi, legt een andere Stad, genaemt Kiertse, of Jertse, aen een Inham, voor de Galeyen zeer bequaem.

Aen de Westzyde, ten einde van deze Palus of dit Meir, is een droogte, ondieper als de andere, byna besloten tusschen twee Land-hoeken, welke de Turken of Tarters noemen Casan Dibi, dat zoo veel te zeggen is, als de grond van een Ketel; om dat de zelve by haer voor een Gods-wonder word gehouden; of Mare Morta, dat is, Dood-water te zeggen, voor vast geloovende, dat alle kleine vaertuigen, daer in komende, door quaed weder, aenstonds van een wellend water zouden worden ingezwolgen, 't geen haer de zelve, met geen minder vreeze als schrikke, doet schouwen.

Op de Noordzyde van deze Palus, zijn drie Rivieren, waer van de grootste of middelste genaemt is Mouis, die boven zich heeft een Kasteel, Mejous genaemt: de andere zijn van weinig achtinge.

De zelve Palus strekt zich op het langste ten Oosten, alwaer de mond van de Rivier Tanais verscheide Eilanden maekt; aen welkers begin legt de voornaemste Stad van die streeke, Auzaq, of Azak geheeten.

Boven de zelve zijn twee Kasteelen,⁺ nieuw gemaekt, genaemt Serdistan om de zelve, door wederzydsche ketingsop wrakken leggende, over den Tanais, te besluiten; waer door de uitvallen van de Kozakken, met hare schuiten, verhinderd worden.

Noch is boven op dezelve Rivier een groot Eiland, rondsom bewatert; alwaer een Stad op staet, genaemt Querman, of Quovan.

Aen de Zuidzyde van dezen Palus, maer een Rivier, gemeenlijk genaemt Abasa Irmaghi, of Fiumara Abasa: heeft zijne uitwateringe, niet verre van 't begin van de binnen-

+ Dit is geschreven, eer dat Azak onderhunne Tzaersche Majesteiten magt was.

[p. 590]

nenste mond van destraet; alwaer dicht aen j een plaetze legt, genaemt Tomoreo. Aen de Noord-oost zyde der zelver Rivier, is een Inham, daer niet verre Landwaert in, leit een staende water, genaemt Corazu, of Mare Negra, dat is, Zwarte Zee, het welke van zijn zeiven aen geene deelen uitwateringe heeft.

Ten Noord-westen der zelver, loopt de hoeke Lands zeer lang toe, genaemt Nadol, of Natolia. Deze Kust is over al zeer ondiep en vuil, voornaem als men dichte by het Land komt.

Deze voornoemde hoek, heeft eenige Eilanden, die byna het middel-punt van den Palus vertoonen, die alle zeer ondiep, en grondig zijn.

De Palus en kan van geen groote Schepen, of Turksche Zaiken, om de ondiepten, bevaren worden: alleen van mindere vracht en riem - gewapende Schepen; als Galeyen, en kleine Cimbaren. De Haven, daer de zelve ten Anker komen, voor Azak, is wel een halve myl verre van de Stad.

Dit Palus Meotis, word by de Turken bevaren op deze navolgende wys.

De Galeyen in 't Voor-jaer van de mond der Zwarte Zee, of den Bophorus, haer na den Palus begevende, stellen haer streek recht op Kierp, dat een Dorp en Haven is, en dit onder 't Land langs, is honderd Italiaensche mylen verre.

Van daer weder langs de Wal, na Revel, zijnde honderd mylen, alwaer een oud en vervallen Kasteel leit.

Van hier tot Maystra, honderd mylen, zijnde een oude verwoeste Stad en Kasteel.

Van daer verders tot Sinap, of Sinoop, een Koopryke en groote Stad, bequaem om groote Schepen te bouwen.

Van waer de Galeyen hare streek om de Noord stekende, over zetten na Kiefé, of Caffa, zijnde drie honderd mylen van malkander gelegen. Het is een groote Stad, in Crims Tartarye gelegen, met een aenzienelijke vastigheit; en word van Tartaren, Christenen, en Jooden bewoont, onder het opzicht van een Pascia, door den Grooten Heer van Konstantinopolen gestelt.

Van hier vertrekt men na de mond, die in het Palis Meotis ingang neemt, gemeenlijk genaemt, Kiertz, Ingh Bogazi, of de mond van Kiertz, tachentig mylen wyder.

Van daer vervolgens, zeilt men voor wind in twee uuren tot voor Kiertz.

Tegen over Kiertz, het welke op de Tartarische Kust legt, leit de vastigheit, genaemt Taman: het is tusschen beide vyftien mylen wyt; en is de Kust van Taman zeer vuil, droog, en onbequaem om de zelve in 't opzeilen te gebruiken.

De mond van dezen straet, binnewaerts, of na den Palus toe, is drie mylen wyt: wel te verstaen Italiaensche.

Op de Westelijkste hoek, binnewaerts, staet een Klooster, eertyds ter gedachtenisse van St. Nicolaes gebouwt, doch nu verwoest en verlaten; alwaer de naem aen dezen hoek noch bewaert heeft de Kaep van St. Nicola.

Hier van daen steekt men weder Noordelijk over den Palus, tot op Bil Zaray, een verwoeste plaetze en Haven, tweehonderd mylen ver.

Van hier vaert men na de mond van Mijous, een Rivier, en legt achtien mylen op de zelve de verwoeste vastigheit, Mijous genaemt.

Van daer gaet men al langs de Wal, tot op den hoek van Tahan, alwaer een Rivier uitwatert, genaemt Tantek. Hier moeten de Galeyen, als andere vaertuigen, Ankeren op anderhalf vadem water, zeer zoet; en is dit vyftien mylen van de Stad Azak, die op de Zuidkant van de Rivier, aen het vaste Land der Cirkassen is gelegen, en niet op een Eiland, als zommige dat zelve believen te doen printen. De Koopman-schappen uit de Galeyen, als andere dingen, worden met het heen en weder vaeren van de Boot verricht, die dicht aen den Tanais, of Don, op zommige plaetzen over de droogte moet getrokken worden. De Zuidzyde, of den Zuidelijken mond der zeiver, word eigentlijk genaemt Don; de Noorder Deneez; dan de mindere uitwateringe van de zelve hebben geene eigene namen.

In de Noordelijke mond, of Doneez, leit een Eiland, waer op een sterke Stad staet, genaemt Loetin, of op Tartarisch Setissalan. Deze Stad is de Hooft-stad van alle andere in dit gewest, en word bestiert onder het opzicht van een Tursch Pascia: ook overtreft die plaets alle andere, in Koop-handel.

Van Azak te rugge keerende van de Zuid-mond van den Tanais, na het Westen van Azak, is een Rivier, genaemt Cabarlik, die uit de verwoeste Velden van de Cirkezen of Cirkassen afvloeit, wezende dit tien mylen verre.

Van daer vyftig mylen bewesten, is een andere Rivier, genaemt Bey Souw.

Van daer Westelijker, zeventig mylen, leit de Rivier, genaemt Jeja, die mede, gelijk de twee voornoemde, zijn afvloeijinge heeft uit het Cirkaffen Land.

Van hier noch wat lager, vyftig mylen, ziet men den Berg Trighmelia, die men zeer verre zien kan, alzoo het Land van den Palus voornoemt, alle zeer slecht en effen is.

Van hier honderd mylen Westelijker, is

[p. 591]

de Rivier, genaemt Ciorna Pretoca of Abaza Irmaghi.

Van hier tot Temruck, is veertig mylen, leggende aen de mond van een Rivier, genaemt Coelan: en is deze plaets, onaenge-zien een vastigheit, zeer dikwils het stropen der Kozakken, eenige Jaren herwaerts, onderworpen geweest: met welke roof deze Kozakken veelmael op de Rivier de Abazaas gaen wachten; alwaer dan de gevangene Menschen en Vee zomtyds worden gelost, eer men hun vervoert.

Van hier heeft men weinig tyd noodig, om weder in de straet, tegen over St. Nicola, te komen.

Van St. Nicola, Noord-westelijk aen, zestig mylen, heeft men de Rivier Carasof, komende uit Tartarye.

Van hierna na Horbatek, daer een vastigheit der Tarters is, om de onverwachte in vallen der Roovers te beletten, is tien mylen.

Vervolgens twintig myl wyder is de Rivier, genaemt Touca; van waer begint het boven aengeroerde vuile Meir, of Casan Dibi, daer de Turken zoo veel van verhalen; waer in een Eiland is leggende, genaemt Kuïna. Op de Noord-hoek, of Kaep, is een droogte, van waer om de Oost, de Rivier, genaemt Borda, komt af loopen, byna krings gewys; welke een arm is uit de Niper, die byna't geheele Land van Crim bewatert.

Van Borda tot Bil Zaray, is tachentig mylen. En dus verre van de vaert op het Palus Meotis, of Meotus, volgens bericht der Turken, die het zelve kundig zijn.

Donco is een Stedeken, niet wyt van den oorspronk des Vliets de Don, of Tanais, gelegen in de Nabuurschap van de Crim. Aen deze plaets worden de goederen geladen, die na Konstantinopolen, Caffa, en andere plaetzen in de Zwarte Zee, gevoerd staen te worden, en zulks in de Herfft, om dat als dan te meerder water in de Rivier is, en zy te beter de vaertuigen dragen kan; want van hier begint zy eerst vaerbaer te worden.

De Rivier de Don, of Tanais, is zeer Vischryk: zijn Oever boven maten vrucht-baer, van lieffelijke Kruiden, Vruchten, en wortels; en het Wild is daer ter wederyden in grooten overvloed.

Glubokaja is een Stedeken, niet wyd van Asof: welk woord zoo veel betekent als diep.’

Kupat, of Cupa, is een Rivier, die in het Meotis Moeras nitstort, in de Nabuurschap van de Crim. Omtrent deze Rivier zijn veel Moerasschen. Aen des zelfs oorspronk zijn Volkeren, Aphgasi genaemt: en niet wyt van daer een gebergte, 't geen de Volkeren Ciki bewoonen; welke noch onder Turk, noch Tartar staen, maer in 't gebergte' zich besluiten, en beschutten. Zy zijn Christenen, en gebruiken een Tael na de Slavonische hellende. Varen op het Zwarte Meir ter roof

Sidonamiska is een plaets aen de Zwarte Zee’ in het Crimsche Tartarye, daer veel Zout valt.

Als men uit Moskou na Asof, ontmoet men aen de Rivier de Don een Steed je, genaemt Costianets, dat is, gebeente plaets gezegt, daer men onder de aerde verscheide geraemtens van Oliphanten vind, waer van de plaets de naem draegt; wordende al van ouds ter plaetze verhaelt, dat Alexander Magnus, aldaer is geweest, en dat deze Oliphanten van zijn Leger zoude zijn gestorven, of gedood.

Niet verre van Asof, Crimwaerts, heeft hunne Tzaersche Majesteiten op zekere plaets, genaemt Taganrock, een schoone Zee-haven gemaekt: men heeft daer veele Kisten met gevulde steen aen een geklonken, met yzere bouts, doen zinken, en aldaer de grondslag der Zee-hoofden opgelegt: het Scheeps Voorraet-huis is te Lande, heerlijk en ruim, eener verdieping op gebouwt: Schepen, Galjooten, en Galeyen, leggen zeer geschikt aldaer in rang by malkander, binnen het in Zee gemaekte muur-werk. Hunne Tzaersche Majesteiten bezitten, ter rechter, en ter slinker zyde van Asof, (zoo men zegt) zoo veel Lands aldaer, als een runnent Paerd in een etmael af loopen kan.

Men vaert van Asof tot aen Taganrock, in de tyd van vier en twintig uuren.

Taganrock legt tegen de Zee aen; aldaer woonden eertyds geen Menschen, doch, nu zijn'er eenige Huis-gezinnen door hunne Tzaersche Majesteiten last, geplant; en daer word een Haven, door zeker Italiaensch Meester gemaekt.

Asow, Asof, Asoof, of Assaque, in de Nabuurschap van de Crim, is de laeste Stad, aen die zyde van Europa; heeft onlangs behoort onderden Turk, doch is zedert van de Moskoviten verovert; gelijk in een Brief aen my, uit het Veld-leger van omtrent die plaets geschreven, mag blijken als volgt:

Wel Edele Gestrenge Heer;

Hunne Tzaersche Majesteiten hebben niet alleen Asof ingenomen, maer ook de aengrenzende Landschappen onderdanig gemaekt, als het Landschap Luttick, twee mylen van Asof gelegen, ook de Stad Coebaen en andere naest by gelegene Steden. De Coebaensche en de Nagaische Tartaren die aen Coebaen hebben gelegen, gebruiken nu den Chaffkal en Ajoeka, om

[p. 592]

voor hen, by hunne Tzaersche Majesteiten te bidden, ten einde zy in gunst aengenomen mogten worden, en vergunning om aen de een of andere Vliet zich veilig te mogen neder zetten; waer tegen zy aenbieden, ten dienste hunner Tzaersche Majesteiten, altoos veel duizend krygsluiden gereet te houden; hebbende deze Luiden reets van den Crim, en de Saporotsche Tzercassen, onder Cosloff en Atzacoff, groote schade geleden, enz. Hier langs komen de Kozakken op de Zwarte Zee rooven. De Stad word qualijk by zommige aen de mond van de kleine Don gelegt.

In 't Jaer zestien honderd zeven en dertig, namen de Donsche Kozakken deze vermaerde Stad in, en maekten al de Turksche bezetting neder.

Men heeft my gezegt, dat het Buurschap van Asoph, veel Mist onderworpen is, misschien om de nabyheit van het Meotische Meir, dat die Mist schielijk komt, en haestig weg gaet, doch ongezond is aen den Menschen.

Het Meotische Meir, en byzonder den Inham na de sterkte Perecop strekkende, geeft geen goede reuk van zich, by onstuimig weder, en wanneer de Wind uit Zee waeit, of als het water geroert word, een quade lucht en stank. De Visschen die aldaer veel gevangen worden, zijn ongezont tot Spys, ten ware zy bevoorens hart gezouten worden, en zoo een dag of twee bewaert, gelijk de omtrent woonende Menschen gewoon zijn te doen; en is 't Volk, 't geen na aen de Oever woont, veeltyds mede ziekelijk.

Tot Asoph valt veel schoone Marmer.

Daer is zoo veel Karper omtrent Asoph, dat, als de Kinderen in 't water springen, en eeniger maten met de handen slaen, de zelve in zoo grooten overvloed tegen de droogte aen, en na de Oevers toe zet, dat met stokken, in groote menigte kan dood geslagen worden.

Hier omtrent zijn ongelooflijk veel dwergen.

Kergesen is een Volk niet wyd van Asoph gelegen, in de naem Christenen, als de Aphgasi, maer in leven, en kennis, zeer woest en plomp.

Volgt eenig naricht, noopende de Rivier de Don of Tanais, de Stad Asoph, het Meotische Meir, en de Zwarte Zee, begrepen in drie geschriften aen my van die Oorden toe gezonden, als 't eerste door iemand, welke een Russche Gezantschap na Konstantinopolen by gewoont heeft het geene vertaeld, hier in lassche: een ander van zekere Zee-beampte, die den Gezant tot buiten het Meotische Meir heeft begeleid: en van een derde, die op het Schip is geweest, dat den Gezant na Konstantinopolen heeft gebragt.

Dit eerste vertaelt heeft den volgenden zin.

Ik ben uit Moskou vertrokken den elfden April, en te Veronets gekomen den twintigsten van de zelve Maend; doch van Veronets gereist, langs de Rivier Veronets en den Tanais, den eerste Juny, komende te Asoph, den twintigsten van de zelfde Maend. Van Asoph zijn wy op bevel van zijn Tzaersche Majesteit, den zestienden July vertrokken, en door de mond van de Tanais gekomen tot de nieuw gebouwde Vesting, en Zee-haven Taganrok eenige mylen verre, hebbende, vermits onstuimig weder, daer tot den negentiende July moeten stil leggen: tot Taganrog of Taganrok, daer men tot de handkus van zijn Tzaersche Majesteit wierd toegelaten, en afscheid kreeg, zetten wy het met een Oorlog-schip na de Turksche sterkte Kertz, daer wy den veertienden Augustus aenquamen, tot welke plaets ons zijn Tzaersche Majesteits Oorlogsvloot begeleiden: deze bestond uit tien Schepen, twee Galeyen, twee Galeassen, drie Brigantynen, en eenige Jachten, behalven vyf vaertuigen met Kozaks Zeevolk: deze Vloot had tot Bevel-hebber den Heer Faedor Alexewits Golowin, Ridder van Sint Andriesy enz. Met welke Vloot wy het Meotische Poel over zijn gevaren, met veel gemak, recht toe. Onder Kertz hebben wy ons gevoegt met de Turksche Vloot, daer het gezag over hadde een Saraskier Bassa: deze Vloot bestond uit vier zware Schepen, en negen Galeyen.

Van Kertz staken wy in de Zwarte Zee, op den acht en twintigste Augustus, en wierden gevolgt van vier Turksche Schepen, maer den Seraskier met zijne Galeyen, bleven tot Kertz. Op boven gemelte dag, voeren wy voor by Caffa; des morgens vroeg zagen wy het gebergte Ajarum, in 't Crimsche Land, en dus zeilende tot den dertigsten van Augustus, quamen omtrent den Uithoek Baluklava, daer een sterkte is: en dus afstekende van uit het Crimsche gebergte Ajenses genaemt, zetten wy het recht op Konstantinopolen toe, weg-spoedende, zoo wel by nacht als by dag; quamen den tweeden September aen 't gebergte en de stranden van Natolia, en wel byzonder omtrent een Stad, genaemt Pontoiraclia, honderd en vyftig Italiaensche mylen afgelegen van de mond des Konstantinopolitaensche Riviers, zoodat wymet een sterken voor de wind, ten achtste uuren van den dag, met Godes hulp, door

[p. 593]

Heilige gebeden en Godes zegen, aen gelant zijn, in de mond van boven gemelte. Konstantinopolitaensche Rivier. Tot hier toe wierden wy door de Turksche Schepen gekit; doch de vier Turksche Schepen die ons van Kertz gevoert hadden, bleven nu achter: zy hadden het oog op ons gehouden omtrent de Crim, en by het gebergte Ajarum of Ajenfes: zy hadden ons verlaten al zedert dat wy van 't gernelte gebergte in Zee gestooken waren, konnende ons niet volgen, om dat wy beter bezeilde Schepen hadden; doch zy zijn den volgenden dag na ons, aen de mond van de Konstantinopolitaensche Rivier aengekomen: wy hadden honderd en elf Zeeluiden, en Zoldaten op ons Schip, en veertig stukken Geschut: wy lagen aen 't Anker half weg de Rivier na Konstantinopolen toe, tot den zesden September, wanneer men ons heerlijk heeft ingehaelt: de Turken waren zeer verwonderd, zoo schoonen Schip te zien komen van Asoph, en uit de Rivier de Tanais, dat zoo zeer bezeild was.