Noord en Oost Tartarye

Van de Petigorsche Cirkassen, Spreekt zeker bericht, door een Hoogduitsch Heer uit Poolen my toegezonden, aldus:

DE Petigorsche of Vyf-bergsche Cirkassen, palende aen de Crimsche he Tartaren, woonen in 't gebergte. Van deze vinde ik geen getuigenis dat ze Tartaren zijn. Zy zijn blank van gezicht, en schoon van gestalte; dit getuigt, dat ze een ander slag van Volk zijn. Het schynt, dat ze haer zelven altyd van de overstroom der Tarters bevryt hebben, door den toestand des Lands, waer in zy woonen; want het is ontoeganklijk voor eenig vyand, wie het zy. De toegang en wegen zijn zoo naeuw, dat geen twee perzoonen neffens malkander die konnen gebruiken, en de weg is als een diepe graft, hebbende aen beide zyden Bergen, waer van weinig volks, met steen en balken, bequaem zijn om een gansch Leger te slaen. Uit deze Luide hadde Tzaer Michael Fedrowits een tot zijn voornaemste Raedsheer verkooren, een Zuil van Moskovien geheten, door zijn treffelijke raedsgeving, genaemt Knees Ivaan Borissewits. Hy was van zulke nedrigheit, dat hy een verzoekschrift op de straten, door een Kind aengeboden, zoude hebben aengenomen. Een zijner⁺ Neven, Knees Jacob Godonekewits, Cirkaski gebynaemt, onlangs overleden, was van de zelve inborst, zeer gelieft van den Tzaer, en alle Menschen die hem kenden.

Zy zijn Heidenen, of om zoo te zeggen, gansch verbasterde en veraerde Christenen; men bevind noch een overblijfzel des Christendoms onder de zelve; als de tyd van Paesch te vieren, enz. Dus verre gemelte bericht.

Een oog-getuige heeft my verhaelt, gezien te hebben, dat Boulaat, Cirkassche Vorst, dier Cirkassen, welke niet verre van de Kaspische Zee woonen, over Tafel, als hy met zijn gezelschap vergaste, in plaets dat by onze Maeltyden men malkanderen voorsnyt, hy stukken vleesch, of bouten van Schapen of Ossen liet voortbrengen, die, het een voor, en het ander na, van den Waerd wierden aengevat; welke het been of stuk vleesch in de vuist nemende, eenige beeten daer van, na dat zijn lust was, afbeet, en at; gevende het zelve daer na aen zijn naeste byzitter, die insgelijks na zijn believen daer van op de zelve wys at, gevende 't zelve daer na vorder; het welk zoo lang omging, tot dat het gansch afgegeten was; en daer na weder een ander dede voortbrengen, tot verzadiging toe. Zy eeten worsten van Paerde vleesch, als ook riemen van vier vinger breet, uit een Paerde-huit gesneden, de welke zy op 't vuur smyten, die daer in malkander krullen en braden, en daer na uitgenomen en aen beide zyden geschraept worden, waer van over Maeltyd ieder een stuk neemt, trekkende zulks met zijn tanden van een, en eet het alzoo.

De groetenis der Cirkassen, gaet meesttyds gevoegt by een vraeg na de gezontheit van zijn Vee.

Achter de Stad^* Terki, dwars van Derbent, Noord-west, Landwaerts in, is een Landschap Comania of Koemikken-land geheten, afgescheiden van Cirkassen en Dagesthan-land, met groot gebergte, rakende bezuiden aen Georgia. De Vliet Terki scheid de Koemikken van het Rusch gebied af, wanneer Koemikken-land genomen word in 't algemeen voor alle die Landstreken, en Volken, welke tusschen Terkien Derbent zijn gelegen; doch Comania, of Koemikken-land, eigentlijk, strekt zich weinig meerder Landwaerts in. Het is een platte streek Lands, dat schoone Weiden heeft; is echter weinig bevolkt; waerom daer mede op eene plaets zelden tweemael achter een word gezaeit. De Beemden zijn daer doorsneden met kleine Water-beken, door de konst gemaekt, om de Landen te

+ Met dezen Heer ben ik in Moskou bekent geweest.

* Men heeft my geschreven op den 11 Maert 1692, hoe dat toen de Semkal, de Stad Terki, gehoorende aen hunne Tzaersche Majesteiten hadde aengetast, eenige beroovinge gedaen, brand gesticht, en veele Menschen weg gevoert: hy was gesterkt, met een hoop Rebellige Kozakken, die eerder op de Zwarte Zee, tegen de Turk hadden gerooft; edoch, naderhand heeft derwaerts aen gezondene Russche krygs-magt, hem beteugelt, en tot rust gebragt, onder belofte van nimmer de Kaspische Zee, of des zelfs Oevers te zullen ontrusten, maer vrye doortogt aen hunne Tzaersche Majesteiten Onderdanen te verleenen. Een Jaer of ander half bevoorens, was hy tegen Persien in stryd, en sloeg den Persiaen drieduizend man af, 't geen echter, zoo gezegt wierd, meerder de nalatigheit van den plaets-bestierder tot Derbent, en nayver, die hy tegen den Persischen Veld-heer hadde, was te wyten, als de dapperheit van Semkal; de Pers was toen mer twaelf duizend man in 't geweer.

[p. 558]

besprengen, 't geene de Inwoonders onlangs van de Persianen hebben geleert.

Deze Koemikken woonen aen de voeten des gebergte, ter oorzaek van de schoone Rivieren, die daer uit spruiten, welke alle afvlieten na het Kaspische Meir; en voornaem, om dat zy, van den roof levende, te lichter zich verbergen konnen, als men haer op de hielen volgt; want op de minste achterdocht, vlieden zy met hare Beesten in 't gebergte, alzoo hunne gebuuren, de Tarters, Cirkassen, Georgianen, en Mengreliers, mede malkanders Landen plunderen, waer zy konnen.

Dit Volk is meest Mahometaensch: leven onder beschutting der Perzen, doch hebben eigen Heeren. Zy sluiten mede den weg na Persien tegen de Kalmakken. Hunne kleeding is gelijk de Tartaren in de Crim. Lywaet en Zyde word hen uit Persien toegevoert. Deze Menschen zijn vrye Luiden, en van veele andere omliggende Volken t'zaem gestooten.

Oliarius zegt, dat de Rivier Tumenki spruit uit de groote Vliet Bustro; 't geene gelooflijk is, zoo hy de Rivier, by my Mansura genaemt, Bustro noemt; wezende anderzins de Rivier Bustro een tamelijke Vliet, weinig nader aen Persien gelegen.

De Stad Terki, in het Cirkassen-land, by de Oever van de Kaspische Zee gelegen, begrypt in zijn lengte twee duizend, en in zijn breete acht honderd voet: hunne Tzaersche Majesteiten, welken deze Stad eigen is, houden aldaer een sterke bezetting. De Cirkassen woonen in een afzonderlijke Voorsstad, aen de overzyde van de Rivier.

Terki is gelegen tusschen de Vliet van ouds Gerrus genaemt, en de groote Nagaische Woestyne. By dit Volk, schoon meer Heidensch dan Mahometaensch van Geloof zijn, vind men eenige Mahometaensche gewoonten, en het weinige dat zy van Mahomets Leer behouden, hebben zy uit Turkye gehaelt. Veele Cirkassen, der geener, welke zich by het Meotische Meir ophouden, die wel eer alle het Christen Geloof omhelsden, het zelve tegen het Mahometaenschdom nu meest hebben verwisselt, hoewel veel van 't Heidendom hun mede aenkleeft. Uit dit Volk, zegt men, de Egyptische Mamelukken van ouds oorspronkelijk zijn geweest.

In de Stad Terki woonen eenige weinige Russen, dat vrye Luiden zijn, wezende her overige al krygs-volk. Over de Rivier, die daer by langs gaet, woont een klein Volk, Okocke geheten, dat Mahometisten zijn.

De Vrouwen der Cirkassen gaen met een opgeblazen blaes achter aen haer hooft, die mede als 't hooft zelve omwonden is, zoo dat het schynt zy twee hoofden hebben: dit heeft by haer eenige betekeninge. De Maegden dragen los haair, voor geschooren, en groote val-hoeden. Het Man-volk scheert met een schaermes, een scheel over 't hooft.

Terki legt een groot half myl van strand, aen het Rivierken Tumenki genaemt. Het Land, van de Zee tot aen de Stad, is moerassig, laeg en schelpachtig; zoo dat, om in de Stad te komen, deze Vliet opgevaren moet zijn. De strand is met Riet bezet. Aldaer is geen Haven, als de mond van gemelte Vliet.

Omtrent de Stad Terki woont een Cirkassche Vorst, of Mursa, Mussal geheten, die hunne Tzaersche Majesteiten onderdanig is, of erkend, doch echter zijn eigen Heerschappye voerd. Zijn Onderdanen leven vry Burgerlijk, en beleeft: zijn wel gekleed: hebben met Tapyten, Bogen, Zabels, enz. hunne wanden opgepronkt.

De Tartaren van Tarku, of Tarkou, een Stad, mede aen de Oever van de Kaspische Zee gelegen, zijn rouw, morzig, niet wel gekleed, wreed, en diefachtig van aert; want het Mensch steelen, is by hen geoorloft. Zy worden Dagesthaner Tartaren genaemt. Zijn eigen Heeren vrye Luiden, en zien op niemand.

Niet wyt van hier, wil men, dat oulinks de Amazoonen woonden, welker eene by Alexander de Groote, om de byslaep, door de Kaspische Poorte quam gereist, 't geen men wil, Derbent geweest te zijn. Het woord van Dagh is gezegt een Berg, en Stan Land. De Dagesthaners woonen tot omtrent vyf en twintig of dertig mylen Landwaert in. Zijn zwartgeel van verw: sterk van leden: aenzienlijk van opzicht: dragen lange kool-zwarte haairen: gaen in lange graeuwe en zwarte Rokken, van slecht stof, daer zy een ruigen vilten Mantel over hebben: Mutzen van geringe stof, als van Beeste huiden, of grof zwart Laken. Hare schoenen zijn van een stuk, uit een Schaeps-vel gesheden, op eene zyde toegenaeit. Zy zijn meer Mahometaensch als de Cirkassen, maer niet zeer Godsdienstig. De Vrouwen hoeden Vee, en de Mannen trekken op den Roof, zoo dat zy hunne eigene Vrienden niet verschoonen, maer der zelver Kinderen weg steelen, en verkoopen.

Zy zijn gewapent met Pantzers, Pyl, Boog, en Werp-spiessen: ontzien niemand, als de Moskoviten.

[p. 559]

Dit Dagesthan is verdeeld in verscheidene Vorstendommen, en bykans ieder plaets heeft zijn byzonderen Heer. Zy hebben echter eenen Opper - heer, of Konink, dien alle de andere Vorsten eeren, en Schatting geven: deze word Schemchal of Scheffkal geheten, en gekooren door een Appel-werp: want de Konink dood zijnde, gaen alle de Vorsten in een hoop of kring staen, daer dan de Priester een Gulden Appel onder werpt; die hy raekt, is Schemchal, of Konink. Het woord Schemchal is licht gezegt; doch deze bezit in 't gebied over d'andere Vorsten weinig meer, als dat d'eer-naem van Opper-vorst draegt, want zy hem weinig ontzien. Rustamismin is eene dezer Vorsten, gelijk het Vlek daer zich ophout, mede Rustam is geheten; doch deze is van de geringste: een ander Prins is daer Ali genaemt: een andere Boinak, zoo als een Vlek of Stedeken aldaer, mede dien zeiven naem draegt; en een ander dezer Princen is genaemt Vlebek. De Dagesthansche Vorst, die voor omtrent veertig Jaren in de Stad Tarku het gezag had, was genaemt Curcochan.

In 't Jaer zestien honderd zeven en negentig, is een Moskovisch Afgezant na Persien gereist, en komende met zijn Schip in de Kaspische Zee, is door kracht van wind en storm, vervallen op de Schafkalsche Voor-eilanden, en Kust, daer hy het Anker wierp, alwaer hy wierd bevochten, door de Tarters van dezen Scheffkal, Schemchal, of Semkal, vermengt met eenige verloopene Russen, en gebannene Kozakken: het gevecht was hevig: van de Tarters wierd' er een getal van zestig perzoonen gedood, en veel gequetst; en aen de zyde van den Afgezant, bleven twee man dood, en achtien wierden gequetst. Het gevecht duurde veertien uuren; waer na hy tot Schamachie in Persien, behouden aenquam.

Volgens bericht my over Smirna toegekomen, heeft deze opgemelte Prins Schawkal, Schemchal, of Semkal, by zich in Tarku, de welke noch overgebleven zijn in de Pest-tyd, des Jaers zestien honderd vier en negentig, omtrent vyf honderd perzoonen, tot zijn Lijf-wacht; want te dier tyd aldaer, zoo wel als tot Astrakan, en de omleggende Landen, veele duizende Menschen gestorven zijn.

De namen der kleine Steden en Vlekken, de welke onder zijn bevel staen, zijn

Chaidaik.

Karabutaik.

Akuscha of Aruscha.

Kubatschi.

Boynack.

Erpeli.

Schkaty.

Madigien.

Karana.

Kasanisch.

Kapirkumick.

Kumtorkaly.

Chalembeck-Aul.

Wordende deze plaetzen, gezegt te leggen aen het Cumitischen Land.

Het getal van alle de manschap die geweer voeren konnen, de welke onder het gebied van den Schawkal staen, zijn toen geweest, omtrent vyftien duizend.

De Volkeren, de welke onder zijn gebied zijn, hebben verscheiderhande Spraken.

De andere Vorst in Kumitskoy, Nabuur van Semkal, Schemchal, Scheffkal, Schawkal, of Semkal over Andrew, is nu Tzapalow genaemt; dees, neffens zijne medebroeder, hebben by hen ten Hoof, omtrent twee honderd perzoonen tot Lijfwachten.

Zy hebben ook Volkeren onder hun als Leen-schuldigen, in verscheide plaetzen woonende.

De namen der zelver plaetzen, zijn

Tzetzeck.

Jeksay.

Mitschkis.

Akotzin.

Var.

Schubut.

Mereschey.

Andin.

Cebutly.

Sirojat zyidet.

Guna.

Arkats.

Daer zijn ook noch andere plaetzen en Landschappen, in deze gewesten, van de zelve aert, als boven gemelte, Bondgenooten van Scheffkal, die eenigermaten onderhoorige zijn, de welke niet wel konnen beschreven worden, om dat zy tusschen Bergen leggen, verre van de weg af, maer, na vermoeden, zijn die omtrent dertig duizend perzoonen sterk.

Het getal van alle die geene, de welke zijn onder het gebied van Schawkal, en Tzapalow, die over 't Andrewsche Land Heerscht, neffens zijne mede-broeders, zijn omtrent vyf en veertig duizend.

Zy zijn dappere, kloekmoedige en sterke Mannen, zoo wel te Paerd als te Voet. En dit is 't geen my van hen uit Smirna is bericht.

[p. 560]

De Stad Tarku is de grootste in 't Dagestansch gebied, en Hooft-stad: legt tusschen Klippen van Mossel-schale gebergte, welke uit de Zee opgeworpen worden, en tot klompen zijn gegroeit, met steen en aerde vermengt. Behalven deze Bergen, zijn daer rondsom schoone Weiden. De Dagesthaners, of Dagesthaner Nabuuren, van het Vlek Andre, of Andrew, daer voor eenigetyd mede Vorst Sultan Mahmud was, als mede de Boinaken, en die na 't Noorden liggen, noemen zich Kaitak. Achter het gebergte zijn 'er Volken die genaemt worden Kasukumuk, die elk hunne byzondere Heeren hebben. De Tarkusche zijn niet beter, als de Boinacker Tarters, boosaerdig en trots; maer de Vrouwen aengenaem en lieftallig; gemeenzaem; gaen met open aengezichte, en zijn niet schouw.

De Huizen in Tarku zijn van Leem, en daer is een sterkte aen de Stad, van hout gebouwt.

De wyze van leven, voor de aenzienlijkste, helt na den Persianen. Zy eeten op de Aerde neder gezeten: breken, en verdeden de Spys met vingeren, zonder messen te gebruiken: drinken Water, Brandewyn, en een gemaekte drank, Bragga genaemt. Zommige van deze Volken hebben voor een wys, dat, als zy by iemand te Gast komen, dat zy dan aen de zolder een Pyl steken; welke daer zoo lange blijft hangen, tot dat van zelve af valt.

Tusschen Terki en Astrakan is een groote woeste Heide, zandachtig, heeft weinig Water, of Rivieren; laeg, en hier en daer aen Zee, Zand-duinen, Zout-poelen; en veel Ongedierte bejegent men daer.

De gevangene Slaven behouden de Dagesthaners, volgens den Baron Majerbergh, niet, alzoo overvloed van Menschen hebben, maer verkoopen die alle buiten 's Lands. Zomtyds valt het eene Dorp het ander aen: het eene geslacht het ander; voornaem van die geene, welke op de grenzen der Vorstendommen liggen: zy bestormen de wooningen, en voeren de gevangenen weg. Niet beter zijn de Leschi, een Volk naby de Dagesthaners of Tagestaners gelegen, welke niet besneden zijn; die by veele Schryvers met Dagesthaners worden vermengt, en voor een en het zelve Volk geacht. Leven in volle vryheit, onder verscheidene Princen, en zelfsgebiedende Heeren. Zy grenzen aen de Cabarden, en het oude Colchis. Eeten alles wat zich voor de mond komt. Hun Geloof (zegt hy) is gemengt uit het Christendom, Heidendom, en Mahometaenschdom. Dus verre uit Majerbergh.

⁺ Voor achtien Jaren, als de Stad Astrakan van Stenko Rasin wierd overrompeld, vluchtede de Dagesthansche Kuste langs eenige Hollandsche Boots-luiden, de welke in dienst van hunne Tzaersche Majesteiten hadden geweest, om de Kaspische Zee te bevaren, die meest alle aldaer tot Slaven zijn verkoft. De Vorst in Boinak⁺, verkrachte, in des Mans en veeler tegenwoordigheit, een Nederlandsche Vrouw, welke hy voor zijn By-wyf behiel.

De hier naby een leggende Tartersche Princen zijn te zamen verknocht, niet ongelijk als de Heerschinge van dezen Staet, die ieder Opper-hoofdig zijn in haer gebied. Zijn zeer onbezuist in maeltyd houden.

Van de Sefkalenser, of Schemchalsche Tarters, spreekt zeker aenzienlijk Heer, in een Latynsche Brief, uit Moskou aen my geschreven, vertaelt, aldus:

De Tartaren, die Lug of Lesgi genaemt worden, zijn maer een t'zamenrotting van onderscheidene Volken, welke woonen tusschen de Kaspische Zee, en het hooge Georgiaensche gebergte. Men noemt hun in 't gemeen Sefkalensers, zoo als haer Prins Sefkal is geheten. Zy zijn zeer strydbaer; en hebben onlangs omtrent honderd en vyftig duizend Perzen wederstaen, wezende zy niet boven dertig duizend, zoo gezegt word, sterk. Zy zijn meest Mahometaenschs van Geloof. Zy houden zich op aen de grenzen van Persien, en het Astrakansche Ryk. Dus verre gemelte Brief.

Nifowa is een Reede, niet verre van Derbent in Persien, daer weinig of geen Huizén staen, en niet als louter Bosch is; van hier vaert men af na Astrakan.

Het gebergte Ararat, gelegen tusschen de Kaspische en Zwarte Zee, is by de Armeniers Mesesousar genaemt, dat is, Berg des Arks. Zy is gelijk als afgesneden van het Armenische gebergte, en vry hooger als eenige andere: veeltyds is den top onzichtbaer, wegens de Wolken die daer op hangen. Aen de voet van de Berg wast Koorn. Daer zijn veel Kloosters. Ter halver hoogte is zy bedekt met Sneeuw: men ziet ze van vyf dagen reizens af.

Drie myl van den Berg is een Stad, Naksivan genaemt: Nak betekenende een Schip, en Sivan zette, of stelle. Deze Stad word aldaer voor de oudste des Waerelds geacht. Van een kleine Vliet daer omtrent, waer van het water versteent, word gezegt, dat Sem de Rots opende, om zijn oorspronk te maken.

Chardyn spreekt van dezen Berg Ararat, als volgt.

Twaelf mylen van Irivan, ten Oosten, ziet men den vermaerden Berg, daer men

+ 1669.

+ Deze Vrouw is naderhand zoo veraert, dat niet gewilt heeft van daer verlost te worden: zy is in 't Jaer 1666, by my in Moskou gekent geweest.

[p. 561]

byna altemael in over een komt, dat de Ark van Noach op staen bleef, hoewel'er niemand eenig vast bewys af heeft. Als de Lucht helder is, schynt deze Berg geen twee mylen ver te wezen; zoo hoog en groot is hy. Ik geloof echter, dat ik 'er hooger gezien heb; en zoo ik my niet en bedrieg, is de plaets van het gebergte Kaukasus, daer ik over trok, toen ik van de Zwar0te Zee na Acalziké ging, hooger als de Berg daer wy af spreken. De Turken noemen hem Agridag, dat is te zeggen, de hooge of groote Berg; en d'Armeniers en Persianen gemeenlijk Macis. d'Armeniers trekken dezen naem van Mas of Mesech, Zoon van Aram, die, volgens haer zeggen, den naem en de oorspronk aen hun Natie gegeven heeft. De Persianen doen hem komen van Azis, een woord hunner Tael, 't geen gelieft, of wei-bemint betekent; en willen, dat men dezen Berg aldus heeft genoemt, ter oorzaek van de verkiezing, die'er God af deed, om hem aen den Ark, die het Menschelijk geslacht voerde, tot een gelukkige Haven te doen dienen. Deze Berg heeft noch twee andere namen in de Persiaensche Boeken, te weten, Cou-nouch, of Noahs-berg, en Sahattoppous, of gelukkige Berg. De Heilige Schrift geeft hem geen byzonderen naem. Zy zegt alleenlijk, dat Noachs Ark staen bleef op het gebergte Ararat, 't geen in Armenien is. 't Zijn deze Bergen, die zoo vermaerd zijn in de Grieksche en Latynsche Schryvers, welken zy zeggen, een gedeelte van het gebergte Taurus te wezen, en Gordiaansche, Cordeesche, Cordueniaansche, Cardiaansche, Curdische, en Carducische Bergen noemen, veranderende ieder Schryver aldus de namen, door ze, volgens de buiging van zijn Tael, te willen draeyen.

d' Armeniers hebben in hun overleveringen, dat de Ark als noch op den top van dezen Berg Macis staet. Zy voegen 'er by, dat nooit iemand heeft konnen klimmen aen de plaets daer ze staen bleef. Zy gelooven dit vastelijk, op de trouw van een Gods-wonder, 't geen men zegt wedervaren te zijn aen een Monnik van Ecsmiazin, Jacob geheten, die naderhand Bisschop van Nisibe wierd. Men verhaelt, dat deze Monnik, ingenomen met het gemeen gevoelen, dat deze Berg zekerlijk de geen was daer de Ark na de Zondvloet op staen bleef, het voornemen opvatte van tot aen den top te klimmen, of in den arbeid te sterven; dat hy ter halver weg quam, maer dat hy nooit verder kon komen, vermits hy, na den ganschen dag geklommen te hebben, des nachts in zijn slaep op een wonderlijke wys weder ter zelve plaetze gebragt wierd, daer hy des morgens van daen gegaen was; dat dit aldus langen tyd vervolgde; en dat eindelijk God de geloften van dezen Monnik verhoorde, en een gedeelte zijner begeerte wel vervullen wilde; dat hy hem derhalven door een Engel een stuk van den Ark stuurde, doende tot hem zeggen, dat hy zich niet langer tevergeefs zou vermoeyen met op den Berg te klimmen, vermits God de toegang van den top aen de Menschen verboden had. Ziet daer hun vertelling, waer over ik twee dingen zal aenmerken: Eerstelijk, dat ze niet over een komt met het verhael der oude Schryvers, als Josephus, Berosius, en Nicolaus Damascenus, welke zeggen, dat men by hun tyd overblijfzelen van den Ark toonde, en dat men het poeyer van de Leem, daerze mede bestreken was, als een heilzaem^* bewaer-middel gebruikte: Ten anderen, dat, in plaets dat men het voor een Gods-wonder doet gaen, dat niemand ooit op den top van dezen Berg heeft konnen klimmen, ik het eer voor een groot wonder zou houden, zoo 'er iemand opklom; want deze Berg heeft niet een woning, en is van 't midden tot boven toe gestadig met Sneeuw bedekt, die nooit en smelt, zulks dat het tot allen tyde van 't Jaer een vervaerlijke hoop Sneeuw gelijkt, 't Geen ik van dezen Berg verhael, zal de geenen, die de Reis van den Vader Philips, Barrevoeter Karmelijt, gelezen hebben, buiten twyfel vreemt doen vinden, dat het hem in 't hooft gekomen is, te zeggen, dat het Aerdsch Paradys aldaer was, in een vlakte, welke God voor koude en hette bewaert. 't Zijn de woorden van zijn overzetter. De gedachte dunkt my t'eenemael geestig; en ik zou gelooven, dat 'er den Schryver schertzery onder verstaen heeft, indien hy in dit Boek niet zeer ernstelijk veele dingen zei, welke geen meer waerschynlijkheit hebben.

Aen de voet van den Berg, is, in een Dorp van Christenen, een Klooster, Arakil-vanc geheten, dat is te zeggen, het Klooster der Apostelen. d'Armeniers hebben een groote Godvruchtigheit voor deze plaets, geloovende dat Noach daer zijn eerste wooning nam, en 'er de eerste Offerhanden na den Zondvloet deed. Zy zeggen, dat men 'er de Lichamen van S. Andries en S. Mattheus gevonden heeft, en dat het Bekkeneel van dezen Euangelist in de Kerk des Kloosters gebleven is. Zy verhalen honderd andere byzonderheden van deze plaets, en van deze gansche streek, daer ze hun Heilig Land af maken; maer ze zijn zoo ver van de waerschynlijkheit, dat

* Praeservatief.

[p. 562]

men, met de zelven te verhalen, verdienen zou beschuldigt te worden van Droomen of Sprookjes te vertellen. Dus verre uit Chardyn.

Derbent, gelegen in de Nabuurschap der Cirkassen, is de eerste Persiaensche Stad, als men langs de Kaspische Zee van Astrakan komt: heeft groote hooge muuren van zware vierkante steen. De wal is daer steenachtig. Men heeft daer quade Anker-grond. De strand is zelve geheel steenachtig. De Tarters brengen daer veel gestoole Kinderen ter markt. Men vind buiten deze Stad veele Begraefenissen, die met steen gedekt zijn, daer de Perzen Godsdienstigheit plegen.

Het woord Derbent is zoo veel gezegt, als naeuwte, of engte. Deze Stadscheid Medie van Albanie, en Tartarye. Alexander de Groote heeft alhier zijn overwinningen, ten Noorden, gestaekt; en is oulinks Alexandre, zoo men zegt, genaemt geworden.

Het hooge gebergte legt kort op de Stad, en zy legt dicht aen de Zee, wezende de vlakte, die 'er tusschen beide is, met een muur afgeschut. Als Alexander den Perzen overwon, dede hy een diepe graft graven, met eene steene muur, van hier tot aen de Stad Tiphilis, in Armenien, vyftig myl lang; waer van noch eenige overblijfzelen zijn te vinden.

Het gebergte, omtrent Derbent, loopt met groote kromte uit en in, langs de Zee, en wykt op zommige plaetzen twee of drie mylen van de Zee af: strekt zich uit omtrent veertig mylen. Is aen de Zeekant dor, zandig, en onvruchtbaer; doch aen de Landzyde vruchtbaer.

Deze Stad was van ouds genaemt Yzerpoort, of Demir, en Temir Capi op Turks, volgens Sanson, om dat in de midden van de zelve een yzere poort was, die ten tyde van Rubruquis, dat is, in 't Jaer twaelf honderd twee en vyftig, noch te zien is geweest. De Stad was, volgens gevoelen der oude Schryvers, van Alexander herbouwt, of zoo andere willen, gesticht, om de Scythen uit Persien te houden. Daer is een klein plein tusschen de Stad en het gebergte, die de Stad bewesten omcingelen. Daer is geen weg, als door de Stad; want door het gebergte niet te komen is.

Op 't hoogst van de Berg is een Kasteel, wiens breete van een steenwerp is: zijn muuren zijn zeer sterk; doch zonder Graften: heeft veele Toorens; en sterkgebouwt, van goede hart-steen. De Tartaren hebben eertyds de hoogte van deze toorens afgesmeten. Het Land was eerder een Paradys gelijk.

De Stad Derbent heeft hooge muuren, van zeer groote steenen te zamen gevoegt, die schynen gemaekt te zijn van verbrokene Mossel-schelpen, welke in de Kaspische Zee veel gevonden worden. Men ziet aen de muuren noch oude Opschriften, zoo in Syrische, Arabische, als onbekende Letteren geschreven. Daer woonen geen Christenen, maer alleen Mahometanen, en Jooden, die zich zeggen uit de stam Benjamin gesprooten te zijn. Het afbeeldzel van deze Stad, en des zelfs gelegentheit, mag by Oliarius worden gezien.

Twee dagen reizens van Derbent, vond Rubruquis een Stad, Samaron genaemt, daer veel Jooden waren. Hy ontdekte boven dit Samaron, Zuidwaerts, oude muuren, van Sterkten, en Steden, gebouwt, om de Barbaren oulinks uit Persien te weeren, te weten, de Nomades, en Herders der Woestynen, op dat zy zich op 't bebouwde Land niet en wierpen. Van daer reisde hy op Samach; en van daer in een wyt Veld, genaemt Moan, daer de Vliet Cur door loopt; van waer de Cnrriens, of Georgiens, benaemt zijn geweest; bewesten welke Vliet Cur, hooger op, de Vliet Araxes is.

Plinius zegt, dat tusschen deze plaets, en de Zwarte Zee, veele woeste en ongetemde Volkeren woonden: dat daer Goud en Metael viel.

Seleucus, Konink der Meden, meinde een graft te graven, tusschen deze plaets en de Zwarte Zee: zoo als mede gezegt word, dat Alexander de Groote een muur, of dyk, van daer tot aen de Zwarte Zee, aenvong te stichten; die Cosroes, Konink van Persien, heeft volbouwt; want Alexander het werk staekte; waer van noch overblijfzelen zouden zijn te zien. En als men tot Derbent in 't Kasteel, of op de Stads Vesten staet, kan men zien over-oude stukken van muuren, verbrokene steene en water-leidingen, zoo het schynt, brokken van aen een gemetzelde steenen, eenige vadem groot, 't geene overblijfzelen zijn, na allen schyn, gelijk het de Inwoonders daer mede voor houden, van de Muur die Alexander, tusschen 't Kaspische Meir, en de Zwarte Zee hadde doen stichten, om de woeste Noorder Volkeren af te sluiten.

Volgt eenig bericht, noopende de Tarters, die tusschen Astrakan en Derbent zijn gelegen, zoo als zulks by verhael, uit de mond van oog-getuigen aen hebbe getekent.

Der Lesgi, Tagestansche, of Koemicksche Tarters, want deze drie namen betekenen in 't algemein gesproken, by veele, een Volk, is^* tegenwoordig een Prins, genaemt Boelaet, hy houd zich op, aen de Rivier Terk, ter plaetze alwaer wel eer de oude Stad Terk was gelegen, die nu verwoest is, en tegen over het nieuw Terk, daer hunne Tzaersche Majesteiten de Heerschappye hebben. De Man-

* 1694.

[p. 563]

nen dragen in deze Landstreke, tot aen de Stad Derbent toe, Vilte Rokken, en ook van Taft, beneffens Pantzers, die van kleine ringetjes zijn gemaekt, met Zyde draden, dat het werk van Juffers, en jonge Dochters is, dicht aen een genaeit. Het hooft, zoo van Mannen als Vrouwen, is gedekt met eenderlei aert van Mutzen. De Boezem der Vrouwen word genoegzaem bloot gedragen, en zy hebben over 't boven-lijf met Zyde, aerdig gestikte Wambasjes aen; het haair word hen kort afgeschooren, als de Mannen, doch de Mannen hebben een streek over 't hooft, met een schaer-mes geschraept, en hangt een vlok over de schouwder af. Deze Vrouwen zijn Lieftallig, en omgankelijk, beleeft van aert, herbergzaem, en gastvry: zeker Reiziger heeft my verhaelt, hoe hy binnen Tarku, (wezende de Menschen tusschen Terki tot aen Derbent, genoegzaem van de zelfde zeden, en aert) ten huize quam van eene zijne bekende Tarters, de Vrouw in 't af zijn van de Man, waschte aenstonds, na Lands wyze, de voeten van de Gast, reinigde zijn Lywaet, en Kleeding, zette hem aenstonds Spys voor. De Man te huis gekomen zijnde, kusten in teken van vreugde, dat de Gast gekomen was, zijn Pyl en Boog, die hy op zijn rug had, en daer mede hy te huis quam, biedende die aen den Voer-man, welke op zijn Kar, deze vreemdeling daer ter wooning hadde gebragt, welk kussen, en aenbieden van Pyl en Boog, een merkteken van vreugde, en een dankbaer hart, in dat gewest betekent. De Huizen zijn aldaer plat en vierkant, van steen, leem, en Kalk, by een gezet, zommige van levendige, andere van Tichelsteen, Klei, en Tuin-staken gemaekt: de veelheit van Vrouwen is aldaer geoorloft.

Het Kasteel in Tarku is zeer groot, men zegt daer zoo veel vensters en deuren in zijn, als dagen in 't Jaer; zijn sterkte bestaet in de gelegenheit, want het op een Klip, en hoogte is gevest; anderzins is het een enkel Huis, of eenige Huizen by, en aen malkander gezet, die in hun eigen muuren leggen, zonder eenige konstige sterkte; de wegen daer door men tot het zelve naderd, zijn zoo styl, en smal, dat een man te Voet, een menigte kan afkeeren; het



heeft de groote omtrent van de Markt tot Amsterdam, voor het Stad-huis: buiten dit Kasteel, aen de toegangen, zijn Stukken tot tegenweer geplant; eenige honderd Zoldaten die Snap-hanen, Turksche Roers, en Boogen voeren, zoo te Voet als te Paerd, houden daer de wacht.

Wyders hellen de gewoonten, en zeden dezer Volken, veel na het Persiaensch en Turks: hunne rykdom bestaet in kostelijke Tapyten, zoo voor de Vloer, als Wanden, schoone en nette Kleederen, Geweer, en Vee, Paerden, Kooper-werk, vertint en Yzer-werk, en zeker aert van Porcelein, dat in Persien valt: zy drinken mede nu uit Glazen, ook uit Hoorens die krom en helder zijn, aerdig gedraeid.

Dwars achter Tarku, Boinak en Osmin, is een Landstreeke, van waer my zeker Duitsch Heel-meester, die aldaer vliedende, de woede van Stenko Rasin, was door gereist, heeft verhaelt, gezien te hebben, zoo in Wulften; als aen Wanden, en op 't gebergte, uitgesnedene Letters van de zelve gedaente, als op de overblijfzelen van 't Persepolis zijn te zien, die hy mede hadde beoogt, welk Schrift gezegt word, de Tale te zijn der oude Persische Gauren⁺,



en de Gabres, of Vuur aen bidders; zoo als twee af-schriften hier nevens zijn te zien; hoewel 't heden onverstaenbaer is: aldaer zag

+ Dien het lust van de Godsdienst, Heerschappy, en oorspronk dezer Gauren in Persie, breedelijk te lezen, kan daer over opslaen de Reis-beschryvinge van Tavernier.

[p. 564]

hy, byzonder kort achter Derbent, in 't afgelegen gebergte, van de gemeene weg af, in de Steen-rotzen, afbeeldzelen van Menschen, die zeer vreemt gekleed waren, in oud Grieks, of misschien Romeinsch gewaet, zoo enkelde Beelden, als geheele geschiedenissen of vertooningen, veeler Menschen by malkander, in bastert leven, verbrokene Zuilen, Water-leidingen, en Wulften, om over Diepten en Dalen te konnen gaen: onder andere was 'er noch een steene Kapel te zien, die nu van eenige naby gelegene Armenische Christenen wierd geëerd, daer veele boven gemelter Letteren aen waren te zien, hebbende oulinks den Persische Heidenen, die God in 't Vuur aenbidden, gedient, zoo als diergelijke aenbiddinge aldaer in steen wierde vertoont, doch naderhand, vermits eenig Heilig Christen Man, zich daer in op hadde gehouden, en Godsdienst gepleegt, van de Christenen geacht, en Godsdienstelijk bezocht.

By welke gelegentheit ik niet kan af zijn te melden, hoe in mijn handen zijn gevallen, eenige platte lankwerpige stukjes fijn Zilver, hebbende de lengte omtrent van een duim, daer een Munt aen de eene zyde opgestempelt staet, doch plat en vry versleten, zeer weinig verheven, zoo, dat de meeste vertoonzels onkehbaer zijn: omtrent twee duizend stuks dezer vremde Munt zijn gevonden, diep onder d'aerde, onlangs, als de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappy, een zwaer Kasteel dede bouwen, op Naganapatnam, daer men de grondslag zoude leggen: zy waren besloten in een Koopere Pot, daer de Inwoonders van oordeelden aen het maekzel, dat zy twee duizend Jaer onder de aerde hadde gelegen, genoegzaem op alle deze stukjes, daer ik'er drie honderd van hebbe gezien, kan men duidelijk het af-beeld-zel van de Zon, met zijne uitschietende stralen zien; en behalven dat, op elk noch eenige andere byzonderheden, als Bloemen van veelderhande gedaente, Gedierten van meniger hande aert, Kruiden, Gewassen, ook na het schynt Werk-tuigen, tot onderscheiden gebruik, ook Eiachtige, driehoekige, vierkante, en kringsgewyze gedaenten, waer van de eigenschap by my niet wel te ramen is. Dit alleen meine ik uit dezen te mogen besluiten, dat hier mede beduid worde, hoe de Zon, die op alle deze Munten staet, den ganschen Aerdbodem zijn wezen geeft, Kruiden, Bloemen, Gewassen, ja het Gedierte zelve, doet leven, en geene Werktuigen zonder warmte, gebruikelijk konnen zijn.

Het is byzonder, dat geene dezer stukken die ik hebbe gezien, den anderen is gelijk. De Zon is dan van ouds by de Indiaensche Heidenen aengebeden geweest, of God is by hen in het afbeeldzel van de Zon geëerd, gelijk noch heden de Nazaten dezer Volken, in Persien en Indostan, welke, als boven gemelt, met de naem van Gauren en Gabres zijn bekent, het Vuur en de Zon eeren, ja, aenbidden, zoo het uiterlijk schynt; want zy een altoos duurend Vuur op verscheidene plaetzen in hunne Heidensche Tempels, als noch onderhouden, en daer voor zich buigen, en biddende, neder knielen; edoch, als men hun op deze zake onderhoud, of ondervraegt, geven de verstandigste voor, dat zy de God van Hemel alleen aenbidden, maer alzoo zy hem zelve niet zien, oordeelen zulks te moeten doen in iets dat van hem uitgewerkt is, verkiezende daer toe de Zon of het Vuur, dat zy oordeelen, van alle Schepzelen, of geschapenedingen, het alder nootzakelijkste en dienstigste aen den Mensch te zijn, waer uit Godes Almagt het beste is te besluiten.

In deze Tartersche Landstreken, tusschen Astrakan en Derbent, word een drank bereid van Geers, genaemt Boesa, die zeer smakelijk is.

Daer valt wel Wyn, maer zy is hart en zwaer, niet aengenaem ten drank. Men vind daer zeker Metael in 't gebergte, Bolat genaemt, daer geweer van word gemaekt, en klingen, die zoo fijn zijn, dat men daer op de proef van 't Goud nemen kan. Deze Luiden en zijn gansch niet nayverig over hunne Vrouwen, maer wel de Tarters van Nagaeyen Land; zy zijn wel de grootste Menschen dieven die elders gevonden worden, doch leven anderzins binnen hunne Vlekken, en Plaetzen zeer wel gezedent, zijn niet gierig, en dien zy in hunne bescherming nemen, houden zy trouw; waren voor dezen alle Heidensch, doch hellen nu meest na Mahomet, byzonder die het naest aen Perzen leggen: binnen Osmin en Tarku zijn zy genoegzaem alle Mahometaensch. De Druiven die 'er veel in 't wild wassen, zijn klein, en meest rood, doch die aen worden gequeekt, omtrent de Huizen, en in Tuinen, zijn grooter, en worden die zelden geperst, maer uit de hand gegeten.

Aldaer worden Karren gebruikt, die op twee raderen rollen, zijn klein, konnende daer maer twee of drie Menschen op zitten. Als zy te Paerd uit ryden, hebben zy altoos de Pyl-koker, en Boog op de rug hangen, en trekken des noots, alle ten oorlog: zijn rein en zindelijk, zoo in Huizen als Kleeding. De Hand-werken

[p. 565]

die deze Menschen doen zijn weinig, en schier geen, als 't maken van Kleeding, en Panzers. Van Schape wol, die daer valt, word'er Laken gemaekt, hoewel de Wol meest buitens Lands word gevoert: doch de Zyde Stoffen en Katoenen, worden hun uit Persien in mangeling van Menschen gebragt, want Zyde of Boom-wol, word daer niet geteelt. Het Geld dat aldaer gaet, is Persiaensch, hoewel men 'er zomtyds Duitsche Ryksdaelders en Dukaten vind. De Mannen hebben genoegzaem geen oefening, als met Pyl, Boog, en Lans: Wild word daer veel gevangen, byzonder zeker aert van Bokken, Gemsen genaemt, die hen tot spys verstrekt; men vind 'er in 't wild kleine Beeren, ook Steen-vossen met graeuw haair. De dragt van 't gemeene Volk, is Schaeps-vellen, die zy in 't vechten verkeert aen trekken, het achterste voor, der gedaente dat los voor de borst hangen, en zulks, op dat de vyandlijke geschotene Pylen, daer op af zulieft sluiten. Vlas is'er niet. De Menschen die weinig van de Zee, en in 't gebergte woonen, zijn de schoonste; veele onder hen konnen plat Turks Lezen en Schryven.

De Perzen onderhouden deze Volken, met Jaerlijke geschenken, om te hinderen, dat zy geen invallen doen; en gelijk zy veele Menschen tot Slaven maken, van den geenen die zy van de Nabuuren stelen, zoo en hebben zy in hun eigen Land, van eigen Volk, geene Slaven, hoewel veele hunner Ingezetenen buiten 's Lands, byzonder in Persien en Turkeye worden verkoft. Men vind daer veelderhande Appelen en Peeren, ook Que-peeren, Morellen. Ganzen, en Eenden, die 'er veel zijn, eeten zy niet, ook geen Rund of Ossen-vleesch, doch Schapen-vleesch, en Hoenderen, is hunne beste en meeste spys: Visch is 'er overvloedig in de Zee, doch achten die niet, en word alleen by de geringste Menschen genuttigt.

Het Schapen-vleesch weten zy te droogen, zonder Zon, en zoo te bewaren. Van Deeg weten zy Koeken te bereiden, die met Hoender-vleesch in potten gesmoort worden, en zoo met stokjes aengevat, en gegeten, welke spys zy Changoe noemen: het zop daer van vatten zy met het vet, want daer veel Schape-vet by word gedaen, in een nap, en drinkent.

De Cirkassche Vorst Boelaet, die niet ver van Terki zich ophoud, en hunne Tzaersche Majesteit erkend, is Mahometaensch, doch zijn Volk meest Heidensch.

Zeker mijne bekende Vriend, heeft my verhaelt, dat hy by Prins Boelaet ter maeltyd was, die een geheel Schaep, dat tusschen twee vuuren gebraden was, opdischte; het was met Rys en jonge Hoenders gevult. De vrye Luiden eeten goed wit Brood, Melk, Boter, en veele kokeryen van rood, geel, en blaeuw toegemaekte Rys, daer Gewirts in gemengt word; ja zy weten de Rys op wel twintig verscheide wyzen te bereiden: zitten op de vloer neder ter Maeltyd, en weten van geen doeken of Tafel-lakens te gebruiken, maer wasschen voor en na de Maeltyd de handen: de Wyn die daer meest rood is, zijn zy gewoon uit Schalen te schenken.

Abak is een spys van Schapen-vleesch, geklopt, en aen riemen gesneden, gebraden, en bevreven met Peper en Zout: dit gebruiken zy, wanneer genegentheit om in drank zich vrolijk te maken, hebben’ want anderzins zy hun vleesch al zoet, zonder veel Zout, Peper, of eenige zuurigheit eeten, behalven dat zich by gebraden vleesch, van Berberissen bedienen.

De Rivieren die uit deze Tartersche Landstreken in de Kaspische Zee storten, zijn meest alle snel loopent, de gronden steenig, en daer in weinig Visch, hoewel de Cur, die door Persien langs de grenzen van deze Tartersche Landsdouwen in Zee schiet, Salm en Snoek uit levert.

Aen de Oevers der Kaspische Zee, voor deze Tartersche Prinsdommen, wastzwaer Bamboes-riet, zoo dik als een arm, dat tot stangen aen Sleden, en Wagens word gebruikt. De grond, voornaem dicht aen de Zee, is daer ziltig, en veele Landen in de Nabuurschap, zijn des morgens als met een Zout overtogen, 't geen de Douw is, welke ontfangende van de ziltigheit des gronds, een zoutachtige witte stoffe, die aen de Kruiden en 't Gras hangt, verandert, en door de Zon weder word verjaegt.

In de Zee omtrent Tarku, vangt men Visch, Sevroegi genaemt, gelijk aldaer, en omtrent Astrakan, veel Steur, Sterletten, en Beloegen vallen.

De Tarkusche Tarters hebben hunne Begraef-plaetzen even eens als de Persianen; men graeft een diepen kuil, en als dan word een wulfzel uitgeholt, de kuil weder met aerde gevult, en met steenen opgehoogt.

De Vrouwen in Tarku zijn de beste Huishousters in deze gewesten, zy bewaren de Sleutels, en hebben 't gezag over het gezin, zijn spraekzaem, en ontbonden.

Een Cirkassche Vorst, tusschen de Stad Terki en Tarku, weinig te Landewaerts’

[p. 566]

en niet aen Zee woonachtig, Nabuur van de Vorst Boelaet, was voor een Jaer of drie genaemt Tsiopolof, en zijn Onderzaten dragen de naem van Akocken; boven reets aengeroert: hy is Mahometaensch, doch de Volkeren Heidensch, hoewel nu onlangs mede eenige Mahometaensch zijn geworden.

Tusschen Schamachie, en Derbent, in Persie, op de grenzen van dit aen de Kaspische Zee gelegen Tartarye, is een grooten Berg, die de Vinger-berg word genaemt.

De Schafkal, of Prins van Tartu, is heden Boedoi geheten.

Alle de Steden tusschen Astrakan en Persien zijn open, en niet bewalt of bemuurt.

Het Land is na de Zeekant toe, vlak, en zonder geboomte, maer achter de Bergen, valt veel Jenever-hout, Eik en Vlier.

De Tarters van Tarku, en daer omtrent, zijn zoo groote Menschen-dieven, dat zeker perzoon my heeft verhaelt, hoe hy voor achtien Jaer uit Moskou na Persien reisende, in gezelschap van zeker Engelsch Overste, die in Persischen dienst zoude gaen, welke zijn Vrouw by hem hadde, ter maeltyd onthaeld wezende, omtrent Tarku van eenige Tartersche Mursaes, die de Wyn in 't hooft kregen, zoo, dat een gedeelte der Gasten de Vrouw van den Oversten, die in een wagen zat, weg voerden, en stallen, haer ter zyden af, te Landewaerts invoerende, maer een ander gedeelte der Gasten, quamen den Oversten te hulp, en schooten met Pylen op de weg-voerders van de Vrouw, met wien zy even te vooren, vrolijk hadden geweest, doch de oudsten van 't gezelschap, stieten tusschen beide, verloste de Vrouw, en maekte de vrede: de Menschen die zy dus steelen, worden meest alle tot Schamachie, een grens-stad van Persien ter koop gebragt: aldaer heeft men verscheide Mensche markten, na de Volkeren zijn, die men ter koop brengt: deze ter markt gebragte Menschen, worden kostelijk uitgedost, en zoo ten toon gezet, maer verkoft zijnde, van die kleederen ontbloot; het is daer de styl dat een Slaef of Slavin gekoft zijnde, ontbloot word, en naekt bezien, zoo 'er geen letzel is, blijft de zelve verkoft, maer zoo men het anders bevind, en dat 'er eenig ongemak onder de klederen schuilt, is de koop vernietigt.

Achter Tarku, en dwars achter Derbent, liggen mede zekere Volken, die Corale Tarters worden genaemt, als mede Tabesseransche Tarters, alwaer Mahometaensche Princen Heerschen, doch de Ingezetenen zijn voor 't meerendeel noch Heidensch: deze Menschen zeggen zich te zijn afkomstig van oude Franken of Europianen, en Duitschen, en zulks de reden te zijn, waerom zy alderhande Hand-werken verstaen, ook dat 'er onder hun overblijfzelen der Romeinen zijn, en Nazaten van Alexanders oudste krygs-luiden, die hy aldaer achter liet, en plantede.

De Stad Tarku legt als in een spleet van een Berg, zoo dat de Huizen boven malkander staen: de Inwoonders zijn vrye Luiden, daer binnen woonen omtrent acht duizend Menschen.

Tusschen Astrakan en Terki is het niet wel te reizen, om dat daer Nagaische en Kalmaksche Roovers zwerven, dat Heidenen zijn; het Land is aldaer dor en laeg.

Men vind hier aen de Oevers in 't Riet, Zee-nooten wassen, genaemt Chilim, die eetbaer zijn voor Menschen; de planten wassen met een struik om hoog, doch onder spreiden zy zich breeder uit.

Het is byzonder dat zoo in Tarku als andere plaetzen daer omtrent, het beste en kostelijkste Huis-raed is bestaende in Bedden, en Matrassen, die de welhebbenste Luiden opgestapelt tot aen de zolder, ten grooten getalle op malkander bezitten: zy zijn van Fluweel, Zyde, Damast, en alderhande kostelijke en slechte Stoffen, wordende de Gasten na waerdigheit met een kostelijk of slecht Bed gediend, Bedsteden of Ledekanten hebben zy niet, maer worden deze op de vloer neder gelegt, gebruikt.

Osmin, of Otzmin en Otzme, is een Tarters Vlek of Stedeken, en Landstreek, gelegen achter de Persische Stad Derbent, dwars af te Landewaert in, weinig strekkende na Tarku, legt mede als Tarku, tusschen de klippen en klooven van 't gebergte in; het is onderhoorig aen een vry Tarters Mahometaensch Prins, genaemt Kaboesin, van waer nu de Kaboesiner Tarters de naem dragen, onafhangig van iemand, daer men Mahometaensch en Heidensch van Geloof is. Het Land onderhoorig aen de Prins van deze plaets, strekt zich eene tamelijke streek verre, na de Zwarte Zee, hoewel tot daer toe niet en reikt; het Volk aldaer, word anders Kaidok geheten; de Heerschappye erft van Vader op Zoon.

De Prins van Boinak, dat een Tartersche plaets is, die een matelijke streek Lands tot zijn gehoorzaemheit heeft, mede in de Nabuurschap van Derbent, gelegen op een vlakte na aen het gebergte, was voor drie Jaren genaemt Gerigan, hy hadde drie Broeders, en is 't gezag aldaer navol-

[p. *57]

BESCHRYVING EN VERKLARING DER GETALLEN

1.	De wal tusschen de bijde Zeën ge[...]en, welke lang is 15000 ellen of [...]f wurst.
2.	De Graft.
3.	Drie Bastiens.
4.	Vyf Toorens op de wal.
5.	Drie gegravene Putten.
6.	Een Tooren en Poort van welke een weg tusschen de [...]esting ende buytenste wal gaat.
7.	Des Commandants woning, in de Crimsche spraak genaamt Beiskoy Saray.
8.	De [...]yle Zee Meotus Palus.
9.	Een arm uyt de Swarte Zee.
10.	De middel Stad.
11.	De Poortvan de middel Stadt.
12.	De groote Stadt.
13.	De Poort tot de groote Stadt.
14.	De groote Stadts Muur.
15.	Vier ronde Torens binne-waarts de groote Stadts Muur.
16.	Agt kleyne vierkante spitse Toorens.
17.	Twee Torens tot de Middel Stadt behorende.
18.	Sloboda ofte voorfladt met Tartersche woonhuysen.
19.	Winken-huysen op Tartersh genaamt Magasy.
20.	Proviant Huysen
21.	Bad-stoven.
22.	De Metschet dat is haar Kerk.
23.	De buytenste wal en Grast.
24.	De Poort ofte uytgang na de Crim.
25.	Chanskoi lugh, dat is das Chans paert ofte vee weyde.
26.	Vef gegiavene Putten, diep 15 Ellen, leggende van Parekop 6000 Ellen, ofte twee Wurst.

[p. *58]

[p. 567]

volgelijk van Vader op Zoon; hy hadde ter opgemelter tyd twee duizend gezoldoieerde krygs-knechten: zijn Onderdanen zijn vrye Luiden.

Zoo hier als in d'omleggende Tartersche Prinsdommen, woonen veel duizenden van Jooden, en in Osmin acht men hun wel vyftien duizend sterk te zijn, die zeggen oorspronkelijk uit Babel te wezen, deze bearbeiden meest het Land, en doen ook Hand-werken, waer en tegen de meeste Tarters Roovers en Krygs-luiden zijn, doch in omgang, gedaente, en wyze van leven, dracht, kleeding en zeden, verschillen deze Jooden van de Tarters niet, en is hun Geloof ook door het Mahometaensch, en Heidendom, byster verbastert, zullende misschien deze overschot, of nakomelingen zijn der vervoerde Joodsche Stammen.

Achter de Eilanden Sottiri Boggeri, die tusschen Astrakan en Terki in Zee liggen, is de Kust of Oever van de Zee, moerassig, en neemt af, zoo dat zy wel eer vast was aen het Land van Sottiri Boggeri, en voor vyftig of zestig Jaer met een steen noch bewerpelijk.

De Abassen Volkeren die tot dicht aen de Zwarte Zee, en 't Cirkassen-land stooten, hebben de naem van Christenen, zoo als de Curti of Lazi, die aen het gewest van Trebisonde en Georgia raken, meest alle Mahometaensch zijn; zy staen onder byzondere Princen, woonen op de Bergen, zonder Steden; de eerste eeten 't vleesch genoegzaem raeuw; zy maken Wyn, hebben geen beschreven Wetten, en weinig oefening der Godsdienst: Honing, Wasch, en Huiden vallen aldaer veel: zy verkoopen veele hunner Lands-luiden aen den Turk, zijn goede krygs-luiden, dragen lange knevels, en schieten net met de Boog; het Zout is aldaer, zoo eenige Schryvers willen, in geen gebruik, ook nemen zy geen zorg over de Visch-vangst: Valken zijn aldaer zeer schoon, en leerzaem.

Deze Lazi leiden meest een Herders leven; men vind in haer Land veel Wolven, waerom zy de naem van Curti voeren, dat Wolf is gezegt. De Bergen, of schoon aldaer zeer hoog zijn, zoo zijn zy echter vruchtbaer, en met Boomen bewossen.