|
| |
Cirkassia.
HEt Land der Cirkassen, dicht aen de Kaspische Zee gelegen, heeft voor zijn Noorder Gebuurvolken de Astrakansche Nagaeyen, ten Zuiden de Dagestansche en Tarkusche Tarters, en ten Westen de Abassen en Mengreelsche Volkeren.
Wel eer het Cirkassche Volk zeer magtig was, wanneer zy eendrachtig te zamen hielden, en gevoegder kracht, een vyand het hooft boden; doch wanneer zy zich van malkander deilden, en geen een Lijn trokken, zijn zy onderdanig gemaekt.
Dit Cirkassen-land is schoon, goed, en zeer vermakelijk; heeft Valeyen, Velden, en Bosschen, beneffens schoone Fonteinen. Men vind 'er fraeye Bloemen, voornaem Tulpen, in't wild; beheffens een aert van schoone Aerd-bezien, met korte steelen; ook Karzen, Appelen, Peeren, Nooten, enz. De Aerde is zeer vruchtbaer: men heeft 'er geen andere Tuinen als het Veld. De rykdom der Inwoonders bestaet in Vee, Paerden, en voornaem in schoone Wol, die hun de Schapen geven. Offen zijn daer maer tamelijk groot. Daer valt goed Harte-vleesch, Hoenders, en ander gevogelt. Men zaeit 'er op een plaets geen tweemael achter een. Zy weten de Harten te paerd zoo te vermoeden, met de zelve te volgen, dat zy zich over moeten geven.
De Inwoonders weten zekere drank te bereiden, van Geers, die sterk is als Wyn.
De Cirkassen omtrent de Kaspische Zee, bezitten noch Steden noch Sterkten, en de Luiden woonen aldaer alleen in Dorpen, en opene plaetzen. Haer Geloof, zoo Tavernier dryft, bestaet uit loutere overgeloovigheden. Leven vry (zegt hy) doch onder byzondere Hoofden. De oudste van het geslacht in het Dorp, is meestyds Meester en Vorst van de plaets, en zijn omtrek. Zijn goed van aert. Hun voornaemste Feest geschied in de Herfst, wanneer de drie oudste van 't Dorp de plechtelijkheden doen: zy slachten dan een Geit of Schaep, onder het doen van zekere gebeden: het Beest word gekookt, en zoo op een Tafel gelegt, in de open lucht, daer de geheele Buurt rondsom komt staen: men verdeeld dan het Vleesch, en eet het, onder veel gebaerten en uiterlijkheden. Den Heere van 't Dorp word een gedeelte opgedragen, onder veele dwaze Heidensche omstandigheden: hy eet over end staende, en men bedryft 'er veel ydelheden meer. In 't Voor-jaer word by ieder Huisgezin een Bok, Schaep of Lam, doch meestentyds een Bok geslacht; of dit doen mede wel verscheidene Huisgezinnen te zamen. Eene dezer geslachte Beesten trekken zy dan buiten 't Dorp: steken het vel, hooft, en voeten opgespannen, aen een stok, waer voor zy zeer laege eerbiedinge doen. Het vleesch word gegeten. De Dorps-heer, Opperste, deeld zich het toe. Als dan drinken zy den ganschen dag, van een toegemaekte drank, Basa genaemt; en brengen dezelve door met danzen, fluiten, en springen. Na dit Feest beginnen zy de Aerde te bouwen.
Behalven deze, is by hen Jaerlijks een plechtelijkheit binnens huis; als wanneer de Vader des Huisgezins een houten kruis in 't huis opricht, daer ieder van 't Huisgezin dan een aengestoken kaers aen hecht; uit welkers branden of uitgaen, zy wonderlijke beduitzelen spellen, van lang te leven, te sterven, gestoolen te worden, te vlieden zoo 't een Slaef is, enz. Het eene Dorp onder hen, besteelt het ander; en men heeft voor niemand afschrik om hem te steelen, alleen de Heeren Kinderen of Edelluiden worden verschoont.
Als het donderd, zijn zy vreugdig, komen al danzende te voorschyn: wiens Huizen daer van geraekt worden, achten zy gelukkig, en al zulke brengen 't Jaer met vrolijkheit door: die daer van geslagen word, is onder hen geëert voor een Heilig. Een witte Bok word gezocht, als 'er ergens de Donder in een Dorp is gevallen; dan word dat Dier geëert; zy vallen voor hem ter neer, voeren hem om, met een kaers aen den hals gehangen. Onder hen is een eenig Boek, 't geene by een der oudste word bewaert, en by niemand anders gezien mag worden: als hy sterft, word 'er een ander gekooren om 't voorschreve Boek te bewaren: wat 'er in staet, is duister; doch dit is zeker, dat zy daer
| |
| |
mede veele overgeloovigheden bedryven, van ziekten te willen genezen, en anderzins. Vrouwen geven zich by hun uit, om Heel- en Genees-meesteressen te zijn. Zy hebben een gewoonte van op Elias dag, in Hooi-maend, jonge Bokskens om hoog te werpen: dat op zijn voeten neder komt, en blijft staen, word het vel afgestroopt, en aengebeden 't gansche Jaer.
Die onder de Cirkassen, welke aen de Kaspische Zee woonen, trouwen wil, koopt zich een Vrouw van de Ouders of Vrienden, voor Meel, Vee, of iets anders, en de Aenzienlijkste geven een geschenk; waer na men Bruiloft houd, met danzen en springen, en hier op de by-slaep geschied, en dus is de Trouw volbragt. Als 'er geen Kinderen komen, neemt de Man een andere Vrouw. Als de Man verschil met de Vrouw heeft, en zy in't ongelijk is gestelt, wordze door de Heer van 't Dorp verkoft. De Vrouwen zijn naerstig, en doen veel werk; Borduuren zeer aerdig, Klederen, Zadels, Pyl-kokers, enz. Als de Buuren kyven en twisten, word het verschil by de Dorps - heer of Vorst, die 'er verscheidene zijn, ter neer gelegt; doch die in 't ongelijk raekt, wanneer het gewichtige zaken zijn, word verkoft, om uit den Lande gevoert te worden, voor Slaef. Die de Aenzienlijkste onder hen zijn, bearbeiden het Land niet, maer bemoeyen zich met kleine hoopen volks te verzamelen, en by nacht op den roof van Menschen en Vee uit te trekken, zoo wel op vriend als vyand; want steelen is den ingeboorenen aert van dit Volk. In dit Land wast geen Wyn, en zy word 'er ook niet, of zeer zelden, gebragt: men drinkt 'er ook zelden, of geen Tabak. De Arme Luiden zijn gelijk als Slaven voor de Ryken. Schoon 't aldaer tamelijk koud is, zoo zijn zy echter niet zwaer gekleed: stooken nacht en dag groote vuuren. Leven meest tyds zonder Buiten - landsche kryg.
De Petigorsche Cirkassen komen zelden op de vlakke Velden, want zijn Berg-lui-den, en worden mede genaemt Cirkassen van vyf Bergen; en als zy daer vervolgt worden, rukken zy na ontoegankelijke hoogtens, daer de wegen zeer eng zijn, zoo dat zy den opkomenden vyand konnen verpletteren.
De Petigorsche Vrouwen zijn wel vry kuis, maer diefachtig.
De Cirkassen zijn in haer omgang zeer gelijk aen de Nagaeyen, welke naest by Aftrakan zich ophouden; doch deze woonen in de Bosschagien, en op 't Gebergte, en die op de opene Velden. Daer zijn 'er onder hen van de Mahometaensche Godsdienst; doch zoo vervallen, dat t'hans voor het meerendeel Heidensch zijn geworden, gelijk andere t'eenemael Heidenen zijn. Zy en hebben onzes wetens, geen openbare geschreve Wetten.
Onder deze Luiden word geacht, als by de Georgiers, de schoonste Menschen ter waereld te zijn. Zijn zeer gaft-vry, verstandig, en beleeft. Woonen in het dichtst van de Bosschagien, daer zy hunne Dorpskens verhakken, om van de Tartaren niet betrapt te worden, die aldaer dikmael invallen doen, verlokt op den buit van schoone Menschen. Zy zijn goede Ruiters, gebruiken Pyl en Boog, beneffens Lancen, en Werpschichten. De misdaed van dievery word by haer niet gestraft, of zeer weinig en zelden, ja, zoo het met aerdigheit geschied, zeer geprezen. Zy drinken, in plaets van uit glazen, uit Koeyen hoorens. Zijn niet zeer genegen tot den dronk: haer gemeene drank is Water, met Honing gemengt. Men ziet onder haer geheiligde plaetzen, waer Boogen, Pylen, en ander tuig aen de Boomen opgehangen is, aldaer gebragt, na eenige geloften die 'er zijn gedaen; welke plaetzen zoo heilig zijn, dat zelve de Roovers de opgehangene en geweide goederen niet durven roeren.
Als 'er een Lijk ter Aerde bestelt zal worden, kryten die geene, welke het zelve begeleiden, zeer geweldig: de verwanten slaen zich zelven, quetzen en bekrabben het aengezicht, en treuren zoo lange, tot dat de wonde genezen is. De Priester spreekt over het Graf eenige woorden. Daer word eeten en drinken opgezet. Slaven van deze Natie zijn zeer duur.
De Cirkassen vermaken zich veel met den Dans, en weten zich daer aerdig in te quyten; ik hebbe in den Jare zestien honderd zeven en negentig, wanneer tot Amsterdam, door zijn Tzaersche Majesteit Peter Alexewits, ter maeltyd was verzocht, en Keizerlijk wierde onthaelt, ter oorzaek der groote overwinning, die zijn Tzaersche Majesteits wapenen tegen den Turk en Tarter, omtrent de mond der Riviere Don hadden behaelt, twee dezer Luiden zien danzen, ruim ander half uur lang, de sprongen en gezwinde buigingen des Lichaems, die zy maekten, zijn niet te beschryven: zy vertoonde al springende de uitvoering van een doodelijke straf, van 't hooft, armen en beenen af te slaen, 't geen in der daed een onsmakelijk gezicht zoude hebben in zich zelven; edoch de aerdige sprongen, buigingen, en duizend gezwinde bewegingen des Lichaems, op't
| |
| |
geluit van een Speel-tuig, bragt den Dans en Vertooning een aengenaemheit by; de misdadige lag zomtyds achter over, op zijn rug, en wist zijn buik zoo stijf te houden, dat den metgezel daer op stond, en menig werf over tuimelde, zonder leet aen te doen, zoo als hy mede op eene hand steunende, zich over het gansche Lichaem wist te werpen: het afhakken van armen en beenen, wierd al danzenden vertoont, ook het onthalzen met een zwaert: de Danzer die den Scherp-rechter vertoonde, had een stokje in zijn hand, daer mede hy al huppelende op de maet, de uitwerkinge zijns verbeelde Scherp - rechters Ampt vertoonde.
Aen dit Cirkassen-land is een gebergte vast, 't geene ter Wester zyde heeft de Zwarte Zee, daer het Volk woont Abassa, Abkassen of Abassen genaemt, boven reets aengeroert. Daer zijn geen Steden, maer veel wooningen op de Bergen, die zeer hoog zijn. Zy zijn by kans van een zelfde gedaente, en wys van leven, als de Cirkassen, en worden van zommige, mede Cirkassen genaemt; doch eeten meest raeuw vleesch. Daer valt Wyn. Spreken een byzondere Tael. Hebben geen geschrevene Wet of Schrift. Zijn, voor zoo veel als de naem aengaet, Christenen; doch doen weinig of geene Christelijke oefening. Zijn groote dieven, en leugenaers. Men ziet 'er veel kruicen opgerecht. De Bosschen zijn haer sterkte. Zijn stoute Zee-roovers, en hinderen zomtyds de vaert van Cassa na Konstantinopolen. Daer gaet geen geld om; doch by mangeling handelen zy in Slaven, Was, en Pelteryen. Verkoopen hunne eigene Ingezetenen aen den Turk. Hebben een goede Haven aen de Zwarte Zee, genaemt Eschisumuni. Zy voeren zomtyds kryg met de Cirkassen, en Mengreliers. Gebruiken, behalven Pyl en Boog, mede schiet-geweer. Zijn gekleed als de Cirkassen, behalven dat het haair anders is geschooren. Het haair aen de kin word hun geschraept; doch de knevels wasschen lang uit. Zijn zeer lui: visschen in Zee niet, schoon'er overvloed van Visch is.
Niet wyt van daer, woont noch een Volk, Lasi of Curti genaemt, die Mahometaensch zijn, palende aen Georgia, en het Land van Trebisonda. Deze bewoonen zeer hooge Bergen, aen de Kust van de Zwarte Zee. Dit Volk is in de Bosschen opgevoed, die niet anders doen als Vee weiden, en geleiden.
Zommige Cirkassen worden Loegawie Cirkassen genaemt, andere Cabardinsche of Goorsche Berg-Cirkassen.
Beneden aen de Rivier Boristhenes, in de Ukraine, en daer omtrent, woonen Volkeren, mede Cirkassen genaemt, dat Grieksche Christenen zijn, heden onder 't gebied van den Grooten Turk. De onkunde van deze Natie te onderscheiden van de Cirkassen aen de Kaspische Zee, is misschien de oorzaek, dat de zommige zeggen, alle Cirkassen Heidenen, en andere die alle Christenen te zijn.
Zeker Engelsch ongenaemt Schryver, gedrukt in 't Fransch, tot Parys, in 't Jaer zestien honderd negen en zeventig, zegt van de Cirkassen, te weten die geene, welke na aen het Meotische Meir, en de Vliet Boristhenes woonen, dat hare Vrouwen zeer genegen zijn tot den dronk: dat zy den grooten en kleinen Adel onder hen uitgerooit hebben; waerom dat zy nu door Overstens of Hoofden zouden bestiert worden, die merde Gemeente in alle gemeenzaemheit leven.
Zy bouwen hunne wooningen van Eike Tuin-staken, die zy met het zelve lof vlechten, en met leem bestryken, welk wit is, zoo dat ze van verresteen gelijken; boven plat, en met aerde gedekt: de haert staet in de midden; doch die, welke het naest aen 't Meir woonen, staet de haert in de hoek. Dus verre gemelte Engelsche Schryver.
De Rivier Bustro scheid de Tagestansche of Bergsche Tartaren van de Cirkassen, die naby de Kaspische Zee woonen, af.
De hedendaegsche grootste Cirkassche Vorst of Heer, die zijn wooning onder de Stad Terki heeft, en genaemt is Kas Bulaet Moesalewits, heeft zijn twee Broeders met eigen hand gedood, waer van den een geheten was Karakasli, wiens Zoon noch heden by leven is, en geheten word Michalof Jacolewits. Deze Broeders waren Vorsten van de Cirkassche Volken, Okockei, en Kabardi genaemt, die nu onder het gebied van opgemelte Kas Bulaet Moesalewits, door Broeder-moord, zijn gebragt. Hy is zeer diefachtig van aert, gelijk ook al zijn Volk.
Cabardia is een klein Cirkasch Landschap.
Minerva wierd by de ouden gebynaemt Cabardia, 't geene gelooflijk is geweest na zeker plaets, en misschien na dit Landschap; gelijk ook elders gezegt word, Minerva Cabardiacensis, als uit dit oud Latyns opschrift is te lezen:
Minervae
Cabardiacensi
Mariae, C. Mari.
Umbrovis. F.
V.S.L.M.
| |
| |
1. Circasse. 2. Nagaische Tartaren.
In het Cirkassche gebergfe, niet wyt Van de Kaspische Zee, ziet men veel oude overblijfzelen van Toorens, Kastelen, Steden, enz. alle gebouwt geweest zijnde, 200 aldaer ter plaetze word gezegt, ter tyd van Alexander de Groot. Men ziet 'er Letters en oude Schriften, zoo hier en daer, op de steenen, nu onkenlijk, gegraveert; gelijk mede in de Persiaenfche Stad Sawraen, aen de Kaspische Zee, niet wyt van Derbent, een oud gebouw is te zien, met zeer konstige welfzels.
By Alhasen, die het leven van den Grooten Tamerlaen beschryft, vind men, dat hy, trekkende om Bajaset op te slaen? van voor Konstantinopolen, en het Grieksche Christenryk te hulp te komen, der Cirkassen en Georgianen Land door toog, die zich onder zijn gebied begaven: van wien hy vorders zegt, dat zy Christenen waren, en dat ze altoos Schatbaer aen 't Grieksche Ryk hadden gewest, zedert dat ze overwonnen waren van Pompejus. Alvooren zijnde geweest onder de Heerschappy van Mitridates, die van Pompejus overwonnen was. Het zijn, zegt hy, schoone en welgemaekte Mannen: goede Zoldaten, die zich in 't gebergte verschuilen, en verweeren. Als zy ten oorlog trekken, verbranden zy hun Hutten, ende Huizen, en verwoesten 't Land. Deze dan, begaven zich veele ten dienst van Tamerlaen, om den Turkschen Bajaset te keer te gaen. Doch dat Alhasen zegt, dat zy Christenen waren, en dat men vind de hedendaegsche Cirkassen aen de Kaspische Zee woonende, meest al ongeloovig zijn, mag alzoo te zamen gebragt worden, dat de Berg-Cirkassen, die het naest aen Mengrelia leggen, misschien Christenen zijn geweest, gelijk Mengrelia noch heden het Christelijk Geloof omhelft, en die aen de Kaspische Zee leggen, Heidensch; want deze Volken toen al in veel Vorstendommen of kleine Heerschappyen zijn verdeeld geweest, ot misschien, dat de zelve te dier tyd Christenen zijn geweest, en nu ten deele door de Wet van Mahomet, of Nabuurschap der Heidenen, en anderzins, verandert.
Kersdag en Paesch word by dit Volk geviert; 't geene mede blijk is, van dat het Christendom onder hen bekent is geweest.
My gedenkt, een Cirkasschen Gezant in Moskou gezien te hebben: deze was aengedaen met ruige Vilte - kleederen, en Schaeps-vachten, het ruig buiten, zoo wit als zwart-bont, en 't Vilt blonk als Zyde, aerdig gekrult, zoo, dat het geen Flu- | |
| |
weel behoefde te wyken; diergelijke muts droeg hy op het hooft, zonder rand: zijn gevolg, zoo wel als hy zelve, was wel gemakt, en schoon.
Der Cirkassen hooft - plaets, omtrent het Kaspische Meir, was wel eer de Stad Terki; doch nu zijn zy in dat gewest van de Moskoviters overheerscht. Alle hun gewezene vastigheden zijn met Rufsch krygsvolk bezet, en woonen zy daer beneffens in Vlekken of Dorpen: hebben wel hare eigene Hoofden, of Vorsten, en Heerschappye, als boven is gezegt, doch zijn alle onderhoorige aen hunne Tzaersche Majesteiten. Zy geven omtrent zoo veel Schatting, zegt men, dat 'er de krygsluiden van kunnen worden onderhouden. Over groote zaken van Rechtspleging zitten mede de Russche Weiwodes. Zy zijn sterk van lichaem: eenigzins breet van aenzicht, doch niet zoo breet als de Nagaeyen: hebben kool-zwart haair: achter scheeren zy het haair een duim breet af; doch hebben echter van de kruin een kleine vlecht afhangen. Haer Tael is hellende na het Persiaensch en Crims, en dragt is met de Tagesthaners gelijk, behalven dat deze de mutzen vierkant hebben. De Vrouwen zijn wit van vel, met roode wangen: laten hen zwart haair in twee lokken van de schouwders hangen. Zy gaen des Zomers gekleed in Lywaete hemden, die rood, groen of geel geverwt zijn, open tot aen de Navel. Zijn vriendelijk, goed van aert, zoo Mannen als Vrouwen, en kuisch. Het Manvolk is meest te Velde, by het Vee, waer in hunne meeste handel bestaet. De Vrouwen houden 't huis. Zy mogen meer als een Wyf nemen, doch doen het zelden; en als de Man zonder Kinders sterft, en hy een Broeder heeft, verwekt die zijn Zaed, als by de Jooden. Veele onder hen laten zich besnyden, en gelooven aen eenen God. Hebben geen Kerken. Als een voornaem Man sterft, offeren zy een Geit: het vel van de Geit word opgehangen, dat zy dan aenbidden, een voor een, drinkende ondertusschen goede roezen in Brandewyn, of eenig ander toegemaekte sterke drank. Om te zien of het Offer Gode aengenaem is, snyden zy het Teel-lit af, smyten 't tegen de wand; zoo het kleeft, dan is 't aengenaem, en bequaem ten Offer; zoo niet,
word een ander geslacht. Hare dooden begraven zy eerlijk, en bouwen huisjes over de Lijken der aenzienlijkste. Hare Huizen zijn slecht en gering.
De Cirkassen willen onder de naem van Tarters, hoewel rondsom in de zelve woonen, niet gerekent zijn, voornaem niet en de Petigorsche. Zy zijn ook van ander gedaente als de Tarters uiterlijk.
Zeker onbekent Fransch Schryver, spreekt van deze Natie aldus:
Van de Tschercassiens zijn 'er veel, en verscheiden aert: als de Gorskie, 't welk te verstaen geeft die van de Bergen, waer van de meeste Heidenen zijn: en de Bassatchiouski, dat zoo veel te zeggen is, als geschooren hoofden, om dat ze zich boven op de harssen pan met een schaermes doen scheeren, latende het haair aen beide zyden omtrent de slaep des hoofts. Zy zijn gewoon de Menschen bloots hoofts te groeten, tegens de wyze der Mahometanen. De Bassatchiouski zijn zeer vermaerd, en navolgens waerdig, ter oorzaek van haer herbergzaemheit; mits dat men haer een erkentenisse geeft, zullen zy haer leven voor u wagen; en zullen voor haer Broeders of Lands-luiden goed doen, 't geen zy in gebreke waren gebleven tegens de belofte of trouwe, welke zy de vreemdelingen gewoon zijn te belooven: en wanneer iemand lagen wilde leggen aen eens anders Gast, of dat men beducht was dat het elders van daen quam, zouden de Buuren zich daer in wikkelen tot onderstant Van de vreemdeling, 't welk wy hebben verstaen van de geene welke zelve daer zijn door gereist.
In de Stad Tarkou, gelegen aen de Oever van de Kaspische Zee, by de Cirkasszen, en daer rondsom, woonen de Koumiksche Tarters, anders gezegt Dagvestan, en Tagestan, of Reuzen van 't gebergte, de welke den Schamkal of Schemchal onderhoorig zijn: een matelijk groot getal des Volks van Tarkou, zoo wel als van de Crim, spreken Rusch; en zijn, daer veel gevangenen, voor een groot gedeelte van Geloof verandert; deze daer nooit van daen komen, noch veele zulks ook niet wenschen; gelijk daer en tegen mede veele duizenden, en merkelijk meer van die Menschen in Rusland gevangen, zijnde, het Christelijk Geloof hebben omhelst. Dus verre de gemelte Schryver.
In zeker Landschap aen de Kaspische Zee, niet ver van de Stad Terki, vind men Boomen die zeer hoog en zwaer worden, welke hard bruin hout geven, dat wel te bearbeiden is.
Tusschen de Stad Terki en Tarku, of Tarkou, omtrent de Oever van de Kaspische Zee, en aen de Rivier Terk, houden zich op, in Eilanden, die in een Rivier leggen, eenige Kozakken, die de naem van Grebensche Kozakken, na een kleine Landstreek aldaer gelegen, Grebeen, genaemt, dragen: deze zijn wel eer uit Rusland aldaer komen woonen: zy behelpen
| |
| |
zich, met rooven, plunderen, en weinig Landbouw; zijn nu met Tartaren vermengt, door aenteeling, zoo als de Spraek, die eerder plat Rusch was, nu is gebroken, en met Tarters vermengt; behouden noch het Christelijk Geloof: zoo als aen de Rivier Jaick, en omtrent Krasnojar, diergelijke vrye Menschen dat Christenen zijn, en uitwykelingen, zoo van Moskovien, als uit het Kozakken Land, zich mede ophouden, die meest van strooperyen leven, en de naem van Kozakken dragen.
|
|
Auteursrechtvrij