Noord en Oost Tartarye

Zeker Beschryvinge van Persien,

Ontworpen by iemand, die in den Jare zestien honderd een en tachtentig het Gezantschap van zijn Majesteit van Poolen, onder het gelei van den Edelen Heer Salomon Gostans Zagorski, had helpen bywoonen, noch ongedrukt onder my berustende, spreekt van Gurgistan, Georgia, of Iberia, aldus:

NA het Westen legt Gurgistan, by d'ouden genaemt Iberia, en by ons Georgia; 't welk is een Bergachtig Land, alwaer plaetzen zijn die voor sterktens konnen dienen, dewyle zoo eng zijn, dat maer een Mensch te gelijk tot de zelve kan komen.

Daer zijn twee Landschappen of Deelen van dit gewest: die gehoorzamen den Konink van Persien, zederd dat Chanavaskan mede geholpen heeft tot het verderf van Georgia, aen den Konink van Persien overleverende Tammersekan, en zijn Huisvrouw,

[p. 535]

genaemt Pery. Deze Vorsten zijn alle tot verval gekomen; want zy zijn, niet tegenstaende meermalen waren opgestaen, wederom ingetoomt en korter gehouden: de Persianen aen zich houdende de magt, oom tot het Opper-bestier van Teflis en Gaket, aen te stellen wie zy willen; 't welk nochtans na 't recht der Volken, behoort tot hare wettige erfgenamen. Chanavazkan was Bevelhebber te Teflis, ten zelven tyde als Tammereskan het bestier hadde tot Gaket: aen den eerst genoemden had men dit Opper-gebied maer gegeven op voorwaerden, dat hy Tammereskan in hun handen zoude overleveren; 't welk hy dede; alwaer dezen elendigen Vorst, en zijn Vrouw, van den Konink Cha Abas zeer qualijk zijn gehandelt. Den Konink van Persien gezien hebbende, dat Chanavazkan, uit erkentenisse, hem dienst hadde gedaen, begeerde eenige van zijn Kinderen, om de zelve te doen onderwyzen in de zeden van het Hof. Hy zond hem daer op drie Kinderen, en dat zeer gaerne, dewyle het strekte tot verlichtinge van zijn Huishoudinge, de welke doenmaels zeer talryk was.

Den Konink liet deze drie Heeren door zijn Leeraers over brengen tot het Mahometaensch Geloof, en gaf aen den oudsten het Ampt van Deroga van Hispahan, alwaer hy ook gestorven is; en daer na ook de beide andere, waer van de jongste genaemt was Chanazarkan. Deze verzocht van den Konink verlof, om zijn Vader te gaen bezoeken; 't welk hem wierd toegestaen: hy begaf zich na Teflis; en na eenige dagen verblijf, deed men voorslagen om hem te doen trouwen met een Kinds Kind van Tammereskan, de welke men geloofde te zullen zijn erfgenaem van Gaket: buiten tegenspreken heeft de Vader dit houwelijk gesmeed; en na verloop van eenige Maenden, gingen de jong getrouwde na Gaket, zich stellen in 't bezit van die Stad, zonder des Koninks goedvinden daer over te hebben ingenomen. Hy bleef dit zijn gebied voor eenigen tyd vreedzaem bezitten; terwylen den Konink Cha Abas dood zijnde, des Heerschenden Koninks zaken niet toelieten, geduurende zijn minderjarigheit, hem na Georgia te wenden, maer zoo dra als de Jaren hadde bereikt, en zich laten onderrichten, aengaende den staet van dit gebied, nam hy voor, dezen Georgiaenschen Vorst tot gehoorzaemheit te brengen; 't welk hy echter niet derfde ondernemen door middelen van geweld, de wyle zijn Vader, een Man van grooten moed, noch leefde; de welke, wetende dat de Persianen, ongewoon de Bergen van Georgia te beklimmen, de zelve moeilijk zouden vinden, haer niet zoude hebben ontzien tegen te gaen. Den Konink zond aen Chanavazkan een bevel, om Chanazarkan en zijn Huisvrouw in bewaringe te nemen; zijnde deze Vrouwe geacht te zijn een van de schoonste in gansch Asia: Chanavazkan gaf tot antwoord, dat zijn eigen Zoone niet zoude konnen gevangen nemen, en veel min zijn Huisvrouwe; maer dat, indien zijn Majesteit haer daer toe konde brengen, dat hy het gaerne zoude aenzien: waer op den Konink aen Chanazarkan belaste, aen 't Hof te komen; de welke, om zulks af te weeren, aen den Konink liet weten, dat hy zich gaerne derwaerts zoude begeven, om aen zijn Majesteit zijne eerbiedigheit te bewyzen, ten ware zijn onmagt, om de kosten van zoo een Reize te konnen dragen: den Konink zond hem een geschenk van twee duizend Tomans, half in Gelde, en half in Goude en Zilvere Stoffen, als in diergelijk geval gemeenelijk geschied. De Konink gebood hem zijn Huisvrouw met zich te brengen. Chanazarkan nam dit geschenk aen, zonder eertig antwoord te geven aen den Konink, de welke ziende dat dezen Vorst echter noch niet quam, besloot dat zijn Vader hem zulks afrade. Men wilde echter noch tot geen geweld komen; maer men zond een tweede Boode, met last, om hem te zeggen, dat den Konink onverduldig wierde over zijn toeven: Chanazarkan antwoorde, dat hy zelf wel gereed was om zijn plicht aen den Konink te gaen afleggen, maer dat hy niet konde zijn Huisvrouw met zich brengen, de welke een Christen was, en van hem daer toe niet konde gedwongen worden.

Midlerwyle quam den Vorst van Bachakouck (een gedeelte van Georgia, onder de gehoorzaemheit van den Turk) te sterven, zonder Kinderen; waerom Chanazarkan voornam, het Opper-bestier van Gaket te verlaten, om t'ontgaen de vervolginge des Koninks van Persien, en als Maegschap van den overleden, zich na Bachackouck te begeven; daer toe meerder aengezet zijnde door de Inwoonders van die plaets, welke hem zulks met eerbewyzinge waren komen verzoeken: hy ging dan derwaerts, en wierd door het Volk met toejuichingen ontfangen. Den Konink van Persien was hier over t'onvreden, en zond last aen zijn Vader, dat hy hem de Zoon zoude brengen, zeggende, hem verdacht te houden van den raed gegeven te hebben, dat zijn Zoon Gaket hadde verlaten: de Vader antwoorde, dat het tegendeel waer was, maer dat echter zijn

[p. 536]

Zoon niet konde leveren, dewyl hy zich onthield in Bergen van zeer moeyelijken toegang, in een Land daer het Volk hem boven maten was toegedaen; maer dat, zoo veel hem zelf aen ging, hy gereed was om zijn Majesteit te gaen vinden, en hem te ontschuldigen van de lasteringe die men hem tegen wierp: den Konink stond dit toe, maer den ouden Heer stierf op de Reize derwaerts, en zijn Lichaem wierd gebragt na Kom, by de Grafsteden der Koningen.

Chanazarkan was op die tyd tot Bachackouck, vry van de Persiaensche vervolgingen, maer niet van den Turk; hebbende tot naestgelegen den Bacha van Akelska, de welke zijn uiterste vlyt aenwende, om hem in handen te krygen, doch zeer bedektelijk; veinzende zijn vriend te zijn; hem zendende geschenken, op zekeren dag verzocht met hem te willen nemen het vermaek van de Jacht, omtrent hare grensscheidinge: den Vorst, geen arg denkende, wilde de beleeftheit van den Bacha niet verwerpen, maer begaf zich na de bestemde plaetze, alwaer den Bacha hem met beleeftheit ontfing, en zonder het minste van zijn voornemen t'ontdekken. Na dat de Jacht gedaen was, verzocht den Bacha den Vorst om op zijn Huis, maer een vierendeel uurs van daer, met hem te willen spyzen. De Tafel daer gedekt zijnde, zette men zich daer aen te eeten, en naderhand sterk te drinken. Den Bacha aen den Vorst midlerwyle noch gestadig betuigende zijn vriendschap, en de vreugde, welk hy gevoelde, dat hem de Vorst d'eere gedaen hadde tot zijnen Huize te komen.

De Maeltyd geëindigt zijnde, wilde den Vorst wederkeeren, maer wierd zeer verbaest, ziende dat men hem vasthield, zeggende, dat hy een gevangen Man was: hy wilde zich te weer stellen, doch te vergeefs, dewyle door menigte van des Bacha's Dienaren was omringt; de welke hem, op bevel des Bachas, haer Meester, geleiden na een Tooren, vier of vyf mylen van daer gelegen. Eenige van des Vorstens bedienden ontvlucht zijnde, bragten de droevige boodschap aen de Vorstinne; de welke daerom de moed niet geheel liet zakken, maer op middelen bedacht was, om haer Man te redden: zy steeg dan des nachts te Paerd, met zestig Ruiters, en tot den Tooren genaderd zijnde, en de Wacht overwonnen hebbende, braken zy de Poort op, en deden den Vorst op een Paerd zitten: eer den Bacha hier van kennisse had gekregen, waren zy nu reeds verre voort gegaen. Deze tyding kon niet minder als doodelijk zijn voor den Bacha, de welke reets aen den Grooten Heer geschreven had, dat den Prince zijn gevangen was: en wanneer den Grooten Heer belast hadde, dat men hem des Vorsten hooft zoude zenden: den Bacha zulks niet konde leveren, liet men hem daer voor onthoofden; gelijk men aen zulke Menschen, in die Landen, gewoon is te doen.

Chanazarkan, en zijn Vorstinne, achtende, dat het veiliger zoude wezen in Gaket, als Bachackouck; en dat den Konink van Persien de zaek misschien niet zoo hoog zoude opnemen, als hy hem maer eenige erkentenisse zoude doen: zy gingen dan wederom derwaerts; maer vonden de zaken niet in dien staet, welken zy zich hadden ingebeeld; want na dat de Vader was overleden, had zijn jonger Broeder Gurgumkan^* het Opper-bestier van Teflis bekomen, op voorwaerden, dat hy Chanazarkan zoude beoorlogen; maer de Broederlijke liefde word onder de Georgianen werkstelliger gemaekt, als onder de Persianen. Gurgumkan gaf zijn Broeder dan te kennen, wat last hem gegeven was, en raede hem zich t'onthouden in het gebergte.

Den Konink wierde deze Broederlijken handel aengediend, door de Georgianen zelf, de welke de Persianen tot zich trekken, met middelen bequaem om een staet onder zich zelf te verdeelen, 't welk dikwils is gebleeken onder dat Volk, wanneer hare Vorsten zich aenbiedende om haer de Heerschappye der Persianen t'onttrekken, zulks door de loontrekkende verspieders der Persianen is belet, zeggende, dat zy des Vorsten Dienaers waren, doch op voorwaerden, dat des Koninks belangen niet wierden verdrukt.

Den Konink dan, oordeelende dat het tyd was om tot de Wapenen te komen, om deze Vorsten hare magt te benemen, zond een krygs-leger na Gaket, en dede een Kan bevestigen, in de Heerschinge van die plaets, zonder iets aen^§Chanazarkan te konnen doen, als hem in het gebergte bezetten, om hem alle hulpmiddelen af te snyden; waer door dezen Vorst zich t'eenemael verlegen vond: want, ziende dat zijn Broeder zich tegens zijn verwachting stil hield, nam hy zijn toevlucht tot hunne Tzaersche Majesteiten van Rusland, haer biddende, hem uit zijn gevankenisse te willen verlossen: waer op die zeven duizend Mannen, ten deele Kozakken, ten deele Russen, zond; de welke, in weerwil der Persiaensche Wachten, de Vorst, als ook de Vorstinne, ontzetteden; hen geleidende na de Stad Astrakan; alwaer zich als noch onthouden, ter oorza-

* Anders Georgius.

§ Deze Chanazarkan, is de zelve met artschil of Arcil, boven genoemt, zynde hy met deze naem by de Perzen bekent: Zoo als de Perzen aen deze Georgiansche Vorsten, en andere Menschen, wanneer zy Mahometaensch worden, of in hun dienst treden, andere, en Persiaensche namen geven.

[p. 537]

ke van de verwerringe, die in dat Ryk tegenwoordig is. Dus verre gemelte Beschryvinge.

De Heer Willem Hussei, voorzittent⁺ Raeds-heer van de Turkschen Handel tot London, en nu op reis, als Afgezant, na Konstantinopolen, wegens Haer Brittannische Majesteiten, heeft my, wanneer ik het Gezantschap aen Konink Willem, en Koningin Maria, afleide, dubbeld gegeven van een Brief, die aen hem, uit Erzrum, in Persien, was geschreven, by den Ridder Gamaliel Nachtegael, den eersten January, zestien honderd acht en tachentig; welke, vermids daer in gewag word gemaekt van de Georgiaensche Princen en de Leig Tarters, hier hebbe doen volgen.

De Overste van de Jezuiten dezer Stad, is nu vertrokken na Shamakey, om aldaer te ontmoeten zeker Christen Koopman, gaende na Sina, de welke, met my sprekende, heeft belooft, zich net t'onderstaen, aengaende die Weg of Reis; en ik ben verzekert, dat hy daerom zal aenhouden, om het gemak van haer zendingen, door het myden van zoo langen Reize by Zee; waer over zy gemeenlijk klagen.

Aengaende de Leig Tarters, wy houden ze te zijn van de zelve aerd, als die van Crim, maer een weinig verder uitgebreid, na 't gebergte van Georgia, en de grenzen van Persia, daer tegenwoordig alles wederom in rust is, de wyle een Han onlangs wederom is aengesteld, in Teflis, op wiens aennadering, met drie andere Hans, den ouden Han geweken heeft, na den Han van Bosch a Chooke, zonder eenig tegenweer.

Den nieuwen Han, by het aenvaerden van de Heerschappye, heeft betuigt zijn hooge achting voor het Christen Geloof, door het verkiezen van een Griekschen Bisschop, tot zijn Capellaen, en het dagelijks verschynen in de Mis; waer door hy zich grootelijks heeft beschermt, in de genegentheit van het Volk; 't welk haer voorigen Heer anderzins zoo dra niet zoude hebben vergeten.

Een ander Brief van den zelven Heer, uit Erzrum, getekent den dertienden April, zestien honderd en negen en tachentig, meld, dat de Tartars van Usebeg, hadden gestroopt aen de Kust van Mazandran, en geplonderd de Stad Meshad; en word gezegt, dat al de Georgiaensche Princen zijn vereenigt, ten besten van den ouden Han, willende of trachtende hem in zijn Heerschappye van Teflis te hebben hersteld; daer de Konink van Persien tegenwoordig zes Hans heeft, met een bezetting van vyf duizend man: doende de Tartaren van Lekey of Leig, geduurig invallen in haer Land; zoo dat de Persianen dit Jaer zullen werk vinden, ten zy de zaken worden bygelegt; 't welk waerschynlijk is, dat zal geschieden.

Vader Angelus de la Brosse, in zijn Boek Gazo-Phylacium Linguae Persarum genaemt, spreekt van de Georgiers als volgt.

Dit Volk heeft geen andere goede eigenschap, als de welgemaektheit en schoonheit van 't Lichaem; waerom, of zy schoon Grieksche of Armenische Christenen zijn, zoo word'er steeds een groot aental Slaven van beide kunne uit hen na Perzen en Turkye vervoerd: en is al de tegenwoordige schoonheit, onder de Perzen, uit dat Volk her gekomen, en gesprooten: want hoe heslijk van gedaente de oude Persianen zijn geweest, kan men zien aen het Volk in Persien, Gaures of Guerbres genaemt, aenbidders van het Vuur; welke niet, als in eigen geslacht, trouwen, die de lelijkheit der Apen gelijk zijn.

Zeker Hollander, wiens Reis-beschryving van zijn tocht, tusschen Smirna en Ispahan, noch ongedrukt onder my berust, bericht van de Gaures, of oude Persianen, als volgt:

De Gaueren of Gaures in Persien, zijnde de oude Persianen, worden nu meest armelijk gehouden: het meerendeel erneren zich met de Hovenieringe en Landbouw; hebbende de klederen altemael van een gedaente, de Mannen gaen met een duister Filjemorte Tulband, en een langen duisteren en bruinen Rok, en de Vrouwen met een band van geele verw aen het hooft, doende die tot de Aerde toe hangen; hebben een groot duister kleed aen het lijf, en een groote wyde broek, die haer tot de voeten hangt; zy gaen met het aengezicht bloot, en zijn van een bruinachtige verw, woonende meest omtrent Teflis de Hooft-stad van Gorgistan, en voorts op het Land: haer Geloof dan is, in een Propheet Ebrahim, of Sir Atis, by haer genaemt, dat gezegt is, Ziel van Vuur; zommige hebben daer van geschreven, dat zy het Vuur aenbidden, dat twyfelachtig is by veele, doch het is waer, dat een zeker Vuur by haer in groote waerde word gehouden, vermids zy zeggen, dat als haren Propheet gebooren wierd, de Goddelijke stemme zeide, dat een Propheet moest gebooren worden, die geheel Persien zoude beheerschen: den Konink van Persien dit ter ooren komende, gebood dat men alle

+ 1689.

[p. 538]

zwangere Vrouwen, als ook hare vruchten zoude dooden, en wierden op dit gebod over de tien duizend zwangere Vrouwen gedood, maer vermids aen de Moeder van deze Propheet niets en bleek, zoo wierd de zelve verschoont; eindelijk de tyd van het baren aengekomen zijnde, zoo verloste zy van een Zoon, het welke was dezen Propheet, Ebrahim; de Man uit vreeze van de dood, volgens het gebod des Koninks, dorst het zelve niet verbergen, maer bragt het tot den Konink, die het Kind dadelijk in 't vuur liet werpen, doch het wandelde daer onbeschadigt in, als in een Bed van Roozen; en den Konink wierd door de hand Gods gedood: dezen Propheet dan opwassende in zijne Prophetien, wierd van den Navolger des Ryks, evenwel zeer strengelijk vervolgt; en onder deze vervolgingen, dewyl de Propheet vluchtig was, wierd het Paerd van den Konink, daer hy verscheide Veld-slagen mede gewonnen had, aen alle zijn vier voeten mank, zoo dat den Konink zijn vervolgingen laten moest, en zijn misslag bekennende, aen den Propheet de gezontheit van zijn Paerd verzocht, de welke vier gebeden tot God, om gezontheit van 't Paerd dede, en door yder gebed, wierd een been van 't Paerd hersteld: den Konink dan, dede een belofte aen den Propheet, dat, zoo hy een Wonderdaed^* voor hem wilde doen, dat hy in gansch Persien zijne Leeringen wilde doen volgen, en in zijne Prophetien gelooven, dat is, dat hy in een Oven met gesmolten Zilver zoude willen ingaen, en daer weder onbeschadigt uitkomende, dat men hem dan gelijkelijk zouden aenbidden, het welk den Propheet dede, en wierd dus van geheel Persien geëerd, en aengebeden; en van dit Vuur word by haer byzonder in de Tempels bewaert, tot een eeuwige gedachtenisse, dat zy zeggen, tot noch toe ongeschend, behouden te hebben, en word het zelve, of't geene daer by aengestooken is, ook in yder Huis, met groote zorgvuldigheit gade geslagen, en nooit iets daer over gezoden, of gebraden; en zoo by ongeluk dit Vuur in eenig Huis begint uit te gaen, is zulks gemeenlijk by haer een voorteken van een zwaer ongeluk, en zoude het zelve ook door het Volk van Alexander uitgeblust geweest zijn, doch zy hebben het, door de gebeden van hare Heiligen, uit den Hemel weder verkregen: dit is het Vuur dat zy zeggen, dat door de oude Persianen is aengebeden geweest: haren Propheet eenmael na den Hemel gaende, gong een zeer smalle weg, daer hy van wederzyde de Helle zag, waer een groote menigte van onreine Dieren, en verscheide wanschepzelen in waren, die de afgestorvene Menschen ellendig plaegden: als iemand van haer komt testerven, zoo zijn' er eenige die Serpenten, Adders en andere onreine Dieren brengen, daer de Bloed-verwanten geld voor geven, om de zelve te dooden, op dat den overleden daer van niet zoude geplaegt worden: haren Propheet dan in den Hemel komende, wierde hem een en twintig Boeken gegeven, zeven van de Ster-kunde, zeven van de Artzeny-konst, en zeven van hare Wetten; doch Alexander Persien t'onderbrengende, heeft haer van de zelve berooft, ende zeven van de Wetten doen verbranden, om dat hy begeerde, dat de gansche Waereld alleen na zijne Wetten zoude leven, en de overige zijn na Grieken gevoerd, daer hunne^* Wysgeeren hare geleertheit zouden uit gehad hebben; ook gelooven zy, gelijk de Turken en Indianen, dat de Waereld rust op het hooft van een Stier, en word dit Beest by haer in groote waerden, en heiligheit gehouden, ook by haer nooit geslacht, noch gegeten, en aen andere die het willen slachten, zullen zy geld geven om het te bevryden, zoo het mogelijk is; doch als zy 't niet konnen bekomen, zullen niet weg gaen, als met duizend vervloekingen voor de Slachters. De grootste reiniging die zy doen, geschied in zich te wasschen met Koe-pis, doch eenige groote zonden begaen hebbende, moeten haer zuiveren met het drinken van een glas vol Koe-pis; de reden die zy hier van geven, is, dat een van haer Heiligen Melaets zijnde, quam by geval in een Veld te slapen, daer zijn arm by geluk ontbloot zijnde, van een Koe bepist wierd, en zoo als hy wakker wierd, vond hy zijn arm genezen; hier over verwonderd zijnde, zocht na zijn genees-meester, maer en zag niet als deze Koe; hy wachte derhalven na de pis van dit Beest, dewyl hy eenig achterdenken over zijn genezing kreeg, en waste zich daer mede, en wierd dus van zijne Melaetsheit t'eenemael gezuivert: zy gelooven derhalven zekerlijk, dat eenige Goddelijkheit in dit Beest verborgen is: van de prophetien die haren Propheet nagelaten heeft, is, dat hy eenmael met zijn Vader en Moeder een Rivier doorwadende, liet in het doorgaen drie druppels van zijn Zaed in de zelve vallen, daer van zy zeggen, dat drie Propheten zullen voortkomen, de eerste zal de Gaueren weder tot een Volk maken, de tweede zal de Persianen en andere Volkeren bekeeren, en onder hem brengen, en de derde, zal het einde van

* Mirakel.

* Philosophen

[p. 539]

de Waereld besluiten, en Godes oordeel prediken, en zullen alle drie van een Maegt gebooren worden: zy doen dierhalven alle Jaren op zekeren haren Feestdag, een der schoonste van hare Maegden, in de Rivier baeyen, op dat zy door een van deze drie druppels zoude mogen bevrucht worden, en haren Propheet baren; hebbende voorts geene Boeken van baren Godsdienst, of Wetten, als de geene die zy by overlevering van hare Ouders gehoort hebben: dezen Propheet is gebooren, na hen zeggen, in Babylonie, uit een Vrouw die van daer was, doch van een Vader uit Europa; haer woonplaets is meest als boven gezegt, en zy zijn veel door de vervolginge van den Konink van Persien, in Indiën gevlucht, woonende die op onderscheidene plaetzen, meest omtrent Suratte en in Indostan.

Andere willen het aenbidden van dit Vuur, oorspronkelijk te wezen, van de aenbiddinge der Zon, welke van over ouds her, altoos by dit Volk, geëerd, en aengebeden is geweest, en de wyle dan het Vuur een groote overeenkomst, met de Zon heeft, zoo zouden zy het Vuur als iets Goddelijks aenbidden. En dus ver is getogen uit boven gemelte ongedrukte Reis-beschryvinge.

Purchas wil, dat de Georgiaensche Christenen, hoewel zy een byzondere Tael spreken, echter in hunne Kerkelijke dienst de Grieksche spraek zoude gebruiken.

De Cirkassische Christenen, zegt hy, zijn zoo plomp, dat hare Priesters zelfs het Grieks, dat zy in de Kerken-dienst gebruiken, en lezen, niet verstaen.

Van het Nestoriaensch Geloof, 't geene in de gewesten, naby Georgia gelegen, veel in zwang gaet, spreekt Purchas aldus.

De Nestorianen, de welke dien naem bekomen hebben, om dat zy van ouds Nestory Ketterye navolgden en handhaefden, bewoonen (hoewel overal onder de Mahometisten of onder Heidenen vermengt) een groot gedeelte van 't Oosten, want behalven de Landschappen van Babylon, Assyria, Mesopotamia, Parthia, en Media, daer in veele van haer gevonden worden, zoo heeft haer die Godsdienst wyd en zyd verspreid in het Oosten, zoo wel ten Noorden van Kataya, als ten Zuiden van India. Zoo dat wy in Markus Paulus zijn beschryvinge van de Oostersche Landschappen, en in andere Schryvers vinden, dat gewag van haer word gemaekt, en schier van geen Godsdienst der Christenen, als van haer, in veele Gewesten en Landschappen van Tartarye, waren zy verspreid; als, te weten, in Caskar: in Samarchan: in Carcham: in Chinchintales: in Tanguth: in Succhuir: in Ergimul: in Tenduch: in Caraiam: in Mangi, enz. en verdeeld in verscheidene afzonderingen; invoegen, dat, voorby de Rivier Tigris, Oostwaerts, geen andere Godsdienst van Christenen te vinden was, voor zoo veel ik lezen kan, behalven alleen der Portugeeschen, en die door haer in Indiën bekeerd zijn, en der Armeniers.

De oorzaek, dat deze Godsdienst zich zoo verre in 't Oosten verspreid, en d'overhand gekregen heeft, gedenkt Paulus Diaconus, deze geweest te zijn, als dat Cosrhoes, Konink van Persien, om dedoodelijke haet die hy den Keizer Heraclius toedroeg, die hem met een zware oorlog zeer geplaegt hadde, al de Christenen van het Persische Ryk tot het Nestorische Geloof dwong, en geen Katholijken in al zijne Heerschappyen gedoogde. Door wiens predicatien, de Christelijke Godsdienst aldaer verre verbreid en verspreid wierd in het Oosten, (eensdeels, om dat, zoo 't schynt, die van de Persische Heerschappye meer na 't Oosten woonden dan andere Christenen; en ten anderen, om dat het zeker is, dat zy al te mael noch ten huidigen dage erkennen, gehoorzaemheit schuldig te zijn aen den Nestorischen Patriarch in Mesopotamia, welk Landschap toen was een gedeelte van't Persisch Ryk.) 't En is dan niet vreemt, dat zy, haer eigen onkruit, en Christi Tarwe onder een zaeyende, met het Euangelium haer eigen Kettery hebben voortgeplant. Kort hier na de Sarazenen van Arabia (de Mahometisten) Persien vermeesterende, en hare Godsdienst, neffens hare overwinningen, in al die groote Heerschappyen invoerende, zoo waren 'er weinige uitwendige middelen voor handen, en slechte waerschynlijkheit tot herstelling of hervorming van eenig gezonde deel der Kerke, (van de welke zy nu meer, dan daer na, afgezonderd waren) behalven wat kruis, de tyd, en Gods genade, in haer mogte komen te werken.

Wat nu hare Kerkelijke bestiering belangt; den Patriarch der Nestorianen, aen wien alle de Oostersche gewesten gehoorzaemheit bewyzen, hout zijn Stoel in de Stad Muzal, op de Rivier Tigris, in Mesopotamia, of in het Patriarchiale Klooster van St. Ermes, dicht by Muzal: in welke Stad, schoon ze de Mahometisten onderworpen is, de Nestorianen noch vyftien Kerken (zoo men zegt) in hare bezittinge hebben, en worden geschat byna op veertig duizend Zielen, en de Jacobiten hebben daer drie Kerken. Deze voornoemde

[p. 540]

Stad. Muzal, achte ik, met Masius en Artelius, de zelvige te zijn, die van ouds genaemt wierd Selutia, (en in Plinius Seleutia Parthorum) en dat om deze redenen: ten deele, om dat Seleutia, na de getuigenisse van Strabo, de Hooft-stad was van Assyrien, gelijk men zegt, dat Muzal ook is; en ten deele ook, om dat ik vinde, dat het Kerkelijke gebied van die gewest en, door de Oud - vaders van het Concilium te Nicenen, den Bisschop van Seleutia toevertrouwt is, hem met eenen den naem van Catholisch toe-eigenende, en in hare Concilien, de naeste plaets aen den Bisschop van Jeruzalem hem vergunnende; welke naem en gezag den Bisschop van Muzal nu aldaer bekleed. Of, in geval Seleutia een ander Stad ware, nu verwoest, gelijk my, om zekere redenen, veel eer toeschynt, zoo is niet te min de Patriarchiale Stoel, ten minsten vervoert geweest van Seleutia tot Muzal; want de meining van Scaliger is, als dat Seleutia toen een en het zelfde was, dat nu ter tyd Bagded of nieuw Babylon genaemt word, doch willen zulks mijne aenmerkingen, in de Geographie en Historie, niet lijden, voor goed te keuren. Ten eersten, om dat Strabo gedenkt, dat Seleutia drie honderd stadien, (zeven en dertig mylen^*, en vyf en twintig of vyftig treden) Pliritus zegt vry veel meer, van Babylon gelegen is, daer Bagded dicht by des zelfs puin gesticht is. Ten tweeden, om dat ik in Ptolomaeus vinde, dat Seleutia twee derden deel van een graed meer ten Noorden legt, dan Babylon, daer Bagded meer na 't Zuiden helt. Ten derden, om dat in Dion, en andere gedenk - schryvers, Seleutia de naem draegt van een Stad van Mesopotamia, 't welk Bagded niet en is, maer in het Landschap van Babylon, als zijnde beneden de t'zamen-loop van de Rivieren Tygris en Euphrates.

Den Bisschop dan van Muzal, is de Patriarch van de Nestorianen. Doch evenwel tegenwoordig, indien de vertellingen van deze tyd te gelooven zijn, zoo is 'er een scheuringe onder die Zecte, 't welk omtrent t'zestig Jaren herwaerts haer aenvang nam, ten tyde van Paus Julius de derde. De Nestorianen in 't Noorden van Mesopotamia, (omtrent de Stad Caramit) haer onderwerpende onder een ander Patriarch, dien de Paus gestelt hadde, hebbende eerst gehoorzaemheit bewezen aen de Stoel van Romen; in welke gehoorzaemheit, zoo men zegt, die Nestorianen omtrent Caramit noch volharden.

Wat nu belangt de byzonderheden van deze Nestorische Godsdienst, zoo geloove zy. Ten eersten: Dat' er zoo wel twee perzonen in onze Zaligmaker zijn, als twee natuuren; doch belijden evenwel, dat Christus, van het eerste beginzel zijner ontfangenisse, geweest is volkomen God en volkomen Mensch.

Ten tweeden: Dat de H. Maget niet en behoorde genoemt te worden ϑεοτõϰ,Ⓖ dat is, een baer-moeder van God; doch dit temperen zy nu eeniger mate, belijdende haer wel te zijn de Moeder van Gods Zoon, echter evenwel en willen zy haer niet noemen de Moeder Gods.

Ten derden: Dat Nestorius, die in de derde en vierde algemeine Concilien verwezen wierd, en Diodorus Tarsensis, en Theodorus Mopsuestensis, welke mede in het vyfde Concilium wierden veroordeelt, om Nestory gevoelen, Heilige Mannen waren; om haren 't willen verwerpende het derde algemein Concilium tot Ephesus gehouden, mits alle andere Concilien na die tyd, en inzonderheit verfoeyende (de hamer van het Nestorische Geloof) Cyrillum van Alexandria.

Ten vierden: Dat zy het Nachtmael onderhouden met geheven Brood.

Ten vyfden: Dat zy op beide manieren Communiceren.

Ten zesden: Het biechten en gebruiken zy niet.

Ten zevenden: Noch de bevestiginge.

Ten achtsten: Zy trouwen in het tweede lid van bloed-verwantschap.

Ten negenden: Hare Priesters, na het afsterven van haer eerste Vrouw, hebben de vryheit om een tweede, derde, enz. te trouwen.

Ten tienden: Zy en dragen het beeld van krucifix niet aen haer kruicen. Dus verre uit de Beschry vinge van Purchas.

Van Georgia spreekt de Ridder Chardyn aldus:

Georgia ('k meen al het Land aldus geheeten, 't geen onder Persien staet) grenst tegenwoordig, ten Oosten, aen Cirkasien en Moskovien, ten Westen aen Klein Armenien, ten Zuiden aen Groot Armenien, en ten Noorden aen de Zwarte Zee, en aen dat gedeelte van Colchis, 't geen men Imiretti noemt; en dit is, na mijn gevoelen, al het Land, 't welk d'ouden Iberien noemden. Georgia strekte zich eertyds van Taurus en Erzrum af, tot aen de Tanaïs, en heete Albanien. Het is ingekrompen, gelijk men ziet. Het is een Land, daer veel geboomte en gebergte is, 't geen een menigte van schoone en lange vlaktens, maer die niet breet zijn, besluit. Het midden van Georgia is gelijker en effener als 't overige. De Vliet Kur, dien de meeste Land-beschryvers Cyrus noemen, loopt'er midden door. Hy heeft zijn oorfpronk in 't gebergte Caucasus, anderhalve dag rei-

* Te weten Engelsche mylen.

[p. 541]

zens van Acalziké, en werpt zich in de Kasische Zee.

Ik heb oude Persiaensche Land-befchryvingen gezien, die Georgia in Groot Armenien stellen. De hedendaegsche maken 'er een byzondere Landschap af, het welk zy Gurgistan noemen, en in vier deelen verdeelen; als, Imiretti; 't Land van Guriel, waer onder men begrypt het geen in't gebied van Acalziké gelegen is; het Koninkryk van Kaket, 't welk zich zeer ver in het gebergte Caukasus uitstrekt, en eigentlijk het oude Iberien is; en Karthuel, 't geen Oost-Georgia is, en van d'oude Land-beschryvers Albania Asiatica geheten wierd. Het Koninkryk van Kaket en Karthuel zijn in het Ryk van Persien gelegen. 't Is het geen, 't welk de Persianen Gurgistan noemen. De Georgiers geven zich geen anderen naem, als dien van Karthueli. Deze naem is niet nieuw: men vind ze, hoewel een weinig bedurven, in de Schriften van verscheidene oude Schryvers, inzonderheit in S. Epiphanius, die van deze Volkeren sprekende, hen altyd Kardiers noemt. Men zegt, dat de Grieken hen dien van Georgiers gegeven hebben; van het woord Georgoi, 't geen in hun Tael een Landbouwer betekent. Andere willen, dat deze naem van S. Joris komt, de grooten Heilig van alle de Christenen der Grieksche Godsdienst.

Gansch Georgia heeft weinig Steden, 't Koninkryk van Kaket heeft 'er eertyds verscheidene gehad; doch tegenwoordig zijn ze altemael verwoest, uitgezondert een, insgelijks Kaket geheten: en ik heb, te Teslis zijnde, hooren zeggen, dat deze Steden groot en prachtig gesticht waren, voor zoo veel men 'er af oordeelen kan, zoo uit het geen, 't welk niet t'ee-nemael verwoest is, als uit de puinhoopen zelven. Het zijn de Noorder Volkeren van 't gebergte Caukasus, als Alaanen, Suaanen, Hunnen, en andere, die, wegens hun kracht en moed vermaerd zijn geweest; en, volgens het verhael van veele luiden, zoude ook een Natie van Amazoonen, door de welken dit klein Koninkryk van Kaket verwoest is geworden, hier omtrent gelegen hebben; want dit Land der Amazoonen zoude 'er dicht aen, hooger op, aen de Noordzyde leggen. d'Oude en Nieuwe Landbeschryvingen komen daer in over een. Ptolomaeus plaest hun Land in het Asiatisch Sarmatien, 't geen tegenwoordig Tartarye genaemt word, ten Westen van de Volga, tusschen dezen Vloet en de Bergen Hippiques; en dat is te verstaen met het Noorder deel van't Koninkryk Kaket. Quintus Curtius zegt in een zelven zin, dat het Koninkryk van Talestris dicht by den Vloet Phasis gelegen was. Strabo is van het zelve gevoelen, sprekende van de krygs-tochten van Pompejus en Cannidius. Men toonde my, zegt Chardyn, by den Vorst een groot Vrouwen-kleed, van een groove Wolle stof, en van een gansch byzonder maekzel, 't geen men zei gedragen geweest te zijn door een Amazoon, welke, geduurende de oorlogen, by Kaket verslagen was. Wy zullen wel haest tyding van deze vermaerde krygsheldinnen konnen hebben; want de Kapucynen van Teflis zeiden my, dat 'er in de⁺ Lente twee Geestelijke Zendelingen na hun Land zouden gaen, hebbende de Roomsche Stoel verordend dat men 'er zou stuuren. 'k Had hier over eens een lange redenvoering met den Zoon des Vorst van Georgia. Hy zeide my onder andere dingen, dat 'er boven Kaket, vyf dag-reizen wegs na 't Noorden, een groot Volk was, 't geen men byna niet en kende, het welk gestadig dig oorlog voerde tegens de Tarters, die Kalmak bygenaemt worden ('tzijn de geenen, welken wy Kalmouques heeten;) dat alle de verscheidene Volkeren, die het gebergte Caukasus bewoonen, altyd te zamen in oorlog zijn; en dat men niets en vordert, met vrede of verdraggen met hen te maken, vermits het wilde Volkeren zijn, die noch Godsdienst, noch Zeden, noch Wetten hebben. De geenen, welke het naest aen Kaket leggen, komen daer dikwils strooperyen aenrechten. Dit verplicht den Onder - konink, die d'oudste Zoon des Vorsts van Georgia is, zich daer altyd te houden om deze Barbaren te rug te dryven.

Terwyl ik dezen jongen Prins onderrechte, wegens het geen, 't welk de Grieksche en Romeinsche Gedenk-schriften van de Amazoonen verhalen, en na eenigen tyd over dit ontwerp te zamen gesproken te hebben, was zijn gevoelen, dat het een Volk van dwalende Scythen moest wezen, als de Turkomannen en d'Arabiers, welke de Heerschappy aen Vrouwen opdroegen, gelijk d'Achinooizen doen; en dat deze Koninginnen zich door perzoonen van hun geslacht deden dienen, die hen overal volgden. Wy begrepen lichtelijk, dat ze te paerd moesten ryden, als Mannen, en dat ze gewapent moesten wezen; vermits in 't Oosten alle de Vrouwen te paerd ryden, gelijk de Mannen, en dat zelfs eenigen al zoo wel ryden, en vermits de Princessen den Ponjaerd op de zy dragen: maer belangende de verminking aen den Boezem, en andere byzonderheden, welken men van d'Amazoonen verhaelt; wy

+ De Amazonen, zoo als men van haer oulinks sprak, en zyn daer nu niet te vinden. Edoch is waer, dat in deze gewesten, byzonder onder de Kalmakken, en Moegalen, de Wyfs zomtyds mede ten kryg trekken, onder Mans, en wapen voeren.

[p. 542]

stelden ze onder die vertellingen, waer mede het leugenachtig Grieken-land, d'on-beschaemtheit gehad heeft, van zijn Gedenk-schriften te vervullen.

Het Landschap Karthuel heeft maer vier Steden, als Gory, Suram, Aly, en Teflis. Gory is een klein Stedeken, gelegen in een vlakte, tusschen twee Bergen, op den Oever van den Vloet Kur, aen de voet van een heuvel of hoogte, daer een Kasteel op staet, 't geen door geboorene Persianen bewaerd word. 't Is gesticht, geduurende de laetste oorlogen van Gurgistan, veertig Jaren geleden, door Rustan Kan, Veldheer van het Persiaensche Leger. Een Augustyner Zendeling, die als toen te Gory was, maekte het ontwerp 'er af. Dit Kasteel is van geen groote verweering. Zijn voornaemste kracht komt van zijn gelegenheit. De bezetting is van honderd man. De Stad, die beneden legt is klein. De Huizen zijn van Aerde gebouwt, en de Bazars of Markt-plaetzen insgelijks. De Inwoonders zijn al te mael Koopluiden, en tamelijk Ryk. Men vind 'er alles, 't geen tot het leven nootzakelijk is, in overvloed, en goed koop. Suram is eigentlijk maer een Vlek, en de helft kleinder als de Stad Gory; maer het Kasteel, 't geen 'er dicht by legt, is groot en wel gebouwt, en heeft ook een bezetting van honderd man. Dicht by Suram is een oord Semaché geheten. Deze naem, die Georgisch is, betekent drie Kastelen. De Luiden des Lands zeggen, dat Noach, na dat hy uit den Ark gegaen was, in dezen oord quam te woonen, en dat zijn Zoonen daer ieder een Kasteel bouwden.

De gematigtheit der Lucht is goed in Georgia. Zy is 'er droog, zeer koud in de Winter, en zeer heet in de Zomer. Het goed weer vangt 'er niet eer aen als in de Maend Mey; maer het duurt tot aen het eind van November. Men moet 'er de Landeryen bevochtigen, anders zijn ze onvruchtbaer; maer bevochtigt zijnde, brengen ze alderhande Granen, Peul-vruchten, en Ooft, in overvloed voort. Georgia is een Land, zoo vruchtbaer als het kan wezen. Men leeft 'er lekker, en goed koop. Het Brood is 'er zoo goed, als op eenige plaets ter waereld. De Vruchten zijn 'er uitsteekend, en van alderhande aerd. Geen oord van Europa brengt Peeren en Appelen voort, die of schoonder of van beter smaek zijn; noch eenig plaets van Asia uitstekender Granaet-appelen. 't Vee is 'er overvloedig, en zeer goed, zoo het groote als het kleine. Het Wild-braed is onvergelijkelijk, inzonderheit het Gevogelte. De wilde Zwynen zijn 'er in een groote menigte, en zeer lekker. Het gemeene Volk leeft by na niet als van Varkens-vleesch. Men ziet 'er die overal. Om de waerheit te zeggen, men kan niets beter eeten als dit vleesch. De Luiden des Lands verzekeren, dat men 'er nooit eenig ongemak af gevoelt, hoe veel men 'er ook van eeten mag. Ik geloof, dat het waer is; want hoewel ik 'er by na alle Maeltyden af at, heeft het my echter nooit quaed gedaen. De Kaspische Zee, die dicht by Georgia is, en de Kur, die 'er door loopt, beschikken zoo veel Zee- en Rivier-visch, dat men wel verzekeren mag, dat 'er geen Land is, daer men tot allen tyde beter çier kan maken, als in dit.

Men kan ook noch verzekeren, dat 'er geen Land is, daer men zoo veel en uitstekender Wyn drinkt. De Wyngaerden wassen rondsom de Boomen. Men voerd altyd van Teflis een groote menigte Wyns na Armenien, na Medien, en na Ispahan, voor des Koninks mond. Een Paerdelading, welke van drie honderd pond is, kost maer acht guldens: ik spreek van de beste Wyn; want de gemeene Wynen heeft men doorgaens voor de helft. Alle d'andere Levens-middelen zijn na gelang. Georgia brengt Zyde in menigte voort, maer niet half zoo veel als de meeste Reizigers geschreven hebben. De Luiden des Lands weten ze niet zeer wel te bewerken. Zy brengen ze in Turkyen, te Arzrum, en in d'omleggende plaetzen, daer zy grooten handel dryven.

't Bloed van Georgia is het schoonste van 't Oosten, en ik kan zeggen van de Waereld. Ik heb niet een lelijk Aenzicht gezien in dit Land, noch onder de Mannen, noch onder de Vrouwen, maer wel Engelachtigen. De natuur heeft daer op de meeste Vrouwen bevalligheden uitgestort, die men elders niet en ziet. Ik houd het voor onmogelijk hen aen te zien zonder hen te beminnen. Men kan geen bekoorlijker Aenzichten, noch schoonder gestalten, als de Georgische Vrouwsperzoonen hebben, schilderen. Zy zijn groot, reizig, niet te zeer overladen met vet, en uitsteekent dun om de middel. Hoe weinig klederen zy ook aen hebben, ziet men hun heupen niet. 't Geen hen bederft, is dat zy zich blanketten, en zoo wel de schoonsten als die het niet en zijn. 't Blanketzel strekt hen tot çieraed. Zy gebruiken 't tot optooizel, gelijk men by ons de Juweelen en de mooye Klederen doet.

De Georgiers hebben van natuure een grooten Geest. Men zou 'er geleerde Luiden en groote Meesters af maken, indien men hen in de wetenschappen en konsten op-

[p. 543]

maer de opvoeding, welke men hen geeft, zeer lelijk zijnde, en niet als quade voorbeelden hebbende, worden zy zeer onwetent en gebrekkig. Zy zijn bedriegers, trouwloos, en ondankbaer; hebben een onbegrypelijke onbeschaemtheit om te logchenen 't geen zy gezegt en gedaen hebben; om valsheden uit te strooyen en te beweren; om meer te eisschen als hen toekomt; om dingen uit den duim te zuigen; om te veinzen. Zy zijn onverzoenelijk in hun haetdragingen, en vergeven nooit. 't Is waer, zy worden niet licht quaed, en vatten de haet, welken zy altyd behouden, niet zonder oorzaek ook op. Behalven deze gebreken van 't gemoet, hebben zy d'aldervuilsten van de vleeschelijke geneigtheit, te weten, de dronkenschap en d'onkuisheit. Zy dompelen zich zoo veel te dieper in deze vuiligheden, dewyl ze in Georgia gemeen, en geenzins oneerlijk zijn. De Luiden van de Kerk drinken zich dronken, zoo wel als d'anderen, en houden schoone Slavinnen, daer ze by-slapen af maken. Niemand is daer over geargert, vermits de gewoonte algemeen, en zelfs geoorloft of bekrachtigt is. Den Overste der Kapucynen heeft my verhaelt, dat hy den Catholicos (men noemt den Patriarch van Georgia aldus) had hooren zeggen, dat de geen, die zich op de groote Hoogtyden, als Paesch en Kerstyd, niet t' eenemael dronken zuipt, voor geen Christen te houden is, en in den Ban gedaen moet worden. Daer en boven zijn de Georgiers uitstekent woekerzuchtig. Zy leenen zelden als op pand; en de minste interest, die zy nemen, is van twee ten honderd ter Maend. De Vrouwen zijn noch minder gebrekig, noch minder snoot. Zy hehben een groote zwakheit voor de Mannen, en gewisselijk meer deels als zy luiden in dien vloet van onkuisheit, die hun gansche Land overstroomt. Hun zeden en gewoonten zijn een mengelmoes van de geenen der meeste Volkeren, die hen omringen. Dit komt, geloof ik, van een handel, dien zy met veele verscheiden Natien hebhen, en van de vryheit, welke ieder in Georgia heeft, om in zijn gewoonten te leven, 'er af te spreken, en ze te verdedigen. Men ziet'er Armeniers, Grieken, Jooden , Turken, Persianen, Indianen, Tarters, Moskoviters, en Europeërs. d' Armeniers zijn 'er in zoo groot getal, dat zulks het getal der Georgiers schier te hoven gaet. Zy zijn ook de ryksten, en bekleden 't meestendeel der kleine Ampten, en slechte bedieningen. De Georgiers zijn hoovaerdiger, opgeblazener, en hoogmoediger. Het onderscheid, 't geen 'er is, tusschen hun Aert, hun Zeden, en hun Geloof, heeft een grooten haet onder hen veroorzaekt. Zy hebben wederzyds een gruuwel van malkander, en vermaegschappen zich nooit te zamen. De Georgiers zijn inzonderheit met een uitstekende versmading voor d'Armeniers ingenomen, en aenmerken hen ten naesten by als men de Jooden in Europa doet. De dragt der Georgiers is by na gelijk die der Poolen. Zy dragen Mutzen gelijk de Moskoviten. Hun Rokken zijn op de borst open, en worden toegedaen met knoopen en litzen. De schoeijing is als die der Persianen. De dragt der Vrouwen gelijkt t'eenemael die der Persiaeninnen.

De Huizen der Grooten, en alle d'openbare plaetzen, zijn gemaekt op den aert der gebouwen van Persien. Zy bouwen goed koop; want zy hebben het hout, den steen, de pleister, en de kalk, in overvloed. Zy volgen ook de Persianen na, in hun wyze van zitten, slapen, en eeten.

Den Adel oeffent op zijn Onderzaten een meer als Tyrannische magt. Zy doen hun Boeren gansche Maenden, en zoo lang als zy willen, arbeiden, zonder hen noch betaling noch kost te geven. Zy hebben recht op de goederen, op de vryheit, en op het leven van hun Onderdanen. Zy nemen hun Kinderen, en verkoopen ze, of houden ze voor Slaven: doch zelden verkoopen zy de Luiden boven de twintig Jaren, inzonderheit de Vrouws perzoonen. 't Geloof der Georgiers is byna gelijk dat der Mingreliers. Zy hebben 't ook beide op den zelven tyd ontfangen, te weten, in de vierde Eeuw, en door het zelfde werktuig eener Vrouw van Iberien, die te Konstantinopolen Christen geworden was; doch eindelijk hebben d'eenen zoo wel als d'anderen, schier al den Geest van het Christendom verlooren, en hebben zy bykans niets Christelijks als den naem. Zy onderhouden de Vasten beter als de Mengreliers, en doen langer gebeden. De Geestelijke Zendelingen stuurden, terwyl ik te Teflis was, een verhael van den staet hunner zending na Romen, welke zy my lieten zien. Daer stond een zeer geestig geval in. Ik zal het verhalen, vermits het tot mijn onderwerp diend, en dat het'er wel te pas komt. Daer was te Gory een Vrouw van quaed leven, die in een ziekte viel, daer zy af meende te sterven. Zy liet een Priester halen, biechte zich, openbaerde hem alle haer ongeregeltheden, en deed daer na groote betuigingen dat zy geen Man meer zou dulden als haer eigen. De Priester zei

[p. 544]

haer: Mevrouw, ik ken u al te wel om het te gelooven. 't Zal u gewisselijk onmogelijk zijn den handel, dien gy met zoo veel minnaers hebt af te breken: maer 't geen ik u verzoek, is, dat gy 'er maer twee, of ten hoogsten drie, onderhout, met mijn verlof, en op de voorwaerde die ik u zal opleggen. De Vrouw, vertoornt over de voorslag van haer Biecht-vader, dede hem vertrekken, en terstond een Kapucyn komen, aen wien zy vertelde't geen haer wedervaren was; waer na zy haer biecht tegen hem sprak. 't Zelve verhael voegt 'er by, dat de Priesters aen de boetvaerdigen, welke belijden eens anders goed genomen te hebben, veel malen verordenen, dat zy 't hen ter hand zullen stellen, en niet dat zy 't den eigenaer weder zullen geven; zulks dat 'er dan veeltyds geen wedergeving geschied.

Daer zijn verscheidene Bisschoppen in Georgia, een Aertsbisschop, en een Patriarch, dien zy Catholios noemen. De Vorst, hoewel Mahometaensch van Godsdienst, vergeeft de Prelaetschappen, en stelt 'er gemeenlijk zijn Bloedverwanten in. De Patriarch is zijn Broeder. De Kerken van Georgia worden wat beter onderhouden als die van Mengrelia: men ziet 'er in de Steden die tamelijk zindelijk zijn; maer ten platten Lande zijn ze morzig en vuil. De Georgiers, even als d'andere Christene Volkeren, die hen ten Noorden of ten Westen omringen, hebben een zeer vreemde gewoonte, te weten, dat zy de meeste Kerken boven op Bergen, in afgelegene en byna ongenakelijke plaetzen, bouwen. Men ziet ze, en groet ze van drie of vier mylen ver; maer men gaet'er bykans nooit na toe: en men kan wel verzekeren, dat de meeste geen eenmael in tien Jaren geopent worden. Men bouwt ze, en laet ze wyders over aen Weer en Wind, en aen de Vogelen. 'k Heb de reden van deze buitenspoorigheit nooit te weten konnen komen. Alle de geenen, daer ik ze aen gevraegt heb, hebben my altyd buitenspoorige antwoorden gegeven: 't is de gewoonte. De Georgiers gelooven, dat, wat zonde zy ook begaen mogen hebben, zy 'er vergiffenis af zullen verkrygen, met een klein Kerkje te bouwen. Ik geloof voor my, dat zy ze op ongenakelijke plaetzen zetten, om het verçieren en onderhouden t'ontgaen. Dus verre uit Chardyn.

Van deze Georgianen spreekt een ander Reiziger aldus:

De Georgianen zijn Christenen, volgens de Grieksche Wet: zy hebben geen gedrukte Boeken, maer met de hand geschrevene, te weten, eenige Grieksche Oudvaders: zy hebben de Bybel en Gedenkschriften van hun Land. Haer leven is na de Persiaensche wys. Zy eeten en kleeden zich byna op zijn Persiaensch; gelijk ook hunne huizen bykans op die trant zijn gebouwt. Zy zijn yverig, en over geloovig; bruinachtig, als de Perzen; groot van gestalte; wel gemaekt, en hebben Havikneuzen.

Het gebergte Kaukasus, in de Nabuurschap van Georgia, strekt zich uit door Georgia heen. Van het zelve, en eenige aenleggende plaetzen, spreekt den Ridder Chardyn, wyders aldus:

Wy waren op het gebergte Kaukasus gekomen. De vier laeste mylen deden wy met geduurig af te dalen. Ter helft van den afgang ziet men, op verscheide punten en toppen, puinhoopen van Kastelen en Kerken. De Luiden des Lands zeggen, dat 'er daer veel geweest zijn, welken de Turken verwoest hebben. Als men beneden aen het gebergte is, treed men in een schoone Valley, van drie duizend schreden breet, vruchtbaer en overvloedig, en zeer vol van Dorpen. De Vloet Kur loopt 'er midden door.

Men weet, dat Asia, van het eene eind tot het ander, verdeelt is door een keten van gebergte, waer af dedriehoogste gedeelten Taurus, Imaus, en Kaukasus genoemt zijn geworden. Het eerste is 't verste, ten onzen aenzien, in Asia; en men noemt deze gansche keten, in 't algemeen, het gebergte Taurus. Ik zeg in't algemeen, vermits ieder gedeelte zijn byzonderen naem heeft, bekent door ieder Natie die 'er dicht by legt. Het laeste gedeelte is 't naeste aen Europa, tusschen de Zwarte en Kaspische Zee, Muskovienen Turkyen. Veele Schryvers verwarren deze drie gedeelten, onder anderen Plinius en Ouintus Curtius, welke het gebergte Kaukasus in Indiën stellen. Strabo, die het in zijn Land-beschryving verhaelt, zegt, dat Quintus Curtius het gedaen heeft, om de wonderen en daden van Alexander te vergrooten; vermits het gebergte Kaukasus de hoogste top van het gansche gebergte Taurus hebbende, de geene is, welke de verdichtzelen de beruchtste gemaekt hebben, dies de daed van zijn Held, die hy 'er Zeeghastig over heen heeft doen trekken, daer te roemruchtiger door was. Ik zou gelooven, dat deze verplaetzing een misslag van de Geographie of Land-kennis was, welke Ouintus Curtius ter goeder trouwe had begaen, als wanneer hy mede den Ganges uit het Zuiden doet komen, en dat hy de Jaxartes voor den Tanais neemt: ik zou het gelooven, zeg ik, indien hy in het zesde Boek het

[p. 545]

gebergte Kaukasus niet tusschen Hyrkanien en den Vloet Phasis plaetste.

Om weder tot de Beschryving van het gebergte Kaukasus te keeren: 't is het hoogste en het moeyelijkste gebergte, om over te trekken, dat ik ooit gezien heb. 't Is vol van Rotzen en vervaerlijke steiltens. Men heeft'er op verscheijdene plaetzen grooten arbeid gedaen om paden te maken. 't Was gansch bedekt met Sneeuw, toen ik 'er over toog, en by na over al lag ze meer als tien voet hoog. Mijn geleiders moesten op verscheiden plaetzen een weg met schoppen maken. Zy hadden aen hun voeten een aert van platynen, bequaem om over de Sneeuw te gaen, welken ik nergens, als hier te Lande gezien heb. De zool heeft de gedaente en lengte van een Raket zonder steel, maer niet zoo veel breete. 't Vlechtwerk is ook slapper, en het hout gansch rond. Deze platynen beletten hen in de Sneeuw te zakken; want ze dringen'er niet dieper in, als omtrent de breete van een vinger. Zy loopen 'er zeer gaeuw mede, en laten niet als lichte en zeer onzekere voetstappen van den weg, dien zy hebben gehouden, vermits deze platynen noch voorste noch achterste hebben. 't Opperste van het gebergte Kaukasus is altyd met Sneeuw bedekt; en geduurende acht mylen wegs, welken men aflegt met 'er over te trekken. Ik bragt een nacht door in 't midden der Sneeuw. Ik deed Dennen-boomen om ver hakken, ging 'er op leggen, en liet groot vuur maken. Toen wy boven op het gebergte quamen, deden de Luiden, die my geleiden, lange gebeden aen hun Beelden, op dat zy hen de genade wilden doen, dat 'er geen wind waer. In der daed, indien 'er wat sterke wind geweest had, zouden wy zonder twyfel onder de Sneeuw begraven zijn geworden; want zy is beweegelijk, en klein als stof: de wind voert ze weg, en vervult 'er de lucht mede. God dank, daer was byna gansch geen wind. De Paerden zakten op zommige plaetzen zoo diep in, dat ik dikwils meende, datze 'er niet uit zouden komen. Ik ging byna altyd te voet, en nam mijn treden heel wis. Ik reed in 't geheel geen acht mylen over dit gevaerlijk gebergte, 't geen van zes en dertig mylen is. Ik beelde my de twee laeste dagen in, dat ik in de lucht was, konnende geen twintig treden van my zien. 't Is waer, dat de Boomen, daer al het bovenste van 't gebergte mede bedekt is, het gezicht geweldig beletten zich uit te breiden. Deze Boomen zijn Dennen-boo-men. In 't nederdalen zag ik de wolken zich onder mijn voeten bewegen, zoo ver als het gezicht kon bereiken. Ik zou gelooft hebben in de lucht te wezen, indien ik niet gevoeld had dat de aerde my droeg.

't Gebergte Kaukasus is tot boven toe vruchtbaer, en overvloedig in Honig, in Koorn, in Gom, in Wyn, in Vruchten, in Varkens, en in groot Vee. Daer is over al zeer goed Water. Men vind 'er verscheidene Dorpen. De Wyngaerd wast 'er rondsom de Boomen, en schiet zoo hoog op, dat men 'er dikwils de vrucht niet af kan plukken. 't Was in den Wyntyd toen ik 'er over toog. Ik vond de Druif, den nieuwen Wyn, en den ouden, wonderlijk goed. De Wyn is 'er goed koop, dat men 'er, op zommige plaetzen, het gewicht van drie honderd pond, voor een Ryksdaelder geeft: en dewyl de Boeren zoo veel niet verkoopen konnen, als ze wel konnen maken, laten zy de Druif op den stok rotten, zonder ze te plukken. Zy woonen in houte Hutten. Ieder Huisgezin heeft 'er vier of vyf. Zy maken een groot vuur in 't midden van de grootste, en gaen 'er rondsom zitten. De Vrouwen malen het Graen, na de maet dat men Brood van doen heeft. Zy laten het Deeg bakken in ronde steenen van omtrent een voet middelijns, en twee of drie vingeren diepte, die zy wel heet laten worden, waer na zy 't Deeg daer in leggen, en het met heete asch en gloeyende koolen boven toedekken. Daer zijn plaetzen daer men het in de asch zelve laet bakken. Men veegt een hoek van den haert wel schoon, daer men vervolgens het Deeg neer legt, en met asch en gloeyende koolen boven toedekt, gelijk het ander: en niet tegenstaende dit alles, is de korst redelijk wit, en het Brood zeer goed. Ik huisveste ten huize van een Boer, die paerden of dragers verhuurde. De Turk, dien men my gegeven had, deed my spoedig en wel dienen, zoo goed als het de plaets toeliet. Men gaf ons Hoenders, Eyeren, Peulvruchten; en Wyn, Brood, en Vruchten, kregen wy in overvloed: want ieder gebuur - huis bragt een groote kruik met Wyn, een mand met Vruchten, en een korf met Brood voor zijn deel van ons onderhoud.

d'Inwoonders van dit gebergte zijn meestendeel Christenen, van de Georgische Godsdienst. Zy hebben een schoone verw: en ik heb 'er, zeer schoone Vrouwen-aenzichten onder gezien. Zy zijn 'er duizend mael beter aen als de Mengreliers, en d'andere Volkeren van het gebergte Kankasus, die niet onder de Ottomannische Heerschappy staen.

[p. 546]

Het Aerdryk is 'er bequaem tot de Landbouw. Men ziet op de heuvelen, daer zy mede geboort is, een zeer grooten overvloed van Vee.

Acalziké is een sterkte, gebouwt in het gebergte Kaukasus, gelegen op een plaets tusschen omtrent twintig heuvelen, van de welken men haer gemakkelijk aen alle kanten zou konnen beschieten. Zy heeft een dubbelde Muur en Toorens, met kanteelingen, op zijn ouwerwets. Deze sterkte is met weinig Geschut voorzien. Vlak nevens aen, legt een Vlek, gesticht op de gemelde heuvelen en hoogtens, groot, ten ruimsten genomen, vier honderd Huizen, by na altemael nieuw, en zedert weinig tyds opgerecht. Daer is niet ouds, als twee Kerken van Armeniers. Dit Vlek is bevolkt met Turken, Armeniers, Georgiers, Grieken, en Jooden. De Christenen hebben 'er Kerken, en de Jooden een Synagooge. Daer is ook een kleine nieuwe Karawansera, van hout gebouwt, gelijk by na alle de Huizen van die plaets. De Vloet Kur loopt 'er dicht voorby. Hy heeft zijn oorspronk in 't gebergte Kaukasus: 't Is de Vloet Cyrus, ook Corus geheten: Strabo steld 'er den oorspronk af in Armenien: Ptolomaeus in Colchis: Plinius doet hem voortspruiten uit het gebergte van Tartaryen, 't geen boven Colchis legt, 't welk hy Coraxiel noemt, ter oorzaek van den Vloet Corax die daer uit spruit, en die zich in de Zwarte Zee gaet ontlasten. Deze gevoelens, welke verscheiden schynen, konnen echter waer zijn, vermits Armenien Colchis omhelst, en dat Colchis eertyds een groot Koninkryk geweest is.

De Bassa van Acalziké heeft zijn verblijf in de sterkte of't Kasteel: de voornaemste beampten en de krygs-magt onthouden zich in de Dorpen, die daer dicht by leggen. Dus verre Chardyn.

Van Georgia word my noch het volgende, uit Konstantinopolen, bericht.

Ik hebbe een perzoon gesprooken die van Georgia geboortig is, het welke dichte by Mengrelie is gelegen, en wel van een plaets, genaemt Teflis, of in 't net Turks en Georgiaensch, Tubilichalaqui, het welke omtrent veertien dagen reizens van Trebisonda is, en drie dage van een plaets, genaemt Cacari of Costo ajaso, 't geene men in de Kaert vind aen de Zwarte Zee te zijn geplaetst, het welke een groote Stad is; hier woont de Prins, welke dit Landschap bestiert, die een Georgiaen van geboorte moet wezen, doch al voorens by de Persianen gaen om zich Mahometaensch te doen maken, zoo hy zulks niet is, als wanneer daer volkomen Heerscht; doch zijne Kinderen konnen Christen blijven, behalve die geene, die hem volgen moet: deze Inwoonders zijn meest van de Armenifche of Grieksche Godsdienst; een vry Volk, daer yder perzoon, zonder onderscheid, een Ryksdaelder aen Schattinge, in het Jaer geeft; doch wanneer iemand trouwt, geeft hy twee Ryksdaelders: deze Prins slaet zelfs Geld, 't geene in Persien gangbaer is, waer door hy een groot profijt heeft.