Noord en Oost Tartarye

Dzjihhoen.

DZjihhoen is eigentlijk die groote stroom, die voorby Termed vloeit en in Charezem komt; als ook in ettelijke Meiren gaet, of zich verspreit.

Op een andere plaets spreekt de Persische Schryver wat breeder van deze Rivier.

Dzjihhoeni Charezem, dat is, de Rivier⁺ van Charezem of Chorasmia.

DEze Rivier heeft zijn oorspronk uit het Land van Dziaan of Bilaad Dziaan, of Bilaudziaan, van het gebergte van Tebet, en gaet door de grenzen of gewesten van Badachsiaan; strekkende voorts na de grenzen van Chotlaan, en Wachsi, alwaer vyf groote Wateren te zamen ontfangt; de welke de Perzen Pendziaab, dat is, de vyf Wateren, noemen, en komen van het gewest Khabadiaan, noch meer andere wateren ook hier in vloeyen, en loopt van

+ Dit zal zekerlijk de Oxus wezen.

[p. 498]

daer voorby de Grenzen of Landen van Balch; en na dat tusschen Balch en Termed zijn gang genomen heeft, zoo komt in Calef, en van daer in Charezem of Chorasmia, en stort eindelijk in eenige Meiren, en bereikt dus Charezem. Langs de boord van deze Rivier zijn Reis nemende, zoo heeft men, van Badachsiaan af, tot aen Termed toe, dertien Rust-plaetzen, en van Termed tot aen Roem, vyf Rust-plaetzen; midsgaders van Roem tot Amoe, en van Amoe of Amoejeh tot Charezem, twaelf Rust-plaetzen; en van Charezem tot aen eenige Meiren, zes Rust-plaetzen.

Van de Dzjihhoen gaet een groote Kanael of Spruit uit na Kaat, de welke zy Kaat Chareh noemen: doch eer men noch by 't Kanael komt, zoo heeft men een dag reizens te vooren, een zeer gevaerlijke plaets voor de Vaertuigen, door dien aldaer een water-storting is. In het Rietland, aen de buiten-kant van deze Rivier, vriest het des Winters zoodanig, dat de Menschen, en het Beestiael, over het Ys konnen gaen; en geschied dit bevriezen aen verscheide oorden, en allenkskens hooger, tot aen Charezem, of Chorasmia.

Dzjihhoen Hhaadzi of Dzjaadzi, dat is, de Rivier van Hhaadzi of Dzjaadzi.

WAnneer deze Rivier tot aen de Stad Haadzi⁺ of Dzaadzi gekomen is, zoo krygt de zelve daer na ook zijn naem, hetende die aldus de Nehri Sjaasi, dat is, de Rivier van Sjaasi of Dzjaadzi: de zelve neemt zijn oorspronk uit Turkestaan, omtrent de plaets Tsiékel, daer ook de Rivier van Oeskend van daen komt, en valt het Kanael van Aslaakh daer in, passerende aldus de grenzen van^* Ackkies; daer na de plaets Chodziand; verders de gewesten van Maraab; voorts volgen de stammen van Turken, en stort zy zich eindelijk daer op in eenige Meiren uit.

+ Dit zal de Jaxartes wezen, die men anders ook Sihhoen heet.

* Dit zal Achsiekes moeten zyn, by Abulfeda gemelt.

Dzjihhoen Atel, of de Volga.

ATel⁺ is anders de naem van de Stad Chazar, waer na deze Rivier mede genoemt is, door dien de zelve midden daer door in Zee loopt. Haer oorspronk is dicht by Charchier, en gaet van daer tusschen Kimael, en eenige stammen van Turken door, en verders door Bulgaar, en dan weder door of verby eenige stammen van Turken; voorts door de grenzen van de Russen, en dus tot Bertaas; en eindelijk na het Meir van Aabgoen, of Abiskoen, of Aabsoken, daer zich in stort, na dat de Stad van Chazar, die de aengelegene Volken ook Atel en Chaliedzi heten, in 't midden door sneden heeft gehad, behoudende dit water, omtrent tien mylen in Zee, noch hare zoetheit, konnende men de verw hier van mede zeer net, tusschen die van het Meir-water onderscheiden. Het water van die plaets bevriest mede, vermids het zelve zoet is. Daer word gezeit, dat de Atel of de Volga grooter is als de Dzjihhoen van Charezem, dat is, d'Oxus, zoude wezen; en dat de zelve zich in zeventig en meer Spruiten scheit, eer noch in 't Meir valt.

+ Dit schynt de plaets te zyn daer Astrachan, daer na gebouwt is.

De Vliet Hiermed.

DEze Rivier spruit tusschen de Bergen van Goer en Gardziestaan, en gaet van daer door Zemieh^* Dauwer, dat is, het Land van Dauwer; daer na schiet zy verby Bost; dan in 't Land van Siestaan, daer zich eindelijk in 't Meir van Rezeh of Zereh stort.

* Of Zemien.

Dziebel Kháren, dat is, den Berg Kharen.

BY dezen Berg begint de vlakte van Toeraan, en is dit een groote en lange Berg, die zijn oorspronk uit de grenzen van Goer heeft, strykende aen 't Noorde van Heraat, Foesiendzi en Dziaam, en ook aen 't Zuiden van Serchas, Baadroê, Nisa en Baaz; en daer na aen 't Noorden van 't Land Koemisi, dat is, Bestaam en Damegaan, alwaer men dit gebergte Koehi Kharen, dat is, de Berg Kharen en Rustem noemt, en gaet dus voort tot aen Taberestaan, alwaer de zelve aen de Kaspische Zee stoot.

Daer is noch een zeer gebergte, dat mede van de grenzen van Goer, en ook van Gardzietaan askomt, en Bamijaan, dat is, oud Balch, voorby gaet, en van daer na Nedzihier, en Bilad of Bilau, en Chaan gaet, noemende men de zelve op beide plaetzen, zoo hier als daer, de rug van Tebet, alwaer zich scheid, loopende eene groote Tak daer van tot binnen in Turkestaan; en voorts na de grenzen van Cheir-cheir; en aldus verder tot aen de grenzen van Chotan toe. De andere Tak wend zich na Chotlaan en Farganeh, tot aen de Bergen van Osiroesinah; en voorts van de Osiroesinahsche grenzen tot aen de kant van Bochara. Deze Berg heeft geen eigen algemeine naem, maer word verscheidelijk genoemt, na de plaetzen daer zy heen of door strekt. De Woestyne die van Osiroesinah begint, gaet door de grenzen van Ferganeh, en strekt rich tot dicht aen Cheir-cheir toe. In dit gebergte heeft

[p. 499]

men veele Mynen, voornamentlijk omtrent de grenzen van Osiroesinach, waerom men de zelve ook de Myn-berg noemt; vindende zich aldaer Goud, Zilver, Yzer, Kooper, Loot, Quik-zilver, Naptha, Joden-lym, Pik, en Turkoizen, zoodanige als in Chorasaan vallen. Daer valt ook Sal Armeniac; en is het hier mede zulks, dat men hier en daer, boven op den Berg, een vochtige wazem ontmoet, die aengestoken word, vertoonende zich by daeg als een damp, en by nacht als een vuur; doch als men daer dicht by komt, zoo verneemt men geen vuur meer: over een zoodanige plaets nu, stellen de Inlanders een Hutte; stoppende alle de luchtgaten daer van wel toe, zoodanig, dat 'er geen wazeming uit vliegen kan; en zetten die dampen zich dan onder aen het dak, 't welk eigentlijk de Sal Armeniac is: in middens komt nu en dan iemand, met een nat gemaekte vilt, rondsom wel bekleed, om zich tegens de groote hitte aldaer te beschermen, hier binnen in deze Hut, en haelt in aller haest zoo veel van dit Sal af, als krygen kan; komende daer op ten eersten weder buiten; want men kan, door de hitte van de dampen, het aldaer niet lang harden: en wanneer men nu bemerkt dat die vochtigheit aldaer begint te minderen, of op te houden, en zich aen een andere plaets vertoont, zoo verlaten zy deze Hut, en maken weder een andere op deze laeste stede; gaende voorts op de zelve wyze, als vooren, te werk: en in gevalle daer over geen Huis of Hut en quamen te zetten, zoo zoude deze uitwazeming zich in de lucht verspreiden, en te niet gaen, zonder dat men daer van eenige het minste Sal Armeniac zoude konnen krygen.

In dezen Berg, aen de grenzen van Ferganeh, heeft men een steen, die als een koole brand, en zwart is; en wanneer die verbrand, en d'asch daer van aen malkander gebakken is, zoo gebruiken wasschers het zelve, om hare kleederen daer mede te wasschen; makende de zelve zeer wit. Ook zoo heeft men op dezen Berg een plaets daer zwarte, geele, roode, blaeuwe, witte, groene, en voorts alderlei verwige steenen, die men bedenken kan, vallen. Op dit zelve gebergte, omtrent de Stad van Oezkend, heeft men mede Sal Armeniac.

Van de Woestynen.

VAn de grenzen van Balch af tot aen Chazerem toe, heeft men een Woestyn die t'eenemael zandig is.

Van de grenzen van Bochara af tot aen Charezem, is 't ook altemael zandig.

Voorts in Chotlaan heeft men ook een Woestyn; en desgelijks mede een andere van Osiroesinah af tot aen Farganéh, en voorts tot aen Dzierdzjier toe.

De Woestyne van Charezem en Chorasaan, is genoeg bekent, waerom wy daer van nu ook niet spreken zullen, hebbende de breete byna van honderd mylen.

Van de grenzen van Dehestaan af, tot aen Sijăhkoeh, en voorts tot Chazer toe, strekt mede een Woestyne.

Ook is 'er een Woestyn aen d'Oostkant van Siestaan, tot aen Mekraan en Sind toe.

Hhaadzi, is een Stad in Mawara-Ennahr, de welk d'Inwoonders ook Saas heten.

Gazah is de plaets van het Volk de Gazaan geheten, die by eenige Meiren, aen wederzyden van d'Oxus, en de Rivier van Dziaadzi, zich eigentlijk ter neder gezet hebben.

Hier na is een bevolking van haer, uit zekere oorzaken, in Chotlaan vervallen, alwaer zich ter woon neder geslagen hebben; verblyvende aldaer tot de tyd van de heerschappye van Sulthaan Sendzier, de Zoon van Melik-Siăh, toe, wanneer zy in Chorasaan gekomen zijn, en het zelve ook vermeestert hebben; doch dezen Sulthaan heeft haer bestreden, en t'onder gebragt; en zijn zy daer na eindelijk in Kirmaan geraekt.