Noord en Oost Tartarye

Volgen eenige aentekeningen,

Rakende Scytische of Tartersche Landen, Steden, Plaetzen en Gewesten daer omtrent: getrokken uit zeker Persiaensch Boek, van de algemeene Land-beschryving, door Aboe-Lhhasen, Zoone van Ali Dzjurdzjani, te zamen gestelt, en door mijn zorg op Batavia vertaelt: schynende in dit verhael de⁺ zelve streek en weg gevolgt te zijn, als boven, onder de Naem-lijst der Pleister-plaetzen, tusschen Samarkant en Chaanbalug, is ontleed; 't geene my uit Sina toegezonden was, en mede in de zelve Reisbeschryving vervat, die boven onder den naem van 't Gezantschap des Vorst Siachroch na Chatay, is aengetogen. Wordende⁺ hier het zelve herhaelt, om 't onderscheid in de speldinge, de meerder plaetzen die'er worden gemelt, en de netter verklaringe der zelver; om dus de ware benamigen en gelegentheden te helderder te vertoonen.

EEr ik tot deze Stoffe kome, zoo moet ik voor af waerschouwen, hoe van Taelkundige ben bericht, dat omtrent de namen van plaetzen, en het getal van haer lengte en breete, zomtyds duisterheden of onzekerheden opdoen; welk gebrek zich al veel in de oude Persische Land-berschryving-Boeken voorkomt, behalven dat de Letters ook veeltyds niet kennelijk en onderscheidelijk genoeg uitgedrukt, en hare punten zomtyds geheel nagelaten, of onder en boven wat verzet, en aldus aen verscheide Letteren betrekkelijk zijn; 't geen een groot verschil van klank in de woorden geeft, en nootzake]ijk misslag, omtrent vreemde namen, die niet gemeen zijn, veroorzaken moet: en waer by dan noch komt, dat haer schrift maer alleen uit zuivere mede-klinkers, zonder naem-letters of vokalen, bestaet. Dies zoo is het byna maer een geluk, dat men de rechte uitspraek van ieder letter-greep, die zonder vokael niet kan uitgesproken worden, omtrent heel onbekende woorden, wel treft, alzoo het zelve maer een raedzel is, waer in men, omtrent nooit gehoorde namen, iets toegeven kan, om de rechte klank van het woord by gissing te raken, gelijk voor een Spraek-kundige licht doenelijk is, omtrent zulke woorden, die eigentlijk de Tael maken.

Volgt dan de Rolle van de Rust-plaetzen, die de Gezanten van Chakhaan-Saiëd Mierza Siach-roch, Zoon van Timoerleng of Timurlaen, in hare Reize van Samarkand na Chatây, of Catây, door gereist hebben; waer omtrent ook reden van bekommering is, dat eenige plaetzen niet wel van haer naeste onderscheiden zijn; maer zomtyds wel twee, of wel een gedeelte van de een met een andere t'zamen loopen, alzoo de zelve niet onder, maer nevens malkanderen, alleen met een roode stip, in 't Boek van de Grond-tale, onderscheiden zijn, die hier en daer licht overgeslagen, of qualijk gezet kan zijn, 't geen dan noch meer brabbeling moet geven, die men in de Orientaelsche Handschriften al veel onderhorig is. Doch trede nu over tot de Rolle of Lijste van voorschreve namen, die na alle schyn, van de Gezanten zelve zullen opgegeven en aengetekent zijn, op het laetste van 't Jaer veertien honderd negentien, of in 't begin van veertien honderd twintig. De namen dan, en het Persisch verhael, luiden aldus:

Samarkhand.

Khară Boelaackh. Sjiraaz.

Sjiraaz is een Stad, door Timurlaen gebouwt, en na de Hooft-stad van het Landschap Persis genaemt.

^* Do Abă Wackhabà.

Do Abà Wakhabà Wajerakh, een plaets.

Bakhaakzj een andere plaets.

Doemteck.

Akhtsjéh, of Aktsjeh.

+ Ziet pag. 395.

+ Ziet pag. 435.

* Dit betekent, in 't Persiaensch, twee ruime wyt-mouwige Rokken, als d'Arabiers dragen; en een Chabà, dar is, een Rok met naeuwe mouwen, die om 't lyf sluit: en Jerakh, beduit alderlei tuig en gereetschap.

[p. 492]

^[1] Hhauzek.

^[2] Sjahrochijah.

Abi Perk.

^[3] Taasjkend

^[4] Lenger Khalankh.

Chodzjah Sjeich.

Tsjâh Rebaat, dat is, in 't Persiaensch, een Carewanserâ; daer een Put is.

^[5] Siraam.

Mesjhedi Sjeich, dat is, een Martelaers Graf-plaets van eenen Sjeich.

Muhhammed Wâsithi Taasj.

^[6] Berki Ming-bolaag.

Ming-bolaag betekent in het Turks, duizend Fontein-beken.

Jaan Bolaag, dat is, in het Turks, de Fontein-beek.

Abi^[7] Ajisjah-Chatoen.

Abi Tengi, dat is, in 't Persiaensch, het water in of van een engte.

Melaat.

Laasj-rebaat, dat is, een Carewanseră van steen.

^[8] Dzjerkeh Jagaasj Kharasoêï.

^[9] Asparéh.

Aakh Saray. Dit betekent in het Turks een witte saray, of wooning.

Belgoer Atâ.

Thoéï Atâ.

Aakhsoe. Dit betekent, in het Turks, wit water.

Sagoeliekh.

Kharà Soê. Dit is, in 't Turks, zwart of bruin water.

Ien Ber Dzjenb. Dit betekent in 't Persiaensch, een plaets aen een kant of zyde.

^[1]{ Aliek Loelet.

^[1]{ Wchoesoem.

Bakhoem.

Babhaliekh.

Ordoe Bagi, dat is, de Tuin van het Hof-leger, of een Hof-tuin.

Leck Lek-atà.

Althi Khoelaadzj Atà.

Athi Khoelaadzj betekent, in het Turks, zeven vademen.

Aflaakhkhoeli.

Aktsjeh-soeh.

Sariek Khoel.

Taasj Seng.

Koeck Teppâ. Teppâ betekent een vlakke heuvel of hoogte, in het Turks.

Nu komt men in 't Land der Mogols, en volgen de plaetzen aldus.

Antsjek-soê.

Khara Khijaas.

Koesj Tipà.

Meraraan.

Altsjeh Soè.

Chodà Mustafà.

Akhsa Asri.

Khiemisj-likh.

^[2] Essjedáä.

Dzjedzjek Leng.

Olog Aras, dat is, in het Turks de groote Aras.

Muhhëi Danaan.

^[3] Danaan Hhakiem.

^[4] Deheneh Jeldoez.

Olog Jeldoez, dat is, de groote Jeldoez.

[1] Hhauzek, in 't Persiaensch een kleine tancq of bak betekent.

[2] Dit is een Stad die Timurlaen, uit de puinhoopen van een andere gewezene Stad, weder op nieuws gebouwt heeft gehad: als in d' Arabische Historie van Arabsjăh te zien is, alwaer de reden van die benaminge ook aengehaelt word.

[3] Is een voorname Stad, by de Schryvers wel bekent; betekenende in het Turks, eene steene Vlek of Dorp.

[4] Misschien dat Lenger een byzondere, en Khalankh een andere plaets is.
Lenger betekent een zeker onthael van Spyze, omtrent een Graf; voor de bedienden van 't zelve, of anders, en ook wel voor de gaende en komende bestelt: en zyn aldus veele plaetsen, die de naem van Lenger dragen.

[5] Deze Stad staet ook in voorschreve Arabische Historie, van Timurlaen gemelt.

[6] Misschien dat Berki en Ming-boelaag twee onderscheidene plaetzen zyn.

[7] Dat is, in het Persiaensch, het water van eenen Ajisjah Chatoen, 't welk, zonder twyffel, de naem van een Princesse zal zyn.

[8] Dit zullen misschien twee afgescheidene plaetzen wezen. Het woord Kharăsoêï betekent, in het Turks, een zwart of bruin water.

[9] Een plaets in de Gezantschap van Sjaroch gemelt.

[1] Deze twee plaetzen zouden een Rust-plaets konnen betekenen.

[1] Deze twee plaetzen zouden een Rust-plaets konnen betekenen.

[2] Misschien Alisj-daag.

[3] Dat is, in 't Persiaensch, den wyze of wetende Artz.

[4] Dat is, in 't Persiaensch, de grenzen van Jeldoez: betekende dit woord, in het Turks, een Sterre.

[p. 493]

Altoen Torakh. Altoen is in het Turks, Goud gezegt.

Zagaan Azjeh.

^[1] Hheidzjaan Hedzjek.

Jeldoez Alaakh.

Jaak Makh Nedzjba Dzjatoé, of Nedzjbaasjtoe.

Dăblaakh Elboeweikah.

Seklek.

Khoetsjikhoel.

Arkedzj Khabá.

Beldzjek Koedzj.

Lekek Soejâji.

^[2] Bachsjisj Tharfaan Kal'ah.

Baar.

De volgende zijn plaetzen, daer de Kalmakken veelmalen Rooveryen en Strooperyen aenrechten, als,

Jemsii Bachsjien Soebăsji.

Koetsjisj Jagmâ Aidetsji.

Armoen of Ormoen.

'Tsjoechoê, gelegen aen het strand van de Zee, of het Meir Tsjălisj.

Selmi, of Selemj.

Deheneh Khoeskhah, of Khoesakhah, dat is, de grenzen van Khoesakhah of Khoeskhah.

Pesoeken.

^[3] Achtsjeh Khoenoê, of Koenoeg.

^[4] Ber Raakh Wa Asjhhaneh.

'Tsjáder Boelaag, dat is, de Tenten, die by een Fontien-beke staen.

Taaz Hergaliekh.

Poel Elkotlog, dat is, de brug van den gelukkige, of van Khotlog.

Loes Tataar.

Dzjebek Kojoe.

Oêï Baaraakh.

Baal Baäraak.

Hhakoeraakh.

Ai Koel. Dit betekent, in het Turks: een Maen-meir.

Oêï Kiel Pien.

Dahàneh Boê Faliekh, dat is, op de grenzen van Boefaliëkh.

Sietsjkhaan Liekh, dat is, in het Turks, de Hazen-plaets.

Bendzjaan.

Baal Nagraak, of Balengaraakh.

Toeryā.

Ferkhsā, of Ferrakhsa.

Ortoedzj of Artoedzj.

Kaasiger. Dit is de Hooft-stad van Turkestan.

Bidzjaan.

Hhatsjiem Khoes, of Dzjadzjiem Khoes, of wel Hhadzjiem Khoes.

Oerneh.

Gez of Kes.

Toerlichoek.

Samfoeghoê.

^* Khamoel of Khamul.

Sajagmisj.

Jelgoeráni of Belgoeráni.

Boer Walk.

Koeki.

Khahhkhāri.

Besjimah.

Tsiader Boelaag, dat is gezegt, Tenten die by een Fontein staen.

Sāroe Boelaag, dat is, in het Turks of Turkestans, de geele Fontein.

Jelgoez Noer.

Aktaam of Okhtaam.

Oeleng. Dit betekent, in het Turks, een Gras-veld, of groene Weide.

Koenek Leng, of Koenkeleng.

Dzjekaan Baan.

Noerkelek.

Mingkelek.

Hier op volgen nu de grenzen van Chatay, alwaer men in ieder Rust-plaets Uit-

[1] Misschien Dzjihaan Koetsjek, dat is, de kleine stroom.

[2] Bachsjisj zoude een plaets op zyn zelve, en Tharfaan of Turfaan Kal'ah, dat is, het Kasteel Tarfaan of Turfaan, een byzondere gesterkte Stad kunnen betekenen.

[3] Misschien of dit wel twee onderscheidene plaetzen mogten zijn.

[4] Dit zoude mede twee verscheide plaetzen kunnen betekenen.

* Deze plaets word by Markus Paulus Venetus aengeroert, en meene de zelve te zyn met Khābul, die in Gezansschap van de Vorst Sjaroch gemelt word.

[p. 494]

kyken, Baken, Wacht-huizen of Toorens heeft, daer men, wanneer iemand aldaer aenkomt, vuur stookt, en dus hier van, aen andere vervolgens kennisse geeft, zoodanig, dat de tyding daer van in eene nacht aen de Hooft-en Zetel-stad toe, komen kan; hebbende zy in dit vuuren ook zekere zeinen, om ieder voorval byzonderlijk te betekenen: als, by voorbeeld, dat 'er een Gezand of Gast-vriend verschenen, of wel, dat een Rebel of Vyand zich aldaer vertoonende zy: en brengt voorts de gewoonte en wys aldaer mede, dat men op ieder Rust-plaets de Gezanten, en andere Vrienden, bekostigen moet; luidende de namen van de Huisvesting-plaetzen, waer van 'er tien in 't Landschap van de^* Seldzjoeken leggen, aldus, namentlijk:

Sjahoe Kohhoe, of Sjahoekh-hoê, of wel Sjehrj Khahhoe.

Soemoehhar.

Sjehr Ordoe, dat is, een Stad van het Hof gezegt.

Jeresnoe, Beresnoe, Teresnoe, Neresnoe, of Peresnoe.

'Khasabah Kelaan, dat is, het groot Vlek.

Arce.

Sjehr Tsjoekaan, dat is, de Stad Tsjoekaan.

Chamer.

Semawen.

Kahhasoé.

Sjehr Mermeraan, dat is, de Stad Mermeraan.

Dzjoeroêi.

Dzjengsoêi.

Dzjenkoen, of Dzjangoen.

Chaan Sabien.

Dzjoekéh.

Dzjenkaas, of Dzjangaas.

Dzjendzjaan.

Kidi.

Sjehr Sāïkoè, dat is, de Stad Sāïkoê.

Mesnawì.

Akenzjoẽï.

Wihhanaan, of Wiedzinaan.

Niloe.

Sahhser.

Soekeneh.

^[1] Kandzjoe.

Sekend.

^[2] Alboe, aen de boord van een Zee of Meir gelegen.

^[3] Sjehr Lendzjāöê, dat is, de Stad Lendzjāöê.

Kemien.

Wasm, of Wazem.

Dzjoedzjoe.

^[4] Sjerh Sekaan, Segaan, of Sigaan, betekende het woord Sjehr een Stad.

Wieskaan.

Lenboe.

Sasi.

Sahhaan.

Loeleng.

Sjehr Hhalákhoe, dat is, de Stad Hhalākhoe.

Hier omtrent lagen in een plaets, Nathi geheten, honderd vaertuigen gereet, die aldaer tot dienst van den Keizer by alle gelegentheit opwachteden.

Sjehr Hhami Lenkoe, dat is, de Stad Hhāmi Lenkoe.

Benkereh Soes.

Sjehr Nachoei, aen de boord van Abi Soezen-gezaan; 't welk in 't Persiaensch betekent, het water van de Naelde-makers.

Gulsjen.

Sjehri Kaan Wikhoê, dat is, de Stad Kani Wikhoê.

Tebloeh.

Soesen.

Zazaan.

Nemek.

Peseraan, of Seraan.

^[5] Lendzjaan.

* De Seldzjoeken zyn van een Turksche stamme, in de Historien, wegens haer Heerschappy in Persie, enz. genoeg bekent, en meene ik, dat die de Turkani Khata, dat is, de Turken van Chata zyn, waer van in de Persische Historie van Abbaas de Groote, maer alleen met de enkele naem gewag gemaekt word.

[1] Misschien Kantsjeu.

[2] Misschien Absoe.

[3] Dit zoude wel Lintsjang'oe, of Lintsansu, kunnen wezen.

[4] Dit zoude Siganfu, van Markus Paulus Venetus gedacht, zeer licht kunnen zyn.

[5] Dit zoude ook Lintsjaan kunnen wezen, en dan met Lintsjan, of Lintsjang'oe of Lentzjaoe wel overeen komen.

[p. 495]

Sejhr Chandelchoésloé, of Lakhoesloe.

Sjehri Wekdzjoe.

Kendéh.

Sjehri Loedankhoed, anders ook Foefelaan geheten.

Tenkawien.

Meksen.

Dzjoechoê.

Lajesken.

Chaan Bálug, dat is, de Zetel-stad of het Hof van den Chaan, de Hooft-plaets van het Landschap Chată.

In alle de Hooft-steden word aen Gezanten, die daer door gaen, een byzonder Gast-mael aengerecht, en Kleederen verschaft.

Men zoude niet onwaerschynelijk kunnen gissen, dat alle de namen, daer het woord Sjehr, 't welk in 't Persiaensch een Stad betekent, voor gestelt staet, zoodanige Hooft-plaetzen zullen zijn geweest. En dus verre van de Reis-streek tusschen Samarkant en Chaan balug, waer van in het Hooft dezes is gewaegt.